Pelgrimage vander menscheliker creaturen

Transcriptie

1 editie Ingrid Biesheuvel bron (handschrift 76 E 6 van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag.) Zie voor verantwoording: dbnl

2 []

3 1r [fol.1ra] <Miniatuur over de gehele breedte, 28 regels hoog: de pelgrim / verteller ligt op zijn bed en ziet het hemelse Jeruzalem in een visioen> In 1 die name des vaders soons ende des heilighen gheest so make ic hier beghin. Ende segge dat ons mijn here sinte pauwels bewijst ende leert aldus. Dat alle redelike creaturen leuende in deser ellendiger werelt Rike arme wise ende onwise Coninghe princen of herto [fol.1rb] ghen niet anders en sijn dan 2 pelgrime altoes gaende een dachuaert bet voert met pinen ende met ellendicheden tot si ten einde sijn van hare pelgrimaedse Daer om soe biddic der moder van gracien datse mi wil impetreren an haren lieuen kint cracht ende macht zin ende abelheden te trecken vten 1 Initiaal vier regels hoog. 2 Hier iets weggeradeerd.

4 1v [fol.1va] walschen dit gloriose werck in vlaemschen tale Die welke es genoemt die pelgrimage vander menscheliker creaturen ten profite ende nutscap ende ten behouden van allen saligen creaturen diese sullen horen of selue lesen Die welcke boeck maecte een heilich vader die monic was in een clooster die men heet chaalu ende seide aldus in sine prologe. Dat hi ghelesen hadde ende ghesien den edelen waerdighen boock vander roze. ende hi waende wel dat daer omme toockisoen was dat hi droemde in een visioen dat hem nachts quam vp sijn bedde daer hi lach ende sliep Ende hier omme soe roept hi tot allen creaturen dat si horen ende verstaen willen de salicheit van hare sielen die ghedeclariert sijn in dit visioen. so men wel gheware sal werden vp dat si hem luden willen spegelen in dit 3 nae volgende proches Twelke hi maechte vp visoen dat hi sach ligghende in sinen slaep rustende vp sijn bedde Ter eren van gode der nuttelicheit van allen creaturen seggende ende beghinnende aldus Mi 4 dochte also ic lach ende sliep dat ic een pilgrim was gaende ter stede wart van iherusalem Ende mi dochte dat icse sach in een spiegel. Ende datse groot was sonder maten van verren Dese [fol.1vb] stede was sonderlinge zeer verchiert binnen buten ende al omme Want alle die straten ende die wegen waren al van finen goude ghepaueit Ende dat fundament ende die muren waren alle van preciosen stenen ghemaect Ende daer binnen waren vele menichte van wonsteen vul van groter weelden ende van wtnemende soeter melodien ende alle ghenoechte waren daer ghemultipliciert ende wlcomen. Want alle die ghene die daer in waren hadden dusentich meer vruechden ende weelden ende meer bliscappen dan enighe herte mochte gepensen noch ghene tonghe ghespreken noch alle creaturen gewenschen Als ic dit al wel besien hadde ende mi gheauisiert hadde so was ic harde zeer bedrooft ende mespayt Bedi alle creaturen noch alle menschen en mochter niet in naer haer begheren. Bedi daer en was maer een porte omme daer in te gane die welke porte cherubin wachtede ende hilt in hant sijn 5 een zwaert met twe voutsneden so ene becken harde schone bleckende zonder langhe claer 6 ghebruniert met welken zwaerde hi hem harde wel conste ghehelpen ende beschermen. Want ten was noyt soe starck noch soe vrome noch soe wel connende 3 Hier prologhe doorgehaald. 4 Initiaal 3 regels hoog. 5 De goede volgorde is hersteld met verwijzingstekens. 6 Hier ghebrukende doorgehaald en geëxpungeerd.

5 2r [fol.2ra] schermen man dat hi daer doer liden mochte hi en moste zonder langhe zeer ghewont zijn of de doet ontfaen Ende weet dat de eerste mensche dier noyt in cam dat was die coninck vander stede ende om dat hi mensche was soe moste hi die doet ontfaen eer hi daer in comen mochte Want in sijn ghebenedide side was hi met eenre glauien doorsteken ende liet daer sijn bloot van tributen Nochtan en was hi niet sculdich hadt hem niet minne bewijst ende alle sine ridders ende knechten ontfinghen daer die doot ooc eer si in comen mochten Ende dat merckede ic an die banieren die ic sach wt steke vp die poorte die alle waren ghevarwet van haer luder bloede Als ic dit al ghesien hadde wel ende ghemerct soe sach ic wel sonder enige twifel dat daer niement in comen en mochte ten moest met crachte sijn of daer en waer een ander inganc mer doch dochte mi wel dat daer niement in en leet te gheenre tijt Want elkerlijc was al versaecht als hi cherubin ghesien hadde Wel met allen rechte soe mach hi nv wel sijn zwaert in steken ende besteden want hi vint luttel ridders noch knapen noch soudaniers nv ter tijt die bereet sijn die doot ontfane om daer in te gane Ende noch [fol.2rb] min vinden sal also langhe als die creaturen hem niet anders en bestemmen noch en ordinieren te leuen dan si nv doen Want si bliuen ende meersen altoes ende versterken in haren in haren vrien wille Daer nae also ic mine oghen op hief soe sach ic een wonderlijc dinck vanden welken ic zere was versaecht ende veruaert Bedi vp die kertelen vanden muren so sach ic sitten sinte augustijn. ende mi dochte wel dat hi was een voghelaer ende gaf 7 vogelkijns teten ende maecten met groter narsticheden voetsel daer hi se mede versaede Ende met gaders hem saten menegherande meersters ende leerars die hem hulpen naerstelike die voghelen te asen ende te spisen. Want biden aese dat si maecten Ende biden zade dat si streuden ende biden sueten morselen die si lieten smaken menigherhande menschen diese ontfinghen werden ghesalicht ende bequame vogelen Ende aldus soe vloghen daer bouen in die suete stede ondancs cherubin Daer nae sach ic menighertiere luden van religione ende van anderen staten. Canoneken. Augustinen Fremeneuren of minderbroders Ende iacoppinen Ende van andere religione Priesters clercken ende leken luden die van diere sueter spisen ghesmakede ende vergaderden daer bi plumen ende 7 Hier volke doorgehaald en geëxpungeerd.

6 2v [fol.2va] maecten hem luden grote vlerken Ende vloghen daer boghen 8 in die soete wtuercorne stede daert wtnemende sonderlanghe zeere begheerlijc in es te sine ende onuerlangelijc Bedi de ouergrote scoonhede van dier stede en souden alle die leuen niet moghen vol prisen noch vol louen Sonder namelike die ghene dier here ende vpper souurein of es Bedi het ware allen eerdsschen menschen onmoghenlijc ende onpenselijc ende onwensschelijc dat yemant soude herte daer toe stelle of wille. Uaringhe daer nae so keerde ic mine oghen in dander side Ende ic sach daer noch een vele meerre wonder dan ic te voren ghesien hadde. Want ic sach vp den muur vander stede sitten een ander manier van luden de welke waeren harde eerachtich ende vul werdicheden Ende si holpen alle haren vrienden bi menigher manieren van teikene omme daer bouen te comen inde stede Eerst warf soe merckede ic ende anesach daer sinte benedictus die an den muer hadde gherecht 9 ene grote leere in die welke voorseide ledre waren xij. trappen van rechter oetmodicheit biden welken trappen clommen vpwaert harde snellike ende lichtelike alle die gene die van sinen luden ende sinen vrienden waren Als zwarte moniken witten brune sonder yements vraghen. Daer nae soe sach ic Sinte fransois [fol.2vb] die hem vertoochde goot vrient wesende ende ghetrouwe menighen broder ende zuster van sijnre oerden Weet also als mi dochte in visione hi hadde ene grote coorde 10 neder waerts ghelaten dalen hanghende ende streckende nae lants den muer met vij cnopen harde wel ghecnocht. Biden welken.vi. cnopen alle die gene die sine vrienden waren halp hi dat si met handen ende mit voeten vpwaerts clommen hoe vasten dat hare handen ghesloten waren In dien dat si hem vaste hilden an die vj. knopen sonder slideren of sonder enighe wanhope. Nu voort soe segic v ende doe te weten dat daer menich ander leraer ende grote meesters waren Want ic sachse mer hare name en can ic niet ghenomen Noch ooc mede hoe ende in wat manieren dat si haren vrienden hulpen vp climmen daer of en weet ic ghene tusschen scheet. Want allene was mijn mercken ende mijn sien an die zide die te mi waerts was Ende ouer die stede soe mochtich al met allen niet sien dat mi sonderlange leet was 11 met al mijnre herten Nv weet inden muur die te midtwaerts was soe sach ic ene cleine doorkijn harde nauwe. Die welke die coninc dede wachten altoos met groter narnsticheit Sinte peter Ende hi hadde hem den slotel daer of 8 Hier staat een kruisje in de marge. 9 Hier een t en een halve w doorgehaald en geëxpungeerd. 10 Hier een g geëxpungeerd. 11 In de rechtermarge, met invoegingsteken.

7 3r [fol.3ra] gheleuert Want hien harde wel betrouwede vele bet dan yement die bi hem was Ende seker harde wel mochte hi hem betrouwen Want aldaer en lietmen niement liden Sonder allene die gene die arm waren Bedi het hadde dus voorsproken ende gheseit die gene die van alre vroescap vol was ende die noyt niet 12 en seide ten moeste alsoe also ghescien Want gheen rijck man en wasser niet waerdich in te comen noch en mochte oec niet sijn Nichte meer noch niet moghentliker dan een kameel soude moghen liden doer toghen van eenre cleenre naelden. Hier omme so dochte mi na mijnre vroescap ende mine sien dat dinganc vanden duerkijn harde subtijl ende clene was ende wel mochte waer sijn. Want daer en mochte niement in gaen hoe subtijl hi was hi en moste al naect ontcleet wesen. Want het was mi wel kenlijc bedi ic sagher meneghen mensche al naect van menscheliker clederen Wert dat alle gene die daer in begheerden te comen moesten hem ontcleden ende mosten hem weder cleden met coninx clederen souden si daer in moghen comen Bedi soe wie die daer mede verchiert et ghecleet mochte sijn ghinc te dien [fol.3rb] deurkijn in also lichtelike als hi wilde ende begheerde sonder sinte pieters weder segghen Nv weet dat mi harde sonderlange seer behagede desen zoeten lieueliken inganc omme tghemene vordeel dat icker in sach Bedi waert so dat sake dat elc mensche wilde arem. ende naect werden ende hem aldus ontcleden ende weder cleden desen inganc zoude hem ghereet sijn Weet dat alle die luden die ic hier sach die daden wt hoer oude clederen omme daer binnen nieuwe te vercrighen Ende zeker wel est waer het mach wel ghelieuelijc wesen 13 doude clederen wt te doen ende die nieuwe an Bedi ten es niement soe rijck in deser werlt hien moet arem van gheeste wesen sal hi in dit doerkijn gheraken. ende wel mach hi arm sijn vp dat hi wil Ende zeker hets guet arm te zijn in dusdane manieren als omme daer in te gaen ende rike te werden Bedi het doet guet vasten een corte wile om wel verzaedt te sijn ten auontmaeltijt ende veruult van allen guede ende van allen doechden. Nu soe heb ic vertrocket ende verclaert metten corsten dat ic mach hoe dat ic in mijn visioen lach ende sach inden spiegel die wtnemende scone stede van iherusalem Ende om die ouergroete 12 Hier een dichte o. 13 Hier wese doorgehaald.

8 3v [fol.3va] scoonhede van haer so begrepic in mi seluen ene soe ouergrote genoechte ende wtnemende grote lust als omme daerwaert te gane ende pelgrijm daerwaert te sijn Bediens also als mi dochte ic en vant nouwers ruste noch solaes noch weelde in minen visioen dan daer allene. Oec mede soe dochte mi harde wel waer ic daer binnen besloten nemmermeer en soude ic daer wt begheren te scheiden Omme grote solaes ende de grote weelden die mi dochte dat die gene dochten te hebben die daerbinnen waren Also als ic lach in dit gepens ende in mijn visioen so quam mi in mijn gedochte dat waert so dat ic daerwaerts wilde wesen dat mi wel van node waer palster ende scarpe ende dat icse emmer hebben moste Bedi het sijn twee dingen die toebehoren enen pelgrijn die varen wil een verre pelgrimagie Ende also ic was in dit gepens so porredic wt minen slape 14 daer ic in ghelegen hadde.ix. maende sonder wtgaende Ende weet also saen als ic wt was gegaen soe begonste ic te soecken een palster ende scarpe die welke mi van groot noot was om mede te gaen den wech die ic beghonnen hadde te [fol.3vb] doen Ende ic begonste harde zere te screien ende mijn seluen te ontroostene. Want ic en wiste in wat manieren an wien troost te crighen om palster ende scarp te hebben mi mede te 15 behelpen in mine verre pelgrimage daer ic wel in wil was te gaen ende te voldoen den verren wech nae mijnre macht <Miniatuur 14 regels: de pelgrim ontmoet Gratie Gods> 14 Dit woord staat in de rechtermarge. 15 Hier betalen doorgehaald.

9 Mettien 16 dat ic aldus was beweent ende sere bedroeft 17 ende met groten rouwe beuaen waer ic best mochte vinden enen coopman die mi daer of vertroosten soude moghen mettien dat ic aldus wert pensede ende dinkende soe sach ick ene vrouwe in mijn wech staen die soe wtnemende sonderlinge 16 Initiaal 5 regels. 17 Hier soe sach doorgehaald en geëxpungeerd.

10 4r [fol.4ra] scoon was dat ic van haer grote scoonheit al verblijt was Want mijn herte verlicht van hare Bedi soe dochte mi wel wesende een keisers of een conincx dochter Weet dat si was ghecleet met enen sonderlinge scone witten clede of abite verchiert ende al blinckende vanden goude Ende si was ghegort met enen sconen vriendeliken groenen gordele al omme ende om beslegen met carbonkelen Ende inden midden van haere borst so hadde si staende een vestelinge so stoet een amaus inde middewaert vanden vestelinge die welke blinckende was als een sterre van welken ic mi zonderlange zeer verwonderden. Weet dat haer hooft was ghecroent met eenre scoonre crone van finen goude. Ende al omme was die crone beset met harde scone blinckende 18 duerbaer ende preciosen sterren Ende als icse herde wel hadde besien ende ghemerc soe dochtse mi herde zonderlange weeldich wesen ende veel weeldigher so dochte hi mi noch de gene diese aldus ghepareit hadde Ende al was se sonderlange scone si was noch vele houesscher ende noch vele wetender Bedi soe groetede mi teerst ende vragede mi waer om ic weende ende droefde ende [fol.4rb] wat ic sochte. Weet dat ic was herde sere versaecht ende veruaert van dat een also behagelike vercierde vrouwe gheweerde eerst mi te aneuaerden te groeten ende ieghen mi te spreken Mer ic pense dat cam bi dat men plecht te segghen in een bispel. Soe de mensche edelre rikere broederen ende meer duechden heeft soe hi meer oetmoedicheden heeft Ende wt haer oetmoedicheden soe aneuaerde si mi eerst Gheliker wijs dat men sien mach anden appelboem Want soe hi meer appelen draghet soe hi meer decliniert. ende nijcht dalende ten mensche waert Ende dier ghelike soe es oetmoedicheit teiken van allen goeden noyalen herten ende doechdeliken ghepense pelgrim. Mettien dat si mi aldus an spreect ende dus vriendelike aenvaerde soe hebbic hare gheantwoort ende gheseit dat ic was gheporret ter steden waert van iherusalem te gaen Ende weet dat ic daer omme weende harde zere omdat ic niet en wiste waer ic palster ende scarpte ghecrighen soude moghen Want icker sonderlange groot noot daer of hadde Weet dat si my antwoerde ende seide aldus gracie gods spreect O soete lieue werde 18 Hier stenen doorgehaald en geëxpungeerd.

11 4v [fol.4va] vrient oftu wils horen ende vernemen goede niemaren van dien dinghen dat ghi zouct so comt met mi ende volghet mi Bedi noyt bin al dinen leuen so en gheschiede noch gheuiel dy noyt so vele guets als nv omme dat gi my hier vonden hebt ende ghemoet Bedi van al daer gi noyt of hebt soe sal ic di ghehulpen vp dattu wils volghen minen raet Bedi weet dat sonder mine hulpe en gheen pelgrijm hoe starck hi si ende hoe vrome en mach comen in die wtuercoorne stede des 19 coninx de welke stede die hi neemt te besoecken als pelgrijm de pelgrijm Als ic dat hoorde so en mocht ic niet langher lidenicen wilde emmer weten hoe haere name 20 was ende wie 21 sie was Ende ic seide vrouwe ic soude harde gherne weten uwe name ende van wat 22 contreye ende van 23 lantscap dat gi sijt ende wien ghi toe behoert Ende hier om soe bid ic v met zonderlangher groter begheerten dat gi mi hier af wilt gheweerdighen te berechten. ende te segghen mids uwer doghet Ende mettien soe antworde si mi harde vriendelike ende seide aldus gracie gods Urient ic salt v segghen harde gheerne Weit dat ic ben keisers dochter vanden hemel die welke die heer [fol.4vb] scippie heeft 24 bouen alle anderen keiseren of coningen Ende hi heeft mi ghesent in dit lantd om te soecken ende te visitieren alle sine vrienden. Niet om dat hi noet heeft van hem luden mer omme dat hi gheerne name de vrienscap van allen creaturen omme haer luder profijt ende om haer salicheit allene Siestu hoe ic ben verchiert ende sonderlinge behaghelike bereet met duerbaren carbonkelen ende met wtnemende sconen sterren. Weit dat es specialike ghedaen omme te verlichtene allene die bi nachte gaen te weghe Ende ooc mede sonderlinghe omme dat mi elc mensche vinden mach also wel bi dage als bi 25 nachte omme dat niemen vten weghen souden gaen. Weet dat ic ben die gene die du sculdich best te 26 zoukene alstu erghent gaen wils in verren vreemden landen Bedi als du mi hebs vercreghen in dijn gheselscap ende ic mi met di verselle so suldi moghen seggen dattu ghenen beteren hebben en soutste moghen. ia ende uwe vriendinne Ende est oec soe dattu gaetste zonder mi in dit vreende lant du suls moetten ghehaet sijn van minen vader dien harde groten weerdigen coninck Ia ende ooc mede van alle den genen 19 In de linkermarge met invoegingsteken. 20 Hier es w doorgehaald. 21 Hier ende weggeradeerd. 22 Hier contrar doorgehaald en geëxpungeerd. 23 Hier contrei doorgehaald en geëxpungeerd. 24 Hier vanden hemel doorgehaald en geëxpungeerd. 25 Hier daghe doorgehaald en geëxpungeerd. 26 Hier zouden doorgehaald.

12 5r [fol.5ra] die met hem sijn in sijn conincrike Sonder mi en mach niement gaen in vreenden landen hi en moet 27 alte zere dolen ende vten weghe gaen Sonder minen troost ende sonder mine hulpe ende sonder proper mijn seluen te hebben en mach niement goet doen. Weet dat ic ben tot allen liden nootsakelijc Ende weet dat ouer menighe langhe tijt die werlt verloren gheweest hadde en hadde ghedaen dat ict hebbe te onthouden Die mi heeft gheen dinc en ghebreect hem Ende met wien ic niet en ben alle dinc ghebrecht hem ende van allen dinghen heift hi berste. Ic gouuerneren allen dinghen ende ghenesen alle siecheden Ic verlichte die ghedonckert sijn ende die niet en sien. Ende ic gheue cracht die vercrancht sijn ende die onmachtich zijn haers lijfs Ic heffe vp die ghene die gheuallen ende ter neder ligghen. Ende ic brenghe ten weghe die onweghet sijn vten rechten weghe Ende oec mede en sceidic noch scheiden en wil. van ghenen creaturen sonder vanden ghenen die doot souden sijn ende dier in perseuerieren totten einde Vp sulke ghedaen luden en achtic noch micke luttel noch vele alsoe lange alsie met ghe [fol.5rb] nochte bliuen in hare vule onreinicheit. Ic ben gracie gods gheheten Ende aldus soe suldi mi heten alstu van mi noot sult hebben. Weet wel voerwaer dat sal sijn harde dicke eerdu comen suls ter steden die du hebs ghesien ende daer du begheers te gaen. Nu weet omme dattu suls vinden vele weders stoots ende vele commers ende belettinghe. Die welke du sonder mi niet en suls moghen liden noch niemens anders dies gheloeft mi So eist dat ic v alle dese punten voerseit hebbe Ende al waert al dat sake dat gi sonder mi mocht ouer liden twelke dinck niet en mach sijn noch wesen So seggic v dat gi in die stede van iherusalem nymmermeer voet en sult 28 setten ten si bi mi ende bi minen toedoene Bedi al est soe dat sake dattu hebs ghesien enige luden daer in vlieghen ende ander lude al naect daer in gaen Ende die derde bi engiene Ende noch ander bi cherubin Weit herde wel datter niement van hem allen in en hadde moghen comen sonder allene bi minen toedoene. Weet dat ic die eneghe doe buten ontcleden om daer binnen bet te vercledene ende rikeliker te verchieren Dander doe ic vlerken maken van minen doecden om te bet ende te 27 Hier s doorgehaald. 28 Hier seggen geëxpungeerd.

13 5v [fol.5va] lichterlike daer in te vlieghen also du wels hebs ghesien met dinen oghen ende noch anders ghenoech in diuersen steden de welke ic helpe met 29 mijnre behendicheden dat si daer in varen vlieghen. ende comen so ic best can ende mach na minen vermoghen Nu soe moghestu wel verstaen weiten ende gheuroeden dat wel goet es kennesse an mi ghemaect. Bedi ick mach baten vromen in menigher manieren Ende eist soe dattu mijn gheselscap ende mine wandelenghe ghenoecht soe segghet mi sonder enich letten die pelgrijn Als ic dat verstont ende hoerde stappans riep ic met groter naerste vrouwe hebt mijns ghenaden omme gode biddics v ende laet mi kennesse van v maken ende ghewardicht v te vernederen mine vriendinne te sien Bedi ten is gheen dinc noch vp die werelt dat mi meer van node es ter bederuen die ic heb te doen dan uwe vrienscap te vercrighen Ende god die moet v lonen ende die motes v bedancken van dat gi hier tot mi sijt ghecomen ende mi eerst gheaneuaert hebt omme mijn profijt gro [fol.5vb] telijc ende mine salicheit. Nu wel lieue vrouwe leet mi met v soe waer ghi wilt ent v ghelieft. Want ic ben ghereet te doen al tgont dat v wil si na mijnre cleenre macht Doe soe nam sie mi metter hant ende leede mi te enen huus dat haer was Bedi sie hadt selue ghemaect ende ghefondeert ouer xiij. ende xxx. iaer 30 ghesticht Dus seide sie mi dat ic daer vinden soude tgont dat mi nootsakelic wesen mochte te mijnre bederuen. Nv weet dat ic sach herde gheerne dat huus ende dese woenstede. Bedi het was soe scone ende soe ouerghenoechlic ene woenste dat icker al of versaghet was Want si dochte mi hanghende indie lucht tusschen den hemel ende der aerden als of sie ware van daer bouen ghedaelt ende daer an waren harde scone ghenoechlike toerren ende wel ghemaect van allen punten ende wel verchiert ende rikelike van buten te sien Bedi ic wasser al of veruaert. want ic noyt der gheliken ghesien en hadde. Daer voer dat scoen huus soe sach ic ene clene water ende doer dat water moetst ic 29 Hier dijnre doorgehaald en geëxpungeerd. 30 Hierna staat boven de regel heel klein iets geschreven; het lijkt op vij maar het kan ook ende zijn.

14 6r [fol.6ra] gaen soude ic in dat huus moghen comen Ende ic duchtede dattet herde diep was Soe ic naemaels wel gheware was doe ic daer in was gheduuct wt die groter vresen die ic doe hadde soe begonste die vrouwe te vraghen of icker soude moghen ontgaen Ende waerom dat sulc passage daer was ende of nerghent elder gheen ander en ware Ende sie rechteuoert heeft mi gheantwoert vriendelike ende guedertierlike mit minnen Hoe bestu om soe luttel gracie veruaert ende du wils gaen in iherusalem Ende weetste niet dattu suls moeten liden ende ouer passen die grote see die al vol es van groten tempeest ende van onghewedere ende van vele wints ende van vele iammerheden ende vol armoeden. Hoe waenstu dan die ouerliden alstu di soe zere veruaert van ene clene waterkijn daer meer cleenre kinder doer liden dan oude luden. Hier of en dorste niet sien veruaert ic segge di hets eerste pas van allen gueden menschen ende van allen waerachtigen pelgrime gaende in pelgrimaegen Ende nauwer vp [fol.6rb] al aertrike en es anders ghene wech dan al hier ende duer cherubin Nuwer doer cherubin en sijn enighe pelgrimen leden die daer ghezuuert hebbe gheweest in hore propre bloet. Ende nochtan al waert soe dat sake dat gi doer cherubin liden wilt desen wech en ware niet harde contrarie Newaer hi di harde nootsakelijc ende harde salich. Want eist soe dattu wils aensien ende merken dijn huus dat vuel es ende van vuelen stinkenden messe ende van vulre linghenen Daer du.ix. maenden in hebs ghewonet sonder vte te come soe est di harde wel van node di te dwane ende te suuerren ende scone te maken Daer om soe raedic v wel al hier te liden. Want du en moghes gheen suueren pas vinden omme dine salicheit In tiden voorleden gracie soe leet al hier een coninc een here die desen pas harde sonderlanghe zere wel verzekerede Ic seg v hi was selue die coninck diene visierde ende makede ende selue eerst daer doer leet Ende nochtan en had hijs gheen noot te doen Nu vrient ist soe dat gi daer doer wilt liden so segghet mi ic sel di ghetrouwelike wisen ende helpen ende ic sal di doen comen een mijn speciael knapen die

15 6v [fol.6va] officiael gods goots ende god heeften ghemaect een van minen mesnieden ende menster van desen passe die sal di harde wel helpen ouer te liden ende daer in te baden ende te dwane ende te zuuerren die welke rou es van groter noot. Want ghi hebs sonderlinghe wel te doen Ende hi sal di crucen voren ende bachten also di wel toe behoert Bedi hi sal wel sien ende werden ghewaer dattu wils gaen ouer zee om iherusalem te winnen Ende als hi di aldus sal hebben ghecruust so en sultstu dorren hebben gheen vrese voor dijn viande Ende hi sal di oec een cruce maken vp dijn hooft omme dattu te stoutere sult sijn ieghen alle slaghen ende temptacie die men di gheuen sal. O wel die pelgrijn spreect lieue waerde vrouwe ic bidde v mids uwer groter ghenaden ende uwer oetmodigher duecht dat gi mi dien cnape doet comen te mijnre noot omme mi te helpen Ende sie ghinc rechtuoert mettien in haer huus ende brochten vor mi gheleet. Ende stappans mettien so nam hi mi sonder letten ende dukede mi. iii. waeruen in dat water. Weit zeker dat mi de scone vrouwe gracie gods niet gheloghen en heeft [fol.6vb] hi en heeft alle met allen ghedaen tgont dat se mi seide Bedi hi makede mi.iij. crucen ende saluede mi harde wel ende 31 harde zeker Ende daer na nam hi mi ende leet mi metter hant in mijnre vrouwen huus. Ende als mi mijn vrouwe versach so heeft si mi ontfangen met vele scoonre ende blidere ghelate dan sie ghedaen hadde te voren Ende sie seide mi harde minlike dat sie mi souden toghen ende leren harde menighe scone leren ende meneghen sonderlanghe scone lere Ende dat ic harde grote voersienighe wijsheit soude doen waert soe dat ickere toe wilde verstaen. Al die wile dat ic ieghen haer stont ende sprac ende sie mi vele dinghen seide so sach ic in dat huus vele harde wonderlike dinghen van dien ic niet swighen noch helen en 32 sal ic en salre v of segghen ende ontbinden nae minen beste meninghe ende kennisse Ende nae desen so sal ic v tonen ende ondecken alle die manieren van minen palstre ende van minen scarpe sonder 33 faute. Ten eersten in den middel van dien huus so sach ic staen dat teiken van thau cruce Twelke cruce was al 31 Hier ze geëxpungeerd. 32 Hier can doorgehaald en geëxpungeerd. 33 Hier van den geëxpungeerd.

