Jeghen Ogier quamen si alle ghevaren.

Transcriptie

1 D oe dandre drie dat saghen, [261] quamen si slaen met groten slaghen up Ogier, den sterken heere, die hem jeghen hem ghinc weren seere ende so anxteleke slaen dat Ogier dandre 2 sonder waen saen lijfloos hadde ghemaect Ter joncfrauwen die wel gheraect was ende van sconen leden, es die Danoys saen ghereden, daer hise upten velde sitten sach, 3 ende seede: Joncfrauwe, goeden dach gheve u God, die hemelsce Drochtijn. Wanen 4 sidi onder die Sarrasijn, ic biddu, segghet mi, gheraect? 5 Ic en weet, heere rudder, mer ghesmaect hebben si corts 6 vor u die doot Mer ic hebbe pine groot ghedoghet, doe si mi an quamen, want si mi minen vader namen heden, heere rudder stout. Ooc versloughen si in dit wout mine maghe, dies drive ic claghe. Ooc souden 8 si mi in desen daghe onteret hebben, en waerdi niet comen. 1. [Hertaling] slaen met groten slaghen < mit großen slegen slaen. 2. [Hertaling] dandre < die wijle die andern. 3. [Hertaling] sitten sach < sah sitten. Omstelling omwille van het rijm. 4. [Woordverklaring] wanen: hoe. 5. [Hertaling] Wanen sidi onder die Sarrasijn, / ic biddu, segghet mi, gheraect < Von wanen kament ir under die Sarrazin? / Ich bitten uch, sagent mir geracht. [Weddige] Hoewel WeGl een passend trefwoord raken bevat, verandert WeEm geracht in gerecht om een passend rijmwoord op gesmeht te verkrijgen. 6. [Woordverklaring] corts: kort geleden. 7. [Hertaling] Ic en weet, heere rudder, mer ghesmaect / hebben si corts vor u die doot. < Ich enwiß, her ritter, mer gesmeht / Hant sie kortz vor uch den dot. Onduidelijk. Deze uitspraak is geen adequaat antwoord op Ogiers vraag, want de prinses weet precies hoe ze daar terecht is gekomen en ze vertelt het hem dan ook. Hier is duidelijk iets mis in LuFl s tekst. 8. [Hertaling] souden < wolten.

2 Also ghinc si hem die waerheit nomen hoe hare saken comen waren Ogier vraghede haer ofte si wilde varen met hem te Parijs wert. Ic sal wesen u gheverde 1 dore dat heer met mijnre macht. Ic hope, ic sal doen bet acht die Sarrasine te hare scande. Die joncfrauwe antworde: In wat lande ghi varen wilt, ic vare mede. Mi bevalt so 3 wel u sede dat ic mijns dancs niet achter en blive Die joncfrauwe, die scone was van live, hief hi vore hem int ghereede. Sonder enech langher beeden noopte hi sijn ors met sporen. Ende in dat heedijnsce heer was voren ghelopen een cnecht die die niemare brochte, dat versleghen ware Broyier, haere aller heere. Doe verstormden 5 harde seere die payiene over al Doe wart harde groot ghescal in den heere tallen siden. Si ghinghen hem wapinen ten stride, die payiene, metter spoet. Haer gheleetsman was van prise goet rudder na minen ghelove. Up sijn ors spranc hi boven. Scilt ende spere nam hi dan. Hem volgheden na hondert dusent man wel ghewapijnt sonder sparen [Woordverklaring] gheverde: reisgenoot, begeleider. 2. [Woordverklaring] bet acht doen: terugslaan. 3. [Hertaling] so < gar. Om de bijzin in vers mogelijk te maken, moet dit vers het woord so bevatten. 4. [Hertaling] niet achter en blive < hunder uch nit enblibe. Onzeker. Een letterlijke omzetting ( achter u en blive ) heeft weinig zin. 5. [Woordverklaring] verstormen: in rep en roer raken, te hoop lopen.

3 Jeghen Ogier quamen si alle ghevaren. D oe Ogier dat heer versach, [262] bat hi Gode, die vele vermach, dat Hi hem sijn leven wilde sparen ende hi den payienen mochte ontfaren dor sine demoet ende ghenade. Die joncfrauwe dede hi met staden achter sinen rigghe 1 sitten gaen. Na dien, alsic die waerheit hebbe verstaen, hevet hi ooc met hem brocht enen scacht Seere sal hi sine cracht proeven moeten, sal hi ontfaren. In sijn ghemoete quam sonder sparen ghereden Brodumont, die heere. Ten steke brochte hi sijn spere alse een man, die hem niet en ontsach. Hi riep wat hi roupen mochte: Kerstijn heere, 2 du best verloren! An di sal ic wreken minen toren omme dattu hebs ghesleghen doot den besten payien, dien ie gheboot Mamet, ofte ie ontfinc dat lijf. Sijn grof 3 spere, dat seere was stijf, 4 sette hi ten steke metten oorde. Ende Ogier vinc ooc mettien woorde te sinen spere dat hi hem boot. 5 Ic wane, nie strael 6 so snel scoot van eneghen boghe alse si daden. Die orse met onghenaden noopten si metten sporen [Hertaling] achter sinen rigghe < An sinem rucke hunder ine. 2. [Hertaling] Kerstijn heere < Cristen hieher. 3. [Woordverklaring] grof: sterk, stevig. 4. [Woordverklaring] stijf: niet gemakkelijk buigend of brekend. 5. [Woordverklaring] dat spere bieden: de speer tegen iemand richten, haar vellen. 6. [Woordverklaring] strael: pijl [Hertaling] strael< pfijle.