16 7r [fol.7ra] gheuarwet metten soeten roden bloede vanden witte lamme Met welken teken sijn ghetekent alle sine wt vercorne cnapen in hare luder voorhoft Daerna so sach ic enen meester die harde wel in al sijn ghelaet scheen wesende vicaris van aaron of van moysi Bedi in sine hant so hilt hi ene roede die ten ende was 34 ghecroomt Ende hi hadde oec houet gehorent alst hadde ghesijn een stier Met witten linwade soe was hi oec ghecleet. Ic stelde wel in mijn gheloue dat was die ghene daer ezecheel of sprac in sijn. ixste capittel Want hi tekende die lude int voorhooft metten heilighen thau cruce. Ende dat was teken alsoe hi mi seide bi den welken god soude hem lude wesen goedertieren Ende mettien heilighen preciosen teiken soe dede mi mijn vrouwe gracie teiken in mijn voorhooft Daer ic harde sonderlange seer of verbliden bedi ic hads wel te doen dat mi was van node mer van ghemeenre onderhoricheit Daer nae sachic den meester maken.iij. manieren van saluen die hi gaf den voorseide officiael Ende hi seide aldus tot hem siet hier.iij. waerdighe preciosen saluen die ic di gheue omme mede te saluen alle manie [fol.7rb] ren van luden die pelgrime of godes cnapen sullen wesen metten.ij. sulstu den luden eerstwaerf saluen Ende de derde sultu houden omme die ghene die ghene die ghewont ende ghefrochiert sullen sijn Ende specialike om die ghene die ligghen sullen in haer doot bedde ende in haer vonnesse met dier saluen sultuse saluen ende visitieren harde noyaelike als goet surgien ende meester van medecinen Oec mede alle die ghene die van allen drien sullen hebben te doen Daer en sultuse Want alle pelgrime hebbenre sonderlange zere of te doen Ende alle ghescouderen die lidende sijn doer dit lant bi enen beloften Bedi si liden altoes doer oerloge ende doer striden ende doer harde vele viande Daerom soe moetti hebben harde grote ende naerstige sorghe omme alle die ghene vriendelike ende mintlike te saluen dies noot sullen hebben Andre manieren van saluen so houdic te mi waerts omme mede te saluen den nieuwen coninc Ende om die vicariese moysi Ende om sulke surgiene als du best Ende om die tafele daer wi vp eten Ende om elken mede te saluen int voorhooft Daer of houdic te mi waerts die execucie die ordinancie ende die ministracie omme bereet te hebben alst waert van node Nu so wacht v harde wel 34 Hier ghecrout doorgehaald en geëxpungeerd.

17 7v [fol.7va] dattu te mi waerts niet en verwercs Want die punicie soude sijn harde swaer pelgrijm Mettien dat dese ij. heren dus onder hem spraken ende ordinierden hare preciosen saluen So sach ic omme ende ic sach van ene torrekine neder daden een ioncfrouwe de welke gheheten was reden also als mi mijn vrouwe gracie seide Ende dese voorseide vrouwe sprac to hem luden ende seide aldus Ghi heren die van uwer saluen dus onderlanghe spreect ende parlement dus zere hout van die luden te saluen ende te visitierne met noyaelheden Nu verstaet mi ende hoort twee cleine woerdekine die ic v sal varinghe ontbonden hebben Dese preciose salue es een harde soete lieuelike dinc ende confortatijf ten openen wonden Dese voorseide salue es sculdich te sijn gheleit ende ghespreet te wesen effene met enen soeten instrumente Ende guedertieren es die meester sculdich te wesen den pacient dien hi onderhande heift. Want soe wie die ghequest es of ghewont of ghefrochiert en heeft ghene noot rudelike ghehandelt te wesen Bedi rude ruutheden of onsochte handelinge mochte vele meer ghederen dan enige salue soude mogen [fol.7vb] ghehelpen Harde rude sijn die ghene die fel sijn ende wreet als leuwen ende alle dinghen willen wreken naer haer hoofdicheden niet te sparen Alsulke dane luden sijn ghene guede surgiene noch soete meesters noch ooc guede fisiciene Bedi si handelen al te rudelike de gene die ghewont sijn ende die in siecheden legghen reden Nv weet seit de ioncfrouwe dat icker omme neder gedaelt ben ende come tot v als omme ionluden vorsienicheden te gheuen in al uwe werken. Soe dat in v luden en bliuen ghene ruitheden vreselijchede noch scalcheden noch omme dat ghi niet fel ieghen uwe sieken sult wesen mer guedertieren soete ende ontfaermertich so suldi wesen So sal hem luden uwe salue moghen helpen ende in baten van gansinghe comen Oec mede so sidi wel sculdich te ghedinken ende te pensen dat gi selue oec waert ghesaluet omme soete ende guedertierren te werden ende nymmermeer wreetheit te doen in al v leuen ende al te vergheuen datmen v soude moghen mesdoen ende vp gode suldi v verlaten ende uwe hopen in hem stellen Bedi soe ons die grote philosophen gheseit hebben of si lieghen ons. So

18 8r [fol.8ra] heeft hi te hem waerts al wrake ghehouden Daer om weet so wie datse hem sal willen pinen te nemen hi salre omme qualike moeten varen ende al sine pine verliesen Bedi het doet quaet vechten ieghen den meester die van al vroet es. moises spreect Als reden aldus ghesproken hadde totten vicaris voorseit Doe vroghede hi haer segghende aldus Nu segghet mi of ghi die waerhede weet waer bi dat ic hebben een hooft mit horen ghelijc ene stier ende dese scarpe rode in mijn hant ende en gheuroedi niet dat dat es omme dat ghi die quaetheit soudet purgieren ende corrigieren Ja ben ic dan sculdich te hurten ende te wecken de quade met minen horen ende te temmen Ende ic bense noch bet ende meer sculdich te castiene ende te ghesellen ende harde seer te gordene met mijnre roede dan met mijnre saluen te smeren ende te bestriken Seker vrient gracie gi hebt harde seer sonderlange wel gheseit Newaer du en hebs noch niet harde wel die manieren hoe du die quade best sculdich te hurten ende te steken met dinen hornen ende te slaen met dijnre roede mar ic salt di leren Eerst weruen sidi sculdich te beraden de gene [fol.8rb] dien du sien suls dolen ende en wilse nae dinen raet niet wercken So hebstu wel gueden oerlof hem luden te corrigieren. Want het behoort toe dinen officien ende dinen dientste dattu ouer die quade sults doen iusticie Ende eist soe dattu yement stects of hurts met dinen hoernen omme sine mesdaet so bestu sculdich te hebben bi di te soetheit der saluen in dinen herte ende in dine memorie Dats te verstane dat gi moet hebben compassie omme de gene in dine herte die ghi doet hare mesdoet becopen Ende laet v ghedencken dattu waerts ghesaluet eer du warets ghehoernet ende eer di gegeuen was roede of staf te dijnre heerscappien gracie Ghi en sult oec niet sculdich te vergheten den here wies vicaris dat ghi sijt. Want hem was noyt so goedertieren coninc als hi was Het was die gene selue die scheent ghehoernet te wesen ende het en was niet Het was moyses die dede liden de kinder van israhel doer die rode zee metter roede die hi hilt in sine hant Nu verstaet ende onthout dese lesse wel want het is di wert een wt nemende sonderlanghe goet sermoen

19 8v [fol.8va] Bedi al est soe dat ghi van buten schijnt ghehorrent met horen laet dijn herte al bloet sijn van binnen so sultu sijn ontfermhertich al schijnt di van buten wreet Treckende herte ende guedertieren sultu hebben na dinen behoudere dinen exemplarse. Want al eist soe dattu hebs een scarpe staf ende enen sconen merct ooc dat hi es gecroont cromt ende nighende ten scarpe waert. Het bediet alsoe vele ende dies niet en vreest dattu suls moeten wesen oetmoedich alstu corrigieren wils ende suls met verdienten. Nu soe verstaet dan wel den waer omme dat di gheleuert es die scone lieuelike rode ende ghegeuen. Het es te weten dat es omme dine volcx te corrigieren ende hem luden te doen leiden doer dese zee totter hauen van iherusalem Oec mede bestu sculdich te tasten die diepheit van deser zee met dier voorseider roede Ende est soe dat sake datti dunct datter ghebrect ende teerste van eenre brugghe of van enen scepe Het is di behoerlijc bi rechte dattu se maects ende oerdiniers Ende daer om ende daer of hebstu last ende pontifex ende moghentheden nv verstaet mi wel ende leest dese lesse naerstelike gracie Noch meer soe sal ic di segghen ende leren eerst dattu wils verstaen ende wel onthou [fol.8vb] den Hoe ende waer omme du hebs dese scone rode ende twee horens in dijn hooft Weet dat wel eer 35 in voorleden tiden so plach hier te hantierren ende te woenne die gheboren sathanas van der hellen Ende langhe meneghen tijt soe hadde hier ghewoent ende bi possessien ghehouden sine stede ende noch langher ghedaen soude hebben newaer gracie gods niet en gheuoechde diet voorseide huus hadden ghedaen maken Doe te diere tijt toe so dede si di met desen voorseide hoornen wapenen ende die roede dede si di gheuen Om dattu met dier cracht soudes wt iaghen ende verdriuen Ende den voorseiden sathanas soe 36 hurtede ghi met dinen hoorren ende met dier roede soe sluch dine als ghi en wt desen huse daet vlien. Ende daer ghecreegdi die twee scone palstren ende die lieueliken iuwelen die welken hanghende sijn om dinen helm metten hoornen. Dat was als thuus mitti was ghebenedijt gheheilicht ende ghewiet Ende om dattu inden wieinghe waers goet campioen soe wille wi vrouwe gracie gods dattu met deser wapenen waerts vorsien ende ghewapent Bedi du verwontster dicwile mede. Ende oec mede omme dies in teikenen 35 Hier st weggeradeerd. 36 Hier s doorgehaald.

20 9r [fol.9ra] ende in ghedeckennisse so willen sie dat ghise hebt om datmen se niet vergheten en soude Ende oec mede om dies soe waer dattu best dat daer niet ghecustumiert en es te comen omme dies dattu suls sijn ende zijs altoos bereit euen nieuwe ende versch omme strijt te leueren alle den genen 37 diet huus van gracie sullen destrueren bi violencie of bi enighen andren saken die den huus contrarie sijn Mer also ic wel weet metter waerheit ghien wilt hier af niet begrepen sijn noch ghediffamiert Bedi bi dijn seluen hebben si ende vinden dicwile den wech hoe si daer toe comen moghen Die welke sake nieughelijc es soe gracie gods wel segt bedi soe en houdse ouer gheen spel Ende om dese voirseide punten so segic di sonder flateren ende smeken dat niet anders en es nv ter tijt dan spot ende wel mede te sottene met dinen horen ende met diere roede Want het sijn nv hornen werden van slecken die hem bughen ende in crupen ende luusten ieghen een stroy bi ghebreken. Seiker sulke daen racie hornen dat weit wel vorwaer sie en droch niet sinte 38 thomas die den coninc verboot den pas omme dies dat hi wilde sijn huus met ongherechteghen saken vri scalc ende eighen [fol.9rb] maken Twelke oyt vri gheweest hadde vele lieuer hadde die goede man daer voren te steruen dan hise hadde laten eghin werden noch scalcken knechten gheweest Van sinte ambrosius soe segic di oec mede die welke ieghen enen keiser ende ieghen ene keiserrinne soe sonderlanghe sere wel sijn verweerde dat hier allene here of was ende bleef. Ende antwoerde hem segghende dus met gueder reden. Here gi hebt uwe huus uwe palais ende uwe scone saten ende uwe grote moghende castelen Weet dat v niet en behoert te onderwinden van minen huse noch van mijnre woninghe Mer laet v met den uwen ghenoghen Bedi els soe verliest di uwe pine Want bin minen tiden also langhe alsicleuen sal soe en waert nymmermeer mijn huus eyghen ghemaect ic en souder vmmer eerst om steruen ende mijn lijf verliesen ende de doot ghesmaken. Weet dat sulke luden reden droghen gherechtige horens want si wrochten daer mede dat daer toe behorende was ende daer af en keerde si omme gheen vernoy dat hem toe comen mochte. Nu waert soe dat sake dattu aldus waerts ghehorent omme mede te verweruen die vrientheden van dien huus Ende dattu wel vochts met dier rode ieghen pharo die di wil 37 Hier strij doorgehaald en geëxpungeerd. 38 Hier peter geëxpungeerd.

21 9v [fol.9va] de eighen maken Ende di liete dine vriede hebben dan soutstu wesen goet moyses Ende gracie godes soude dienen met haren gueden gherechten de welke du hebste ghetrouwet metter vingherline dattu draghes in dine hant alsoe di ghewapent ware of saghe Nu soe rade ic di dattu does altoes aldus van nv ter tijt voertwaert so sal dine ere vaste meerren ende wassen Ende gracie godes sal di oec mede verheffen die pelgrijm Mettien dat reden aldus predictte voor moyssen ende voor sinen officiael So nam die officiael sine saluen ende droechse wech ende besteidetse in sijn behout Doe sach ic comen een man van orienten ende een wijf van occidenten Ende si streckeden beide gaer hore handen wt ende bodense te hem waerts ende mettien nam hi se ende seide aldus Ic die officiael spreect beuele vluden beiden dat ghi ewelike trouwen hebt ende draghet deen den anderen also langhe als ghi beide leeft van moises weghen Ende dat gi altoes van een acorde ende eendrachtich sijt sonder sceden. Ende behoet nv voert aen wel ende bewaert dat heilige sacrament ende onder mint v noyalike als goede minres pelgrijm Als die officiael dat ghesproken hadde So beloueden die voorseide twee personen dat [fol.9vb] herde vast te houden Ende doe keerdi weder tot moyses die noch sat ten sermoen van reden Weet dat daer quam gaende een harde groot hoep luden vor moysen met groter naerste Ende versochten an hem dat hi hem lude wilde gheuen officien in dat huus sijnde Ende stappans nae dien soe nam hi ene scare ende dedese bi hem sitten ende heefse ghescoren 39 haer luder hoeft al segghende dus Dat god soude wesen hare luder deel ende haer proper erue Ende als dat ghedaen was so keerde haer reden omme ten luden waerts ende sprac ende seide aldus reden Ghi lude alle ghemeenlike hoort ende verstaet na mi Al eist so dat sake dat gi gescoren sijt als dulle luden vp dijn houet Dese dulheden sal v luden verkeren in ouergroter wijsheit Want om selue sceren soe presentier ic mi v lude te sine vriendinne wien datter leet of lief si Nu soe bid ic v dat gi niet en wedersegt dese vrienscip Want voer alle luden suldise hebben hent 40 dattet an v luden ghebreect Ende weet wel ist soe dattet an v luden ghebreect ic vorsecht v dat ghi nymmermeer binnen al v leuen en sult vercrighen moghen soe goeden lief ende vriendinne als ic ben Ic ben gheheten reden bi wien dat ghi sijt al ondersceden van allen anderen dieren Ende weet also langhe als 39 Hier voor doorgehaald en geëxpungeerd. 40 Hier een letter weggeradeerd.

22 10r [fol.10ra] gi mi met v hebben sult Alsoe langhe suldi mannen wesen Ende als gi sonder mi sult willen gaen soe suldi sijn stomme beesten ghelijc ander dieren Sonder mi en suldi hebben nymmermeer ere hoe grote heren dat gi schinen sult wesen Eist oec dat gi doen wilt vonnesse Iugementen sylogimen of argumenten sonder mi gi en sulter niet af te hoofde connen comen gi en sulter scoffieringe of hebben ende si sullen beide comen te groter scoffiericheden ende confuse reden Nv sal ic v segghen vp dat gijt niet en weet hoe dat gi mine minne sult behouden Ghi sult moeten eten ende drincken veel soberliker dan ander luden doen. Want dronckenscap ende gulsicheden die doen mi stappans wech vlien Oec mede granscap ende quade scalhede die doen mi oec vlien vten huus daer si hebben hoer woenstede ende hare moghentheden ende oec vleischelike ghenoechten iaghet mi oec wech Ende dat suldi harde wel moghen sien sonder yet vele te glozen vp dat gi lesen wilt den sconen gloriosen boeck vander rosen Hier om so bid ic v vriendelijc dat gi v wachten wilt van desen wtwendighen ghebreken vp al dat gi mi mint Ende van allen andren mesdaden dier ghelike Ende weet oec mede ic en houde die ghene niet ouer mine vrien [fol.10rb] den die hem gheuen te ghebreken ende ten sonden ende van allen 41 doechden af gaen reden Noch so willic v segghen twee corte woerdekijns vander stede die bescoren es De welke die heuet een chiercle al omme ende omme ghelijc dat waer een casteel of een torn die omme ghemuurt waer of omme vest Ende het schijnt oec wesende een hof besloten met hoghen muren ende omme rinct met tunen of met starcken haghen Weet dat die stede die ondect es binnen toocht v dat uwe herte moet sijn al gheheellic te gode waert vp ghedaen sonder middel ende sonder enich belet Die ronde circle die al omme gaet toghet v dat gi vp dese werlt niet en sult micken Bedi het v leide daer of scedet vp dat gi wilt delen an onsen god Weet oec dat ghise niet en moghet beide te gader hebben Want gi hebt selue gheseit dat gi gode hebt vercoren te uwen dele in eruelicheden Biden welken segghe ic anmerckende en can niet ghesien dat ghi vander werlt yet sult moghen ghebruken Bedi welc tijt als yement wille sceden enich dinc in twee hi moet teen doen ende tander nemen Nu soe radic v dat ghi tselue neimt dat ghi vercoren hebt Want an 42 gheen beiter deel soe en moghedi v hou 41 Hier sonden doorgehaald en geëxpungeerd. 42 Hier een rasuur.

23 10v [fol.10va] den soe zeker sijn Ende dan laet v dan wesen lief van dien chiercle die v vander werlt schiet Ende die v besluut ende bemuurt in gode Uander ghescoorne stede reden laet v oec harde lief wesen Want daer bi machmen wel bekennen ende bemercken dat gi guede scapen sijt Ende wel eist recht dat die guede harde sine scapelkine schere somwile om sinen arbeit mede te gelden Scheren soe mach v harde wel v harder te sijnre noot mar van vlane en heeft hi ghene orlof Want hem gheen mes en es ghegeuen ten waer ene scaer allene om v te scheerne alst noot es. reden Als reden aldus ghesproken hadde totten bescoornen luden ende ghepredict Die ander die daer voer moysesse waeren hiesschen diensten ende officien Moises was rechtuoert beraden ende gafse hem dier om baden Weet dat hi die ene heeft ghemaect doerwaerder ende camerlinc van sinen huus Dander heeft hi ghemaect sergante van sinen huus omme te meesterne ende te stekene die vianden vte den lichaem van den menschen Den derden dede hi alte grote ere. Want hem luden gaf hi oerlof lesers te wesen in sijn heilich palais ende te deuocierne ende te bootscappen de godes gheboden Eneghe andre dede [fol.10vb] hi houden kersen om mede te diene ende mede te lichten ter groter taflen daer hi wilde eten Den andren gaf hi sinen vergouden coppen al ydele om hem te dienen Met welken voorseiden coppen sine tafele was harde zere verchiert Noch ooc andre dede hi dragen tiock van ihesus kerste vp haer luchtere scoderen diet sculdich waer te draghen Die gene die dat waren wilde hi dat si wesen souden speciale dienres te hem ende te sine officiaelen te haer luden tafelen als si eten souden Als dit altemael reden was gheordiniert alsoot bouen es gheset Elc begonste daer te diennen omme wel ende behagelike sine officie te verdiennen ende ghinghen wel ende suuerlike die tafel bereden Bedi het was wel tijt van eten die enige spreden die dwalen dander leider tbroot daer vp de derde brochte die wijn ende ghoten inden cop Ende mi dochte in mijn visioen dat siere een lutter waters toe deden Ne waer eer moises wilde gaen eten so wilde hi hem te liuereren van enighen luden die noch der waren beidende omme officien te hebben Ende die wilde hi maken officialen van sinen huus om ander 43 officiers te helpen dies harde zonderlange wel hadden te doen Want sulc huus seide 43 Hier een rasuur.

24 11r [fol.11ra] seide hi so en mochte hi allene niet wel bestueren noch ooc gouuerneren het was te pijnlic Nv wilt nae mi verstaen naerstelike ic sal v toghen ende segghen hoe dat hi dese dinghen ghedaen heeft Eerstweruen riep hi gracie godes met luder stemmen ende met hoghen wise die niet verre en was van daen Bedi soe sat in haren trone ende nam waer tallen dinghen die men daer dede Ende ic sat tharen voeten ende sach alle dit dies ic in mi seluen harde zeer verbliden Weet also varinghe als sie haer hoorde ropen so stont si op al sonder letten ende ghinc tot moises ende sie lede mi mit haer Nu weet vor waer alse moises heeft vorsien ende si bi hem es ghestaen soe wart hi vele te stoutere Ende vuldede alle tgont twelke dat ic v cortelike segghen ende ondecken sal vp dat ghier nae horen merken ende verstaen wilt die pelgrijn Metten eersten beghinsel so nam hi de vornoomde officiers ende voghede haer handen tesamen ende saluedese harde zere wel Daer nae dat dit ghedaen was so nam hi ene scone blickende zwaert ende wel snidende an beide side Ende weet dat mi dochte dat tselue zweert was 44 dat ic sach cherubin houden in sijn hant Ende dat zweert was oec ghesce [fol.11rb] pen ende ghefiguriert harde zeer properlike Met dat ic al dit ghesien hadde so nam moises dat zweert ende gaf hem luden tenen werdelike presente met vele scone slotelen de welke hem gracie godes ghegeuen hadde die daer was present Ende sie halp hem harde narstelike doen al tgont dat hi dede Ende doen hi dit ghedaen hadde doe seide hi aldus tot hem luden Siet hier gracie godes dieicv gheue teenre ghesellinge ende ic bidde v dat ghi van haer maket uwe vriendinne Mettien als ic dese sprake horde die moises sprac doe was ic harde sonderlange zere bedrooft ende ghestoort in mijn seluen Ende ic seide acharmen lacen katijf wat sal ic doen of ic aldus gracie godes verloren hebben Bedi dese ghehorende man die hier es heeft se ghegeuen dese niewen officiaelen Weet seker dat ic vele lieuer ghestoruen hadde ende die doot bezuurt dan hi mi enich onghelijc van haer ghedaen heeft Ende met dat ic aldus mi seluen stont ende bekaermede soe sach mi gracie godes ende sie louch harde vaste ende sie riep mi ende seide aldus tot mi harde vriendeliker Nu secht mi dulsot waer omme soe gaetstu nv aldus murmerende ende sprekende ieghen di seluen waenstu mi allene tenen 44 In de marge met invoegingsteken.

25 11v [fol.11va] lieue hebben Hoe du best sculdich te weten dat tghemene guet is talre beste Ende weet oec dat veel meerre profijt es van eenre ghemeenre fonteinen dan van eenre beslotenre daer niement toe en mach gaen dan een of twee menschen Maer daer alle menschen born sceppen moghen gaen daer est vele profiteliker dan inde vorseide allene Bedi elc scepter born also vele alst hem ghelieft ende hi selue wil Noch so seg ic v oec mede dat so profitelijc so goet noch ooc so ghenoechlic twater niet en es twelke besloten es ende om tuunt Als twater es daer alle menschen moghen toe gaen sonder wedersegghen Ic ben fonteine van allen doecden ende guede nymmermeer soe en houdic mi besloten noch ooc vervreemt van allen menschen Maer tot allen luden so ben ic profitelic ende ghenougelic Ende ghemeenlic so wilicse harde vriendelike minnen Daer an so en moghestu niet verliesen maer du moghes dijn guet daer mede harde sere doen meersen Want alle die gene die ic minnen sal die sullen di alle gader minnen ende hebben in groter weerden ende dat sal sijn bi minen toe doen Ende oec mede weet wel. so ghi meer vrienden sult hebben so di meer doechden daer of comen [fol.11vb] mach Nu so wacht di harde zere wel dattu en draghes noch en 45 hebs ghenen nijt omme dat ic ander lude minne met di ende ghelike di die pelgrijm Weet als ic aldus wel vertroost was van mijnre vrouwe gracie godes die mi aldus gheleert hadde hoe dat ic mi soude laten ghenoghen ende wel ghepayt laten van allen luden Weet mettien dat si mi aldus ansprack van dat si mi minnen wilde met 46 alle den genen die haer minnen wilden So sach ic rechtuoert mijn vrouwe reden gaen ter poyen om te predicken dat dochte mi een nieuwe sermoen wesen Ende mi dochte ooc dat sie sprac harde lude ende seide aldus reden Ghi heren alle gader hoert ende verstaet harde wel na mi Want uwer luder profijt ende uwe salicheit leicht dar an Ende besiet ende merct harde wel tgrote guet dattu gracie godes heuet ghedaen De welke die hier heden ghecomen es tuwen grote profijt ende oec mede tuwer salicheden Consideriert ende merct harde wel die ouer grote ghiften die v moyses ghegheuen heeft omme haren wille Weet dat hi v zwaert heeft ghegeuen dat god selue om haren wille smede omme dat se daer mede bewaren soude tlant der hi here of es datter gheen sondaer in en quame Nu verstaet mi 45 Hier drages doorgehaald en geëxpungeerd. 46 Hier gaders doorgehaald.

26 12r [fol.12ra] harde wel ic sal v beuroede wat zwaert dattet es ende hoe ontsalichlic dattet es den onwisen onbekende dulle mensche Ende hoe vele dat de gene dier of sculdich es te vseirne hoe vele dat hise vresen moet ende ontsien Dit voirseide zwert dient van drien dinghen Dats te verstaen als enich mensche yet heeft verbuurt men slaten metter poynten of metter sneden of metten platten al sparende sonder quetsen Bider poynten soe machmen verstaen dat hi v lude leringe gheeft dat gi nymmermeer en sult iugieren noch vonnissen daer grote destructie zijn sal als in te destruerne die misdadige Weet dat de gene van harde groter dulre stouticheden die hem bi gramscepen wille wreken van dat men ieghen hem misdoet ende noch es die d gene vele dulre die bi wanen of bi geraden sal willen iugieren of vonnessen enen andren Sonderlanghe zere so es een zwert qualike gheraect ende besteit an enen verblenden man zonder viseie die alle de luden daer mede soude willen slaen Ende niet en zoude bi zire ontbekentheden de quade connen bekennen onder de goede ende vte versceden reden Dit voorseide scone zweert en es gheen man sculdich te draghen het en si dat hi heeft sin ende wijsheden te destrueren ende te tusschen sceden de ghesonde Ende tusschen der groter lazarien ende [fol.12rb] der middelste ende der minster Hi es ooc mede harde wel sculdich te verstane ende te onder gronderen alle die circumstancien vander mesdaet eer hi enich iugement of vonnesse doen sal Es hi iuge gheestelijc of weerlijc Weet dat in latijn zweert also vele bediet als besceden kele ende gherechtege Wel so es dan sculdich met allen rechten de mont vanden iuge besceden te sijn omme alle zaken daer mede te stercken ende te recken ghelijc eenre liuen Alsoot hier voren vertrect cort ende anders niet Nu wilt na mi horen ende ic sal v bedieden ende segghen vanden tween smeden ende waer omme dat hem niet en ghenoucht noch gepayt en hout met eenre Ende wat prille ende wat leringhe dat daer an leicht Eist so dat sake dat uwe glauie recht ende wel scarp es bi goder discrecien So eist wel recht dat gi hebt iusticie ende recht vonnesse in v lant omme mede te corrigieren alle mesdaden ende alle ghebreken Ende specialike so hebdi oec wel orlof van corrigierren Sonder namelike wtgenomende pointen die de grote ghehorende heeft ghehouden te hem waerts Ende ouermids dien dat uwe heersceppie es in tween ghedeelt So moet dit zweert hebben twee sneden Dats hier in te verstaen dat dene sneden

27 12v [fol.12va] bediet die menschelike lichaeme de welke mensche van buten es gheheten Ende dandre snede bediet die ghiest die den menschen van binnen gheset es In dit soe moechdi verstaen v lant twelke in tween ghedeelt es sonder enich onderscheit Dese twee 47 sidi machtich te iusticierne alst tijt es ende noot Den lichaem om sine sonden so en mochdi gheen pine noch arbeit noch gheen penitencie ghenoech noch te vele laden om die sonden wt te iaghen Tot namelike den geest om meneghertieren causen Dats te verstaen als hi es also verhart in sine sonden dat hi om gheen vermanen en wil beteren noch bekeren noch ooc mede bekennen Dan daer na so moechdi keren dandre sneden ende gheuen hem den dootslach bi den orlof vander heiligher kerken Dats te verstaen hem te verwachten ende te condempnieren Want gheen vreseliker slach en mach wesen Bedi hi wont zere ende es oec mede dodelic sonder enighe remedie Ende weet dat die ghene es sculdich te sijn in harde groter vresen die sulken slach ontfaet Ende weet oec dat die ghene die den slach slaet en sal daer nymmermeer iustegheliker moghen slaen ten si dat hi eerstwerf heeft ghesleghen metten platten Dats te verstane bi wel te considerieren ende te bemerken of hi verdient heeft met alsulke slage te steruen Biden platte vanden zwaerde so en verstae ic anders niet dan goet [fol.12vb] ende waerachtich vermanen ende leuende predicacie die de quaetheit slaet al sparende ende spaertse al slaende Dats te verstaen bider spraken van ihesus kerst daer de voester vander doot in gheleghen es met desen platten so sidi altoes sculdich v besech te maken ende te vseirne als gi siet dolen uwe scapen. predicacie ende gueden raet doet menighe quaetheit laten ende doet menighe sonden scuwen Ende ist so dat ghise aldus moghet verweren ende destrueren ende te niet doen So wart di vele betere te liden dan mitten dan metten scarpen gheslaghen te sijn Nu so hebdi al ghehoert reden ende wel verstaen hoe dat gi sculdich sijt te handelen ende te vseirne metten platten metten snidende ende metten ponten na diuersche saken. Weet hier bi ende verstaet dat gi sculdich sijt te predicken te beraden ende te troosten diet noot hebben Ander werf soe bistu oec sculdich te corrigieren. Ende derdewerf te iugieren na rechte ende nae guetduncken Ende hier om so ist wel recht dat gi sijt ghenamet als wel bider name als bider daet cherubin al met allen vul van bescedenheden ende al vol van godliker wijsheit Bidien en waerdi niet also maect cherubin gi mocht anders harde vele quaets doen Bidien als gi mitten platten sout wanen slaen bi auenturen ghi mocht mitten scarpen slaen Of bi auenturen als gi waert sculdich te 47 Hier soe doorgehaald.