4 Men mochte die erde dommen 1 horen 2 daer die orse over liepen seere. Ieghelijc stac 3 sijn spere up dandren doe si bi een quamen. Die orse moesten up die hamen bachten neder sitten 4 vander pijn. Die coninc Brodemont stac sijn spere dat in sticken vlooch. Nochtan seghet men dat niet en booch Ogier van des payiens steke, mer hi stacken weder sekerleke dore sinen scilt metten scachte met also groter machte dat hi vore sine voete toom 5 rechte alst ware een boom Metten valle dien hi vel brac hem dat herte, weet ic wel. Also quam Ogier of 7 des gasts, ende die joncfrauwe hielt hare vast bachten an Ogiers ghereede Te Ogiere si doe seede: Heere, rudder, dat u goet moete ghescien, laet ons so den raet ghesien, oft ic moghe vercrighen een pert, want mijn herte es seere ververt dat ic u mach beraden pine. Swijcht, sprac Ogier, scone fine, also helpe mi sinte Simoen. Ic sal des te bat doen, 1. [Woordverklaring] dommen: dreunen. 2. [Hertaling] dommen horen < horen toben. Omstelling omwille van het rijm. 3. [Hertaling] stac < slug under. Op het ogenblik van de tjost is het te laat om de speer onder de arm te klemmen. Dat werd trouwens al in de verzen gebeurd. 4. [Hertaling] bachten neder sitten < Hunden zu nydder zu sitzen. 5. [Woordverklaring] tumen: vallen, tuimelen. HiWe merkt terecht op dat dit eigenlijk een zwak werkwoord is, wat tumede zou moeten opleveren. Blijkbaar is tumen hier als een sterk werkwoord van de ablautklasse 2a gebruikt (vgl. VL Vl 57). Zie ook vers 23402, waar toom op goom rijmt. 6. [Hertaling] rechte alst ware een boom < Glich offrichtig als ob es were ein boem. 7. [Woordverklaring] ofcomen (met genitief): iemand kwijt raken, van iemand af geraken.

5 scone, dat ghi mi sijt so bi So hebt troost 1 te Gode ende te mi. Jeghen mi so ne mach te gheere uren in alle weghe gheen Sarrasijn gheduren. Wildi mi ghetrauwen, 2 scone, te dien, ghi sult noch heden met oghen sien D oe antworde die joncfrauwe goet: [263] Heere rudder, God gheve u vorespoet 3 also waerleke alsict gherne saghe. Ghi hebt heden an desen daghe ghewroken minen lieven vader Dies sal ic u vort mee al gader dienen met minen vijf sinnen. Ende mettien quamen met onnminnen te slane ghone Sarrasine. Also liet Ogier die redene sine ende trac ute sijn goet swert Corteine. Upten sconen groenen pleine voer hi naere den payienen die al niet en waren toversiene alse ene dichte bosscaelge Die glavien die 5 quamen in die battaelge, waren 6 also dichte ghescaert, al ware een voghel nederwaert 7 comen uter lucht ghevloghen, het sceen, hi en hadde niet moghen ter erden vallen sekerlike, hi hadde in ene glavie ofte in ene pike 8 1. [Woordverklaring] troost: vertrouwen. 2. [Woordverklaring] ghetrauwen: geloven, vertrouwen. 3. [Hertaling] vorespoet < zu spoet. 4. [Woordverklaring] bosscaelge: bos, woud. [Hertaling] alse ene dichte bosscaelge < Denn ein dick buschalchin. [Weddige] HiWe laat met dit vers een nieuwe zin beginnen die eindigt met regel [Hertaling] die: toegevoegd om een aannemelijke syntactische structuur te verkrijgen. 6. [Hertaling] waren < Furen. 7. [Hertaling] nederwaert < oben herabwert. 8. [Woordverklaring] pike: piek, lans met een platte ijzeren punt. [Hertaling] ofte in ene

6 moeten vallen sekerleke. Dus quamen si harde anxteleke te samen in een vorehovet Ten es gheen man diet hadde ghelovet hoe fel dat was dat si ghedochten daer. Mer Ogier en ontsach hem niet omme een haer want hi was stout ende onvervaert. Ooc hadde hi dat alre beste paert bescreden, daer ic ie of ghelas. Wel verdeckt het ooc was met staline couverturen. Met sporen noopte hijt ende te sinen gheburen 2 sette hi sijn spere ten steke Hi en wilde sekerleke niet beeden na haerlieder coomste want hi was die alre vroomste die nie van moeder lijf ontfinc. In der payiene rinc noopte hi dat ors met sporen. Die hem nu teerst quam voren, dien reet Ogier in den buke. Dies wart daer een groot ghehuke 4 beede up berch ende in dal Si riepen: Slach ende va! 5 over al. Dient 6 liet, god gheve hem toren. Helpe God, welc grote scare daer met sporen noopte up Ogiere. Ende Ogier slouch met sulker chiere up die felle payiene pike < af myne pijch. [Weddige] WeGl (s.v. mine in de betekenis Erzgrube, -ader, Metall ) verklaart myne pijch als Eisenspitze. De vertaling in WeNo luidt er hätte gewiß in eine Lanze oder Pike mit eiserner Spitze fallen müssen. 1. [Woordverklaring] vorehovet: front (van het leger). [Weddige] WeGl verklaart vorhofft als Vorhof, Vorplatz. 2. [Woordverklaring] ghebuur: vijand. 3. [Hertaling] Met sporen noopte hijt ende te sinen gheburen / sette hi sijn spere ten steke < Met sporen hiewe er zu sinen geburen / Und satzte sine spere zum stich. 4. [Woordverklaring] ghehuuc: krijgsgeschreeuw, tumult. 5. [Hertaling] Slach ende va < slahe nah (vgl. Van den vos Reynaerde, vers 1551). 6. [Hertaling] Dient < Der hier. Onduidelijk.

7 dat hi daer sulke tiene 1 vallen dede uptie erde die daer doot bleven onder den perden. A lso storten 2 die payiene vore 3 Ogier. [264] Uten helmen dede hi 4 ooc dat vier dicke stuven metten swerde. Ende Ogier die hem wel werde, liet hem niemanne ghenaken. Ende die joncfrauwe in waren saken sat bachten hem int ghereede. 5 Ten wilde dor hare grote scoenhede nieman up haer slaen. Dat bequam 6 Ogier harde wel, sonder waen, want hi verloos daer bi meneghe streke, 7 die helt vri, die hi meer soude hebben ontfaen. 8 Doe die payiene lieten gaen hare oghen up die scone joghet, deden si sulcs in cleenre doghet En ghetamedet niet 9 up haer te slaen, dat was omme haer scoonede wel ghedaen dat sijt lieten, die payiene fel. Si sloughen anxteleke, dat weet ic wel, upten Danoys in beeden siden Ende hi, die in allen striden 1. [Woordverklaring] sulke tiene: tien daarvan. 2. [Woordverklaring] storten: neervallen, neerstorten. 3. [Hertaling] vore < von. 4. [Hertaling] dede hi < teden sie. De Dt. tekst is alleen zinvol als er helm zou staan i.p.v. helmen, maar met het oog op vers kan hier alleen van Ogier sprake zijn. In overeenstemming hiermee moet ook swerten in vers in swerde veranderd worden. 5. [Hertaling] sat bachten hem int ghereede < die hinder yme saß in dem gereyde. Omwille van de syntactische structuur van vers hebben we de relatieve zin weggewerkt. 6. [Woordverklaring] becomen: bevallen. 7. [Woordverklaring] streke: slag, steek. 8. [Hertaling] hebben ontfaen < enpfangen han. Omstelling omwille van het rijm. 9. [Hertaling] En ghetamedet niet < Es enzame nit.