28 13r [fol.13ra] iugieren ghi sout willen voren corrigieren ende doen alle dinc contrarie van dien dat men sculdich waer te doen Hier om so mochdi sien dat harde qualike sit dit scone zwaert inden handen vanden onwetende onbekende of vanden grammen luden Weet dat v dit scone zwaert bi gracie godes ghegeuen was. Hier in soe es te verstane Eist in prediken of in rade est in iugieren eist in corrigieren dat ghi altoos sculdich sijt te toghen bleckende van waerachtigher minne in caritaten Minne es een bernende vier dat zwaert van gherechticheden bleckende maect ende scemerende Noch so salic v segghen vp reden dat gijt horen wilt waer om dat v dit zweert es ghegeuen Weet dat also mi dunct dat gi sijt portiers vanden conincrike vanden hemelen ende die slotels hebdi om die dore te sluten ende tontsluten Bedi ghi wacht den pas ende sonder uwen danck ende uwen wille soe en macher niement in comen Want alle luden die daer comen die moet vor v tonen hoer last clene ende groot licht ende zwaer ende bi wat vresen datsi daer comen Ende ooc mede alle gader soe moten si ontladen haer last ende toghen Ende hoe seer dat si verborghen sijn si moeten sijn voer v ontdect ende ontbonden bi waerachtigher reuelacien van gheheelre biechten Nu soe verwachti harde wel dat ghi dit zweert ende desen slotel hebt ghenomen bi voersienich [fol.13rb] eden Bedi niement die leift en si di sculdich te laten liden die v sijn last niet willen toghen Ende die grote sondare si di sculdich te ondersoecken ende alle haer last soe si di sculdich te weghen wiseliken ende wel voersienlike ende te iugieren discretelike in wel te bewaerne ende te begomene uwen name bi waerachtigher instructien ende predicacien Biden welken dat men v met allen rechten cherubin mach heten ende altoes nomen Ende weet als ghi alle dese saken sult hebben ghedaen ende ouer die mesdaden sult hebben iugiert ende pine ende penitencie daer af gheladen Ende ghi sult oec wel bemerken die berouwenissen van alre eerst hoe daen dat si was. so suldi harde wel moghen die doren ontsluten ende laten uwe pijnres daer in gaen Dit es die significacie ende die beteikenisse van uwen zweerden ende die leringhe van uwen slotelen waer omme dat ghise draghet Nu vorwacht v harde wel dat ghi daer mede wrecht discretelike ende gheordineerdelike alsoet v wel 48 ghewijst es ende gheleert die pelgrijm Als vrouwe reden aldus toe mi hadde ghesproken ende ict al ghesien hadde ende ghehoort. Doe begheerde ic sonderlange zere met enen groten luste dat scone blenckende zweert ende slotelen te vercrigen Want ic hadde sonderlange gherne 48 Hier ghwijh doorgehaald.

29 13v [fol.13va] gheweest portier van dien sconen liefliken inghange mer ic en wist hoe ic best daer an gheraken souden moghe Mer het gheualt dicwijl ende te menegher steden dat men tenden vander saken die men begheert niet ghesien en can Niewaer al die wile dat icker om pensde so ghinc ic 49 te moises waert hem al biddende dat hi mi gaue dat scone zwaert Ende dat hi my gaue die vsage vanden slotelen omme te bewachten den voerseiden pas Ende weet als mi moises ghehoort hadde doe soe nam hi dat scone zwaert ende stact in der sceden ende oec nam hi den slotele ende heiftten harde vast ghebonden Ende daer na soe bezegelde hijt harde wel ende harde wiselike ende mettien heeft hijt mi ghegeuen teen ende tander harde guedertierliken al segghende dat icse wel bewaerde ende behoede ende dat ic den slotel niet en ontbonde noch zwaert niet en roerde vor dies dat ics orlof hadde te doen Mettien dat hi mi aldus seide so was ic al al versaecht ende buten kere Bedi ic en had noyt niement ghesien tot wien hi aldus ghedaen hadde so hi te mi waerts dede Ia selfs met spreken noch met daden Doe soe peinsde ic harde menicsins wat ic best doen mochten met dien zwaerde ende mettien slotelen die hi mi hadde ghegeuen [fol.13vb] also ghebonden ende bezegelt Doe waendic ende pensde in mi seluen dat hi mi bedroghen hadde altemael Ende mettien dat ic aldus stont an dole so merckede ic ende sach waer dat gracie gods quam ende brochte met haer reden om ieghen mi te spreken reden Lieue vrient comt vort ende segt mi wat dattu peins ende hebs in dinen moet ende waer dattu hebs gheleert ter scolen Ic sie harde wel dattu niet en hebs gheleert die predicacie van andren Die welke predicacie nemet haer fondament vp andren dan vp haer seluen Ende die predicacie es harde wiselic te verstane ende harde subtijllic tonder vinden want al dat hi heeft comt van andren Nochtan en doet hi niement onghelijc Exemplen wilic di daer of gheuen ende toghen dattuut properlike sien moghes ende claerliken verstaen. Ende dat ghijt oec mede wel zult moghen onthouden Als god die werlt ghescepen hadde eer dat hi den menschen formeerde of makede so was hi god gheheten allene of die boeck van genesi liecht mi Newaer also varinghe als hi den mensche hadde gheformiert ende ghescepen doe was hi alre eerst here ghenoemt In teken als hi cnapen hadde doe mochte hi 49 In de linkermarge met invoegingsteken.

30 14r [fol.14ra] heerscippie driuen Nochtan en was hi niet te meerre Newaer de here van dese lande en sijn niet al alsulck dat dincket mi ende het es waer. Want so si meer sarianten ende cnapen hebben so si meerre sijn willen ende hem verheffen bouen allen andren Ende nochtan es dat onrecht diet wel wilde mercken Bedi hare sarianten ende hare mesniede geuen haer die heerscippie Want heerscippie was eerst inden subiecten gheboren Ende en waren ghene subiecten noch mesnieden noch sarianten heerscippie waren verloren Ende alle dese heerscippie comen al van enen andren Bedi dene heeft haer oerspronck vanden andren ende so wanneer dat dene falgiert so falgiert dandre ende gaet te niet Nu verstaet wel ende onthout dat ic di hier ghelesen heb want het es dine lesse Bedi ghi weet wel dat ghi sijt in subiectien van enen anderen die iuredictie heeft ouer di Ende ghi selue en hebt ghene subiect ghelijc hem ende dat selue bedrieghet di dattu niet en hebs 50 dat scone zwaert al naect ende den slotelen ongebonden Bedi weet waert so dattuse aldus haddest in deser manieren ic en sagher els niet in dan dulheden ende onuermeten Ende daer bi so eist di beter dattuse aldus draghest Noch sal ic di scone exemplen gheuen [fol.14rb] Waert so dat sake dat ic een mes droghe in mijn hant sonder scede ende ic en wister wat mede sniden die lude soude moghen wanen dat ic waer een sottinne of daticyement der mede soude willen doden of wonden of quetsen Ende oec dier ghelike of ic slotelen droge al bloet in mijn hant alle morghen gaende achter straten ende ic daer mede en wist wat ontsluten Enighe luden souden mogen wanen dat ic valsche slotelen droge of dat icker yement soude willen rouen van tsine Ende so vele te bet so soudment moghen wanen alsmen saghe datse ghelijc waren ander lude slotelen daer si haer dore of scrinen mede ontsluten Ic segge di ouer waer zonder enige twifel dat dine slotelen hebben al zulke cracht ende alsulke hoede als ander luden slotelen doen Ende oec mede dies gheliken dijn zweert es oec in deser manieren betekent. Newaer weet omme dat gi niet en hebt te slutene noch tontslutene. Noch ooc niet te sniden noch te scroden noch tontsniden daer om so eist di beteren dat dine slotelen sijn bedect ende ghebonden ende dine zwaert in sijn schede dan dat ghise droecht ongedecht int openbare Bedi ghi sult altoos wel te tide comen tontdecken Ende om dese voorseide ponten so gafse dy moises harde wiselike 50 Hier dat niet en hebs doorgehaald.

31 14v [fol.14va] ende met groten besceden vp so wanneer ende welc tijt dat dijn vpperste sal sien tijt ende stonde so sal hise di herde wel ontdecken Nv weet talre eerste pont hoe gi hier toe gheraken cont dat wert v 51 te weten als hi v ene van sinen suiecten maken sal ende dat hi v gheuen sal materie hem te helpen dan suldi machtich sijn hier af Anders so en mochdi niet to gaen ghien wilt sonderlange zeer misdoen ende uwe vpperste verwerken Ten si inder noot vander doot ende daer du niet moghes ontgaen Dan so hebdi wel orlof te trecken zwart vter sceden ende den slotele tontbinden Want kenlike noot gheues di dan orlof ende laet di daer mede dan ghehelpen ende verweren ten si datter een ander si die te dien wercken toe behoort. Dats te verstane den genen diet zweert es ghegeuen vri te draghen al naect ende den slotel ontbonden ende ongezegelt Dats te verstane die gene die iuredictie hebben op een ander Weet waert so dattu ghi subiecten also wel hadt orlof als hi so zoudijt moghen doen also wel als hi Nu en hebstu gheen orlof dat dinct mi na dat ic sie. Hier om en bistu niet sculdich te versaghen noch ooc te vergrammen al sijn di ghegeuen die slotelen bezegelt ende zwert inder sceden die pelgrijm Als mi reden aldus had ghepredict ende ghetoocht ende al dat si mi te voren [fol.14vb] gheseit hadde wel verclaert had So dochte mi na dien dat moises wilde gaen eten ende sine maeltijt bereden anders dan si te voren ghesijn hadde Bedi daer en was niet anders dan broot ende wijn ende dat en ghenoechde hem niet want sine lust was verwandelt Bedi hi wilde vleisch eten ende bloet drincken om doude wet of te planen ende zuuer te maken De welke wet gheseit hadde datmen gheen bloet nutten en soude Doe hi in desen wille was doe riep hi gracie godes tot hem Ende sie ghinc rechteuoert derwaerts daer sien vant Met dat ic al dit ghesien hadde so sach ic noch veel meer wonders. Want ic sach dat hi dat broot in leuende 52 vleisch verwandelde alsoot gracie godes ordinierde Ende den wijn verwandelde hi oec mede in roden bloede twelke bloet wel scheen wesende van enen sconen witten lamme Ende na dat ic al dit ghesien hadde so sach ic dat hi riep alle sine officiaelen te sijnre maeltijt als een houesch guedertieren menschen om hem luden te leren sine vroescip ende sine wetenheit Ende om hem luden te gheuen sine macht ende sijn moghentheden te doen in alsulker verwandelingen Ende doe soe gaf hi hem luden teten van dien nieuwen gherechte sonder dangier Ende oec so at hi selue daer af met 53 hem 51 Superscript met invoegingsteken. 52 Hier een stok als aanzet voor een letter. 53 Hier gaders doorgehaald.

32 15r [fol.15ra] luden Ende vanden voirseiden blode so dranc hi vor minen oghen Ic weet wel vorwaer dat nie mensche van sulker maeltijt en hoorde spreken noch van alsulker verwandelinge die so wonderlike vernaemt was die pelgrijn Als ic die maeltijt wel bezien hadde ende alle die dinghen wel bemerct so keerdic mi weder te reden waert ende badt hare harde vriendelike dat sie mi wilde prediken ende exponeren ende verclaersen tbediet van deser maeltijt Newaer als ic te hare quam ic vantse al te babbaert ende versaghet mettien so seidic vrouwe wat mach v sijn ghi dunct mi al bedroeft Ende ic soude v harde gherne bidden dat gi mi wildet leren ende vroet maken van deser wonderliker maeltijt Ende doe antworde si mi harde vriendeliken aldus ende seide reden antwoert Seiker vrient ic en can niet ghedoen want ic en verstae mi niet an Ic heb verloren al mijn sin ende mine verstandenisse hier in Ende ick benre oec in so zere verblint dat ic te gheenre verstandenisse comen en can Ende nie te ghenen dagen soe en was ic so zere versaecht van ghenen dinghen als ic ben van desen Newaer waert dat sake dat moyses van enen eye had ghemaket een scone vogel Of enen gerstene corne scone kemel ic waerts [fol.15rb] 54 harde wel in vreden Newaer ic ben al blent ende ten einde van mijnre verstandenisse dat hi leuende vleesch van brode heeft ghemaket Ende gueden wine scoen roet bloet om te drincken ieghen naturen ende ieghen vsage ende waerachtelike ic salt nature segghen ten eerste dat icse sal sien Ende ic salse sende tot gracie gods om te spreken ieghen haer Bedi het is bi haer toe doen dat hi dit doet Mer dicwile so doet hi haer contrarie ende doet haer verliesen bi harer stoutheden haer costumen ende hare vsage nature spreect ende antwoert gracie gods 54 Hier ende doorgehaald en geëxpungeerd.

33 <Miniatuur: Gratie Gods in een woordenstrijd met Vrouwe Nature> Mettien dat mi reden aldus gheseit ende gheantwort hadde so keerde si haer omme ende

34 15v [fol.15va] ghinc te haer torrele waert Ende sie dochte mi harde droue wesende ende harde zeer ontroost Ende met dat si van mi schiet so bleef ic daer allene staende harde zere versaecht ende veruaert Newaer als ic dar allene was ende stont ende pensde om dese dinghen So sach ic ene oude quene comen dalende van enen torren de welke hadde een harde droue aenschijn Ende sie hadde haer handen 55 onder haer oxele gheslagen Ende sie hadde in hoer hoeft staende twee oghen die bornen ghelijc dat anschijn hadde twee kersen Doe soe peinsdic in mi seluen dat nature was om die worde die mi reden gheseit had te voren Ende so waest oec dat wistic zint 56 zekerlike Sie dochte mi sonderlanghe wel reet om te scelden ende quaet te segghen Ia vele bet dan om yet goets te prediken Ende aldus verturbeert ghinc si te gracie gods waert ende sprac ieghen haer herde rudelike ende buten maten Urouwe gracie gods ic come tot v om te scelden ende v te verspreken Wane comt v mine ordinancie ende mine macht te verwandelen ende te verkere welke mi toe behoert. Ghi waert v wel sculdich te laten ghenoghen metten seluen dat v ghegheuen es zonder v tonderwinden vanden minen noch oec heerscippie daer ouer te hebben Want inden he [fol.15vb] mel soe hebdi ghenoech heerscippie Bedi ghi doet daer die sterren drayen ende die planeten omme lopen Oec mede die cometen die doet di barsen na uwen wille zijt 57 tidelike of spade Seker vrouwe gi sout harde node ghedoghen dat ick mi van uwen dinghen yet onderwonde Ende hier om soe hadic lieuer te steruen dan ict ghedoghen moet dat gi van minen dinghen yet onderwint noch enighe heerscippie daer vp hebt noch enich recht nature. Ghi weet wel ooc dat tusschen v ende mi was eens gheset een pael om dies dat wi deen den andren niet en souden misdoen Ende die pael dat was die circule daer die mane in loopt in allen tiden Dese circule sceit vns beiden ende hi gheeft elken sijn deel ende daer so hebdi uwe heerscippie Ende daer so moechdi doen dat v ghelieft ende alle uwe wille weet waert soe dat gi van venus maecte een gruwelike beeste 58 met hornen of van mercurius ene tortuwe ic soude al tezere wel ghepayt sijn Bedi ic en souder mi niet onderwinden noch ooc met een wort of spreken Want daer toe soe en heb ic niet te segghen Bedi ten behoort niet met mi Newaer binnen so eist mijn altemael ende hoort mi toe Bedi ic ben vrouwe vanden elementen ende machtich om daer mede te doen ende te maken vele 55 Hier een stok als aanzet voor een letter. 56 Hier een rasuur. 57 Uit zijij verbeterd. 58 beesten, met het afkortingsteken in rood doorgehaald.

35 16r [fol.16ra] diuerse dinghen ende van wonderlike verwandelinge te maken dats te verstaen in vier in water in luchten ende in aerden Ende ghene dinghen soe en laetic staen Newaer alle dinghen doe ic minneren ende come ten einde ende te niete Ende daer nae soe doe ic nieuwe dinghen weder comen ende doude te niet gaen. Eertrike draghet van minen clederen ende inden lentten so vercleedicse altoos Den bomen gheue ic oec altoos nieuwe clederen ieghen zomer ende scone parure Ende daer 59 nae doe icse weder 60 nae den winter ontcleden na mijnre ghenoechte. Noch weet ooc dat ic heb vele meer scoenre clederen ende van diuerse coloren Bedi der en sijn bloomkijns noch ooc crudekijns ic en cleetse alle met menigherthiere verwen Weet voor waer dat de coninck salomen nie bouen alle sine leuen en dede so scone cledren an als daer ick mede clede enen hage Dat ic doe dat doe ic bi specien van bescede bedi ic en ben niet haestich ende ic hate alle verwandelingen die ghedaen sijn bi haesticheden. Ende nv merct wel omme dese vorseide pointen so es mijn werck te beter in orconscipen redenen die haer wel bekent an vroscip ic en slape niet noch ic en ben niet ledich noch ghene traecheit en es in mi ic en doe ymmer vast [fol.16rb] al dat ic sculdich ben te doen met sin ende met crachten ende met machte bi dage ende bi nachte An mannen ende an wiuen te doen spreken ic doe die vogelen vlieghen ic doe die beesten gaen die vischen zwemmen serpenten crupen dat cornne ende die cruden doe ic wasschen Vrouwe ben ic van al want ic gouuerneir se ende voede Mer mi dunct nu wel dat gi mi ouer dierne houden wilt harde onwerdelike ende ouer onwetende Als gi minen wijn doet werden bloot om nieuwen dranck of te maken weet dat icker varinge om zoude varen wt minen sinnen Mer van den brode en ben ic niet soe gram als ic ben vanden wine Bedi nie en onderwandic mi van brode te maken Ne waer ic lie wel ende het en waer dat ic die materie leuerde ende die stoffe der mede dat hi ghemaket es ende dat weet ghi wel. Daer om so hebic in mijn herte gramscap dat ghijt in leuende vleesch hebt verwandelt ende mine macht dus hebt berouet Nu secht mi waen comt v sulke stoutheden dat gi aldus stoutelike spreect Seker ic heb v alte zeer lange verdraghen ende ghedoghet dat gi dus machtich sijt ouer dat mi toe behoort. Want gi hebt mijn broot menich werf verwandelt 59 Hier een a doorgehaald. 60 Hier cleden doorgehaald en geëxpungeerd.

36 16v [fol.16va] by welke auctoriteit doet gijt Ende mijn wijn ooc dies ghelike Mi dunct harde zere wel van dien vier dat ghi alle verbernende staect in mijn buusch sonder hem te verbernen ieghen minen wille ende minen danck Mi gedenct ooc harde wel vanden roden aaron ende van moysi De welke roede gi daet vander eenre werden een serpent Ende dander dede werden groene Van den watere so maect gi oec wijn ter brulucht here archedeclijn. Ende vele andre verwandelinge dedi dicke ende menich weruen van welken altelanc risen soude eer icse vertrucke ende gheseide al. Ic en mach oec niet vergheten die 61 maghet die welke ghi deet kint ontfaen ende draghen ende baren sonder mans toe doen ende daetse maghet bliuen ieghen minen wille ende mijns ontdancs Int welke gi herde zeer misdoet Al dit ende noch meer so heb ic langhe ghedoget dat mi harde zeer rauwet al en heb ic daer niet veel toe gheseit. Weit dat een mensche harde wel te veel mach zwighen ende te langhe Om dies dat ic heb so lange ghezweghen so sidi weder ghecomen om te maken mere nieuwer dinghen dan te voren Biden welken gi mi vermaent ieghen v te scelden met groter beroerten van gramscippen Ende ic seg v wel en waerde niet so grote ene vrouwe ghi sout ym [fol.16vb] mer toe hebben den strijt van minen weghe Ende ic soude v leren hoe dat ghi mine vsaghen ende mine ordinancie sout verstandelen sonder mi toe te ropen noch ooc raet te vraghen ende buten minen weten e pelgrijm Als natura hadde dus ghesproken ieghen gracie godes met wreden scalken woorden De welke soe harde houeschelike verdroch ende liet haer alle haren wille segghen Mer alsiet al ghehoert hadde soe en mochte si niet langher swighen Sie antwoerde haer ende sprac aldus ende seide gracie gods Urouwe nature gi dunct my harde zeer fier ende harde moy om dat gi so houerdelike ieghen mi hebt ghesproken ic wane ende mi dunct dat gi droncken sijt van gueden stercken wine of gi sijt wt uwen sinne Weit ic en hebs niet vergheten dat gi mi seide dies en es niet lange gheleden Dat was dat gi niet haestich en waert mer mi dunct dat ic in v contrarie vinde ende sie Bedi gi spreect ieghen 62 my sonder viseie haestlike ende harde dullike Ende ic seg v wel dat ic v soude antworden harde leliken ende herde vreselike en liet ict niet om die ere van my seluen ende om die gramscap die ic in v sie Bedi gramme luden es men sculdich te verdraghen omme dat si die waerheit vander logenen niet en connen 61 gheten die in de linkermarge met invoegingsteken. 62 Hier my doorgehaald.

37 17r [fol.17ra] noch en moghen niet declarieren omme haer donkere verstandenisse de welken hem toe comt van haer gramscepen gracie Nu secht mi vrouwe nature die my aldus begrijpt ende lachtert van groter mesdaet Ende ghi argueirt my an van 63 drancke Ende dat ic in uwe macht hebbe ghetorden. Nu secht my also helpe v god van wien houdi ende wanen comt v tselue dat ghi hebt. Mi dunct dat ghi ghelijct den euerzwinen die inde buusschen eiten die ekelen Ende niet en sien noch en merken wanen datse hem comen Bedi si houden altoes hoeft ter aerden waerts Ende si en sien niet ten hemelen waerts van daert hem comt Bedi sine hebben anders ghene verstannesse van ase daer si al haer herte ende haren sin toe gheuen Also so eist 64 van v so my dunct Want ghi en kent my niet of ghi en wilt my niet kennen Omme dat ic guedertieren ben ende niet en pleghet te scelden noch te parlemente. Nu ontdoet een luttelkijn uwe oghen vp van uwer verstandenisse met discrecien. Want eist so dat sake dat ghise wel vp doet ende mi wel merken wilt So suldi my openbaer vinden meesterigge ende v selue mine cameriere Ende dan soe suldi spreken vele zoeteliker Ende ghi sult my [fol.17rb] dan doen manscap van alle dat gi hout van my gracie Wilen eer bi mijnre groter houescheden so leuerdic v vander werlt een groet deel omme v daer mede te veronledighen ende besich te maken ende moedelike daer mede te werken om dies dat gi niet ledich en sout sijn. Ende dat gi mi rekeninge gheuen sout van allen dinen ghewerken als mine dienre sculdich es te doen haer meesterigge Ende hier om waerdi wel vroet ghi en sout niet spreken van den palen die gheset es tusschen my ende v de welke pale v wt paelt ende niet my Bedi het was also mijn wille te paellen om v wt te sluten Dat gi niet ouer dat ic v gheleuert hadde terden en sout Newaer ic en dert niet ouer dies wille ic en soude ouer al mach hebben als ic soude willen ende begheren Ende minen properen wille doen in allen dinghen sonder v oerlof te vraghen Ende noch meer doen soude willic ghi en souts v nymmermeer onderwinden Bedi ic sout selue harde wel al doen dat dat daer es te doen Newaer aldus en sal ic niet doen om dattet my niet toe en behoort Want het es wel recht dat die meesterigge hebben in allen tiden haer dienren ende haer camerier Noch zidi sculdich gracie te weten dat ghi sonder 63 Hier dancken doorgehaald en geëxpungeerd. 64 Hier van eist doorgehaald.

38 17v [fol.17va] my ghene macht en hebt Ende dat sal ic v wel prouen metten seluen dat ghi voren hebt ge 65 seit Ghi bekent wel dat ic hebbe gouuernancie vanden hemelen Ende dat ic de planeten ende de sterren daer toe verschieten ende ommelopen Nu so secht my dan also helpe v god in al uwe doen of ic nv spelde een scoen groot nieuwe spel in dat ic de zonne vanden hemele of dade ende dat icse bedecken zoude so dat mense in. C. jaren of in meer niet weder zien en mochte Hoe vele ende hoe menighe scone dinghen soudi dan doen Ende hoe ende in wat manieren soudi dan uwe wtnemende scone clederen moghen gheuen uwe soeten crude ende uwen scone bome allen iaren nae uwen beromen Ende hoe soudi ooc moghen uwes selues gouuernarie doen binnen dien vorseiden C. jaren zonder faelgieren Aristoteles den heid gracie inen meester die harde vroet es Ende die de waerheit bi argumenten wel bekende in vele diuerssche dinghen Desen namelike vernoomt so kiesic tenen aduocaet ieghen v arguerende Want hi seit ende proeft wel bi reden dat de generacie daer ic of ghesproken hebbe es ghemaect redenlike bider zonne By v selues vonnesse so es [fol.17vb] hier bi claer gheprouet waert so dat icse wech dade so soudi dan verliesen uwe macht Ende al dier ghelike ooc vanden planeten ende vanden firmamenten Bedi dade icse al cesseren soe waer uwe macht al verloren ende doot ende ter neder gheuelt Ende al waert so dat ict aldus dade nochtan soudic hebben heerscippie ende macht alle dinghen wel te doen verwandelen nae mijnre ghenoechten Nu merct 66 ende besiet v selue herde wel of gi sculdich sijt ieghen my te murmureren ende te scelden. Want also ysaias seit hets herde groot despijt ende zeer tornlich als die aex willen vpstaen ieghens die tymmermans haren meester ende wesen hem rebel Ende als die pot wil argueren ieghen den potteren ende hem verspreken Al deser ghelike schijntet dat gi ieghen mi doen wilt mer weet ic hebber seer luttel mede te doen. Want also dicke als mi wel ghelieuen sal ic sal herde veel wonderliker dinghen doen sonder v daer toe te ropen Ende ic sal verwandelen den wijn in 67 bloede Ende in leuende vleisch twitte tbroot Ende so soudic ooc mede brune vp dat ic wilde Want anders so en waer ic ghene vrouwe en dadic mijn wil niet met allen Ende waerdi wel vroet 65 Hierschiet doorgehaald en uitgeradeerd. 66 Met bovengeschreven r. 67 Hier water doorgehaald en geëxpungeerd.

39 18r [fol.18ra] ghi en sout niet 68 sijn gram noch gi en soudet v niet wesen leet van dat ic doe twelke gi niet doen en moghet noch en cont. Want ic doet dicke wilen om v te helpen Also ic dede vanden bernende buussche die welke ic verhoedde dat hi niet verbernent en was hoe dat hi scheen al vol vlammen wesen Hier of so waerdi my bet sculdich te dancken waer di vroet dan te verspreken Ende vander roede oec dies ghelike Ende oec mede vander soeter maghet Ende vander watere dat ic verwandelde in wine Ende oec mede van allen den ghewercken die ic ghewrocht heb stille ende lude So waerdi v bet sculdich te verbliden dan my te verspreken. Ende vander roeden oec dies ghelike Bedi die guede dierne es haer herde wel zere sculdich te verbliden vanden goeden ghewercken die welke haer vrouwe doet. Ende specialiken als sier niet an en verliest mer wint ende dat die ghemene goede der af sijn verbetert Nu auisiert v ende bedinct v wel ende secht hier toe al dat gi wilt Want weet om uwen willen noch om v alle segghen so en soude ic segghen noch laten noch doen luttel noch vele. pelgrijn Als gracie godes hadde ieghen natuere aldus [fol.18rb] ghesproken ende gheargueirt ende ghedisputiert Doe antwoerde haer natuer zere vriendeliken nature antwoert. Vrouwe gracie ic heb v herde zere wel verstaen ende ic sie wel dat ic ieghen v mi niet verweren en soude connen noch moghen met argueren Ende daer om so eist mi beter nae minen duncken ende nae minen verstaen dat ic my te uwer obediencie luttel gaerne argueren gracie Nu sprect ende secht dan stoutelike al dat ghi wilt ende v ghelieft zonder begrijp Ende ic salt al houden ouer spel dat ghi segghen zult hedenmeer. Hier om en laet in gheerne manieren ghi en verclaert wel uwe herte ende secht al dat in uwe meninghe es zonder veinsen nature Urouwe gracie nadien dat ic heb orlof so willic argueren vp uwe selues sprake vander welker mi es herde wee om dat ghi my hebt aldus confuus ghemaect Want ghi hebt gheseit dat de vrouwe niet en es sculdich te zien zonder dierne Ende bi uwes selfs segghen so hebt di my ghehouden ouer dierne Byden welken ic argueren dan in deser manieren Eist so dat ghi mine meesterigge ende vrouwe zijt so ben ic sculdich te zien gheroupen met v als uwe dierne Ende my dinct 68 Hier vroet doorgehaald en geëxpungeerd.