8 den seghe hadde van Gode, 1 woude stille houden harde node. 2 Mer hi slouch te dien stonden den payienen so vele wonden ende daertoe ooc vele terneder 3 die nemmermeer up en stonden weder, dat icse hoe en wiste ghenomen. Wat daer vore hem conste comen ende hi gheraken conste metten swerde, slouch hi al neder ter erde. So langhe hevet die sterke man ghestreden, dat vore hem began dat heer te rumene al omme. Ende Ogier die uten bedromme seere gherne wilde wesen, began te hauwene 5 mettesen Bantsant dat seere ghinc scriden. Daer en was negheen payien te dien tiden die Ogiere mochte achterriden, die wile hi niet langher en wilde biden. 7 Dus reet seere met sporen Ogier ende die payiene putertier reden hem vele snelleke naer. Wel waende hi nu vor waer gheleden hebben dat conroot. 8 Mer in der alre grootste noot stont hem bi te 9 comene, bi sinte Jan, een payien, die hem int heer nie ne quam an. 1. [Hertaling] hadde van Gode < von gotte hatte. Omstelling omwille van het rijm. 2. [Hertaling] woude stille houden harde node < Solte stille hart node / Halten. 3. [Hertaling] terneder < dar nydder. 4. [Woordverklaring] bedrom: gedrang. 5. [Woordverklaring] hauwen: de sporen geven. 6. [Woordverklaring] achterriden: inhalen. 7. [Woordverklaring] biden: wachten, toeven, dralen. 8. [Woordverklaring] conroot: schaar van gewapenden. [Hertaling] conroet < unraet. [Weddige] HiWe handhaaft unraet en WeGl vertaalt Schaden, Nachteil. Onraet rijmt echter niet op noot. 9. [Woordverklaring] staen te: streven naar, zich toeleggen op.

9 Doe dus seere vlo 1 die sterke baroen, een groot heedijn, genant Cordragoen, quam hem corts in sijn ghemoet. Die payien, daer hier of doet ghewach dese historie, 2 was van wonderliker memorie, daervan ghi ie ghehoort hebt redene ofte tale, want hi was, dat weet ic wale, seere wonderleke in sijn wesen. Hi hadde drie kinne ende drie nesen. Merct oft dat niet en si vremde nature Also hadde ooc die sterke creature vier arme ende hande viere. In iegheliker hant was die putertiere payien so machtich vor waer dat hi ene matsuwe 4 swaer drouch in iegheliker hant, die een messeleke seriant 5 niet saen soude upheffen connen. In wighe en wart hi nie verwonnen, die overgrote Sarrasijn Enen gheselle hadde hi, hiet Herpijn, die ooc was vul 6 overdade. Meneghe bitterleke scade beriet hi dicke den kerstinen. Waer hi henen voer, so hadde hi an sinen sadel hanghen kinder vleesc. Dat was altemale sijn eesc. 7 Ooc hadde hijt liever te sijnre noene 1. [Hertaling] Doe dus seere vlo < Sus flohe sere. 2. [Hertaling] Die payien, daer hier of doet / ghewach dese historie < Der payen da er ab doet / Gewach dise hystorie. [Weddige] WeNo isoleert vers en vertaalt het als: Der Heide, den er da beseitigte. 3. [Woordverklaring] memorie: hart, gemoed. pracht. [Weddige] HiWe handhaaft memorie en WeGl vertaalt Merkwürdigkeit. In het MNW komt deze interpretatie niet voor en Lexer kent het woord alleen in de betekenis memoria (Lex I, 2097). 4. [Woordverklaring] matsuwe: knuppel, knots. 5. [Woordverklaring] een messeleke sergant: de een of andere krijgsknecht. 6. [Hertaling] vul < von. 7. [Woordverklaring] eesc: lust, begeerte.

10 tetene dan goede capoene ghebraden, die beste die mochten sijn Ooc so hadde die Sarrasijn dese dinc van rechter nature: ware hi dore ende dore sijns ondancs 1 worden wont, hi ware corts worden ghesont, haddi ene bete ghehat dies vleesc. Dies 2 waest altoos sijn eesc. 3 Daer omme hinghen si ooc an sinen ghereede. Mer was dit niet wonderlichede, 4 daertoe was ooc die Sararasijn die sterkste, die daer ghedorste 5 sijn naest Broyiere, die was doot. Van volke hadden si een groot conroot dat al was ghewapint wale. Besiden laghen si in den dale daer Ogier toe quam ghereden metter joncfrauwen van sconen 6 seden. 7 Herpijn haeste hem 8 seere toe te comen HiWe doe hi Ogier hadde vernomen [Hertaling] sins ondancs < Sinen helm. De Dt. tekst heeft geen zin. Onze reconstructie is volkomen speculatief. 2. [Hertaling] Dies < Deshalb. 3. [Woordverklaring] eesc: wens, begeerte, eis. 4. [Woordverklaring] was dit niet wonderlichede: alsof dit nog niet vreemd genoeg was (?). 5. [Woordverklaring] ghedorren: mogen. 6. [Hertaling] sconen < hubschen. 7. [Hertaling] Hierachter zijn in het handschrift twee bladzijden in de verkeerde volgorde gekopieerd. Drie herhaalde verzen markeren telkens het einde van beide tekstblokken. In onze editie hebben we de goede volgorde hersteld en de verstelling laten doorlopen. Ter oriëntering hebben we de telling uit de editie-weddige aan de onze toegevoegd. De herhaalde verzen op het einde zijn dubbel geteld ( ). 8. [Hertaling] Herpijn haeste hem < Und haiste. In de Dt. tekst hoeft het onderwerp niet herhaald te worden om dat het in de regels daarboven genoemd wordt. Nadat het verschoven tekstblok weer op de goede plaats is gezet, is deze samenhang niet meer voorhanden. 9. [Woordverklaring] toecomen: op iemand afgaan, tegen iemand oprukken. 10. [Hertaling] doe hi Ogier hadde vernomen < Als er denn Ogiern hatt vernomen.

11 Hi hiet hem bringhen sijn rosside HiWe daer hi mede plach te ridene ten stride. Hi was een payien van quader nature ende en hadde niet mensceleke creature. Hi riep met groten toren dat men hem brochte sine sporen HiWe ende al sijn ander ghereede. Hi moeste saen uptie heede den kerstine slaen doot die daer quam onghenoot 2 vor hem upter strate HiWe Grimmech 3 was hi utermaten doe hi enen andren sach riden up Bantsant te dien tiden. Hi sprac: Ic sal mi met 4 sekerhede dien kerstine doen besceden HiWe hoe hem dat ors si ane comen. Ic wane dat hem lettel vromen sal up dese tijt dat hi Broyiers ors rijt. Hevet hijt ghestolen, bi Tervogant, HiWe hi sal daer omme werden ghescant HiWe Cordragoen slouch met haestecheden HiWe sine oghen up ende hevet versien Ogier. 6 Hi sprac mettien: Lieve gheselle Herpijn, HiWe daer comt een kerstijn 1. [Hertaling] sijn rosside < sinen rabijt. Het MNW kent slechts één vindplaats voor rabijt, nl. een vers uit de Renout van Montalbaen, een tekst die evenals de Ogier in een Heidelbergse versie overgeleverd is. Het woord is in het Mhd. bekend in de betekenis arabier, paard van arabisch ras. We volgen het voorstel van Verdam en kiezen het neutrale Mnl. rosside. 2. [Hertaling] die daer quam onghenoot < Der yme da kam gemoit. Het Mnl. ghemoet heeft niet de betekenis tegemoet. Ons voorstel is speculatief. 3. [Woordverklaring] grimmech: woedend. 4. [Hertaling] mi met < in. 5. [Hertaling] dien kerstine doen besceden < Von dem cristen wissen einen Bescheid. Aanpassing nodig omwille van het rijm. 6. [Hertaling] Ogier < Ogiern. Het is niet uitgesloten dat hier oorspronkelijk Herpijn heeft gestaan.

12 ghereden upten berghe boven. Broyiers ors dat men loven mach, hevet hi bescreden. Ooc so sit bachten hem bi waerheden, HiWe inne weet, oft sij wijf ofte man. Biden voghet Tervogan, ic wille varen hem verslaen. 1 Broyiers ors sallic, sonder waen, ghewinnen ende hem weder gheven HiWe Gheselle, ghi en sult, sem mijn leven! 2 sprac die stoute Herpijn. Dat ors Bantsant sal wesen mijn. Daeromme wil ict varen ghewinnen. Gheselle, ic ant 3 u met minnen HiWe Dese redene sprac Cordragoen. Tervogant ende Mahoen sullent 5 u lonen, sprac Herpijn. Dus ghinc die felle Sarrasijn ende dede sine wapine an HiWe Een ors brochte men den fellen man, met isere verdeckt ter cure HiWe Hi spranc daer 6 up ter selver ure 18518/18519 HiWe 18494/18521 ende nam sine aex sonder wanc, 18520/18521 HiWe 18495/18522 daeran die lemmele 7 was lanc /18523 HiWe 18496/18523 wel drie ellen ofte mee HiWe Oversterker payiene twee hadden ghenouch daer ane ghehad te draghene. 1. [Hertaling] hem verslaen < ine zu erslaen. 2. [Hertaling] ghi en sult, sem mijn leven< ir sollent sin min leben. 3. [Woordverklaring] onnen: gunnen. 4. [Hertaling] ic ant u met minnen < nu habent uch mit mynnen. Mnl. hem hebben betekent zich gedragen, wat hier niet echt past. Het is niet onwaarschijnlijk dat LuFl an associeerde met han ( hebben ). 5. [Hertaling] sullent < Wollent. 6. [Hertaling] daer: komt alleen voor in 18519, niet HiWe 18521, niet in HiWe [Woordverklaring] lemmele: kling. 8. [Hertaling] daeran die lemmele was lanc: deze versie van HiWe sluit goed aan bij het volgende vers waarin de grootte van de kling wordt aangegeven. Vers HiWe luidt daarentegen die was sterc ende lanc.

13 Die payien en begherde niet te daghene 1 doe hi also was bereet. Sijn goet rosside 2 hi bescreet dat hem twee cnapen brochten voren Harde diere hevet hi ghesworen bi sinen gode Tervogant, ware payien ofte Persant die hem na volghen dade omme den kerstine te doen scade, hi soudet seker ontghelden diere. Dit swoer die payien putertiere omme dat hi wilde, des sijt wijs, van Ogiere alleene hebben den prijs. S o reet wech die felle gier. [265] Van verren versach hem Ogier te hem comen alleene. Ter maghede cuusc ende reene die bachten hem sat in sinen ghereede, sprac Ogier dus ende seede: Siet, ghi joncfrauwe, ghonen 3 comen so seere jaghen? Hi hevet vore hem ghenomen, 4 dat weet ic wel, mi te dodene nu. 5 Joncfrauwe, dies suldi u vaste houden an dat ghereede U en mach ghescien 6 gheen leede. Ic moete jeghen hem vichten sciere. Ende mettien quam die putertiere Herpijn so na Ogiere ghereden an der heede, dat hi seede: [Worodverklaring] daghen: wachten, tijd verliezen. 2. [Hertaling] rosside < rabijt. Zie vers (HiWe 18499). 3. [Hertaling] ghonen < den jhenen. 4. [Woordverklaring] vor hem nemen: zich voornemen, het plan opvatten. [Hertaling] vore hem ghenomen < genomen. 5. [Hertaling] mi te dodene nu < nu zu toden mich. Omstelling omwille van het rijm. 6. [Hertaling] ghescien < wesen. 7. [Hertaling] an der heede, dat hi seede < Das er sede von der heden. Het tweede deel van het Dt. vers levert geen zin op. We volgen een voorstel van WeNo, die beide helften