40 18v [fol.18va] dat ghi en gheen dinc sculdich 69 en zijt te doen noch te verwandelen zonder mi bi v zijnde Ende dat selue so hebdi mi ghetoocht bi figueren. Want ghi seit dat die aex en waere niet sculdich te sijn rebel ieghen haer tmmerman By deser confirmacien so dinct my dat ic comen ben te minen opinionem Bedi nachmeer dan een tymmerman en soude niet 70 moghen tymmeren een huus zonder ene aex. Alsoe en sidi ooc sculdich gheen dinc te doen sonder mi Of gi en wilt alte zeer mesdoen In allen tiden so sidi my sculdich te ropen ende met v te leden in allen uwen ghewercken Ende beiter waert dat duncket mi dat ic altoes bi v waer dan dese nieuwe officialen de welke met v allen maken haer scheren want gi gheuet hem luden uwe macht Ende om hem luden te gheuene so 71 neimt di my de selue macht die ic sculdich ben te hebben Ende nochtan hadic nie sulken macht van v dat ic van brode leuende vleesch mochte maken Noch ooc wijn in blode verwandelen Ende nochtan so hebic ghedaen met alle mijnre macht al dat ic was sculdich te doen ende te volmaken gracie Seiker in manieren so en beclaghe ic my van uwen [fol.18vb] dienste Noch van allen dat gi maken cont Mer eist dat zake dat ghi anders niet segghen en wilt noch argueren ieghen my Soe weit wel ic sal v antworden ende doen verstaen vp dit selue dat ghi ghesproken hebt ende confunderen v ende maken confuus dat es te segghen dat ghi niet en verstaet mine woerden te rechten noch en weghet. Bedi als ic seide dat die vrouwe es sculdich in allen tiden te hebben haer dierne Het was wel gheseit ende ic wilt houden staende met allen rechten Niet meer hier an en suldi niet winnen Want ic en seide niet in allen steden mer ic in allen tiden Bedi waert so dat de vrouwen in zommighe steden hadden haer diernen het zoude hem luden comen te merer scalcheden ende te merer 72 oneren dan te eren of te salicheden mer in allen tiden so es si sculdich te hebben bereet alst haer ghelieft te dien dat sie haer mach beuelen ende ordinneren tselue datse wilt dit selue en verstont di niet alsoot ghijt sculdich waert te verstane noch te merken ende wel te ondergronderen gracie Uander aex ooc en verstondi niet wel den rechten zin. Want als ic daer of sprac te dien so en wistic niet daticmi met v helpen zoude ghelijc dat die tymmerman met synre aex doet 69 Hier te sien sculdich doorgehaald. 70 Bovengeschreven met invoegingsteken. 71 Hier ne doorgehaald. 72 Hier eren doorgehaald en geëxpungeerd.

41 19r [fol.19ra] Want sonder haer en mach hi niet wercken mer daer om zeker sprac 73 ic der of dat ic v vant so fier ieghen my So namicdaer of een figuer om v te informeren v rude verstande engien Want wildijt verstaen nicht meer dan die aex es sculdich te zine rebel ieghen haren meester Noch min sidi sculdich te doen ieghen my of ghi en sijt van bitter naturen Endeicdie v ghemaect hebbe ende gheformeert na minen wille om my te eerren ende te diennen alst my ghenogen ende ghelieuen sal Ende dit selue en mach niet segghen die tymmerman van 74 sijnre aex Bedi een ander meester hebste ghemaect ende hi wercter mede om de noot van sinen brode bi te leuen Nv weet wel dat ic van v en hebbe ghene noot Want sonder v ende zonder enich instrument soe mach ic doen al dat mi ghelieuet Ende ghene dinc en es te gheliken ieghen 75 mi Bedi ic heb singule moghentheit ende bouen gaende macht al te doen dat ic beghere na minen properen wille. Hier om so seg ic v dat herde luttel doecht en es van cleenre waerden al dijn argueren ende uwe murmuracie ende alle uwe ontwetenheden Seker sonder twifel mi dunct dat gi my doet herde grote confusie in dat ghi van mynre ghiften spreect Bedi en mochte ic niet doen metten minen [fol.19rb] minen wille so waer ic dan herde eighen en mochtic ooc ander lude niet gheuen also wel als v seluen Waert dat gi dit wel wilt merken so en hebdi ghene materie van gramscippen als om v te verstorne te mi waerts Bedi ghi weit doch wel dat al tgoet niet wel besteit en es twelke men al gheift an een side. Hier om soe sidi v sculdich dan te laten ghenoghen metter macht die gi hout van minen weghen die so scone ende so vterlike es dat nie keiser noch coninck en mochte so scone ghecrighen om al dat gout vander werelt ende of ic dan enighe 76 gheue 77 eneghe speciale ghiften minen officialen ghi en dorter niet in mespayt sijn bedi gi en verliester niet an ende daer om soe hebdi herde groot onrecht eist dat ghier om belget Bedi so meer ghemeen guet so beter want alle menschen sijn beter gheuoet daen een allene pelgrijn Als gracie gods al haren wille gheseit hadde ende haer natuer herde wel verstaen hadde So vielse neder te haren voeten zere oetmodelike Ende sprac aldus ende antwoerde haer guedertierenstlike 73 Hier hi doorgehaald. 74 Hier ii geëxpungeerd. 75 Hier hem doorgehaald en geëxpuneerd. 76 Hier ghiften doorgehaald en geëxpungeerd. 77 Hier n doorgehaald.

42 19v [fol.19va] <Miniatuur: Vrouwe Nature voor Gratie Gods geknield> Urouwe gracie ic kenne ende sie mijn ghebreck volmaectlike ic bidde v oetmoedelike dat ghi mijns hebt ghenade ende v mijns ontferme. Want nymmermeer so en willic ieghen v argueren Ende zeker harde dullike was ic beraden in dat ic my onderwant ieghen v te argueren ende te spreken so fierlike Bedi gi sijt mijn vrouwe ende mijn meesterigge Ende in allen tiden ende steden so ben ic v sculdich te obedieren Noch ooc gheen dinc dat v ghelieft te doen en es mi sculdich te wesen leet maer in dinghen die gi doet soe ben ic sculdich te verbliden Ende nymmermeer soe en wilic der om peinsen meer te spreken noch te murmureren vp dat ghijt my nv wilt vergheuen claerlike ende puerlike zonder nymmermeer te vermane ende my te verwiten gracie godes Seiker vrouwe ic wilt herde sonderlange zeer wel mer [fol.19vb] ic beuele v vp uwe oghen dat gi nymmermeer so stout en sijt noch so coene dat gi weder segt enich van minen woorden die welke ic segghen sal alst my ghelieft Noch ooc mede en sijt niet so coene dat ghi murmuriert om gheen dinc dat ic doen wille Noch om mine scone ghewercken die ic pleghe te wercken Bedi ic segt v nv wel te voren wachtes v of ghi wilt waert so dat sake dat dat gijt daet ic en soude v niet verdraghen also wel als ic v nv verdraghen hebbe te menegher tijt Mer ic hebt altoos laten liden om uwe ontbekentheden de welke mi menighe grote pine ghedaen heeft eericv te kennisse mochte brenghen ende te weghe Die pelgrijm

43 <Miniatuur: Mozes met Penitencie en Caritate> Als dit parlement was gheeint ende moises sijn maeltijt hadde ghedaen so wilde hi den armen delen van sinen relieue Ende ooc mede alden pelgrijmme

44 20r [fol.20ra] die 78 daer waeren te sinen houe dien wilde hijt oec mede delen. Want hi was herde wel ghestert bedi hi hads grote multitude Newaer eer hijt delen of gheuen mochte so quamen daer twee vrouwen die scone waren sonder mate ende bouen ghinghen alle scoenheden wt eenre camer quamen si ghegaen ende si waeren sonderlinge zere behagelike verchiert Ende zonderlange zeer vriendelike so quamen si gaende tusschen moysesse ende den volke Ende si bleuen daer beide stille staende Die ene hilt een testament al vul ghescreuen in haer hant ghelijc een chartre der vele ghescriften in was Ende dat selue testament hilt sie in haer hant om te lesen also ghi wel hier namels horen sult Newaer ic sal v voren segghen ende toghen van wat ghelate dat ander was dies ic my herde zeer verwonderde Want sie was van wonderliken ghelaten Bedi in die ene hant hilt sie een meillet ende in dander hant hilt sie een scerpe roede ghelijc als men in scolen pleget te vseirne Ja noch was sie vele scarper tusschen haren tanden ende in haren mont so hadde sie een besem die se harde houeschelike hilt Ende het scheen an haer ghelaet dattet haer niet en verdroet Nu merct wel oft [fol.20rb] hadde gheweist een ander wijf die dus te ghereecs hadde ghesijn men hadde wel ghereet gheseit dat si wt haren sinne gheweest hadde Nu weet dat dese vrouwe haer omme keerde ende sprac ouer luut tot alle den volke dat der vergadert was herde zeer vroedelike ende vele scone figueren seide sie Ende weet dat haer besem haer niet en belette in haer spreken noch in haer toghen penitencie spreect Ghi heren alle ghemeenlike ic sie herde wel dat ghi my alle gader herde zeer bemerct mer ic gheloue herde wel dat hier niement en es van u allen die weet waer om dat ic dusdanighe ghetone Ende wat icker v luden bi betekenen sal daer om comet bi my ende verstaet wel mijn woorden ic salt v waerachteliken segghen ende niet van enen woorden lieghen Ic ben die scone die luttel es ghemint Ic ben die guedertieren die zere ben gheureest Ic ben die ghene die bouen alle dinc waerdich es harde luttel es gheprijst Ic ben die gracilicste met vele luden luttel ghenoechliste Ic ben de profitelike luttel vercoren Ende met mijnre name ben ic gheheten penitencie Gardiaen ben ick vanden verborghen eylande Alle onreinicheden doe ic aflegghen eer ic yement in late come. Ende daerom draghe ic met my maeilget roede 78 Hier na s doorgehaald en geëxpungeerd.

45 20v [fol.20va] ende besem met den maeilgette so verchier ic bi contricien ende bi rouwe die harde herten vanden menschen alsi sijn verhart ende veruullet van ouden stinckenden sonden Bedi ic doe tranen die oghen ende wenen claghen cumen ende becarmen Ghelijc datmen een kint met slaghen doet sap springhen wt den appel vanden oghen Ende doetten meruen bi menichte van slaghen Dier ghelike also doet ic met minen slane tranen wt comen ende ropen elaes den sondaren Ende ic doe hem luden segghen sal ic nymmermeer wesen ontlast van minen misdaden die my zere rouwen Met dese maeilgette wilen eer sloch ic soe sinte pieter ende maecten meru die soe ouer een hert steen hadde gheweest Biden welken dat hi van sinen meester had ghelochent Ende daer nae so dede ic so vele met minen slaen dat ic wt sinen oghen dede lopen tsop ende springhen die tranen wt al wenende met bitterheden ende met droefheden van rouwen. Oec mede van magdalene so dede ic dies ghelike. Want hoe dat haer herte was verhart in sonden ic dede soe vele tranen met minen slaen wt haer oghen comen dat icse daer binnen suuerde ende dwoech alte mael Bedi weet wel ouer waer als tranen lopen [fol.20vb] wt eenre herten vol contricien ende vol rouwen Ic ontfanghese harde blideliken ende make daer af enen brebuuck om alle onreinicheden daer in te zuueren ende te curierne Ende weet dat ic dese tranen compariere ieghen loeghe welke loeghe es so sterck ende so fijn dat het en es ghene sonden noch ghene quaet hoe onrein dattet es noch hoe onwaert noch out noch hoe ghediffameirt dat sie es Eist soe dat hi daer in gheleit es hi wert rechte voert gewasschet ende ghezuuert Ende om dat ic wel can wasschen ende zuueren dustane sonden ende alle manieren van quaetheden So heift mi god ghemaect zine wassigge ende sine principael cameriere altoes bereet te purgieren Nu verstaet 79 noch meer waer om dat ic dit malget draghe met my. Weit dat es omme dat de herte vanden sondaren es ghelijc enen groten aerden pot die veruult es van enen onreinen stinkenden liquoir die welker men niet zuueren en mach om dat men niet 80 en mach handelen na zinen wille Ende dats bi sijnre groter veroutheit ende verhartheit van ongewoenten Vanden welken hi hem verbeteren niet en wil noch gheen rouwe hebben en mach Dit voorseide vat sla ic so sterckelike met 79 Met superscripte v met afkortingsteken. 80 Hier zuueren doorgehaald en geëxpungeerd.

46 21r [fol.21ra] minen 81 maillette ende so scerpelike dat ict al in clenen sceruekijns breke Met menigherhande contricien tot dies dat al wt es verdreuen alle die onreinicheden dier in was Ende waert ooc soe dat ic liet die sceruekijns alte groot vele onreinicheden souder an moghen bliuen hanghen Ende dan soudet vat vele meer moghen liden ende aerghen dan te voren dede Noch hoert ende verstaet ghy guede luden ende onthout dese lesse vp dat gi waerachtige contricie hebben wilt van uwen sonden En peinst niet noch en waent niet dat ghenoech es in groots sine zonden te besiene noch te bepeinsen Bi te aen sien aldus in groots en es anders niet dan te 82 laten den pot gheheel Ende ict meent oec aldus dat hi ware ontwee nochtan en waer dat niet ghenoech Want elck scerf soude willen wesen te groot Ende an elken soude moghen bliuen hanghende al te vele van dier vuelicheden Ende hier om soe sidi dan sculdich in clenen scheruekijns te breken ende te frochierne Dat es te verstane met groten zuchten ende met groten anxt al pensende tot dien tiden datstuut aldus met alsulken personen ende te deser stede ende aldus menichwerf [fol.21rb] vp alsulcken sondach of vp sulcken mesdach vp sulken werkedach so daetstu dit ende soe daetstu dat groot was ende meerre dan tander bi soe menichwerue hebstu ghene ghedaen In al sulker manieren soe hebstu tgene ghedaen In alsulker manieren hebstu ghedaen In so menighe manieren hebdi misdaen Luttel so waerdi ghetempteert ende luttel hebdi gheworstelt of luttel hebdi die temptacie beiaghet of behaelt Dit is 83 die maniere van te breken dit onreine vat Ende daer af sceruekijns te maken met contricien ende met berouwen met aldusdanige consideracien Aldus soe doe ict wel dat verstaet met desen maellette ende breect alte mael sonder een ychethwijt niet te spaerne Noch sal ic v toghen ende segghen een clein prouerbekijn van desen potte die vuel es van onreinicheden Want binnen inde middewaert van desen vate om die ouer grote vuellicheit soe neimt daer een worm sijn voetsel. Weet oec dat hi daer binnen es ghegeneriert ende gheboren Die welke worm es die conciencie die schijnt hebbende yseren tanden. Want si sijn soe vreselike scerp ende bitende waert soe dat niement en waer dien sloghe of dode. hien soude nymmer 81 Hier manteille doorgehaald. 82 Hier latel doorgehaald. 83 Met verwijzingsteken in de rechtermarge.

47 21v [fol.21va] meer cesseren noch vp houden van cnouwen Ja soe langhe soude hi cnouwen ende biten dat hi sinen meester biten soude ende vermorden ende alte mael te niete brenghen Ende daer om soe draghe ic dit maellit met mi om hem te doden ende te niette te brenghen Want waer hi niet doet ende altemael ghedestruert hi soude weder die consciencie cnouwen ende maker sine nestelinghe in Nu soe bid ic v dan dat ghi gedoghen wilt dat uwe herte sy vol van contricien ende van waerachtigen rouwe Ende der nae sal ic v wreken van uwen quaden wormen ende maken quite Dit is die rechte exposicie ende significacie van minen mailgette Twelke mailget gheheten es ende ghenoemt contricie Penitencie noch Nu soe willic v maken vroet wiltet ommer horen ende verstaen waer om dat ic den besem draghen tusschen minen tanden ende in minen mont Ic heb gheseit ende noch segghe dat ic gods almachtich camerier ben Seiker my es dan wel behoerlic dat ic altoes enen besem draghe Maer gi en weet niet waer om dat icken aldus drage Ende hier om dan soe sidi sculdich te weten dat al om der men sculdich es alle vuel onreinicheden [fol.21vb] wt te werpen ende te vaghen der ben ic sculdich te wesen al bereet met minen besemme. Want weet waer ic daer niet ghereet met minen besem daer mochte bliue vuele linghen in sommighe hoechkelkijns Ende bliuen daer ligghende in de verboorghen hoechkelkijns Bedi inde scrifture heb ic ghesien ende ghelesen datmen pleget te segghen vele poorten vele namen Dene 84 heet die poorte van vischen Dander vanden hemel De derde van der hellen. de vierde van metale De vijfte van ysere Ende noch vele meer van andere manieren ende van diuerschen namen die welke ic hier niet en nome Maer onder alle dese voerseide soe esser ene die welke ghenomet es enneemya De welke beteikent die poorte van onreinicheit dat es om datmen al daer wt steket alle onreinicheden Ende beter est dat dese porte si beuult ende onzuuert dan alle dander waren besmit ende ontzuuert Nv verstaet alle gader wel ende merct dat ic v wil segghen Int huus daer ic ben camerier daer gracie gods of es meestrigge daer sijn.vi. poorten vanden welken esser.v. der de vule onreinichede voer lijt Deerste es die poorten van riecken Dander van hoorren Derde van 84 Hier heet doorgehaald.

48 22r [fol.22ra] smaken De vierde van tasten De vijfte van sien Dor dese voerseide.v. porten dies en twifelt niet soe lijt ynwaert vele vule onreinicheden Maer doer hem luden soe en mach de onreinicheden niet wtcomen Ende daer om soe moechdi wel weten dat ic alle mine pine soude verliesen waert dat ic aldaer wilde keren minen besem De seste poorte de welke ter salicheit es nootsakelick es gheheten die poorte vander onsuuerheden metter welker elck mensche mach hem seluen suueren ende purgieren Ten si dat hi wil bliuen onreine ende vuel linghenen Dese poorte es beteikent die mont vanden sondaer de welke die beste poorte es van alle den anderen Want sie brenct wt die mesdaden in der vormen datse ghedaen sijn Ende spreect se ende belijtse deuoteliken tot haer biecht here met lamentacien ende met wenen Tot dier voorseider poorte soe keric my ende drage minen besem om te zuueren ende te vaghen wt alle die onsuuerheden van binnen Want also lange als ic ben die dienre ende die cameriere vander gracien godes mijnre meestrigge so willic haer huus zuuer houden sonder enighe onreinicheit daer in te laten ende enighe smit daer in te bliuen Mijn besem die ic dra [fol.22rb] ge es te verstaen mine tonghe daer ic mede vaghe ende zuuere mijnre vrouwen huus. Want bi mijnre spraken ende loquencien so en laet ic 85 gheen dinch in my ghedueren noch verouderen noch ooc in gheen hokelkijns verborghen ic en brenghese al wt ende onder roere al mine ghedochten in gheheelre biechten sonder enighe fraude of sonder enighe bedriechlicheden Al met alle steic icse wt mijnre doere die vule onzuuere onreine 86 poorte met mijnre tonghen die ic besem hiete Ende dit doe ic al om dat ic wel weet dat mijnre vrouwen begheerten es Ende oec omme dat ic wel weet dat si niet wonen en wil in ghenen onreinen noch onzuueren steden Dats te verstane in gheenre der vuelheit in si Want die consciencie es dat selue huus ende woninge ende camer der si in maect haer woenstede ende haer ruste als sie vinden mach ende dan wel ghezuuert ende purgiert van sonden Penitencie Nu so hebdi wel ghehoert ende verstaen waer om dat ic desen besem draghen in minen mont De welke besem es mine tonghe also gi ghehoert hebt hoe ic daer af biechte spreken met waerachtighe 87 exposicien Nu hoert na mi ic sal v corts segghen die leringhe van mijnre roede ende waer om dat icse hou 85 Superscript. 86 on superscript. 87 Hier x doorgehaald.

49 22v [fol.22va] den ende wat icker mede doe soe en suldi niet moghen wanen dat ic met v spotte Weit dat ic ben meestrisse vander groter scolen ende daer plech ic te castien alle die peuterie kinderen ende ic corrigiere die quaet doenres sijn van xx of van.c. jaren Want die quaetdoenres sijn kindere ghenoemt vander scrifturen ende in haer quaet doen sijn si vermaledijt Als dan enighe van desen voorseiden quaetdoenres mesdoet soe ben ic gherne altoes bereet ende euen wacker om te weten of hi leden es doer minen besem ghepast daer ic of ghesproken hebbe hier voren Ende alst also gheualt dat ic sie dat hi wel ghezuuert es met contricien ende met waerachtigher biechten also ic voren gheseit hebbe Dan soe benic bereet met mijnre scerper roeden om hem wel te castien ende gheue hem pine ende slaghe om sine beteringhe ende om sine bate ende om sijn profijt Som wilen soe doe ic hem oec ghedencken sine oude sonden ende doe hem segghen elacen waer om hadstu ye consent daer toe om nv te wesen ende te sijn een onzalich kathijf Vp een ander tijt doe ic hem segghen lieue here god ende wel soete vader ic beloue v my te beteren ende nemmermeer te hebben in my sulcke stoutheit noch sulke begrijp dat ic sondeghe soude 88 dorren [fol.22vb] om uwen wille Noch doe ic veel meer Ic doen wenen beuen suchten ende ghenade ropen Ic doe hem den armen luden oec delen van sinen guede te harer nootdurft Ende oec mede den mendicanten doe ic hem gheuen in aelmoessen van sinen guede Noch doe ic meer ic doe arbeiden in verre pelgrimaedgen ende vaste gaen Anderwerf doe icken vasten ende zware abstinencie doe om hem af te trecken van sinen sonden Vp een ander point doe ic hem bedinge spreken ende misse horen ten sermoen doe icken gaen om gode te louen ende sijnre weerdigher moeder ende mijn waerdighe vrouwe gracie van alle den goeden ende der weldaet diese hem verleent heeft In deser voirseider manieren ende vorme so houdicken onder mine roede ende punienre met slaghen ende met castien herde wel So dat hi niet weder en mach keren te sinen ouden vulen stinkenden sonden daer icken of verscheiden hebbe met groter foorschen Ende wel ghepugiert ende ghezuuert sine oude vule sonden Want sonder ghene pugnicie of zuueringhe so en es men niet sculdich groet misdaet te laten liden noch te ontslupen Men moetse met gueden harde roeden wel ende vast slaen om dat si hem te sonden ghauen ende consenteirde 88 Hier moghen doorgehaald en geëxpungeerd.

50 23r [fol.23ra] te volcomen Ende om dusdanighe saken te corrigieren soe houdic dese roede vp om v te doen te weten dat ghi v hoeden sult ende abstineren van sonden Penitencie Weit eist so dat ghi weten wilt de propre name van mijnre roeden die ic draghe Weit dat mense hiet bi rechter name satisfactie es also vele te segghen als ghenoech te doen of alsoe vele pine hem te doen die sondendicht sonder weder segghen als inden sonden ghenoechte was doe mense dede Nu heb ic v verclaert ende verthoect mijn ambocht ende mijn name ghelijc een sermoen Maer daer om dat ic hier comen ben tusschen moyses tafele ende v luden die seer begheert hebt van zinen relieue te ghecrighen Dat en heb ic v luden noch niet gheseit noch verclaert mer ic salt v corts segghe hoerter nae Ic heb v herde wel gheseit hier te voren dats ghi sculdich sijt wel te onthouden dat ic mijnre vrouwe gracie camerier ben Voort weet dat ic ghemaect ben cancelier ende dispensier van desen vorseiden relieue Ende ghi en sijtter oec niet sculdich toe te gane sonder minen oerlof ten si dat ghi wilt alte zeer teghen mi misdoen Bedi ten es ghien relief knechten noch truwanten te gheuen Noch ooc ghenen wiuen die berust [fol.23rb] sijn Of si en sijn der gracien gods vol Het es een relief om sieken quellende crancken onuermoghende luden met welken voorseiden relieue alle menschen boeten ende bate ghecrighen van haren siecheden ende van haren quale vp dat sijt weder ghelike nutten Dits selue relief twelke dat bleef ouer ter groter auontmaeltijt daer god selue mede at Hets dat selue relief dat hi brack ende deelde met sinen tween ghebenediden handen vp den witten donderdach Met den welken alle die werlt es gheuoet ende ghesustineert ende ooc versadet Dit selue relief wil ic herde werdeghelike ende wegherliker ende duerbaerliker houden Ende ic en wil niet datter yement die lief toe en ga hi en si eerst weruen mit mijnre roede ghesleghen ende doer ghegheiselt Ende hi en si oec leden doer mijn maelget ende hi en si ooc ghezuuert ende gheuaghet met minen besem herde reinlike Nu besie ende versta elc ende merken wel voor hem seluen wat ic v toe gheseit hebbe Want ic heb wel ghedaen mijn deuoor ende mi ghequijt in v luden te leerne ende te instrueren Ende dit es die sake der ic om come ben tot v luden in dusdaenre vormen ende in dusdaenre manieren 89 pelgrijm Als dese vrouwe hadde ghepre 89 Hier penitencie doorgehaald.

51 23v [fol.23va] dict ende vol ent al haer sermoen ende wel verclaert al haer officien Doe quam der dander vrouwe voort ghegaen die ghescrifte had in haer hant ende wildet gaen lesen voor alt tvolck ghemeenlike Int openbaer sonder vermiden caritate spreect Ghi heren ende ghi guede luden hets wel waer dat vrouwe penitencie sonder enighe loghen of sonder enich bedriech v al gheseit heeft v grote officien ende hoer grote werken Ende weet dat ic v der om segghen wil wie ic ben ende ware af dat ic diene Ic ben die gene die noyt despijt in my en hadde noch in gheenre onwaerden en nam In ghene dat men my gaf wast groot oft cleine Ic ben die ghene die alle luden mint mit gheheelre herten zonder wangonst Ic ben die ghene die ghene wrake en soect in datmen my steect of slaghet Ic ben die ghene die haer intencie heeft gheleicht in te verdraghen mine vianden Ic ben die moeder van alle den doechden de ghene die vercleet die naecte luden die sinte martijn dade ontcleden om den armen man te cleden Icben voester van den wesen Ic ben gasthuus van den pelgrijm ende van ander luden die tonghemake sijn Ende [fol.23vb] tallen menschen sijn ghemene al mijn gueden die ic heb Ist so dat gi weten wilt mine name ende gi mi nomen wilt Caritate so suldi mi hieten wetet dat ic houde in waerdicheden die gene die ander luden houden in onwaerdicheden Ic verzade die hongherigge luden ende ic visitieren die ligghen in qualen Ic ben die gene die van ander lude guedt doen ende doechden also blide ben als vanden minen Ic ben die gene die herde guedertierlike ghedoghe alle persecucie Ic ben die gene die niet gherne en hoert murmuracie noch detractie Ic ben die ghene die nie en messeiden van anderen menschen noch niet en mesdede Ende nochtan heb ic ghedaen 90 enighe quaetheit zonder yet te mesdoen Hebdi niet ghehoert spreken noch vertrecken van den coninc ihesus hoe dat hi wilde man ende mensche werden ende om sine vrienden steruen Nu sidi sculdich te weten ende te bekennen dat ic ben die ghene die hem dede doghen dat grote zwaer verdriet Want ic deden vanden hemel hier neder climmen ende dede hem menscheliken vleisch ontfaen Ende daer nae dede ic hem van den ioden vaen Ende an die calumpne dede icken binden ende sijn lichaem ontween 90 Hier doen doorgehaald.

52 24r [fol.24ra] slaen Ende daer nae dede icken met doornen cronen ende wort anden cruce hanghen ende sijn aermen dede ic hem minlike daer an strecken Handen ende voeten dedeicdaer an vesten met groten dicken vasten nagelen Daer nae dede ic hem sine side spliten met eenre glauien ende sijn bloet wt sijn heilige heilige soeten lichaem lopen Ende der nae dede ic hem sijn heilige siele sijn vader vp gheuen Alle dese tormenten dede ic hem ghedogen Maer icse deidse om v dat weit wel alle wercken in groten goede ende in groter eren. Want der nae dede icken inder hellen dalen om v te verlossen alle gader ende v te trecken wt den diepen afgriseliken putten ende om v te doen clemmen inden vppersten hemel daer alle bliscap es sonder einde ende die ewelike te besitten Ende dit iuweel dede ic v gheue twelke hi herde weert hadde bouen alle dat wesen mochte. Want het es vpperste pais daer de hemel mede verlicht es De waer omme hoe hi dit iuweel gaf ende v alle gader ontvoirden Ende daer alle gheselscap van der bouen mede verblijt es 91 ende die willecoer staet hier ghescreuen in dit testament twelkeichier houde in mijn hant voor v present Testament van paise es hi met elken gueden mensche ghenoomt Nu hoort na my ick [fol.24rb] salt v ontcleden na minen besten weten Caritate spreect in die vorme van ihesus kerst 92 Ic ihesus sone van marien. wech waerheit ende leuen Weet dat ic in minen doot die ic hier doge in de presencie van v alle gader so make ic mijn achterste testament Int welke ic late vri ende gheheel alle den ghenen die sijn int dal van weninghe ende int lant van arbeide De soete gifte van paise dats mijn preciose iuweel ende tscoenste dat inden hemel es ende inder aerden ende so vol doechden dat niement en soude moghen vol prisen noch vol louen Dits duerbaer iuweel daer ic mede wileer plach te speillen in mijns vaders rijcke metten welken ic mijn solaes maecte als ic was in mijn lant Maer met hem en speelde ic zint nie 93 dat ic quam in dit lant Want als ic kinth was worden ende ic hier neder ghedaelt was in dese werelt ende het tijt was dat ic speellen soude ende ic mijn iuweel hebben souden doe soe brochte my mine englen van hemelrike hier beneden in dit lant Ende ic gaft hene den ghenen in een waerdich present om de welke dat ic soude doghen zware pine ende zwaer torment Met welken sconen iuwelen si hebben ghespelt vander tijt dat ic was gheboren Mer hier in en es niet te versta 91 De kopiist geeft met tekens in de marge aan dat het gedeelte Ende daer alle... verblijt es moet staan achter...verlicht es. 92 Andere hand. 93 In de marge met invoegingsteken.