14 Kerstijn, bijt, 1 hets nu tijt. Ic sal nu hebben dit rossijt dat ghi ghestolen hebbet Broyiere. Ogier sprac: Payien putertiere, God moete di scenden ende onneren Ic en hebbe dat ors niet ghestolen, mer ic sal di leren mi dus te betiene 2 ende spelen daer mede dat selve spel alsic met Broyiere dede, doe ic hem dat ors of 3 ghewan. Lie di ghelove, 4 kerstijn man, sprac Herpijn, bi mijnre wit, secht ware: 5 wat spel es dit, daermede du ghewanst dat ors rike? 6 Payien, du moets mi sekerlike, sprac Ogier, eerst berichten nu: wat eest dat ghi hebt neven u daer hanghen an uwen artsoene? omdraait tot: Von der heden, das er sede 1. [Woordverklaring] biten: wachten. [Hertaling] bijt < bitte. Dt. bitte zou ook op Mnl. bidden terug kunnen gaan, maar het lijkt eerder onwaarschijnlijk dat Herpijn Ogier zou bevelen een gebed te spreken. 2. [Woordverklaring] betien: beschuldigen. [Hertaling] mi dus te betiene < Mich duefte bezihen. [Weddige] WeGl interpreteert duefte als Mnl. diefte ( diefstal, wandaad ), maar dan ontbreekt het obligatorische te na leren, terwijl de bepaling noch door de obligatorische genitief, noch door een voorzetsel als van of met gemarkeerd wordt. Een simpele verwisseling van f en s ligt eerder voor de hand. 3. [Hertaling] of < an. 4. [Woordverklaring] hem ghelove lien: zich gewonnen geven, opgeven. [Hertaling] Lie di ghelove < Das dir gelobe. Speculatief. 5. [Woordverklaring] secht ware: spreek de waarheid. 6. [Hertaling] [...] bi mijnre wit, / secht ware: wat spel es dit, / daermede du ghewanst dat ors rike? < [... ] din got din wet. / Nym ware, was spiel es ist, / Damit du das roß nach wunsche rich. Damit du das roß nach wunsche rich is onduidelijk en wordt door HiWe niet verklaard. Onze recostructie is speculatief. Duidelijk is dat Herpijn in deze verzen opheldering verlangt over het zogenaamde spel dat Ogier met Broyier gespeeld heeft. Omdat Ogier hierop niet ingaat, herhaalt hij zijn vraag in de verzen [Weddige] Hoewel de de betekenis van de zin Das dir gelobe din got din wit duister is, sluit HiWe hem aan het eind van regel af. De volgende regels legt hij bij wijze van antwoord in de mond van Ogier. Na vers wordt de zin ook niet afgesloten, hoewel in regel duidelijk een nieuwe syntactische eenheid begint. 7. [Hertaling] nu < mich. Mi staat al in de vorige en rijmt niet op u in de volgende regel.

15 Ic segghet u, sprac Herpijn, die coene. Hets specie diere ende rike. Mer si en voughet 1 niemenne sekerlike sonder mi, dats anscine. Mi dinct, het sijn kindekine, sprac ten payiene die Danoys. Du hebstet gheraden toutevoys, 2 antworde die felle hont Ware ic dootwont 3 ende ate ic enen montvul vanden vleesce, ic worde ghesont na minen eesce. K erstijn, nu hebbic di berecht 4 te voren. [266] Nu laet mi sien ende horen dat spel, daermede ghi ghewonnen hebt dit pert. Payien, nadien dat 5 ghijt beghert te wetene, sallict 6 u sonder wanc wisen. Sine glavie lanc hevet hi mettien gherecht ten steke Wat doestu, seede die payien haesteleke, 7 Mi dinct, du wilst metten spere riden [Woordverklaring] voughen (met datief): gepast zijn (voor iemand), nuttig zijn. 2. [Woordverklaring] toutevoys: in ieder geval, hoe dan ook. Het woord is vermoedelijk afgeleid van Ofr. totevoies (Fr. toutefois ). Zie MNW s.v. foye en vgl. mentefoys (regel 18692). [Weddige] WeNo verklaart het woord als volgt: Die Anrede tontonoys enthält wahrscheinl[ich] im zweiten Glied Donoys Däne. Das erste Glied mag eine spöttisch gemeinte Reduplikationssilbe ohne tiefere Bedeutung sein, die viell[eicht] eine Assoziation an mnl. dant (...) Schwätzer oder an afrz. dant Herr erlaubt. Het probleem bij het eerste voorstel is dat Herpijn niet weet dat hij met Ogier te maken heeft en hem dus ook niet met een woord zal aanspreken waarin het element Danoys een rol speelt. 3. [Woordverklaring] dootwont: dodelijk gewond. [Hertaling] dootwont < uf den doit wunt. 4. [Hertaling] nu hebbic di berecht < nu ich dich underricht. Mnl. onderrichten resp. onderrechten heeft niet de betekenis inlichten. 5. [Hertaling] nadien dat < nach dem als. 6. [Hertaling] sallict < ich sal es. 7. [Hertaling] Wat doestu, seede die payien haesteleke < Was geestu machen? seyd der payen. De combinatie van gaen en maken is in het Mnl. ongebuikelijk. Bovendien ontbreekt in het Dt. vers het rijmwoord op steke. 8. [Hertaling] metten spere riden < mit speren rijden. De uitdrukking komt volgens het

16 Ogier sprac: 1 Ic sal di te desen tiden verslaen also ic dede Broyier. Du liechst, kerstijn putertier, sprac Herpijn. Ic saelt an di wreken. Nu en hadde Herpijn sekerleke negheen spere met hem brocht te dien tiden. Mer sine aex, die wel sniden conste, verhief die tirant Ende als dat sach die wigant Ogier, liet hi vallen den scacht alse een man die es bedacht te verwervene prijs ende eere. Corteine trac hi. Met snellen keere ghinc hi up den payien slaen. Ende die hont slouch weder alsaen 2 up Ogier enen swaren slach. Ende Ogier die hem wel vermach, 3 deckte hem metten scilde sijn, die Broyiers hadde ghesijn. Die swerde ghinghen up ende neder. 4 Die payien werde hem weder met meneghen niewen keere. Mer Ogier, die sterke heere, hadde toren in sinen moet dat die payien so langhe stoet vore hem, en hevet dat swert verheven ende den payiene enen slach ghegheven upten helm so overgoet dat dat swert daer 5 dore scoet MNW voor in de Lancelotcompilatie. 1. [Hertaling] Ogier sprac < Sprach Ogier. De inversie in de Dt. tekst wekt de indruk dat het vorige vers Ogier in de mond gelegd moet worden, wat echter onlogisch is. [Weddige] HiWe plaatst zowel achter vers als achter een komma, zodat onduidelijk is wie de zin in regel uitspreekt. 2. [Woordverklaring] alsaen: spoedig, weldra, meteen. 3. [Woordverklaring] hem vermoghen: krachtig, sterk zijn. 4. [Hertaling] Die swerde ghinghen up ende neder < Die swerte gingen uff und nydder. Onlogisch omdat Herpijn niet met een zwaard maar met een bijl vecht. 5. [Hertaling] daer < so. Het woord so komt mogelijk uit het vorige vers.

17 ende wondene in dat hovet seere. Dies wart die payien uten keere also seere utermaten dat hi hem en wiste hoe ghelaten Met haesten hi die hant neder boot 1 ende nam des vleescs. Ene bete groot beet die payien ende mettesen es sine wonde al ghenesen. Dat was nu ene vremde nature Ogier sprac: Du felle creature, God gheve u groot ongheluc dattu so een groot stuc vanden vleesce hebs ghebeten. Dune suls ooc niet mee eten, sal ic leven, van sulken ase. Ende Ogier slouch, 2 dat inden grase die kinder vielen neder mettien. Dies bedrouvede hem die payien ende seede: Mamet scende di, kerstijn! Dattu die spise mijn ghenomen hebs, dat moetstu ontghelden. Sin aex hief up die payien, die selden doghet ghewone was te doene. Ende Ogier, die deghen coene, hief ooc metter verde sinen arm up metten swerde ende slouch daer mede upten payien, die van anxte seere ghinc vlien wat sijn ors mochte ghejaghen Met sinen spoorslaghen was die keitijf milde 3 seere, ende Ogier, die sterke heere, slouch dat goet Bantsant na met sporen 1. [Woordverklaring] die hant bieden: de hand uitsteken. 2. [Hertaling] slouch < slug. [Weddige] In het hs. is achter slug het woord dar geëxpungeerd (een verschrijving voor het volgende daz ). HiWe emendeert niettemin: slug dar. 3. [Hertaling] milde < so milte. [Weddige] HiWe emendeert wilte, hoewel Mhd. milte ook freigiebig betekent (Lex. I, 2139).

18 dattene seere snelleke drouch vore den payiene, dien hi achter haelde. 2 Met Corteine hi betaelde den payien also sere wel dat hi doot ter erden vel ende lach gestreckt al plat Ende alse dat heedijn heer dat sach ende die sterke Cordragoen, Tervogande ende Mahoen ghinc hi bidden diepeleke 3 dat si hem sterke 4 gheven te wreken sinen lieven gheselle moeten. Sijn ors Volantijn 5 doe 6 onsoete die payien te hauwene began. Ogier, dien sterken man, begherde hi seere te slane Vier wapine, na minen wane, voerde die sterke payien met hem. Verbolghen in haren sen volgheden haren heere die payien. Alse Ogier hevet versien des payiens leleke 7 figure, sprac hi: Helpe God, wat creature comt daer ghevaren jeghen mi? Ic ghelove bet, dat die duvel si dan enech man gheboren van wive Mi dinct, dat hi vier arme ofte vive hevet, hets also recht dat ic mi gruwe. 1. [Hertaling] vore < fur in. 2. [Woordverklaring] achterhalen: inhalen. [Hertaling] dien hi achter haelde < den er hinder hield. [Weddige] WeNo interpreteert den als een nominatief enkelvoud en er als een enclitische vorm van daer en vertaalt: der dort. 3. [Woordverklaring] diepeleke: plechtig. [Hertaling] diepeleke < diepenlichen. 4. [Woordverklaring] sterke: kracht. 5. [Eigennaam] Volantijn < Bolantin. 6. [Hertaling] doe < er da. Hi (< er ) is weggelaten omdat het onderwerp op de volgende regel genoemd wordt. 7. [Hertaling] leleke < heßliche. 8. [Hertaling] wive < libe.

19 In iegheleken voert hi ene matsuwe die onghelimpeleke 1 groot es. Joncfrauwe, nu sijt des vermaent, 2 dat ghi u niet en vervaert. Comt nu die duvel herwaert ghereden, seker, sonder waen, ic salne harde saen verslaen, scone joncfrauwe, dat suldi sien Vander erden hief mettien ene glavie die Danoys. God bat hi mentefoys, 3 dat hine wille bewaren ende den duvel laten ontvaren M ettien dat hi sprac 4 dese tale [267] es hem die payien, wetic wale, comen also naer, dat hi hevet vorwaer sine twee vorste matsuwen verheven ende Ogiere twee slaghe ghegheven alse tenen male, dat daer Ogier of, weet ic wale, achter hem booch, so overgroot waren die slaghe. Met haesten hi scoet an 5 dat spere dat hi hadde daer. Die payien was hem so naer comen dat hi up hem niet en conste gheriden [Woordverklaring] onghelimpelike: onbetamelijk, schandelijk. [Hertaling] onghelimpeleke < unglimpfflichen. 2. [Hertaling] vermaent < Gewarnet. 3. [Woordverklaring] mentefoys: herhaaldelijk. WeGl leidt dit woord, dat niet in het MNW staat, af van Ofr. maintes foiz. 4. [Hertaling] Mettien dat hi sprac < Mit dem er sprach. 5. [Woordverklaring] scieten an: zich op iets storten, iets grijpen. [Hertaling] scoet < stoet. [Weddige] WeNo leidt stoet af van Mnl. stutten en vertaalt: Eilends stützte [...] er sich auf den Speer. Het sterke imperfectum stoet kan niet van het zwakke werkwoord stutten maar alleen van staen worden afgeleid, maar dit past niet in de context. Daarom ligt een verwisseling van t en c voor de hand. 6. [Woordverklaring] up enen (ghe)riden: iemand (met een speer) doorsteken. Omdat de afstand tussen hem en Cordragoen te klein is, kan Ogier geen echte tjoost uitvoeren,