53 24v [fol.24va] ne dat haer luder was noch ooc yet sculdich was te wesen Want mine serianten en waren niet machtich dat zijt wech mochten gheuen om dat sijt van minen weghe hadde te bewaerne ende te bewachten Noch ooc die ghene en warent niet sculdich tontfane noch te hebben ouer haer eighen goet Maer hets hem gheleent sonder meer om weder te hebben te mijnre ghenouchten alst my ghelieft Want sonder minen wille noch sonder mijn consent so en was noyt niement machtich noch sculdich yement te gheuen Nu ist aldus gheschiet dat caritate mijn grote meestersse my beleet heeft recht als een kint ende doet met mi alle haren lust ende haer ghenoechte bi haren rechte Ende heeft daer toe ghebrocht dat ic dit scone juweel hebbe ghegheuen ende noch geue so men sie mach openbaer ja alle den ghenen die my minnen ende onderdanich ende mijn discipulen wille wesen Ende weit zeiker dat ic nie scoenre noch liefliker iuweel en 94 gaf ic en hadde my seluen niet allen ghegheuen Bedi hets een iuweel twelke was gheformeirt ende ghesmeit ende ghetimmert ende ghemaect van minen vader sonder slach of sonder gherucht of enich gherucht te maken. Weit ooc dat [fol.24vb] alle die wapen van deser werlt en souden dit iuweel niet 95 moghen maken mer si soutden wel breken ende ontmaken Eist soe dat enich mensche wil weten dit voorseide maechsel ende die sceppenesse Ic salre v of toghen den rechten patroen ende tmaechsel properlike Ja vor luden van gueder verstandenisse So segic aldus ende wisen v luden dat ic mene eens timmermans zwede ende rechte teen ende ander vpuaet ende tander nederwaert Ende dan wert hoechkijn in die rechte middelwaet ende daer an sette ic mijn.a. Ende vp tonderste 96 so sette ic ene p. Ende vp vpperste 97 sette ic ene x Nu suldi lichtelike ende wel moghen bekennen maken van deser iuwel ende die name biden ghescrifte bi desen.iii. letteren voer ghenoemt Caritate 98 Dese iii letteren gheuen bediet ende verstandenisse dat hi in.iii. dinghen sculdich es pais te hebben die ghene die dit scone iuweel heeft ontfaen Dats eerst weruen te merken bider x die aldaer hogher staet dant vpperste einde Biden welken x christus es te verstaen Daer es hi sculdich te hebben volcomen ende volmaecte pais In alsulker manieren dat alle die ghewercken die ghewrocht sijn jeghens christus wille sullen moten achter 94 Hier sach doorgehaald en geëxpungeerd. 95 Met invoegingsteken in de marge. 96 Hier Ende doorgehaald. 97 Hier ende doorgehaald. 98 Andere hand.

54 25r [fol.25ra] ghelaten sijn ende ghebetert Daer nae verstaet biden houtkijn daer die a bi ghestelt es bi welker A die siel es verstaen die in menscheliken lichaem es Ende die siele es ooc sculdich te hebben gueden pais mids den destruxien van haren misdaden Want men es sculdich te destrueren met penitencien ende met doechden Bedi die ghene en mach niet sijn in payse die gheorloghet es van sinen sonden Ende alle payse die sijn moghen waren hem oec te cleine hadde hi niet verzoent torloghen tusschen hem ende sijnre consciencien metten allamen die der penitencien toe behorende sijn der hise mede beteren mach Daer nae seg ic noch totten euenmenschen dat bider p es verstaen vanden neder einde dat hi ooc pais es sculdich te hebben Ende daer toe es hem sculdich te porne ende te beroerne die selue graet daer hi in es. Want niet hogher noch niet neder 99 en es hi selue Alle beide waren si in enen graet gheset 100 als si waren ghescepen ende gheformeirt Ende ooc sijn si alle sterflic deene ende dandre. worm es deen worm es dander ende bede moeten si werden niet Niet en doecht hem dat si onwerdich biechten noch houerdich oec houden deen ieghen den anderen vp datsi waren dat si wilden peinsen datsi alle sullen moeten liden doer gat groot ende clene ho [fol.25rb] ghe ende neder zieke ende ghesonde crepels ende blinde Nu so rade ick elck dat hi soe doe dat hi dit juweel ghecrighe ende wachte wel dat hijt niet 101 en verliese bi sijnre houerdien Ende dat hi hebbe dese.iii. manieren van paisen So sal die patroen van deser zweden volmaken daer ic af hier voren hebbe ghesproken de welke mijns meesters pays beteikent Dese figuer ende dese patroen es een teiken als van tabilioen Met welken teiken alle guede testamenten sculdich sijn gheteikent te zijn ende bezegelt Met desen voorseiden teiken openbaerlike heeft god mijn bezegelt ende gheteikent dit testament Bedi tot allen menschen heeft hy my ghegeuen autoriteit ende gheconfirmiert Nu beware elck hem harde wel ende vorsie als sine na dat hi wil van hem weder gemint zijn Ende diet wel ende best doet het sal hem meest baten die pelgrijm Als vrouwe caritate aldus hadde ghelesen ende vertrocht dit testament doe soe namse ende hief weder vp haer parlement ende seide aldus caritate spreect Ghi heren gi hebt ghehoert in dit testament twelke ic hier hebbe ghelesen hoe der ihesus v heeft ghemint ende hoe hi v sijn scone iuweel heeft ghegheuen ende gheautoriteit na minen verzouken Nu salic v herde corts 99 Hier es doorgehaald en geëxpungeerd. 100 gheseit met weggeradeerde i. 101 In de marge met invoegingsteken.

55 25v [fol.25va] segghen waer om dat ic hier commen ben tusschen v luden ende der tafelen moyses Ghi sijt sculdich te weten dat ic ben dispensiere ende aelmoeseniere van desen relieue. Want also v penitencie heeft vertrocken dat ghi daer toe niet sculdich en sijt te gaen gi en wilt herde zere misdoen Al dier ghelike so en sidi niet sculdich der toe te gaen sonder my noch te ghenaken Ten si dat gi mi wilt verbieden vrouwe te wesen vanden sconen lieueliken iuweelkijns van paise Metten welken die soete ihesus makede sijn testament vor sijn doot ende daer om so drage ict met mi om dies dat ic v wel wil informeren dat ghi ten gheenre manieren ten relieue en ghenaket vor dat ghijs waerdich sijt Ende ghi van mi ghecreghet hebt die ghifte van paise Bedi om dat hi es scone ende zuuer so was hi daer in ghelecht Ende weet ist dat ghien niet en haet ghy mocht wel of sijn purgiert Ende hier om so rade ic v in gueder trouwen dat ghi draghet pais met v so waer dat gi v bekert ende dat gi lijt om minen wille want ic ben vrouwe van desen relieue te deellen Ende waert oec soe dat gi vor mi niet en ledet 102 ende gi al anders ghinct men soude v diefte moghen an thien ende v mochters herde veel quaets of comen Nu wacht v herde wel [fol.25vb] 103 dat ghi hier in niet en mesdoet Want ic hebber mi of wel ghequijt ende v luden te instrueren Ende dit es die saecke ende die waer om dat ic van mijnre camer hier comen ben te v tot v luden Als caritate al te mael hadde gheseit so sach ic daer herde meneghen pelgrijm die haer te obedierne waren ghereet Ende lede doer haer ende droghen met hem luden twiuel van paise Ende vort ledense 104 doer penitencie sonder enighe vrese haer maelgette Ende ic sach dat siese suuerde ende scone maecte met haren bezem Ende dat si gheslegen warden met hare roede Ende der nae sach ic ooc dat sien ontfinghen vanden relieue. Twelke moyses hem luden gaf alsoet caritaet ordinierde. Daer nae sachichier een ander onsalighe die heimeliken van caritaten al elder ghingen toe ende vlogen van penitencie sonder enighe scaemten te hebben Ende also ghinghen si ten relieue Ende moyses gaf hem luden sonder iemant 105 te werne. noch achter te steken Mer ic sal v segghen hoet met hem verghinc als sijt ontfaen hadden ende si van daer quamen. Weit dat si also onghedaen waeren ende also 102 Hier ende doorgehaald. 103 Hier v mach doorgehaald. 104 Hier le geëxpungeerd. 105 niemant met weggeradeerde n.

56 26r [fol.26ra] zwart als of si wt enen coolsack hadde comen ghecropen Ende het scheen datsi veel meer honghers hadden dan si ye te voren ghecreghen Want si en waren niet te meerre verzaet dan of si voer eens moellenaers doer gheleden hadden die nuwelick hadde ghebacken. Weet wel dat van den anderen niet en was also want alsi hadden ontfangen trelief si waren also vul ende also verzadet ende also scone als enighe herte ghepeinsen soude moghen Ja also vol datse nymmermeer guets en begheerden noch en wilde Nu willic v segghen sonder lieghen ende verclaersen een dinck twelke my herde zeer dede verwonderen Want het dochte my groot wonder hoe een soe clenen dinck mach veruullen een soe groten dinc maer twonder es noch vele meerre dat so ouer meneghe grote dingen moghen veruult worden met so clenen dinghen Want al relief dat ic 106 daer sach gheuen dat dochte my so ouer clene wesen Al had icx.xx. weruen also vele ghehadt teenre maeltijt so en hadt ic niet sat gheweest Ende nochtan so waeren alle die pelgrim die daer waren der af verzaet Want een luttel was hem luden alte genoechlick ende verzadese soe dat sijs nymmermeer en begheerden Ende dat verdonckert mine ver [fol.26rb] standenisse ende dede my vter maten seer veel peinsen Bedi ic en wiste wien omme verghen of ic en sprake der gracie godes om de waerheit te weten vanden dinck Ende nochtan en was ic noch niet so stout dat icse dorste spreken Want sie was haer houdende vp tende van moises tafle der so sach ic 107 gheuen ende delen dat relief Als ic hier toe ghenoech ghepeinst hadde so warde ic een luttel stouter ende ghinc haer herde bi Ende also varinghe als se my sach soe keerde si haer om te my waerts ende sprac herde vriendelike ende vraghede mi wat ick sochte ende wat ic begheerde Doe antworde ic haer herde cort ende seide dus O vrouwe zeker mi ghebrect herde vele Want ic en can my niet verwonderen hoe dat soe menich mensche verzaedt mach sijn ende veruolt van dus cleine relieue Bedi my dunct al hadde icx. xx. weruen meer ghehadt so en had icx niet ghenoech om my alle te verzaden Hier of soe bid ic v oetmodelike dat gi my hier of te binnen maect midts uwer doecht hoe dit mach sijn Nu verstaet dan lieue wtuercoren vrient gracie gods ende en laet v niet verlanghen of ic di te langhe houden om te leren ende te instrueren Want ic sie wel dattet v es van node Dit vorseide relief twelke hier ghegheuen 106 Superscript. 107 Superscript.

57 26v [fol.26va] es vleesch ende bloet ghenoemt een vre Ende op enen anderen point est root Ende wijn ghenoemt De welke spise toe behorende es den pelgrim Maer thets te verstane dat vleisch ende bloot es inder waerheit twelke broot ende wijn es figuriert Ende wel ist waer dat hi wel eer anders niet en was dan wijn ende broot Maer du saghes wel dat hi in vleische ende in blode was verwandelt bi moyses die icker toe halp voeghen By den welken dat natuer my sprack ende was herde gram vp my Broot ende wijn sulstuut dan nomen maer vleisch ende bloot sal hi van di sijn verstaen Ende dat sultu sonder enich twifel ghelouen Ende dat hi van di sal sijn ghenoemt broot ende wijn daer toe sullen di porren dijn vier sinnen. de welken sijn genoemt Sien tasten ruken ende smaken Want dese.iiii. sinnen sijn daer an bedroghen ende ouer dul ghehouden al met allen maer die sin van horen salre di wel of informeren dine verstandenisse dese vijfte sin verstater hem subtijlliker ende claerliker aen dan enich vanden anderen ende dit was vorsproken langhe tijt ende ghefigureert in ysaac ende in beide sine kinderen iacob ende ezau Ten tide dat ysaac lange in sijn doot bedde ende hi ezau sinen soen sine benedictie geuen soude Soe waende hi herde wel van iacob sinen soen die hem teten gaf dat ezau gheweest hadde want mit sinen vier sinnen so was hi alle met [fol.26vb] allen bedroghen Ende dit sulstu herde wel weten vp dattu lesen wils in den bible 108 in genesi si sal di claerlike thoghen die 109 waerhede Maer metten vijften sinne van horren so en was hi niet bedroghen Want daer mede so bekende hi claerlike den voys van sinen sone iacop. ende hier om so segic di eerst dattu betrouwes dine. iiij. sinnen in dese saken so wertstu bedroghen Bedi du suls dullike wanen dat vleesch sal sijn witte broot Ende dat bloet sal sijn puer suueren wijn Ende waentstu dus so en sulstu nymmermeer die waerheit weten mit dinen.iiii. sinnen Maer metten sinne van horen allene so sulstu verstaen die informacie vander waerheit Ende hi sal di oec wel leren volcomelike dat nymmermeer broot wesen en mach noch wijn Mer ghi sult claerlike verstaen dat es selue vleesch twelke was ant cruce gherecht om dinen wille ende ghehanghen ende dat es dat tselue bloot daer cruce mede was bedauwet ende gheuarwet Ende eist ooc so dat ghi tbroot wilt nomen so hetet 110 werde ghelike ende secht dat es te weghen leuende broot Vanden welke brode alle die werelt ontfaet haer leuen Ende aldus so heb ict oec in mine vrage ende in mine memorie omwederghelike dus te nomen ende te heten tbroot twelke 108 Hier s doorgestreept. 109 Hier claer doorgehaald en geëxpungeerd. 110 Hier weder doorgehaald en geëxpungeerd.

58 27r [fol.27ra] vanden hemel neder daelde om te verzaden alle menschen. Hets selue broot daer alle engelen mede verzadet sijn die inden hemel sijn Hets es proper broot twelke alle pelgrim sculdich sijn te doen in haer scarpe Ende ist so dat ghijt siet in cleinre quantiteit of in vormen Weet dat ic di wel hebbe exponeert dattu an dijn sien noch an dijn bescouwen gheen betrouwen sculdich sijt te hebben Bedi dijn horen leert dy allene de verstandenisse ende den zin der of ende noch zulstuer of vele moghen leren ende verstaen vp dat gi wilt bi dat ic di segghen ende toghen sal. In tiden vorleden so hebdi ghehoort caritaten spreken ende predicken ende dies en es niet langhe gheleden van desen brode Soe was die cause ende de saecken ende bi haer so wast dus vonden Want sie brochte selue graen vanden hemele ende saydet inder aerden Ende weit dat die aerde daert in ghesayet was en was nie ghepijnt noch ghelaboreert. Want bider hitten vander sonnen so wiest ende biden dauwe die hi daer ontfinck Caritate deet in een vreemde schuer legghen Ende der quamen vele vreemde dorsschers die tvoerseide graen vonden ende si ghinghen dersschen ende wannen Ende alst also vele ghedorsschen was ende ghewant dat wt sinen caue gheworpen was So waeren sine cledinghe wt ghe [fol.27rb] daen ende het bleef al naect Hier nae wast ter molen gheuoert Ende der nae wast onghemanierdelike 111 ghemalen Want metten zeilen van deser molen die niet ghecleet en waren met linwade so wast tghemalen ende gheschuert altemael ontween Ende dese moelle stont te winden ende het wi buten maten vasten metten winde van nidicheden Dese voorseide moellen hadde oec twee moelstene die niet sochten en waren noch maru noch gracieus Want deen van desen steen was van sijnre bitterheit Ende dander was van ouergaende quaetheit ende bitterheit 112 Tusschen den welken tween stenen het al ontwee ghefrochiert ende ghequest was eert gheleuert was den winde gracie gods Alst aldus ghemalen was doe vervorderde haer caritate ende spoede haer sere ende wilder broot of gaen maken want haer ouen was ouer langhe tijt te voren gheheet daer sie dat tbroot in wilde backen maer soe vele wasser an dat siet ghecneden niet en conde mar haer wille was soe zere drouich Der nae ghedochte haer van eenre meesterssche die welke die was die alre subtijltste die ye vonden was noch nymmermeer en wert Die welke was ende is ghenoemt sapiencia vroesscippe al de werelt doer sie bekent> 111 Hier gheuanghen doorgehaald en geëxpungeerd. 112 Verbeterd uit putertierheit.

59 27v [fol.27va] was Bedi ten was ghien dinck dat men ghepensen conste sie en conste rechteuoert maken ende vinden Bedi sie hadde ouer menighe langhe tijt gheleert in der scolen van haren lande Ende conste wel so vele bi haren subtijlheit dat sie wel hadde gheleit al de werelt in een eyscale Ende om haers ouer grote subtijlheit so ghedochte haer van hare Want tbroot datse woude maken van den ghemaelden grane twelke al bereet was wilde sie dat so wiselike ghepaneteirt waer ende so vroedelike dat bi anscouwen clene scene ende subtijl waer ende dat alle menschen mochten ghenoghen ende dat elc mensche met een luttel warde verzadet ende gheuoedt als van spisen als caritate dit hadde ghepeinst om te veruullen haren wille So ghincse tot sapiencia ende sie vantse sitten in haren setel daer sie waer nam tallen tiden ende dingen Doe bat sie haer so vele ende sprac haer soe vriendelike toe dat sie met haer ghinc Ende als sie der comen was so ghincse cneden ende maken dat tbroot na der begheerten van caritaten ende noch vele subtijlliker ende noch vele edeliker dan caritaten vor peinst hadde Bedi sie formierdet groot sonder mate om elck mensche te gheuen ghenoech tot sinen voetsel Ende nochtan hoe dat so groot scheen het was herde cleen ende ghema [fol.27vb] ket onder ene herde clene vorme daert onder nam sine sceppenesse Noch dede si een veel meerre subtijlheit ende meestrie want van elken dele van desen brode twelken ghebroken of ghedeelt mach sijn hoe vele dats waer clene of groot. Dese maectse als groot ende als vol substancien alst of al gheheel ware twelke dinc niet en gheliefde nature die ieghen my schout Bedi zeker het was haer herde leet Bedi si heuet verloren al haer verstandenisse om hare outhede die welke diese maect vercuust Doch sien en quam niet daer om dat hare van my ghedochte ende dat sie anxt ende vaer hadde van my versproken te sijn Maer ic sal v segghen watse deden si nam een haren clerc die arestotiles was ghenoemt ende seinden tot sapiencien dat hi haer lachteren soude haer werck ende ieghen haer sterckelike argueren Mettien als arestotiles der comen was vor 113 haer soe gruetede hise vriendelike ende seide dus. O vrouwe 114 sapiencia mine meesterisse nature sent mi tot v om yeghen v te argueren ende om te lachteren uwen ouerdaet Ende weit zeker voorwaer dat haer haerde leet 115 es dat ghi aldus haer ordinancie ende haer werck breet ende verandert ende ist my oec al is sy myne grote vriendinnen nochtan eist my leet 113 Hier hem doorgehaald en geëxpungeerd. 114 Hier maria doorgehaald en geëxpungeerd. 115 leent met geëxpungeerde n.

60 28r [fol.28ra] maer weet oec hoe dat ic v hebbe herde lief nochtan en sal ic noch en can ic niet ghelaten ic en sal daer af segghen een deel van minen ghepense ende oec dat icker of weet ghi wetet wel bi gherechter reden dat een huus of een vat niet en verbetert van datter in es Bedi alsment wt doet datter in es soe es een vat alst te voren was Weet waert oec soe dat ic bi minen argumenten of bi mijnre disputacien den luden daden te verstane of wanen dat een zwart tornois waer een palais of een scone kerke Si soude herde luttel prisen mijn argumenten ende al mijn clappen Ende de vroede luden soude houden ende segghen dat ic waer een toueraer Seiker my dunct dat gi aldus danighe dinghen hebt ghedaen met desen wonderliken brode Metten welken dat alle menschen verzadet sijn die de werelt niet en mach begripen noch de hemel mede Ende dit hebdi besloten ende ghelijcht in een alte clenen figure dat alle waert al saecken dat icker.xx. hadde in mijn hant ic soutse wel lictelike der in besluten Nu vrouwe weet daticdit niet langher en mach ghedoghen want reden en accordeert der niet toe Ende het en ooc niet al te groten wonder dat haer nature zeer belghet ende verwondert van desen wercken [fol.28rb] maer waert so dat ghijs so veel ghedaen hadt ende ghijt oec wel doen mochte dat die figuer waer also groot als die substancie es daer in es so en verwonderde my niet Of dat die substancie of voetsel waer also clene als die figure ic liet mi oec te bet ghenoghen Ende reden ende natuer soude hem der toe acoordieren ende hem laten ghenoghen Ende oec waer v eer dies vele te meer Want sonder enich twifel men soude dan wel weten hoe groot ende hoe machtich voetsel soude wesen zonder enich gheraetsel of sonder enighe twifel. Nu weet dat my noch meer wanhaget ende nature houts noch veel ergher gepayet Want die grootheit van deser figueren hebdi gheualschet ende ghereprobeert Bedi nie en hoordic lesen noch singhen noch met monde spreken noch ic en sach noyt wie datse was conste noch mochte wercken sulken ghedaen werc Want elc perceel of elc deel so hebdi ghemaket ende ghedipputeert also groot als die figuer es ende die substancie al met allen Int welke dat ghy grotelike mesdaen hebt ieghen naturen ende ieghen my ende ieghen reden oec Ende dit sijn die saken der om dat ic hier comen ben Nu besiet v ende bedenct v wel wat antworde suldi nature gheuen

61 28v [fol.28va] die my hier ghesent heeft tot v Urient nu ver sapiencia dei 116 staet nae mi om dattu my mints ende vriendinne heets twelke dattu wel hebste besteit so sal icx di vroet maken Ende hier om so es di al guet gheschiet ende gi waert di wel sculdich bet te auisierne waert dat gi wildet ende leet v ghedencken dat ic wel eer hilt twee scolen. Ende dat ic di ende natuer leerde daer alsoot gracie gods gheboet ende woude ende also sijt my ooc gheordiniert hadde In deen leerde ic werken menigherande consten om te maken wonderlike dinghen ende subtijl Ende in die selue was nature eerstwerf mijn scolier Daer leerde ic haer ende wijsde haer scone ambochten ende edele ende scone subtijlle engiene om te doen maken ende te groien die bloemkijns lelien ende violetten rosen ende alle manieren van blomen Ende ooc alle maniere van cruden Ende ooc veel andere ambochten die menigherande sijn te nomen Inde andere scole so informeerdeicende leerde elc mensche verstandenisse ende wijsden om mede te argueren ende te disputeren ende om te connen sceden guet ende quaet ende om ooc te maken scone sanghen ende guede liedekijns ende alle manieren van anderen instrumenten Want daer toe so was die scole ghedeputeert ende gheordineert Ende inder scole was mijn outste dochter ende de vroetste [fol.28vb] ende sie hilt der alle die ghedinghen ende sie informeirde wijsliken die argumenten Ende dese dochter was ghenoemt sciencie of vroetscip om de welke du daer quaems ter scolen ende daets soe ouer vele pine met studeren ende met leringhe dattuse ghecrighes te huwelike In dese scole soe leerde ic di ende daer waerstu in mijn discipel Ende daer waren di bi mi gheopenbaert ende ontloken alle de secrete van naturen Bidi al dat ic nature leerde dat ontdede ic rechte uoert ouervloedelic vor dy Ende dat en had ic niet moghen ghedoen en had ic niet ouergrote minne ghehadt totti waerts Bi sulker eren ende bi sulcker houescheden so toghede ic wel dat ic di hadde herde lief ende in groter weerden Ende nae dien dan dat gi ende nature hadt gheweset om mine cure ende onder mijn macht Ende dat ghi gheleert hebt ooc in mijn scole veel scoonre saken ende spraken ende oec veel scone werken te werken Hier om waerdi wel sculdich v te laten ghenoghen van my te begripen al waert so dat ghi my nv hadt ghesien dolen Bedi v waer sculdich wel te bedencken dat v een vroem campioen heeft gheleert sine const gi die sijt een arm man Der ghelike alsoot dicken gheschiet dat biden versoecken van tween princen dese twee mosten vechten een camp om content welke datsi hadden van haren gueden 116 Andere hand.

62 29r [fol.29ra] De meester was veel wiser ende subtijlre dan sijn discipel Ende als si inden camp waren doe seide die meester wat bediet dat ghi comt onder v tween ieghen my die ben allene Seiker dat en es gheen vromicheden ende ten quam nie wt edelre herten Mettien so sach sijn discipel achterwaerts of der yement was Ende met dat hi hem om keerde so sluchen die meester zulc enen slach dat hi vel ter eerden doot Ende daer na seide hi noch en heb ic al mijn wijsheit niet gheleert minen discipulen ende dat es guet te merken ende te sien an di seluen in mijn werck. Nu so segic di aldus ghemeenlich waendi gi luden dat ic v al mijn const ende wijsheit nv gheleert hebbe ende al mijn guet ghegeuen hebbe sonder yet te behouden So had ic my alte qualike beleet. Bedi gi sout mi te niette doen en wistic my waer mede te verweren Bedi om dat gi my sout gherne doen dorpernie of scande of argueirt di vp mi met touerien ende secht dat in my es faute van discretien Nu segt mi of so gheuielle dat ic een merse man ware ende ic di toechde een borse de welke ic di gheuen wilde. ende als ghise hadt oft so gheuiele dan der nae datture in vondes.iiij. goudene penningen 117 of.v. of.vj. Soude di dan dencken dat ic di bedroghen hadde ende dat ic di betouert hadden. Seiker antwoerde doe ares [fol.29rb] totiles neen niet Mer het soude my duncken een ghifte comende wt groter volcomender miltheit ende wt rechter edelheit ende al vol eren Seker doe antwoerde sapiencia also eist metten brode twelke ic ghemaket hebbe soe doer subtijl Bedi buten en heb ic niet ghetoocht den groten trisoer den welke die ic daer in ghedaen hebbe Want ic hebben der binnen herde heimelike gheleet om de arme luden rijck mede te worden Waert oec dat sake dat ict van buten hadde ghetoocht die man en zout niet 118 hebben dorren ontfaen Caritate die halpt my oec aldus ordinieren om die grote ontfarmenisse die se heeft vp die armen sondaren. Hier in dan soe en es gheen bedriech maer hets een werck van groter ontfermicheit ende van groten trooste Want waert dat ic van buten hadde een groot openbaer dinc ghetoocht Ende binnen hadde daer in 119 gheleit dat luttel te prisen waer ende gheen voetsel en hadde So soudy my dan moghen an striden ende vp my argueren van groten zwaren bedrieghen ende van groter valscheit Ende noch so antwoerde ic di andersins dat ghene bedriech noch gene valsheit en es Al toghict clene inder creaturen oghen ende die substancie dier binnen es es groot Ende ick wil dat vaste aldus si gheloeft sonder enighe murmuracie der in te maken Maer en hadict niet ge 117 In de marge met invoegingsteken. 118 In de marge met invoegingsteken. 119 In rechtermarge.