20 Mer hi slouch 1 hem daer mede up die side ende maecte hem daer ene wonde Ogiers slach 2 was up die stonde so groot ende so overfel dattie glavie ter erden vel in meneghe trensoene. Ten swerde greep die helt coene ende ghinc hem weren jeghen den payien die sine matsuwen hevet mettien alle viere hoghe verheven. Maer Ogier wachter hem jeghen 3 ende deckte hem vor des payiens slaghen Ende die payien, die hem versaghen emmer niet en wilde laten, 4 ghinc hem weren utermaten met groten slaghen ende met fellen. 5 Ende Ogier, die gherne vellen wilde sine quade seden, hief up sijn swert van goeder snede ende slouch met meneghen niewen keere. Ende die keitijf slouch alte 6 seere up Ogier met sinen matsuwen Ende Ogier liet hem node verduwen 7 ende scutte die slaghe 8 seere herde. maar moet er genoegen mee nemen zijn tegenstander alleen met de speer te slaan. 1. [Hertaling] slouch < stach. De Dt. tekst is onlogisch. Als de tegenstander te dicht bij is, kan hij met de speer niet gestoken worden. 2. [Hertaling] slach < stich. Zie vorige noot. 3. [Woordverklaring] hem jeghen iet wachten: op zijn hoede zijn voor iets, zich in acht nemen voor iets. De bijbehorende bepaling staat gewoonlijk in de genitief of wordt voorafgegaan door van of vore. Jeghen wordt hier gepostuleerd door het rijm. [Weddige] WeGl vertaalt wachten correct als sich vorsehen, maar WeNo legt geen verband tussen -er en jeghen en vertaalt wachter als paßte dort auf. 4. [Woordverklaring] hem laten versaghen: zich bang laten maken. 5. [Hertaling] fellen < fellen. [Weddige] WeNo registreert het verschil tussen fel en vel niet en stelt voor: Statt des identischen Reimworts besser ellen. De betekenis van dit ellen wordt niet nader verklaard. 6. [Hertaling] alte < alles. 7. [Woordverklaring] verduwen: onderdrukken, te gronde richten, doden. 8. [Woordverklaring] scutten: afweren. [Hertaling] scutte die slaghe < verdackte die slege. Het MNW noch Lexer kennen het woord verdecken in de betekenis afweren.

21 Met Corteine, sinen swerde, gaf hi hem wel sijn deel. Van den helme dat naseel slouch hi hem of upter stede ende die ene nese dede hi mede vallen mettien smete. Ende doe Ogier, doe ic u weten, sijn aensichte 2 begonste sien sprac hi so ten payien: Du moghest wel met vlite Mamette danken dattu ten crite heden jeghen mi best comen, want het sal di seere vromen Du salt daer bi versconet sijn want ic sal di dijn anscijn besniden dat daer es onghescapen 3 seere. Dijn Mamet machs hebben oneere dat hi di dede werden so ongheraect Mer als ic di bat hebbe ghemaect sal ic metti 4 spelen mede dat selve spel dat ic met 5 Broyiere dede. D oe die payien hadde ghehoort [268] Ogiers redene ende sine woort, sach hi upten sterken heere ende antworde hem min no meere, mer hi hief up die matsuwen swaer ende slouch met groter begherten naer Ogier, dien hi daer houden sach Ende die Danoys, daer veel doghet ane lach, 6 Onze oplossing is speculatief. 1. [Woordverklaring] naseel: neusbescherming aan de helm (niet in MNW, vgl. WeGl). 2. [Hertaling] aensichte < angesieht. 3. [Woordverklaring] onghescapen: wanstaltig. 4. [Hertaling] metti < dir. 5. [Hertaling] met: toegevoegd omwille van de parallellie met vers Het Duits gebruikt beide keren een datief zonder voorzetsel. 6. [Hertaling] daer veel doghet ane lach < da viel an lag. De letterlijke omzetting daer veel ane lach zou kunnen betekenen van wie veel afhing. De stoplap daer veel doghet

22 keerde uten slaghe dat pert alse een man die was ververt. Nochtan en hielt hi niet langhe stille, hi en boerde up dat swert 1 met stouten wille ende slouch, alsic u segghen mach, enen harde swaren slach up des payiens voorste arme beede. Dat goede swert sneet teenre snede den payiene die arme beede of Des hevet Ogier Gode gheseghet lof dat hi also eens deels was ghetroost. Hem dochte dat hem nu niet en noost. 2 Den payiene voer hi bat naer. Ende die payien, die grote vaer hadde vor den deghen fijn, noopte met sporen sijn ors Volantijn ende vlo van hem met sijnre macht. Dat goede ors was van sulker cracht dattet drouch den Sarrasine waer hi henen wilde ende begherde te sine. Ogier en constene niet verriden 3 want die payien daer niet langher en wilde biden, 4 so snel was dat goede paert. Nu hoort van den payienen, die vervaert waren omme Cordragoene. Die sloughen alse liede 5 van herten coene up Ogier 6 metter haest. Welc hem alre eerst mochte comen naest ane lach komt herhaaldelijk in de tekst voor. 1. [Hertaling] boerde up dat swert < enboerte das swert. De toevoeging van up is nodig omdat het simplex boren in tegenstelling tot het Mhd. boeren niet de betekenis optillen heeft. 2. [Woordverklaring] nosen: schaden. [Hertaling] Hem dochte dat hem nu niet en noost < Ine duhte, das yme nu nust ennoest. De betekenis van de zin is onduidelijk: heeft Ogier het gevoel dat Codragoen hem nu niets meer kan aandoen? 3. [Woordverklaring] verriden: al rijdende inhalen. 4. [Woordverklaring] biden: wachten, toeven, dralen. 5. [Hertaling] alse liede < also lute. 6. [Woordverklaring] op enen slaen: tegen iemand optrekken, hem achtervolgen, hem aanvallen.