63 29v [fol.29va] wilt hebben aldus gheordiniert so soude gi my hebben hebben moghen spreken an ende gheargueirt in onrechte Nu segt my noch meer ic bidts di Ghi die mi so zere argueirs ende tempteirs ende begripest van minen ghewerken Ende du segs oec dattet gheen reden en es dattet vat ghebeittert soude sijn van datter in es Sagestu nie buten noch binnen die quantiteit van eens menschen herten. Seiker antwoerde hi in die waerheit ic hebt herde wel ghesien ende waerachteliken nu segt my hoe groot eist dan na dinen duncken ic segge v dan metter waerheit dat een valke die enighen hongher hadde en soude nauwelike mede ghesaet sijn Bedi ten es zeker niet groot Noch so vraghe ic di meer oftu yet wetes so vele behendicheden met hoe vele dat therte soude sijn verzadet of wat dinghen soude hem best moghen ghenoghen Seiker doe antworde hi al haddet al de werlt tot sinen wille si en soude nochtan niet connen verzaden Nu seit se het moet sijn nae dijns tselues wille dattu hem vints veruult na sijnre ghenoechten of dijn opinioen sal sijn veruult noch verzaet Doe seide hi vrouwe hier af sal ic dy antworde. Want ic waende ende noch waen dat een vpperste guet soude verzaden ende veruullen Seiker seide si du segs herde wel ende dar en mesgrijp ic di ooc niet Maer [fol.29vb] dit guet moet sijn meerre dan al de werlt es Ende es therte dan meerre dan die werelt soe salse moeten ouervloien Seiker seit hi hier toe so en mach ic niet wel argueren noch ooc wedersegghen Ende hoe suldi dan seit sie dit moghen gheleggen in een herte die so ouer cleine es. Het sal moeten sijn ghedaen met reden. dat huus sal dan vele ghebetert moten sijn van desen gueden twelke datter in gheleit sal sijn Ende dus moet ymmer sijn ghevalschet dijn opinio ende dijn prouen Noch soe wil ic di dit al anders claer toghen ende openbaren Grieken ende athenen hebste ghesien ende daer hebstu menichweruen ter studium gheleghen Nu seg mi of di niet en ghedenct hoe groot dat dese stede sijn Ende offer vele scolieren ende studenten comen ende ander luden van vreemden consten Nu seg mi waer hebstu gheleit ende onthouden alle dese grootheit die ic di hebbe gheseit Vrouwe in mijn memorie heb icse gheleit Seiker vreint dat weet ic herde wel ende der of sultu mi exponeren oftu memorie hebts der of in dijn hooft Want in minre dinck dan dijn hooft es so hebstu besloten dese twee dinghen ende steden met al haer clercken ende haer studenten Int sien van dinen oghen so willic di dit ooc toghen claerliken Nu merct wel dat herde cleine

64 30r [fol.30ra] es nochtan habiteirter in al dijn maecsel ghelike Bedi merct siet di in een spiegel du sultse der in sien al openbaer Ende of duus al anders sien wils om bet te solueren dine argumenten Want du hebs gheseit dat ic heb gheualschet dijn wijsheit ende begrepen Int welke dat ic verstae dat v menighe es dat ic in elck perceel van desen brode hebbe gheleit ende ghemaket also groot ende alsoe machtich als oft waer gheheel Nu weit oec waert so dat ghy braect desen spiegel in menighen clenen stucken Ende wildi telken doen ende keren dijn sien der in ten sal gheen sijn du en sulter dijn maecsel in sien ende bekennen also wel ende also gheheellike als doe du daets doe den spiegel was gheheel Inden welken du niewers en maechsel en saghes aristotiles Nu segt mi vrouwe die de engien hebs so zere subtijl. verstaet di ende berecht my so dat noyaliken ende crachteliken of beildelike sullen sijn besloten ende gheleit alle desen dinghen in de voirseide stede die gi gheseit hebt Ende der nae sal ic antwoerden of swighen sapiencia dei Seiker ic segge di noyaliken en versta ic niet dijn menen Maer andersins Bedi dene versta ic crachteliken ende dander ymagenierliken Ende de derde representatiueliken Ia in die ic v voor gheseit heb [fol.30rb] be Ende daer om sal ic di seggen mine meninghe claerliken ende de waerhede Nochtan en lagher niet an dit te weten als nv Want ic hebdi ghegeuen genoech exemplen om dine verstandenisse varinghe te instrueren ende te leren ende alle dinck wel te verstaen Hoe onder so clene een figuer es bedect dat grote voetsel Bedi also in menigher manieren in clenen steden sijn die voirseide dinghen gheleit. der ghelike es binnen elc percele van desen brode waerachtelike vpperste godheit niet allene ymagenierliken noch presentatiuelike noch crachteliken sonder meer Mer hi ysser gheleit ende ghecontinuert lichamlike ende leuendeliken ende presentelike ende waerachteliken sonder enighe 120 twifel of sonder enich bedriech Die sake waer om dat aldus ghedaen es emmer toe soe heb icx di een deel gheseit Bedi om dattu segghes dattet therte soe clene es so heb ic dit broot clene ghemaect Ende nochtan om sine grote volcomenheit so heb ic tupperste guet der in gheleit. Clene ten clenen grote ten groten heb ic recht al ghemaket tantwordende Bedi na dien dat therte es Al dier gheliken es sijn voetsel Es therte dan clene so es sijn voetsel clene ende vp dat wille ghenouch salt daer in vinden dat hem sal moghen verzaden ende veruullen 120 Hier puse of prise doorgehaald en geëxpungeerd.

65 30v [fol.30va] ende voetsel gheuen Ende hier in en misdoe ic niet Al 121 es dat huus minder dan dat 122 guet datter in woent ende ic supponere ende peinse dat ic nae dinen duncken of na dinen wanen hadde ghemaect enighe mistaende dinghen Int welke dat ghi wel ghepayt 123 waert van ghi my hebbet horen segghen ende dat ghijt oec niet en consenthiert So seg ic dat ic v niet sculdich en ben tantworden oficen wil. Bedi waert enige dinghen wel volcomeliken of selsien dinghen meer dan een ander so waert al om niet dat ic waer so ouer grote meestersse om ander luden te leren ende instrueren Ende hier so moghestu horen mine antworde ende oftu wils soe drages dus ouer tot nature de dienre gracie godes ende mijn scolier Want om haer wille so en soude ic niet laten te doen tgont dat ic doen doen soude willen mer om caritaten wil so sal ic doen al dat ic weet ende mach weten ia dat haer ghelieuen sal Ende sie en sal my gheen dinc connen visieren ic en salt wel doen sonder enich letten met al minen zinnen ende met alle minen crachten ende machten aristotiles spreect Urouwe ic sie wel zeker dat ic an v niet winnen en sal Beter es my ende vele rusteliker dat ic hene gaen dan ic meer ieghen v arguere Ic gae wech vrouwe doet al dat ghijt wilt ende dat v [fol.30vb] ghenoecht van my hebdijs gueden orlof mettien so ghinc arestotiles wech ende ghinc tot naturen ende vertrack haer al die groten sin die hi in sapiencien vonden hadde Ende hoe dat hi van haer verscheiden was Weit dat nature doe liet varen Want si en mochte niet wederstaen dat was haer leet pelgrijm Als my gracie gods dus hadde ghepredict dit scone sermoen bi harer groter doecht ouer grote lust cam my an ende harden groten hongher om van dien brode te hebben ende om te 124 teten Daer bid ic v wellieue vrouwe om dat gi my van dien relieue moisy wilt doen gheuen om myn ydel herten te hebben voetsel die nie en was verzaet Gracie godes <Miniatuur: pelgrim krijgt van Gratie Gods zijn tas (geloof) en staf (hoop)> 121 Hierachter een letter weggeradeerd. 122 In de marge met invoegingsteken. 123 Hier en doorgehaald en geëxpungeerd. 124 Superscript met invoegingsteken.

66 Seiker vrient dit selue verzouc en houde ick niet vor oneersaem Bedi dit broot es di herde nootsakelic om den groten wech die du hebs te doen ende te gaen. Want eer du moghes comen ter stede daer du wils sijn du suls vinde menighe scamel her

67 31r [fol.31ra] berghen ende menighen zwaren pas ende herde ouer groten dieren tijt Ende zeiker du zoudes hebben menighen breke of du en droghes dit broot met di Daer bi so hebstu van my gueden orlof hem te ghecrighen als du moghes Maer weet dat wel recht es also ict vinde in minen sin dattu ghecrighes alre eerst tgont dattu mi voren hebs gheeischt dats palster ende scarp vanden welke ic di segghe dat ic 125 di in mijn huus der of soude vorsien Als ic di soude hebben ghetoocht al mine juwelen de welken alle luden niet sien en moghen Ende nv heb ic di daer af ghetoocht een groot deel ende ghedeclareirt Ende ic ben noch al bereet te voldoen tbelof dat ic v beloeft hebbe Want scarpe ende palster zulstu hebben wanneer dattu suls willen Ende dan sulstu van dien brode moghen doen in dijn scaerpe Ende dan sulstu moghen voert gaen als guet pelgrijm in dine pelgrimage ende in dinen wech. die pelgrijm Lieue vrouwe herde zonderlinge grooten danc moeti hebben van uwer groter doecht want het es al mijn wensch ende mine begherte dat ic palster ende scarp hebbe want ic hebbe groten lust 126 te porren te minen weghe waerts Bedi die ouer scone stede es herde verre van hier daer my herde zeer lustet gaen met dat ic aldus mijn seluen bedinckenden was so leedese my in een herde scone [fol.31rb] tresorie daer sie inne hadde legghen veel scone iuwelen Ende daer na tracse wt eenre scoonre scrinen de scarpe ende de palster Ende ic wane wel dat noyt man noch vijf so schoen scarp en droch noch an so sconen palster en leende noch en ruste noch nie en ghehalp hem menschen met sulken palster wt quaden passayen Ende de guetheit ende die scoenheit van desen palster so hebbicx herde gaerne aenghesien van welken ouer groten scoenheit so salic v ghenoech segghen ende bedieden De vorseide scarpe was al met scoender groender siden ghemaect Ende sie hinc met enen sconen wel ghebreiden groenen snoere Ende sie was ghelijst herde vterlike moylike met.xij. sulueren bellekijns die gheamailgiert waren Ende vp elc vanden bellekijns so was ghescreuen een ghescrifte Twelke ghescrifte ic v togen ende segghen sal also ict metten oghen sach vp de eerste was ghescreuen hemel ende aerde god de vader gheformerende In dander god de sone in die derde den heiligen 127 ghiest maer in desen.iii. verwonderde ic mi herde zere Bedi si waren so vast gheuoecht an een dat mi dochte datter niewer een en was Ende specialike so seg ic v dat si alle drie waren ghedect met enen mantel In die vierde so was ghescreuen die godes sone vanden hemel dalende bi den heilighen ghiest ontfanghen 125 Hier in dijn doorgehaald. 126 Hier iets weggeradeerd. 127 Tussen de i en de g in dit woord een gat, waar omheen geschreven is.

68 31v [fol.31va] ende mensche van eenre maghet gheboren Inden vijfte stont dat hi ghetormenteirt was ende inden crucen om den sondaren ghehanghen ghewont ghedoot ende begrauen In den sesten stont dat hi ter hellen daelden om te verlossen al sijn vrienden ende leide met hem in hemelrike Inde seuenste stont dat hi verresen was van der doot Inde achste stont dat hi inden hemel gheclommen was sittende ter rechter hant sijns vaders om te iugieren die leuende ende die doden Inden neghensten so was ghescreuen de heilighe kerken met haren sacrementen Inden tiensten stont die enicheit vanden heilighen ende die ghemeensamheit ende vanden sonden indulgencie mede Inden elfsten verrisenisse van allen doden menschen lichamelic comende ten oerdel om te horen haren vonnesse ende hare sentencie Ende inden tweelfsten stont groten loon van weldaden ende grote purgacie vanden mesdaden Dit sijn die vorseide scriften vanden bellekijns de welke ghescreuen stonden inde amaeusen der ghi v luden in moghet spiegelen ende wel merken die schoonheit vander voirseider scarpen Nu sal ic v voert segghen vanden palster die welke was van een herden wonderliken maecsel. Want hi was licht sterc ende recht ende was van enen houte twelke ghenoemt es sechin Twelke nemmermeer vor [fol.31vb] ten en mach noch te niete gaen Twelke scheen blenckende als van enen spiegel Inden welken men mochte sien dalre verrenste religioen dander werelt Ende ic sach der in die scone stede daer ic sijn wilde ghelijc so icse eersten werf sach in mijn visioen Ende der om soe haddic vele te lieuer den palster ende ic prijsde also veel te meer sijn schone maecsel Een luttel bet neder waerts so was een ander pumeel Twelke was een luttel minder dan tander Ende was ghemaket van een carbonkel die herde sonderlinghe schoen blenckende was 128 Ende seiker ic weet wel vorwaer dat de meester die desen palster makede en woent niet binnen desen lande Sonderlinghe wel dochte mi staen dese twee pumelen an desen palster Ende daer en dochte my niet ghebrekende Sonder allene dat hi niet met yseren besleghen en was maer mijn vrouwe gracie diet mi toende makede mi der of namels vroet Ende als sie die iuwelen wten scrine ghetrocht hadde so sprac sie te my herde vriendeliken ende seide aldus gracie Mijn vrient siet hier de scarppe ende den palster die ic di belooft hadde nemtse in weerde ic gheuese di Want ghi sultse wel te doen heben inden verren wech die ghi te doen hebt Daer om bewaertse wel so sulstu doen als die 128 Met verwijzingsteken in de rechtermarge.

69 32r [fol.32ra] vroede ende ooc minen wille Weit dat de scarpe es gheheten gheloue sonder die welke gheen dachuaert en sulstu doen die van enigher waerde sal wesen Want al dijn broot ende al dijn lijftoch bistuer altoes sculdich in te hebben Ende oftu dit wils weten bi ander volmaecter reden dan bi der minre Sinte pouwels sal di hier of informeren. want hi vertrect dat staet bescreuen dat die gherechte mensche bi sijnre scarpe leift Dats te segghen diet wel verstaet dat hi leeft biden guede dat hi daer in neimt ende scept Dese scarpe sagestu van groiener veruen Dats te verstane ghelijc dat die groienheit conforteert die oghen ende tsien Also segge ic di dat groene gheloue maect tsien van consciencien. Ja dat met scarpen naersten an ghenomen es ende met gueder verstandenisse Ende nymmermeer en sal die siel volcomelike sien Ten si dat dese groenheit haer gheue cracht ende macht Ende ooc sulstu hebben groten noet om di inden wech te behouden Daer toe sulstu ooc sien van verre alle die lanscip der du doer wils gaen pelgrijm vraecht Vrouwe ic bidde v om gode dat ghi mi segt bediet van desen cleinen bellekijns Ende waer datter die scarpe mede es ghelijst Ende specialiken sonderlinge van desen drie die en hebben mer enen ghe [fol.32rb] menen mantel daer si mede gedecht sijn in enicheden. gracie gods Seiker ic segge di dat een tijt was wel eer Inden welken tijt dat ic dese scarpe makede doe was ghenoech te gheloue simpelicke in gode ende volcomenliken inden vader Ende doe was die scarpe sonder bellikijns Mer sint dier tijt seg ic di soe wiesen vele dwalinghe ende vele quaetheden Bedi elc wilde ghelouen in gode alsoe alst hem gheluste ende ghelieueden Dene ghelouede in een manier Ende dander in een ander Also du herde wel sien soudest hadstu ghesien haer luder dolinge inden bibel ende in ander boecken Ende also was dese scarpe veruult ende verontwert Mer om haer scoenheit te couerreren ende alle errueren ende dolinghen af te doen Ende dat een so vast geloue es te allen menschen sonder twifel so hebben die.xij. apostolen daer aen gheleit dese.xij. bellekijn bedieden die.xij. articulen van onsen gheloue in gode nernsteliken dat sijn die xij bellekijn dien du sies Ende in elc es een ghescrifte twelke properlike bediet ende segt in wat manieren ende hoe men sculdich es te ghelouen in gode. Dese voirseide twaellif bellekijns bedieden die.xij. articulen van onsen ghelouen die nv sijn de welke du best sculdich te ghelouen vast ende altoes te hebben in dine memo

70 32v [fol.32va] rie Ende dicken si di sculdich te doen luden als in vormen van dinen orcussene om di te ontwecken Want sonder reden en sijnser niet an ghehanghen in manieren van bellekijns Ende waert dattu waers alte zeer vertraecht in tghescrifte te sien doch metten luden van desen bellekijn so mochte di van enighe ghedencken Voert seit sinte pouwels aldus ende heeft ghescreuen totten romeinen dat men 129 sulken ghelude te horne mach hebben volcomenlike tgheloue nochtan en dede hi selue dese ludinge niet an sijn scarp Maer hi vermaent die memorie in wat manieren dat men sculdich es te vermanen ende te ghelouen Nochtan seit hi dit allene en sal niet sijn om vast ende wel te ghelouen Want menige ander dinghen sijn die men sculdich es vaste te ghelouen als vanden voirseiden brode ende wine 130 die verwandelt sijn in vleische ende in bloede root Ende ooc van gode inder drieuoudicheit twelke iij. personen sijn in der ewicheit vanden welken du hebs exempelen ende die figuer ghesien inden. iii. voirseiden bellekijns der du my of vraghes Want also als die mantel diende ten.iii. bellekinen al ghemene Also es die drieuoudicheit dan een god allene inder waerheit God es allene ende hi es oec in.iii. personen ende elc van desen.iii. personen es een god dat bestu sculdich te ge [fol.32vb] louen vaste ende nerstlic Ende vele ander ludinghe ooc mede vanden ic als nv in presencie zwighen sal. Bedi vanden xij. voerseide so daelt al gheloue neder diet wel verstaet na sinen rechte ende onder gront Also als gracie godes pelgrijm sprac van desen dinghen ende my predicte Ic die die scarpe wel besach ende daer toe de oghen altoes vp had 131 sach ic der vp dropelen van bloede gesayet ende al om ende om besprayet twelke mi herde zeer mishageden ende mijn moet herde zeer bedroefde. Want nie en had ic ghesien ende nv was ics alre eerst waer gheworden Doe seide ic vrouwe nieuwelinghe ben ic ontroost herde zwarliken Ic sie bloet vp die scarpe ghesprait twelke ic nie eer en sach Maect my van den blode vroet ende payet my der in of gheeft my een ander scaerpe. gracie godes Urient du en beste niet sculdich te ontroesten mer herde zere te vertroosten Bedi als du wel waerachteliken die saken suls weten vele te lieuer sulstu die scarpe hebben wileer was een pelgrijm die gheheten was steuenin die altoes dese scaerpe droch al omme ende om daer hi ghinc Ende het gheuiel dat hi vanden dieuen was bespiet om dese scaerpe die so scone was Ende si pijnden hem herde seer om hem te roeuen ende daden hem herde grote pine Mer hi verweerde hem soe wel dat om gheen pinen die men 129 Hier sculd geëxpungeerd. 130 Er staat ende brode wine. Met verwijzingstekens wordt ende na brode gezet. 131 vp had in de rechtermarge.

71 33r [fol.33ra] hem doen mochte so en wilde hise begheuen Ende als dat saghen doe vonden si te haren rade dat sien doden souden Ende doe namen si steuen ende steenden ende vermoorden dus ende met sinen bloede was was die scarpe dus bespaert ende bebloot Mer te dier tijt wasse veel scoenre om tverssce bloot datter vp was Bedi roede verwe staet herde wel vp een grone velt ende dat was wel anschine Want om datsi bebloot was so was si te meer begheert te draghen dan si te voren was Nu weet als si so scone gheuarwet was vele luden 132 hadder toe herde grote begherten ende droighen se herde zeer daer om ende om haer te behouden ende haer te beschermen so doghende si menighe allendighe pine ende zware tormenten Ende si lieten hem daer in ontcleden verbernen ende vermorden Nu weet so wie die martelaers soude willen tellen ende nombren die om haren wille storuen. ghene tonghe en soudese moghen ghepeinsen noch ghene hant en zout moghen scriuen. daer om al was die scarpe bedropelt met bloede ten was gheen dinc te verwonderen mer het es herde zeer te prisen Bedi daer en es gheen dropel so cleine ten es vele beter dan een duerbaer preciose margarite ende vele crachtigher dan allen stenen. Ic seg di ooc wel waren die dropelen nieuwe gi zoudse houden ouer [fol.33rb] herde scone Maer weet hets herde langhe leden dat nye niement in en sayede van sinen bloede Ende ten es ooc nu niement diese draghen wil noch dier om vechten of steruen wil. Maer daer om en sijn niet te arghere die dropelen van desen bloode die vp dese scarpe verout sijn ende verhart Vander scoenheit so en mach noch en darf di niet rouwen vp dattu dinc hebs die also guet es Nu so eisch dan dese scarpe de welke aldus bedropen es ende bebloot Ic gheue se di in figuren ende in exemplen recht als se of mense di nemen wilde ende rouen Ende du saltu di eer laten doden ende vermorden dan duse di lates nemen Bedi si es so crachtich ende so machtich al de werelt en esser niet teghen te comparieren Nu so nemtse dan rechteuoert want si sal di herde wel staen ende voeghen Die pelgrim. Seiker wel werde vrouwe het greyt ende becomt mi herde wel dat gi mi dus gheexponeert ende verclaert hebt die cause van desen bloede Maer het dunct mi herde zwaer ende lastelijc dat gi mi die scarpe gheeft met dusdanigher vorwaerde Want ic en weet niet hoe ic mi daer mede helpen sal nochtan si ghelieft mi herde zeer wel ende in haer en sie ic niet dat mi wanhaghet ende daer om so sal icse draghen in gueder trouwen na dien dat ics van v seluen hebbe orlof. 132 Hier herder doorgehaald en geëxpungeerd.

72 33v [fol.33va] mettien sonder enich langhe letten so nam icse herde vriendelike ende hincse an my. Want gracie godes halp mi dat icse te pointe hadde na minen wille Doe was ic herde sonderlanghe blide als icse an my beuoelde ende ic sach datse my wel stont Bedi ouer langhe tijt te voren so had icse herde zeer begheert te draghen ende nv so sal ic v ooc segghen vanden sconen palster die mi gracie gods gaf ende hoe vriendelike datse ieghen my sprac gracie Wel lieue vrient om dat ic di heb gheseit van scarpe te dinen profite so willic di segghen cort van dinen palster die cracht ende die macht ende watter di ane legt Weet dat desen palster es ghenoemt hope die welke es guet in allen saysoene Want weet dat oec niement snauen en mach noch gliden die nerstlicke an haer leent Thout van sechin daer hi af ghemaect es toghet di herde wel hoe danich dat hi es. Weet dattu moets ende sculdich sijt an hem te lenen ende di mede te helpen in allen quaden passagen der du liden suls moeten ende der zulstuen vast ende rechte houden ende vp die pumelen sulstu vaste sien want si sullen di wel ende vast houden dattu niet vallen en suls moghen noch sneuen In dien pumeel die alre vpperste es de welke ghemaket es in vormen van enen spegle sonder smitte Inden welken alle die werlt hem speglen mach In desen spegel [fol.33vb] sulstu di wel speglen ende dicke wijl sulstuer in sien Ghi sijt der in sculdich te leuen in allen tiden ende vast der an te gripen met beiden vusten Bedi also lange alstu der wel in sulst sien so en sulstu di nymmermeer verwantroosten in ghenen dinghen Ende also lange alstu der an lenen suls so en sulstu nymmermeer moghen vallen in quaden passagen Nu laet di ghedencken van dat ic di gheseit hebbe du suls te bet voldoen dinen pelgrimage ende dinen wech. gracie Uander pumeel dats de gene daen ghi quaemt doe hi was gheboren Dats te verstaen die weerdighe maghet moder maria die ontfinc ende droch haren vader dats den scone carbonkel bleckende ende scemerende ende mane die die werlt verlicht Biden welken dat weder brocht sijn alle die wtten weghen ende verdoolt waren Biden welken si sijn alle verlicht die in duusternisse sijn biden welken si sijn alle vp gherecht die gheuallen sijn ende ghesneeft Biden welken dat beraden sijn alle die onberaden waren Ende hier bi es hi bi subtilen vorsienighen arten hier an gheuoecht den palster om dat hi so ouer scone es ende daer om so es van haer ghemaect een pumeel Want te voren so en wasser mer een de welke was so hoghe gheset datter cume yement

73 34r [fol.34ra] an mochte comen noch hem ghehouden Maer bidesen stappens mach mer an gheraken ende der an lenen Ende der om so es hi dan nootsakelic den ghenen die pelgrijm es of sijn wille daer om so rade ic di dattu der an leens ende helts ende in allen tiden der an betrouwes want bi haer sulstu werden gheleet ende in allen quaden passage sulstu wel doer comen Ende bi haer sulstu moghen comen ter vpperste pumele Nu alstu sulst ghegripen dese twee pumelen so houdi herde vast Bedi ic seg di dattu herde vast ende herde zeker suls moghen gaen ende daer so moghestu di vp desen palster wel betrouwen Want die pumelen die der aen gemaect sijn sullen di 133 in allen quaden passen conforteren ende sustineren desen palster so hebic di ghegheuen bewantene ende begoomtene wel hi es dine pelgrym Metten seluen dat vrouwe gracie dit seide soe gaf se mi den palster in mijn hant om twelke ic herde zere verblide Bedi sie sach wel dat ic bereet was om minen wech te gaen Maer het verdroet my herde sere dat hi niet gheysert en was Doe soe seide ic vrouwe ic moet v seggen dat mi vpt herte lecht Want mi es herde leet dat mijn palster niet en es gheysert Want nie en sach icker hi en was gheysert Daer om so biddic v dat ghi my segghen wilt ende gheweerden waer [fol.34rb] om dat ghi my sulken palster 134 ghegeuen hebt Gracie gods. O here god hoe 135 bestu dus dul ende en heb ic dij niet stappans gheseit vp dat di yet ghedochte der af Dattu di best sculdich te betrouwen inden vppersten pumeel ende vp den ondersten di verlaten Want si sullen di wel houden dattu niet vallen en suls Wat hebstu dan te doen metten ondersten ende hoe daen dattet es Ende daer toe ooc soe weetti wel dat meer weghet een palster met yser dan sonder yser Ende hier om soe hebbicken di ghegheuen sonder yser om dat hi di myn verweghen sal Ende ooc waer hi met yser scarp besleghen so soudi vele te dieper gaen inde wase Ende so hi dieper in die wase ghinghe so hi veel te meer belets soude sijn den ghenen diese droge daer om so hebbicken di ghegeuen onbesleghen om dat ic niet en wil dattu sijs belet met enige meudren 136 noch veruullicheden in dinen wech noch in dine pelgrimage daer du gaes ende beleits Urouwe ic versta pelgrym. herde wel bi uwen woerden dat v menen es dat ic dul ben Mer mi dunct dat ic en ben Niet om dat gi my nv ghetooch hebt met uwen reden Maer dat gi niet af ghesproken en hebt dats te weten of my honden willen biten of dieuen berouen waer mede sal 133 Hier in allen di doorgehaald. 134 Superscript tussen sulken en ghegeuen. 135 Hier du doorgehaald en geëxpungeerd. 136 Hier een aanzet tot een letter.

74 34v [fol.34va] ic mi verweren Waendi dat si minen palster sullen also zeer vresen als of hi met ysere wel scarp waer besleghen Om dese saecke ende om gheen ander so heb ic hier v beroret ende an gheuaert ende ghesproken Wel lieue vrient ic ant gracie worde di dattu ghenen palster en hebs om mede te vechten of te striden Mer allene om di vast der an te houden ende te lenen Mer eist dattu di wils verweren sonder di te misdoen Ic sal di gueden wapenen gheuen wilstu om di te verweren Ende alle dine viande mede te verwinnen ende de honden te weerne pelgrim Wel lieue vrouwe desen voirseiden palster behaghet mi herde sonderlinge wel Ia bi alsulken condicien als ghi my segt Ende hier om soe bid ic v dat gi my desen wapen gheuet Bedi ic soude herde gaerne mi spoede te weghe gracie gods Nu besiet dan hier vpwaert ende merct of ic yet verre heb te gane om di wel te wapenen vp dese perche so siedi wapenen. daer sijn wamboysen ende halsberghen gorgieren helmen Targen ende hant scoen Ende al dat behouen mach den genen die hem wil verweren ieghen die hem misdoen willen Nu ganc ende neemt daer die welke dattu wilste ende wapent di wel ic gheeft di orlof die pelgrym Als ic dese ouergaende scone wapenen an sach so was ic [fol.34vb] alte zeer verblijt van harer scoenheden Mer ic en 137 wiste niet die welke dat my best waer want ic en hadde nie ghewapent gheweest Doe seide ic vrouwe ic bids v dat gi my wilt toghen welke wapenen my best sijn ende dat gi my wilt helpen wapenen Want anders soe en soude ic niet ghedaen hebben gi en wapendet mi met uwen wapenen die zere scone sijn. <Miniatuur: Gratie Gods toont de pelgrim het wambays Paciencie (lijdzaamheid)> Mettien so nam sie een wambays twelke was van diuersche verwen ende maecsel. Bedi ic en sach nie noch en horde spreiken van sulcdaen wamboys Bedi recht achter vp den rugghe so was gheset een ambelt al om slagen van hameren tontfaen dat scheen Ende dit wamboys gafse my alre eerst ende seide aldus. Siet hier een wamboys tbeste twelke ye man sach of an dede want seiker weet al en hadde hi 138 handen noch voeten ende hi 139 ware an een stake ghebonden mids dat hijt an 137 In rechtermarge met invoegingsteken. 138 In rechtermarge met invoegingsteken. 139 Rasuur.

75 35r [fol.35ra] ghedaen hadde 140 so en mochte hi niet sijn verwonnen Mer hi soude hebben met groter eren victorie van allen sinen vianden sonder slach ende sonder stoot Noch heeftet een ander cracht ende dies en sijt niet versaghet want wat mensche diet aen ghedaen heuet doet grotelic sijn baten voer ander luden dier niet en hebben die grotelic doen haer bate ende scade Bedi houaerde doet wasschen haer luder coren ende tempeest vollen haer solders ende pestilencie vollen haer kelnaers van groter hertheit maect hi met uwe bedde van ander luder doecht sine ghenoechte Sine grote duerbaer gherechten van armoede Ende sijn solaes van wederstote vasten doeten vet werden ende siecheden doen hem sterck werden. steken ende tribulacie maken hem recreacie so men meer stect ende slaet so hi harder es Want omme dattet wamboys es ghemaect met vele staken der om est oec gheheten porpoent Hier bi es te verstane so wie dit wambois an heuet ghedaen met vele steken es hi ghewapent Ende met vele steken waert hi waer dat hi wert es. Ende sonder steken so en es hi niet weert Ende weet ist dattu wils weten de name van desen wamboise Weet dat paciencie es gheheten twelke es ghemaect om pine te ghedoghen ende grote steken tontfaen om te wesen ooc als [fol.35rb] een anebilt de welke hem niet en beroert wat men slaet met plumen Want hi ontfaetse al sonder murmureren ende neemtse in dancken ende in ghedoghen. Dit selue abergoel dede an ihesus als hi om dinen wille was ghehangen ant cruce ende vp sijn lijf was doe ghescepen ende gheapointeirt Bedi die men hem gaf ende die slagen die ghedogede hi in paciencie Ende daer toghede hi recht anebilt in alle die slaghen die men hem gaf Bedi vp hem was dine verlossinghe ghesmeit ende ghedestrueirt vanden quaden valschen ioden Metten slaghen die welke die si hem gauen vp den ghebenediden aembelt van sinen propren lichaem Ende daer om sulstu di bi rechten scult laten ghedinken dat dijn soete coninc woude wapenen met desen gueden wapenen Ende hier om soe en bestuse niet sculdich te weder segghen Ende ooc mede so rade ic di dattu se aen does minlike Bedi sonder desen soe en moegdi dander niet an doen Bedi dese verdient den loon van allen den anderen die hem wapenen willen bescedenlike met waerachtiger kennissen pelgrim. Mettien soe nam ic dat wambois ende deidt an ic en wiste hoe Ende als ict gheuoelde an minen rugghe so docht mi herde zwaer te draghen Ende ic seide tot mijnre 140 Superscript met invoegingsteken.