23 die en begherde gheen beter ghewin Ogier riep: O God, wilt 1 mi in deser noot te helpe staen, dat ic dine viande moghe verslaen. Ende wilt 2 mi heden ten daghe sterken dat ic hier moghe werken sulc wonder dat men hier naer daerof moghe spreken over hondert jaer, want ic sal gherne doen pine. 3 Uptie felle Sarrasine reet Ogier, die Danoys, mettien woorde Met sines swerdes oorde ghinc hi onthalen seere vaste ghone vermaledide gaste. D ie payiene voeren up hem slaen. [269] Up ende neder deden si gaen die swerde ghedichteleke seere. Ende Ogier, die sterke heere, die daer stille wilde houden node, hielt altoos sijn herte an Gode. Hi slouch so anxteleke slaghe dat die payiene in den ghedraghe 4 begonsten tien bat acht. 5 Ende Ogier sette sine cracht te werke, die seere was groot. Man ende pert slouch hi doot met sinen goeden swerde Corteine. Helpe God, wat hi upten pleine Sarrasine vore hem dede vallen! Wat si hem onder hem allen weerden, die payiene ghemeene, ten bescoot 6 hem groot no cleene 1. [Hertaling] wilt < du wollest. 2. [Hertaling] wilt < wollest. 3. [Woordverklaring] pine doen: zijn best doen, zich inspannen. 4. [Woordverklaring] ghedrach: gedrang, strijdgewoel. 5. [Woordverklaring] bat acht: achteruit, achterwaarts. 6. [Woordverklaring] bescieten (onpers.): baten, van nut zijn, helpen.

24 jeghen Ogier, den helt vri, want die cracht Gods was hem bi. Dat was wel kennelijc in dien daghe want hi wercte met meneghen slaghe uptien dach sulke moort dat die payiene vort ende vort vore hem vloen upten werde. Ende als Ogier niet langher en begherde daer te sine, noopte hi sonder wanc sijn ors, dat grote spronghe spranc dore die payiensce scaren. Waer hi wilde, mochte hi varen. Niemen en conste hem weder staen. Die Sarrasine up hem slaen in allen siden daer hi vaert. 1 Ende Ogier clovede man ende paert in allen siden ende voren. Helpe God, hoe meneghen toren beriet die Danoys den payienen 2 uptien dach Also voer hi, 3 slach in slach slaende up die Gods viande, dat hi ten lesten te hare scande dore hem allen es ghevaren. Dorebroken hevet hi hare scaren weder haerre aller danc. Cordragoen hevet sonder wanc hem weder doen gheven sine wapijn ende sijn ors Volantijn, daer hi up spranc metter vaert, dat was dat alre beste paert dat men te rechte mochte viseren. 4 Met sporen began hijt poingeren 5 1. [Hertaling] vaert < fur. Aanpassing omwille van het rijm. 2. [Hertaling] hoe meneghen toren / beriet die Danoys den payienen < wie manigen payen zoren / Beriet der Denoys. 3. [Hertaling] Also voer hi < Alles vor und vor slug er. 4. [Woordverklaring] viseren: bedenken, zich voorstellen. 5. [Woordverklaring] poingeren: steken, prikkelen, vooruitdrijven (synoniem van nopen ). [Hertaling] poingeren < laysieren. Mhd. leisieren betekent das ross mit

25 dore ende dore, sijn heere. Met hem voerde hi scilt ende spere Verbolghen sat hi in sinen ghereede. Twee matsuwen voerde hi mede, hanghende an sinen artsoene. Ogier, den deghen coene, volghede hi seere sonder waen, want hi hooptene te verslaen. C ordragoen reet so met sporen [270] na Ogiere, die voren al sine man was leden. 1 So langhe hevet hi ooc na ghereden dat hi liet sine man. Lude riep hi: Bi Tervogan, na Ogier als hine siet. Kerstijn man, ten baet u niet dat ghi vliet, dat weet ic wale Ghi moet betalen altemale den lachter ende die grote scande die ghi hebt, bi Tervogande, minen lieden ghedaen heden. Haddi eens pennincs wert hovesceden in u herte, ghi sout u scamen dat ghi lieden van sulken namen heden ghedaen hebt sulken toren. Die goede Danoys began horen des payiens redene ende sijn sermoen ende keerde als een stout baroen sijn goet pert up dat gras. Een spere dat seere sterk was, verhängtem zügel laufen lassen (LEX I, 1870; zie ook WeGl s.v. laysieren ). Het MNW verwijst s.v. laisieren naar lacheren en verlaisieren. Mnl. lacheren betekent vastbinden, vastmaken en wordt vooral in verband met de helm gebruikt; (ver)lachieren daarentegen betekent het omgekeerde, nl. losmaken, ontbinden. In een Ferguut-vindplaats interpreteert Verdam verlaisiert als met losse teugel. Omdat het woord op geen enkele manier in de zin past, mogen we ervan uitgaan dat LuFl het gebruikt om een voor hem onbekend Frans leenwoord te vervangen.de uitdrukking met sporen poingieren past uitstekend in de context. 1. [Hertaling] al sine man was leden < Was alle sine mann gheleden.

26 hevet hi daer ten steke gheset. Ende dander swoer bi Mamet, hi soudene 1 doden, quame hi hem bi. 2 Ende Ogier dede als een rudder vri. Hi trooste 3 die joncfrauwe seere ende batse dat si up onsen Heere hem dat soude gheloven, hi wilde corteleke des lives beroven ende maken quite den Sarrasijn. Cordragoen riep lude: Kerstijn, sie hier 4 nu dine doot! Dies hadde Ogier toren groot Ten steke sette hi sinen scacht, ende die payien, die gheacht ooc te doden wel hadde Ogiere, sette ook met felre maniere sijn spere ten steke dies ghelike Die orse daden si eischelike upten werde lopen seere beede. Ooc staken si, dats waerhede, ieghelijc upten andren alse coene liede. Die spere braken alse rede alse 5 die heeren quamen te samen. Ooc boghen hem over hare hamen die orse van pinen groot. Dat goede Bantsant snelleke up stoet alse een ors van prise fijn Ic weet dat dat goede ors Volantijn sciere up spranc dies ghelike. Menne hadde up al 6 ertrike niet en moghen vinden sekerlike dier tweer orse ghelike, [Hertaling] soudene < wolte ine. 2. [Hertaling] quame hi hem bi < keme er by. 3. [Woordverklaring] troosten: geruststellen, moed inspreken. 4. [Hertaling] sie hier < Ich sien hie. 5. [Woordverklaring] alse rede alse: zo spoedig als, zo gauw als. [Hertaling] alse rede / alse < also rede / Do. 6. [Hertaling] al < gantzem.

27 so goet waren si ende so fijn. Ogier trac sijn swert stalijn daermede te slane upten payien. Cordragoen greep ooc mettien in beede sine hande 1 sine matsuwen Met rechte mochtet Ogier wel gruwen. 1. [Hertaling] in beede sine hande < In beyde sine hende nam er.