76 35v [fol.35va] vrouwen aldus Vrouwe zeiker v porpoint en was mi niet ghescepen te pointen Bedi hets mi alte zwaer te draghen ende ic en zouts niet connen ghedraghen sonder mi al te zeer te quetsen. gracie gods Wel lieue vrient ic so segge di dat dit porpoent di wel ware ghescepe te pointe vp dattu self 141 wel waers te ponte ghescepen Maer tghebreck es an di Want du en best niet gheapointiert te sinen pointen om dattu best te vet ende du hebs ooc alte veel smouts onder dine vlerken Sulke dinghen maken di abhominabel dattu niet moghes tporpoent ghedoghen an dinen rugghe Ende hier om so bestu sculdich te apontiernen ende te voghen tsine bouf bet dan hi tuwen bouf. Dats te verstane in afte doen dat te vele es in di om cleinre te wesen dan zulsture wel mede ghecledet sijn Die pelgrym Urouwe hoe sal ic dit verstaen Meendi dat ic mi sal doen smalen of besniden Ghelijc dat een tymmerman smaelt sijn hout of sijn werc Ende ic bidde v dat gi my leert hoe ic my smalen sal. Die gracie gods. Seiker vrient gi doet mi herde veel pine in dat gi sijt dus rude Hoe en conste niet verstaen dat ic mene. [fol.35vb] du bist te weten ghedaen 142 dat dit porpoent sal hem seluen wel temmeren ende apointieren vp dattu wils Bedi eist dattuut drages enige tijt sonder wt te doen di en sal ghebreken gheen ander tymmerman Want het sel hem seluen wel tymmeren ende apointieren Ende al ist dat hi eerst zwaer dunct in sijn tymmeren ten sal di namels niet duncken alsoe dats te verstaen aldus Eist datti yement doet of seicht enighe dorpernie kere hem den rugghe ende laet hem segghen sinen wille ende lachter om met herten zonder enich woort te antworden ende laet hem ghenoech slaen ende dersschen al sinen vollen sade vp dinen aembelt Bedi van alle dat die honden bassen moghen so en bestu niet sculdich enighe sorghe te laden in dijn herte Want biden slage die hi di gheuen sal so sal hi di smeden sulcken cronen die ghene creaturen en soude connen noch moghen maken Nu weit dat dese crone es die crone daer die martelaers mede ghecroont waren doe si metten porpointen gewapent waren De welke martelaren ghedogeden oetmodeliken ende vriendelike om die minne gods ende om haer profijt alle die slaghen die men hem geuen mochte vp haer aembelt 141 Hier was geëxpungeerd. 142 Superscript met invoegingsteken.

77 36r [fol.36ra] Ende daer om sijn si ghecroent metter cronen van glorien Hier om soe rade ic di in gueder trouwen dattu dit porpoint van paciencien ende van verduldicheden aen drages in alsulker gheuoeghen als ic di ghetoocht hebbe Bedi het sal di wel sijn van groter noot inde tijt de varinghe comen sal De welke wert al vol persecucien ende tribulacien die ouer di lopen sullen ende sullen di volgen al om daer du gaen suls Ende si sullen ooc so grote slagen slaen vp di waert so dattu wambays niet an 143 en hads du waerts in groter auenturen van der doot Nu doet der mede dattu wils ende dat di ghelief Want ic heb my wel ghequijt di te leren ende te instrueren Pelgrym. Seiker het ghenoecht mi wel al dat ghi segt ende ic wedersegghes niet sonder in also vele dat mijn macht niet en es so groot dat ic twambays draghen mach noch sustineren Nochtan ic sal so veel doen dat ict draghen sal na mijnre mact Ende voort so bid ic v eist so dat gi mi meer wapen gheuen wilt so besiet ende merct wat my noot es Bedi ic wil wel sijn ghewapent al soudic daer onder bersten ende steruen Gracie gods. Mettien so rekede mi mijn vrouwe gracie een abergoel twelke was van enen herden sconen fasoen [fol.36rb] ne ende sie seide mi Neimt dese wapeninghe die welke ghemaect es van ouden tiden ende van diuerssche fachoen om te striden ieghen die doot ende ieghen alle die van haren weghe comen dats ieghen pine ieghen tormente ende iegen alle den vaer ende vresen die si doen moghen Bedi die doot es een wilde beeste dat soe wie diese siet hi wert verwoet ende hi verliest sijn propoost ende al sijn ghelaet ende memorie Ende ooc hi verliest den palster van hopen ende wert qualiken begaet ende verloren so es hi vp dat hi met deser wapenen niet en es ghewapent Mer soe wie dat gewapent es met desen halsberghe hi en vreest gheen dinck dat hem gheschien mach Bedi hi gaet stouteliken in allen orlogen om prijs te beiaghen Ende om ghenen vaer vander doot so en soude hi willen wtten 144 wege wandelen Dese wapenen smede wel eer die smit van hogen prise die de sonne smede ende die dagheraet sonder tanghe ende sonder marteel Want in dien tiden soe en was vonden gheen ander wapeninghe noch ghecreghen Ende weet hi en es noch niet wel gewapent die niet der mede en es ghewapent Dit abergoel was wileer ghenoemt cracht de welke aen dede de kempen ihesus kerst die mit orloghe daersi 143 Hier es doorgehaald en geëxpungeerd. 144 Hier een gat waar omheen geschreven is.

78 36v [fol.36va] vochten waren so machtich ende so sterck want sien vreesden niet die doot Want het was om de cracht van desen abergoelle die welke was van so ouer groten maecsele dat si en vreesden gheen gheslepene wapenen Bedi daer en mochte nie maelge af schueren Maer het was bi saken wel gheproeft Bedi het was ghenagelt mitten nagel der smeits zone mede was vast gheriueirt ende ooc also waren alle die nagelen gheruueirt Ende tiser wasser ooc mede ghetempert int zoete bloet twelke wt sinen wonden liep Ende der om soe was dit abergoel vele te vaster ende te harder Ende dat scheen wel aen die ghene diet an hadde want si waren der vp so stout dat si en vreesden strijt noch torment noch ooc de doot Ende der om zulstuut an doen doestu minen raet vp dinen porpoent Ende du suls sien oftu hem best te pointe. Pelgrim. Mettien tabergoel ic nam ende al lachende so seide ic tot haer Vrouwe ic bidde v eer ic dese wapene an doe dat gi mi wilt ghewerdighen te toghen al daer gi mi mede wilt wapenen Bedi nadien dat ic sien soude so soudick mi bereden te wapenen Mettien so nam 145 si een gorgiere ende een helm ende een targe ende paer hantscoen ende een zwert Ende als si hadde al dat ghereet soe seide sie mi [fol.36vb] Ic segge di dat gi Gracie. met allen desen wapenen moet emmer ghewapent sijn want si sullen di sterck ende machtich ghenoech sijn constu di der mede verweren Nochtan soudic di wel ander gheuen wistic di snel ghenoech ende starc der toe Mer ic salse houden te ander luder behoeft dieicstarcker vinden sal dan du bist Eerst weruen sulstu di wapenen alstu tabergoel hebst aen ghedaen metter gorgieren ende metten helm ende dan sulstu nemen die hantschoen Bedi du en souts niet stout sijn en hadstu dijn hant niet ghewapent Want waerstu in dijn hant ghewont du soutste luttel moghen verweren metten andren Du best sculdich te weten van den helme sine name Die helm es gheheten ghetemperheden ende dats te weten van te hoorne te sien ende te rieken dinghen die di moghen deren Want ghelijc dat bedwinghet ende bedect die helm dine vpperste sinnen der ghelike bedect ghetemperheden dijn oghen ende bewacht dat si niet reet en sijn ter dulheit ende ter ydelheit Bedi ten waer niet te visieren nauwe van dinen helme der zouden doeren moghen varen scichten 146 die quetsen souden dine herte Ende si mochten di doden sonder enighe remedie Dese helm es ooc guet om te scutten 145 Hier een geëxpungeerd. 146 Hier q doorgehaald.

79 37r [fol.37ra] murmuracie parlementen ende detraxien Dese stopt die inganc dat ter herten noch ter ghepeinsen en ghene sulke scichten en moghen 147 mesdoen Vanden ruucken so seg ic di oec mede dese helm bedect conduut van rieken so dat bi genen ongeordineerde roken therte ghequest mach sijn Ende hier om so es di herde guet dese helm om di te hoeden van quader lucht ende om di mede te wapen Bedi het es die selue helm die in der scriftuer ouer menich iaren hier te voren gheheten was die helm van salicheden den welken sinte pauwels ons vermanet dat wien setten vp onse hoeft Nu sal ic di segghen vander gorgiere die es sculdich die kelen te wachten ende den hals al gheheel Soberhede es soe ghenoemt in dit lant ende ouer zee ende het hoort een deel ghetemperhede toe Want om te bedwinghen gulsicheden wast soe ghemaect Ende daer om so niemtse die luden bider kelen ende grijpse herde onsachte Maer du best sculdich te weten dat dese gorgiere es dobbel ghemaect van maelgen Bedi si en waer niet sterck ghenoech en waertse niet dubbel ghemaket ende dese saecke es om die gulsicheden de welke heeft dobbel verwoetscip van ouertulliken smaken ende verwoetscip van ouertullegher [fol.37rb] ende ouerdadigher spraken Bedi bider smake soe bereet hi de wapenen daer hi hem seluen mede dodet Ende biden spreken so maect hi tengien daer hi mede sine gebuer verslaet Ende dat sulstu wel weten hier namaels alstuut sien suls ende daer om so eist guet ghewapent te sien iegen haer met deser gorgieren Want het es een zeker wapen 148 al es se clene daer om soe rade ic di dattu di daer mede wapents dats te weten dattu niet en suls sijn onwaert in dijn eten noch in dijn drincken ende dattu suls nemen in dancken selue dattu vinden suls ende soberlike sulstu di oec laten ghenoghen ende sijn verzaet met clenen dinghen Vanden spreken seg ic di oec dies ghelike want du moets dijn mont hoeden van niement te missegghen ende spreect tot allen luden redeliken ende guedertierliken ende verstaet alle reden bescedeliken Met deser gorgier was ghewapent wil eer dijn guede petrijn sinte guillaumes die guede abt van chaalis Bedi al en hadde hi maer ghehadt born ende broot hi hadder mede wel vernoecht gheweest als een ander met duerbaer gherechten Ende dat mogestu vinden in sijn leuen dat hi conste herde wel vasten ende hongher hebben bi groten rechten 147 Hier doen doorgehaald en geëxpungeerd. 148 Hier alse doorgehaald en geëxpungeerd.

80 37v [fol.37va] ende mogheter oec in vinden dat hi van spreken niet allene en was ghetempteert Maer hi tempteerde selue ander luden als hi hoorde misspreken Ende hier om dan naedien dat sulc ghedaen man ghewapent was met deser gorgieren so bestu di wel sculdich der mede te wapen ende te vorsien Gracie gods. Uanden hantscoen willic di segghen dattu grote noot hebs daer mede te sijn ghewapent. Want waerstu inden handen ghequest met den remanente soutstu luttul di moghen ghehelpen ende verweren De handen die sculdich sijn ghewapent te sijn met desen hantschoen die sijn ghenoemt continencie van tasten ende van handelen. Want al eist dat sake datmen ouer alden lichaem mach vinden zin van tasten Nochtan es hi bet bekent biden handen ouermids dien dat meer beuoelinghe ende tastinghe zijn der mede ghedaen dan mitten anderen zinnen Ende om dat meeste menichte vanden luden ghelouen dat 149 tasten ghene en sij daer om gemeenlic so versta ic biden sinnen van tasten den hantschoen daer du dese handenen mede wapenen suls de welke ic di hier hebbe ghetoocht de welke vanden wapeninge sijn ghenoemt Die derde parthie van ghetemperheden die heten es continencie met haren parthie ghedobbelliert es gheheten met sommighen [fol.37vb] winnebroot de welke wagepain men pleget te sien in tekenen van wapen hanschoen Ende daer mede machmen verstaen broot dat daghelicx ghewonnen es metten handen 150 mensche handen ende herte mede es versaet Ende dit was lange tijt ghefigureert int tbroot dat dauid hiesch hachimelech twelke dat hi hem niet gheuen en wilde noch autroieren vor dat hi wiste dat hi ghewapent waer met desen wagepain ende hier sine handen in ghesteken hadde Ende wildi dit studeren gi vindet inder coninghen boeck in die bibel Met desen wagepain was wileer sinte bernaert ghewapent Als twijf was neuen hem al naect ghelegghen in sijn bedde Bedi hoe dat sien exciteerde vermaende smekende ende tastende ende vriendelike anthierde nie en kierde hi hem te haer waert noch hi en gheuoelde niet haer tasten Bedi si 151 vant si handen so wel ghewapent dat si waende dat hi geweest hadde een yseren man Biden welken dat si confuis schiet van daen ende sonder hem te quetsene ende dat dat daden die hantschoen met welken dat hi ghewapent was an sinen handen. Ende daer om rade ic di dattu dies ghelijcs wapent dijn handen Bedi daer om heb icse di ghebrocht ende ghepresentiert om dijn pro 149 Hier en geëxpungeerd. 150 Hier een kleine ruimte opne met daarin de aanzet voor een letter. 151 sie met de e uitgeradeerd.

81 38r [fol.38ra] fijt ende salicheden gracie gods. Uanden sweerde bestu ooc sculdich te weten dattu ghene beiter wapen en moges hebben Want constu di wel daer mede ghehelpen ende en ghene anders wapen en hads du soudste seker meer sijn ghevreest dan oftu wel ghewapent waers met andren wapenen ende en gheen wapen anders en hads. Dit swaert is iusticie gheheten onder alle tander de alre meeste vercoren ende tbeste dat nie gorde coninck graue noch hertoghe. Weit dat nie was ogiers zwert noch roelants noch oliuiers so crachtich no so mogende noch ooc noyt en gheen daer so vele doechden an was als in dit allene Bedi het es zwaert als sine tijt heuet twelke elken mensche gheift dat hem toe behort Het es 152 eens keisers zwaert ende het es enen regent toe horende De welke ende bi wien alle die gene die sinen huse onderdaen sijn sijn daer toe ghegouuerneirt zonder mesgrijp Want in allen tiden so dreighet elken menschen dat niemant misdoe den lichaem bewacht oec te weeldich te sijn ende het dwinghet therte gode te dienen 153 Tghepens doet het bekeren van frauden ende het doet alle bedriech begheuen de verstandenisse ende die meninghe vander sielen ende alle hare crachten die bringhetse [fol.38rb] te rechten datter gheen en es die haer soude dorren mesdoen om haer oghen wt te trucken Bedi recht voert sonder enich letten so soude hi ghecorrengiert sijn met desen vorseiden zwaerden Hier of so hebdi herde scoen exempelen in sinte benedictus de welke met desen zwaerde was ghegort Twelke hem ghegort hadde dien maecte die here van loye Want als hi sach dat hi was ghetempteert an sinen lichaem ende hi niet tot hem en wilde ordiniren met dese zwaerde sloch hien doe soe seer ende punierden dat hien wel na doden Biden welken slane en was nie sint sijn lichaem rebel noch ooc onghehoersam Dit zwaert rade ic di te draghen ende met hem sulstu di verweren ieghen alle die ghene die ic 154 voeren hebben ghenomet Want ghene vreseliker vianden en waer noch en mogestu hebben dan dine heimelike sinnen Ende die di alre naest sijn alsi di willen verraden ende daer om als du suls geuoelen enighe van hem luden wesende rebel ieghen dine salicheit du sulten met desen swaerden soe seer slaen dat hi nymmermere ieghen di en si soe fier Ende specialiken alstu suls doen sien dat therte 155 wt weghen wil gaen in enighe bedrielicheit ende verranisse ieghen dine salicheit Dan so sulstu voren gaen 152 In de linkermarge met invoegingsteken. 153 In de linkermarge. 154 Superscript met verwijzingsteken. 155 Hier wil doorgehaald.

82 38v [fol.38va] met desen zwerden hem te dwinghen met desen rechten bewisen ende met bedwanghe wel gheordiniert Ende als dijn wille wille gaen vten weghen van salicheden te enighen ongheordineerden wercken So sulstuer weder in iaghen ende dwinghen met desen swaerde van gherechticheden Ende also als ic di segghe so sulstu doen met alle dinen anderen crachten ende sinnen Bedi het sijn dijn naerste vianden 156 de welke staen om di te verderuen ende te verraden. Nu werct der mede aldus vroedeliken te dinen profite so ic di ghetoocht hebbe ende gheseit cortelike bi sconen exemplen. Die pelgrym. Urouwe mi dunct dat my wel waer behoerlic dat ic hadde tot desen zwaerde een scede om mijn swaert der in te steken Bedi aldus en soudt ic niet moghen draghen sonder quetsen Ende ooc sinte benedictus en droecht niet naect Bedi die coninc hadt om trent hem ghegort ende dat heb ic v wel ghehoren segghen Biden welken mi wel dunct dat dit zwaert waer sculdich te hebben een scede ende een riem om mede te gorden ende dit soudic gaerne hebben van v waert dattet v gheliefden Gracie gods. Seiker du hebs herde wel ende herde subtijlliken ghesproken als nv Ende ic ben herde zeer blide [fol.38vb] dat ghi also wel ende so subtijlike mine sprake hebt verstaen. Ende hier om selstu van mi hebben ene bede ende rieme na dijnre begheerten omme tzweert an di mede te gorden. Die pelgrym. Doe si dus vriendelic tegen mi gesproken hadde so ginc si totter scoonre perchen daer die ander wapene hangen. Ende si bracht mi van daer een alte sconen sceyde mit enen rieme ende seide tot mi. Die gracie gods. Urient siet hier die sceyde daer wilneer sinte benedictus dat zweert in droech ende het heet goede riemen om wel mede te gorden. ende goede ghespen om vaste an di te dwingen. Neemtse ende wachtse wel op dat ghi se niet en verliest om gheen dinc datti gheschien mach. Dese sceyde is geheten bi haerre properre name oetmoedicheit. In welker du sculdich biste te herbergen ende in te steken dijn zweert van gherechticheiden. Want oftu enige duecht siets in di die du hebs gedaen hier voermaels. Ghi sijt oec sculdich te steken in dese sceide die welke is gemaect van enen doden velle. Hier in bistu sculdich te pensen ende te denken dat die duecht doot si ende dattu se bi di niet en hebs gedaen ten si bi mi. Laet di gedenken van den publicaen ende van den pharizeus die 156 iian op rasuur.

83 39r [fol.39ra] so diueerselic droegen haer zweerden. Want die publicanen droegent in die sceyde ende bekenden hem zondaren wesende ende daer om waren si geprijst ende verheuen. Entie ander waren vernedert om dat sijt droegen sonder sceyde. Want beter ist dat hem die menschen selue bekennen ende haer misdaden wroegen ende merken ende aensien haer gebreken ende ondecken haer gerechticheiden dan te seggen Siet hier mijn zweert ic hebt vter sceiden getogen. gelijc die houerdige doen die vol sijn van den winde der ydelre glorien. ende anders niet en begheren dan datment hem leyden sijt ende gedenken Newaer also en selstu niet doen. Wantet zweert van dijnre gerechticheit selstu steken in die sceide der oetmoedicheit ende daer toe selstu ockasioenen genoech vinden. Alstu di seluen wel sels hebben gemerct ende duersien. Nu weet alstu dijn zweert in die scede hebts gesteken so selstu di gorden mit dijnre riemen. Want du selster dine wapene vele bet ende vele vaster mede an di dwingen ende du sulste se vele te sekerre dragen. Want niemant en is so wel gewapent en is hi daer bouen 157 niet op gegort dat hi hem mach houden wel gewapent. Weet oec dat dese rieme is genoemt [fol.39rb] volstandicheit ende de ghespe is genoemt geduericheit. Dese twe sijn altoos sculdich te gader te wesen sonder enich verscheyden. Want inden noot ende inden strijt en dooch deen sonder dander niet. Weet oec dat desen rieme die lanc is hout dese wapene in haerre cracht mitten zweerde dier an hanct. Want si dwinct se den mensche vaste aen so dat hi se niet wt en derf doen tot genen tiden in eniger manieren. Ende die ghespe hout den rieme vaste so dat si niet en ontgorde. want geduericheit is tgerechte slot van al desen wapenen daer si mede gesloten sijn. Nu siet dat ghi v voersienlic ende wel behelpt mit desen wapenen. Want si sijn di orberlic ende van node ende profitelic. pelgrim. Als ic dese reden wel hadde gehoort so wert ic pensende in mi seluen ende denkende. Want ic en hadde niet gewaent dat si mi soude hebben gegeuen so zwaren sceide noch alsulken rieme. Ende ic had oec wel gewilt dat ic die wapenen wt had mogen doen. nochtan gedoechde ict ende en beclaechder mi niet af ende doe si mi al had geseit dat si seggen woude Doe verhaelde si weder haer tale ende sprac aldus. Nv hoort na gracie gods my. Vander taergen wil 157 Hier niet doorgehaald.

84 39v [fol.39va] ic di seggen hoe du di daer mede wapenen selste. Want sonder taerge en is niemant wel gewapent. Want alle ander wapenen diemen aen heeft gedaen die sijn bider taergen wel behoet. ende bewacht van allen misquamen die hem toe comen mogen Ja alsmen se voer biet ende stelt. Nu weet dat dese taerge is genoemt prudencie of wijsheyt. Welke taerge wilneer plach te dragen die wise salomon gecostumeerdelic als hi recht dede ende oerdel. Ende weet dat hem dese taerge beter was dan.iij. c 158 ander taergen of scilden al hadden si oec alle geweest van finen roden goude. Want bi deser taergen van vroetscappen was hi geprijst ende geeert in sinen tiden. Ende also veringe als hi dese taerge hadde verloren so was hi al sijnre eren quite. Want alle die voernoemde scilden of taergen van finen goude en waren hem niets weert ende en mochten hem oec niet helpen. nv weet dat hem dese taerge plach te bescermen van allen miskiuen also lange als hise mit hem droech. Newaer hi was staphans verloren als hi dese taerge hadde begeuen. Ende hier om so moghestu wel merken die grote [fol.39vb] weerdicheit van deser taergen. Want si is vele beter ende weerdiger dan.v. c 159 van finen goude. Ende hier om so radic di dattu di daer mede wapens. om di seluen ende dine ander wapenen daer mede te bescermen ende te bewachten ende om di daer mede te bescudden als dine vyande totti sellen comen. Ende ist oec dattu niet en conste spelen mitten bokelare dese taerge selre di wel mede leren spelen sonder enich ander meyster. Nu neemt dese taerge alstu gewapent selste sijn mitten anderen wapenen. Ende het waer wel tijt dattu di daer mede begonste te wapenen. Want ic hebse di daer omme gegeuen. Als ic dese tale pelgrym. dus hadde gehoert so was ic al versaecht. Want ic en had mi noyt binnen al minen leuen gestelt te wapenen Ende mi was herde wee vanden porpointe twelke ic aen gedaen hadde. Nochtan om mijnre vrouwen wille te veruullen so begonste ic mi te wapenen Ende bouen minen porpointe so dede ic aen den halsberch. niet en wetic oft mi wel stont. Ende daer na dede ic om minen hals die dobble gorgiere ende ic stac mijn hoeft inden helm. Voert so nam ic de hantscoen de wel 158 c superscript. 159 c superscript.

85 40r [fol.40ra] ke heten waingepaine ende ic stac se aen mijn hant. daer nam ic tzweert mit welken ic gegort bin. Ende als ic mi sach al dus gewapent so hinc ic die taerge aen mijn side ende dede al dat mi mijn vrouwe had beuolen al en wast mi niet herde lief had ict wel dorren laten ende wederseggen. Als ic mi aldus gewapent sach ende ic op mi dese zware wapenen gevoelde so docht se mi so zwaer dat ic niet en wiste hoe ic soude mogen gedueren. doe seidic tot mijnre vrouwen. Om gode bid ic di dat ghi v niet en wilt belgen tot mi waerts van dat ic v seggen sal tgont dat mi miscoemt. Weet seker voerwaer dat mi dese wapene so zwaer wegen dat ic niet voert gegaen en can ende mi dunct dat ic se wt sel moeten doen of ic moet hier mit allen bliuen. Want desen helm becommert mi also seer dat ic daer in bin al verdoeft Ic en hoer noch en sie geen dinc dat mi gelieft noch en rieke mede. Daer na dese quade gorgiere dwinget mi mede so mitter kelen dat ic een woort niet spreken en mach. noch cume verbliden. Voert mit desen hantscoen so dunct my dat ic nummermeer broot winnen en mach. ende ten sijn oec gene [fol.40rb] hantscoen voer mi want ic heb morwe handen. Want droeghe ic se langen tijt aldus mijn hande souden daer in verminken. Ende aldus seg ic v van alle den anderen wapenen. Want si deren mi so seer dat ict in gheenre manieren en soude mogen vertrecken. Ic bin beuaen gelijc dat dauid was die welke niet geleert en hadde wapenen te dragen. Want doe hi eerstwerf was gewapent doen warp hi se neder herde snelliken. om dat si hem te zwaer waren te dragen Ende om dat hire hem niet mede en conste behelpen Ende daer om wil ic also doen als hi dede Want die exempelen van hem greyt mi herde wel. Alle gader sal ic se neder leggen ende mit minen palster sel ic mi laten genoegen. Want ic heb vele lieuer lichtelic te gaen dan hier lange te letten mit desen swaren wapenen. Mitten welken ic niet en soude mogen voerwaerts gaen. Ende aldus soudic sijn bedrogen van te gaen ende mi te spoedene ter scoenre steden waerts van iherusalem. Nu bid ic v wel lieue vrouwe dat ghi v niet en wilt vergrammen te my waerts al legge ic se hier neder om mijn sollaes. Seker nv sie ic gracie.

86 40v [fol.40va] wel dat ghi niet en hebt onthouden alt ghont dat ic di hebbe geseit. of du en willes di niet laten gedenken. of du moges wanen bi auonturen dat alle mine woorden sijn sagen ende bedriechlike sprake. Segt my also help di god wat ghi daer mede meent ende wat ghi voer hebt. Die pelgrym. Urouwe mijn lieue vriendinne ic bidde v om god genade. Ende ic geloue dat alle v redenen sijn goet ende redelic ende dat ghi niet anders en meent te mi waert dan goet. Voerwaer ic en heb niet so grote macht dat ic dese wapenen langer noch vorder en can gedragen. Niet om dat ic vergeten hebbe dat ghont dat ghi mi geseit hebt. Want zeker ic en heb niet vergeten dat ghi seit dat oec de wapenen mi waren te zwaer ende te commerlic mit ernste te dragen Ende oec seidi dat mi niet verlangen en soude als ic se soude hebben gedragen een stic Mer ic segge v dat niet sijn en mach om dies dat ic vinde ende beseffe grote crancheit ende dit sijn dingen die herde ongelijc sijn ende die niet te gader en mogen staen. Ende waer Gracie gods om hebstu mi brocht in so groter pinen ende sorgen di te wapenen oftu dine wapenen [fol.40vb] niet dragen en moges noch en wils. Seker pelgrim. vrouwe ic en hadder toe geen gepeyns doe ghi mi daer of brocht inden wech. Want ic en hiesch v el niet dan dat mijn palster ware beslegen. Ende doe ghi my vanden wapenen spraect doe begeerde ic se. Want ic waende wel dat ic sterc genoech had geweest om te dragene. Mer in my en is geen crachte als my dunct. Want ic soude staphans sijn bedoruen en waer ic daer of niet ontwapent ende ontcommert. Gracie gods Seker vrient du hebste die waerheit gheseit van dattu geen cracht en hebste. ende dats om dattu gheen herte en hebste. Want du biste van leden vroem ende sterc genoech. hadstu goet herte. Want gelijc dat die appel coemt wt den bome also coemt die cracht wt des menschen herte. Wat sal mogen seggen een cranc mensche dan alstu die scijnt een sterc mensche wedersegste dine wapenen te dragen. ende excuseers di bi crancheiden. Wat soutstu doen ic bids di of du mostes om enen anderen man gewapent sijn alstu om dijn selfs lichaem te verweren niet en moges dine wapenen dragen dat segstu selue. Ic bid

87 41r [fol.41ra] de di dattu mi segges wattu doen sels oftu dinen wech gaetste ongewapent alsti dine vyande anvechten sellen om di te vermoorden. Seker dan selstu seggen Waer sijn mijn wapenen ende waer om ontwapende ic my noyt. Ende waer om en geloefde ic niet mijnre vrouwen gracie. nv bin ic mit allen bedrogen ende ic weet nv alre eerst wat pine ende ongeual is. Ende en waer mi niet so grote pine wapen te dragen alst is dese persecucie te gedogen die ic hier gedogen moet. O here god en sal ic nemmermeer weder sien mijnre vrouwen gracie dat si mi weder wilde wapenen. Alstu di aldus zels hebben becarmt ende du suls sijn ter doot gewont. Waenstu dat ic dan geerne derwaerts comen sal alstu mi niet en suls willen hebben geloeft om dijn profijt ende salicheit. Ende oft so geviele dat ic derwaerts ginge wat soudic mogen doen. Want du biste nv vele sterker dan du dan souts zijn. want du soutste zeer gecranct sijn om die grote wonden die du souts hebben ontfaen. Hier om dan so en nv gene wapene dragen. te vergheefs soudic mi pinen der waerts te gaen. Want nv is [fol.41rb] die tijt datmen leren soude te dragen wapene sonder langer letten. Ende ist dattu mi gelouen wils du sulste houden ane ende omtrent di om di mede te behelpen alstuut te doen suls hebben ende alst di van node is. Ende ist zake dat se di zwaer dunken ganc mit gemake Want al scoenkijn gaetmen verre. Ende dicwijl geualtet dat een out cranc wijf veel eer coemt te romen of tsinte iacob dan een man die herde snellike rijt op een paert. Want hi vint veel eer enich belet dant voerseyde wijf die zuuerlic gaet. Voert hebstu mi gemaket mencioen van dauid die die wapenen nederleide. Hier af wil ic di exempel geuen om di te maken een goet fundament. op dattuut wel wils verstaen. Inden eersten selstu sijn kintscheit merken ende considereren. Want te dien tiden was hi herde clene ende oec een kint als mi die historie seide ende die bible. ende weet oec dat die wapenen niet gemaect en waren om een so clenen kindekijn te dragene. Mer si waren gemaect om saul den coninc den grootsten man vanden lande ende daer om mogestu wel pensen dat si hem te groot ende te zwaer waren.

88 41v [fol.41va] Om dese drie dingen de welke ic di getoocht hebbe op dattu se wel gemerct hebs so en wast geen wonder dat se dauid neder leide. Want si en doochden om niemant dan om saul den coninc van israel. Ende dat bescrijft ons aristotiles in etyken dat een dinc goet is om enen mensche. mer niet om alle menschen. noch oec stichtelic mede. Nu weet oec. had dauid also groot geweest alstu bist. ende hi hem dan hadde ontwapent So mochtestu te rechte hebben gealligiert om exemplen an hem te nemen om te doen also hi dede. mer hi en dede noyt aldus. Want als hi man was worden so was hi in allen oerlogen wel gewapent. Want had hi ontwapent geweest hi en hadde niet weder gecomen leuende. Ende weet oec dat hi wapene minde al sijn dage. Ende als hi sauls wapenen af dede so nam hi ander wapenen an. mit welken hi golyas dode. Die wapenen waren hem te dien tiden behoorlic. Nu waerstu oec also clene als hi was so mochtestu oec wel doen als hi dede. ende ic sout oec wel mogen gedogen van di dattu in dine kintscheit niet alte grote pine en hads. mer du biste groot genoech om dese [fol.41vb] wapene te dragen ende crachtich genoech Want ten is geen so cranken mensche in der werlt op sinen bedde quellende hi en soudse wel dragen op dat hi wilde. Ist dattu di wel ende eerlike wils proeuen du sulse weder minlic aen di trecken. Want seker het was di alte grote scande dattu se weder seides te dragen in dine vromicheide. Seker vrouwe pelgrim. ic sie herde wel dat ic niet en soude mogen winnen tegen v te allegieren noch te argueren. mer so vele seg ics v mit corten woorden sonder langer letten. Dese wapenen moet ic alle gader neder leggen want ic draechse alte lange tegen mine macht ende tegen mine genuechte. Mit dien sonder langer letten so ondede ic die ghespe van minen helme ende deden af ende mijn hantschoen oec. Ende daer na mine taerge ende oec mijn zweert. ende den halsberch daer ic an hadde luttel minnen. Ende doe mi gracie gracie gods aldus sach staen ongewapent doe sprac si mi toe ende seide aldus wel vriendelic. Na dien dattu gracie gods. di aldus wils ontwapenen ende du niet doen en wils na minen rade. Doch waerstu

89 42r [fol.42ra] wel sculdich ten alren minsten mi te versoeken ende an te spreken dat ic di yemant sochte die di helpen mochte dine wapenen dragen op sinen scouderen om dies dattuse an souts mogen doen telken alst di van node ware ende du des te doen hadste. pelgrym. Seker vrouwe ic ansach dat ic v alte zeer gemoeyt hadde ende hier om en dorstict an v niet versoeken. Maer na dien dat ghi mi daer af aldus vriendelic vertroost So bid icker v omme oetmoedelic dat ghi mi hulpt. gracie gods. Nu merket ende ontbeit mi hier een luttelkijn ic sel di brengen ic wane alsulken knape die dijn wapenen wel achter di dragen sel. Mittien ginc Pelgrym. mijn vrouwe van mi ic en weet niet werwaerts ende ic bleef daer allene staende ende ic ontwapende mi van al sonder allene van minen palster ende van mijnre scaerpen. Ende als ic mi sach so ontwapent so began ic mi herde seer te bekermene ende seide aldus. Lieue here wat sal ic doen dat ic mijnre vrouwen so vele pinen heb gedaen mijnre goeder meysterssen. die mi so vriendelic heeft geleert gewijst ende geinstrueert van al dat mi gebrac. Nu had si mi verchiert [fol.42rb] ende gepareert also heerlike als of ic geweest had een hertoge of een graue sonder enich gebrec van enigen saken. Mer bouen alle haer leringen ende instrueringen die si mi menichfoudelic voer ogen leide so heb ic alle die voerseide goede wapenen wt gedaen die si mi gegeuen hadde in mijn gewelt ende ic en heb mi oec niet gepijnt enich weder an te doen. Ay soete weerde goedertieren god hoe macht comen dat ic aldus mine cracht heb verloren ende waer mach ic se geleit hebben ende waer bin icker dus quite worden. Ey laci wach armen onsalige waerom en heb icker niet sterker in geweest ende snelre mine wapenen in te dragen. ende ic weet wel seker had ict gedaen ic waer vele te beter ende meer gemint van mijnre vrouwen ende si hads my vele te lieuer. ende alle menschen soudens mi veel te meer prijs seggen ende oec vreesen. Mer wat beschietet. ic en souts niet mogen gedogen om saken inder werlt. Nochtan wil ic mi noch pinen mijnre lieuer weerder vrouwen aen te spreken. Want ic heb goet betrouwen op haer dat si mi hulpen sal ouermits dat haer duecht so groot is. ende dat si mi niet

90 42v [fol.42va] falgieren en sal. Want si heeft mi dies gelijcs emmer toe getoocht. Want om minen wille heeft si gegaen herde snellike ende herde verre. Ic en weet waer zoeken enen mensche die mine wapenen achter mi brengen sel. Ende hier op vertroestic mi herde sere want al mijn hope ende toeuerlaet heb ic gestelt tot haer waerts want si is sonder twifel mijn vrient. <Miniatuur: de pelgrim met staf, Gratie Gods en Memoria> Mettien dat ic in desen poynte stont stridende tegen mi seluen so sach ic waer mijn vrouwe gracie quam gegaen ouer den wech ende bracht mit haer een ionc wijf die gene ogen in haer hoeft hadde also mi dochte doe ic se te mi waerts comen sach ende si mi also nae quam dat ic se wel besach ende mercte so sach ic dat achter in haren hals stonden haer o [fol.42vb] gen. ende voer was si al steke blint. Ende doe ic dit aldus sach so dochtet mi herde wonderlic te sien ende herde vreemde. Ende ic was in mi seluen herde seer peysende ende versaecht van dese wonderliken siene Ende mittien dat ic aldus stont ende dochte so quam mijn vrouwe gracie tot mi ende sprac aldus in mine veruaernesse. gracie gods. Seker nv sie ic herde wel ende werde gewaer dattu geen goet ridder en bist. Want alstu sculdich waers te striden ende te vechten dan hebstu dine wapenen neder geleit ende du bist verwonnen sonder slach ende sonder stoot. Nu waer di goet dattu hads een scoon werm bat ende een sacht bedde om dine lede te rusten ende dijn sollaes te nemen. ende enen goeden meyster om dine lede ende zenuwen te wriuen ende te conforteren in soeticheden. pelgrim. O wel lieue weerde vrouwe speciale vriendinne van mi suldi ewelic meystersse wesen ende mijn conforteringe Want an v staet al minen troost. Weet seker dat ic bin so cranc ende so flaeu dat ic dese wapen nemmer dragen en mach. Want ic en heb gene macht mine

91 43r [fol.43ra] lede daer in te gebruken. Ende daer om bid ic v om gode dat ghijs v niet belgen en wilt te my waerts. Want ic heb troost ende hope dat ghi mi noch helpen selt in dese noot. gracie gods. Nv wat seggestu daer of ende wat dunct di. ic heb di vonden dit ioncwijf ende brocht van verren landen om di te succoersene te dijnre noot. Want ic sie wel en holpic di niet du soutste qualic varen ende wonderlic termineren. Dit ioncwijf selstu mitti leyden ende laden haer dine wapene op haren hals ende doense haer achter di dragen. Ia om dies dat si sullen sijn gheereet om an te doen oft noot waer. Want en waren si niet altoos bi di ende bereet om aen te doen te dijnre noot. du souts menichwerf sijn in auonturen vander doot. Wel lieue pelgrim. vrouwe van desen ioncwiue die so sel siene ende so wonderlic is te siene soude ic gheerne weten haren name. Ende waer om dat si heeft sulc gedaen maecsel. Wantet dunct mi alten wonderliken dinc dat haer ogen aldus bachten staen. Ende oec waende ic wel dat ghi mi een knape gebrocht sout hebben. Want dit [fol.43rb] ioncwijf es bet gescepen een tine mit melc te dragen dan mine wapene. Hier om bid ic v dat ghi mi segt ende ondect wat ghi daer mede meent wantet dunct mi wonder. Hier of sel gracie gods. ic di rechteuoert vroet maken ende berechten di van daer du mi omme vrages. Weet dat dit ioncwijf is memorie geheten bi harer rechter namen. Want van dingen die toe te comen sijn en weet si niet een twint. mer si heeft wel gedenkenisse van dingen die leden sijn. Ende daer om is si geheten memorie ende hier om is si geteikent mit haren ogen die achterwaert staen. Vanden welken du di herde zere verwonders doer welken du groot onrecht hebste. Want si is herde nootsakelic alle den genen die maken willen haren trisoer van wijsheyden ende van voersienicheyden. Ghi selt oec weten en had dit selue ioncwijf gedaen. die clerken vander vniuersiteit hadden langen tijt alle verloren geweest ende alle haer sciencie oec mede die si geleert hadden. waren verloren en had si gedaen. ende alle aerten dies gelijcs. Want geen dinc en docht ver

92 43v [fol.43va] cregen ten si datmen haer behout ende wel wacht. Ende hier om ist dat si die ogen bachten heeft. Want si is tresoriere van allen sciencien. Ende hier toe bistu oec sculdich te weten dat alle aerten ende consten die se heeft in haer behout si draget se mit haer. Ende daer om sijn se haer in allen steden bereit waer mer te doen heeft Ende hier om ist zake dat ghi haer gheeft dese wapene in haerre hoede si selse herde geerne mitti dragen sonder enige weygeringe. Want si is also sterc om te dragen dine wapene als om te hoeden Ende hier om doch en wilt se niet veronweerden also ghi te voren seit dat si niet anders en dochte dan om ene tine te dragen. Maer du waers di seluen wel sculdich te haten ende luttel te prisen. Want dat ghene dattu niet en moges dragen dat draget si wel sonder enige pine of arbeit. Ende dat wert di grote confuse ende vele meer dan of se een knape achter di droege Ende daer om heb ic se di voersienichlic brocht als om dine wapenen te dragen Ende om dattu se oec proeuen sels te dragen of du selster grote confusie omme liden. [fol.43vb] Lieue vrouwe pelgrim. na dien dattet aldus is so en wil ic niet meer seggen tegen uwe woerden want ghi hebt mi volpaeyt. Nu so laet ons dan de wapenen op haren hals laden ende ic sel voren gaen ende si na mi. Mittien so hieuen wi op die wapenen mijn vrouwe ende ic ende leyden se memorien op haren hals die se herde gheerne nam. nader begheerten van mijnre vrouwen als mijn noot was. Ende als si se herde geerne ende wel hadde getrust ende geladen mijn vrouwe bi harer genaden sprac tegen mi herde suetelic ende seide aldus Nv wat dunct gracie di du biste al gereet omme te dier steden waert te trecken ende dine pelgrimagie te doen. Ende du hebste memorien te dierne die dine wapenen achter di dragen sel om di te wapenen alstuus noot hebben sels Nu hebstu palster ende scaerpe die scoenste die noyt man sach. Ende du biste van allen punte gereet hadstu vanden brode dat moyses deelt Ganc 160 tot hem ende nemt daer af ic geef di oerlof hoe dattuus nochtan niet en heb 160 Hier van doorgehaald.

93 44r [fol.44ra] ste verdient. Mer wachti herde wel dattu geen dinc en verbreectste van dattu sculdich biste te doen also du hebste gesien ende gehoort hier voren. Pelgrim. Mettien so ginc ic tot moyses ende hiesch hem van sinen brode. Ende dat wast relief dat hi den pelgrimen deelde. Doe gaf hijs mi ende ic namt herde oetmoedelic ende leyt in mine scaerpe. Ende keerde weder tot mynre vrouwen gracien ende bedancte haer herde seer van al haren goede. haer biddende dat si niet verre haer en hielde van mi in alle minen bederuen. Want ic wiste wel dat ic sonder haer niet goets doen en mochte noch en conste. Gracie gods. Seker vriendeken tis waer sonder mi en mogestu niet doen datti vromen mochte. Ende du soutste oec staphans sijn gescoffiert en waerstu van mi niet behoet. ende bewacht Ende hier om doetstu grote vroetscap dattu heesches tselue dat di van node is. Ende na dien dat ic dijn versoec niet en vinde oneersam So weet dat ic mitti beghere te gane ende niet van di te sceyden ten si dattuut verdienste in te doen dat ic di ver [fol.44rb] boden hebbe. Ende als hi dit verhoort had so viel hi op sinen knyen ende bedancte mi.v. c 161 werf ende doe antwoerdic hem daer op ende seide aldus. Nu verstaet lieue vrient hoe ic mene mitti te gane. Het sijn enige lude die hebben grote hope ende groot betrouwen op haren vrienden. Ja so groot dat si somwile daer bi sijn bedrogen. Want si pensen ende hopen dat si dat si daer bi werden verdragen al ist dat si doen enich quaet of hebben gedaen ende hier om seggic daer bi dattu di niet op mi en betrouwes te sere noch en verlaets in dine quade werken. Want dan en soudic niet willen van dinen ogen ghesien sijn. Oec heb ic enen steen daer ic mi mede make onsienlic vter lude ogen als ic wille ende mit dien steen sal ic mi bergen van di alstu di anders sulste geleyden dan gerechte gelike. Ende du en sels oec niet geweerdigen den wech te vragen daer du waerts sculdich te gane ende du sulste gaen den quaden ende laten den goeden. Hier om radic di dattu nv herde wijslike sonder langer beyden beginnes dinen wech te gane. Want staphans so wil ic besigen minen steen ende baren 161 c superscript.

94 44v [fol.44va] sine cracht ende ic wil wt dinen ogen sceiden ende werden ongesien van v. Also varinge Pelgrim. alsi dit geseit had so en sach ic se niet meer dies ic niet en loech. mer mijn herte wasser om vol droefheiden ende ic en mochs niet beteren. Nochtan hoe dat is ic en wils niet achter laten minen wech. mer ic wil mi stellen te porren derwaert Ende ic seide tot memorien mijnre deernen dat si achter quame mit minen wapenen. Ende dat si gene en vergate. Ende seker si dede aldus. ende so vroedelic dat si er gene en vergat Wantet was mi van node. Want ic vant so vele vyanden ende so vele wederstoots en had ic dicwijl niet gewapent geweest mit sommigen wapen ic had menichwerf doot geslegen geweest. dat verstaet dat ic se niet alle an en dede te mijnre noot noch an en nam. Want mids mijnre traecheyt gedoechdic menigen slach ende menige quetsure die welke ic niet gedoecht en hadde had ic wel gewapent geweest. Nv heb ic v vertrucken een deel van minen visioenen. Twelke ic dromede op mijn bedde also als ic v voer geseit hebbe. Ende tander dat mi meer [fol.44vb] droemde sel ic vertrecken hier namaels oft god wil. twelke ghi herde geerne horen sult als ghi gerust sult sijn. Want daer leit aen die salicheit alder geenre die hem daer aen zullen willen spiegelen ende oec mede die gene diet te werke willen stellen in hem seluen sellen si die bate vinden Wantet is nuttelic ende stichtelic allen menschen specialic die van goeder naturen sijn. <Miniatuur: de pelgrim wordt door Rude Verstandenisse de weg versperd, Redene toont haar opdracht> Hier begint die ander partye van desen boeke. Nv hoort ende verstaet alle gader ghi goede lude ic sel v voert ondecken exponeren vele scoonre punten also ic v belooft hebbe ende veel wonders. Twelke ic sach in minen visioen al daer ic lach. Want ten waer geen reden dat ict heelde noch dat icker

95 45r [fol.45ra] mi in veynsde mer plat mit allen sel ict voert brengen. Doe ic al bereet was om minen wech te gaen ende ic geporret was doe begonstic herde zeer te peysene wat dat mochte bedieden dat ic niet also sterc en was dat ic mine wapenen dragen mochte also wel als mijn ioncwijf die mit mi ginc. Ende ic began targueren tegen mi seluen ende seide aldus. Nu bistu een groot sterc man ende scijns wesen een kempe ende ic bin van alle minen leden gesont ende groot genoech om dit ioncwijf te dragen ende alle haer last daer toe. Here god wat mach dit beduden dat ic dus gefaelgiert bin ende aldus traech dat ict selue dat ic haer sie dragen niet dragen en can. Seker tis mi grote scande ende groten lachter. Ende also als ic dit ginc al peysende in minen wech pinende voerwaert gaende So vandic in minen wech enen groten ruden man lelic ende qualic gescepen ende had enen groten stoc in sijn hant onbehouwen. Ende mittien dat icken sach was ic al versaecht van hem. Ende als hi mi quam te gemoete so sprac hi mi aen ende seyde aldus. Rude verstandenisse. [fol.45rb] Sinte marie wat sal dit sijn dese pelgrim waer wil hi henen ende werwaerts meent hi te gaen Hem dunct dat hi is herde wel bereet om herde verre te gane ende onbecommert. mer seker hi sel tegens mi spreken ende antwoerden my. Die pelgrim. Als icken hoorde aldus spreken so was ic herde seer veruaert. Want ic waende dat hi mi mit sinen vreseliken groten stocke soude hebben willen slaen. Mer ic verstoutede mi ende sprac hem aen herde houeschelijc ende oetmoedelijc. ende seyde lieue here en wilt mi niet beletten minen wech te gaen. Want ic heb ene verre pelgrimaege te doen. ende ene clene lette soude mi herde zere deren ende vernoeyen. Rude verstannesse. Seker vrient weet dat dijn belet coemt van dijnre ouerwanicheden. Wanen coemstu also helpti god ende waerom bistu dus ouerdadich dattu hebste willen breken sconincs wet ende sine statuten. Ende en weetstu niet dat langen tijt is leden dat die coninc wilde ordineren ende verbieden dat nyemant geen scarpe noch palster en droege. Ende du bi dijnre sotter ouerwanicheiden ende verwoetscap

96 45v [fol.45va] hebste bede genomen te dragene dat dinke mi. Hoe bistu so stout dattu daermede herwaert comen sijs. Seker du en dades noyt binnen al dinen leuen also ouer grote dulheide alstu nv hebs gedaen. pelgrim. Nv weet doe ic dustane redene verstont was ic meer versaecht dan te voren. Want ic en wist noch en hadde hem gene antwoerde weder te geuen. Ende ic had herde wel te doen gehadt enen aduocate die mi verantwoert had. Ende mettien dat ic aldus stont te wets hoe ic van daer ontgaen soude mogen so hief ic op mijn ogen ende sach te mi waerts comen tselue dat ic begeerde. Dat was mijn vrouwe redene die vroede die men wel bekent an hare sprake. want si en spreect geen woort ten is wel geordeneert ende geexamineert. Nu weet dat ic se anderwerf gesien had te voren Ende daer om kend ic se wel ende ic was herde blide dat ic se sach. Want ic pensde in mi dat die keerl soude seer versproken sijn van haer. Ende het viel oec so mi dochte. Want hi was van haer versproken. Ende ic sel v oec seggen hoe si tot hem [fol.45vb] seide doe si quam daer hi stont. Segt my keerl also helpti god. van wat officien bistu dienende ende waer om scijnstu so diueers. Bistu een zwijn herde of een coe herde of bistu een verspier van pelgrimen of bistu een verrader ic bidde di dattuut mi segges. Ende dattu mi dinen name noemste. Ende waer desen ongeraecten stoc naems. Want zeker ten is geen stoc die toe behoert enen goeden man te dragen. Ende mettien ginc hi lenen op sinen stoc ende antwoerde haer frischelic al dus. Rude verstannesse. Ic bidde v vrouwe wat meysterssen bistu dat ict v seggen soude an minen dancke of ict niet doen en woude toget ten minsten v commissie so sel ic weten dinen name. ende of ghijs also grote macht hebt alst schijnt. Want en wistic daer of niet de rechte waerheyt ic en soude v niet antwoorden also cort. Redene Nv siet hier mine commissie neemt ende leset se so seltu weten minen name. ende wie ic bin ende wat ic hier soeke. Rude verstannesse. Seker vrouwe ic en bin geen clerc ic en can in

97 46r [fol.46ra] uwen brieuen niet lesen. Leest ghi se so ghi wilt ic hebber luttel mede te doen. Wat ghi daermede doet en roekic twint Urient weet Redene. dat alle menschen niet en sijn van dijnre opinien. Want van menigen mensche sijn mine brieue geprijst gemint ende geapprobeert. Ende hier om seldi horen mine commissie lesen om v te togen wat machten dat ic hebbe Ende doe riep ic den pelgrim bi mi ende gaf hem de letteren in sijn hant om te lesene ende te horen sine antwoorde. pelgrim Mettien so las ic die comissie. ende het scheen den dorper herde leet want telken woerde dat ic las so beet hi sine tande ende scuddede oec thoeft. Nu hoort ic sal v vertrecken tbediet ende oec die verstannesse van deser commissien. Gracie gods bi wien alle duechden geordeneert sijn hem seggende ende an alle coningen grote heren geregeert totter redene onse wel geminde vriendinne sijnde in allen steden ouer goet geproeft saluyt ende macht van dat wi haer ontbieden te doen volle execu [fol.46rb] cie. Want wi hebben verstaen nyewe dingen die ons niet lief en sijn dat een ongeraect dorper ende keerl die hem noemen doet Rude verstannesse heeft hem gemaect spierre in onse wegen ende verrader vanden pelgrimen ende hi pijnt hem te nemen haer scarpen ende palsters mit quaden logenachtigen spraken. Ende om dies dat hi te meer soude sijn ontsien ende gevreest so heeft hi tegen houeerden ontleent haren quaden vreesliken fellen staf die geheten is abstinencie die ons also qualiken genuecht als de keerl selue doet. Biden welken wi di ontbieden ende gebieden dattu gaes tot hem ende segges hem van onsen wegen dat hi sinen staf neder legge ende dat hi hem cessere ende begeue van onsen pelgrimen meer te belettene. Ende of hi van enigen dingen doleert ende wil hem verstiuen ende niet obedieren tonsen gebode so geuet hem dach competent ten dage van Jugemente. Hier of geuen wi di volle macht In kennissen der waerheyt gegeuen in onse Jaren dat elc mensche seit. M.ccc. ende.xxxi. ende mit onsen gemenen rade.

98 46v [fol.46va] Als ic dese com pelgrim missie dus gelesen hadde doe namse redene weder ende stacse op ende sprac den kerel aldus ane. Nu heb di herde wel gehoort mine macht ende waer om dat ic hier quam. wildi mi nv antwoerden van dat ic di geuraget heb. Die kerel sprac wie bistu dan. Doe antwoerde redene herde vroedelic. Du vrages. wie ic bin En hebdijs niet staphans hier horen lesen. Waermede waerstu besich dattuut niet en verstons. Doe antwoerde hi. Vrouwe ic hoorde wel dat ghi staphants waert genoemt redene. mer om dattet is enen name zeer gediffameert. so heb ic goet recht dat ict v weder gevraget hebbe. Doe seide zi weder tot hem. Lieue vrient. waer hebstu dat vonden dat minen name soude sijn gediffameert Doe sprac hi. Ter molen daer ic geweest heb daer pleechdi valschelic te meten ende der lude coren te stelen ende achter waert te steken. Redene. Op alle vrientscap nv hoert twee woorde ende verstaet. Misseggen en is gene vromicheit. ende ghi en sprect oec niet als een vroet man. het mach wel geschien dat ghi bi [fol.46vb] auonturen ter molen moget hebben gesien ene mate die men redene pleecht te noemen om haer grote onredene te bedecken daer om en ist gene redene mer tis fraude loosheit ende bedriechnisse. Want tusschen der name ende substancien so wil ic wel maken differencie. Een dinc is te wesen redene. Een ander is te hebben haer name. Want vander name mach men wel maken decsele om ander quaetheden te bedeckene. Ende dit is geschiet te meniger stede Die niet scone en is die maect hem moy. Ende die niet goet en is die veynst hem simpel. Alle gebreken doen dit dicwijl. Ende dit machmen merken bi menigen ypocriten. Want dicwijl hebben si hem bedect vanden name der duecht contrarie om te min allen luden te mishagen. nochtan en is daer om die duecht niet te arger. Ja daer si proper is van enen stroye. Ende oec ist hier bi aenschine dat die duecht veel te beter alsi vanden gebreke scheidet. Ende al ist dan also dat dese mate haer heeft verchiert mit minen name daer om en bin ic niet gediffameert sculdich te wesen mer meer gheeert. ende geprijst mitten luden van goeder

99 47r [fol.47ra] verstannessen. Rude verstannesse. Urouwe wat ist dat gh mi segt ende wat meendi si di sot. wil di wel sijn gelooft ende geprijst vanden seluen daer een ander mede is gelachtert ende ghediffameert. Waendi dat ic bin so rude als ic hore een catte wrauwen dat ic geloue datter een hont basset. Seker neen ic niet ic en bin so simpel niet ic en kenne elc sonderlinge wel bi hem seluen als ic se hore. Ende daer om ist so dat reden steelt dat coren so seg ic dat van v gestolen is. Ende ic seg oec meer dat al dat water dat nye molen om dede gaen en soude v hier af mogen zuueren Ende ghi en sout mi niet mit al uwen redenen mogen so vele voort gebrengen dat ghi my anders sout mogen geuen te verstane noch gelouen dan aldus. Mettien so seidic Redene al lachende ende al borderende tot hem aldus. Seker ghi hebt dat dunct mi van aerten geleert. Want ghi cont herde wel argueren ende scone exemplen toe brengen. Waert dat ghi den buuc al lettel meerre had ghi soudt wel schinen een herde wijsman ende een groot meyster. Doe antwoerde hi mi ende seide dat ic mit hem bor [fol.47rb] deerde. Ende ic antwoorde hem weder Seker vrient dat doe ic ende noch meer doen sal totter tijt toe dat ic weten sal uwen name also wel als ghi weet den minen. Doe antwoerde hi mi herde stuerliken ende seide Vrouwe minen name hebdi in uwen bladeren gescreuen. ende waer omme vraechdi daer na. Ghi slacht den genen die zit op sinen esel ende dan gaet hi en al omme soeken of hi en vinden can ende hi soect om niet. Redene. Op alle trouwe si di dan die gene die in mine commissie gescreuen staet. Seker die name wistic wel daer in maer ic en bekende v niet. Want ic hielt een opinioen in mi twelke niet en is gelijc den genen van mijnre namen. Want mit mijnre namen so mach hem bedecken elc dief die wt stelen gaet. ende also waendic van v. Want ic en hadde noch wel niet geleert dat ghi ende rude verstannesse eens mocht wesen. mer nv sie ic herde wel sonder enich twiuel dat ghi eens sijt sonder enige differencie. Want bi uwen subtilen exempelen ende bi uwen doertructen woerden ende argumenten so bekenne ic wel ende werde geware dat ghi rude verstannesse

100 47v [fol.47va] sijt. Ende daer om so vergeue ic di dattu tot mi gesproken hebs dorperlike ende scalkelike Want rechte ruytheit hadt v geleert dat ghi waendet dattet also van mi 162 had geweest als van v is ende blijft. Mit dat redene pelgrim. aldus sprac so was de keerl also verwonnen dat hi en conste noch en wiste wat antwoorden. Mer hi beet vaste sijn tanden te hope ende leende op sinen stoc. Ende vrouwe redene sprac hem weder an ende seide aldus. Nu hoort seit si Na dien dat ic weet dinen name so en heb ic niet veel meer te doen anders van di te wetene. Want ic sie al daer in mine commissie dattu biste een spierre ende een verrader van wegen ende een rouere van pelgrimen. Want du wils hem luden nemen ende rouen haer scarpen ende haer palsters Ende hoe bistu so coene ende so stout ende waer om doetstuut segget mi bi dijnre sielen tegen den wille van mijnre vrouwen. Urouwe om Rude verstannesse dat ict heb horen lesen in dewangelie in die kerke na minen verstane dat alle menschen is verboden dat si gene palsters noch scarpe [fol.47vb] en sellen dragen alsi gaen wt haren huse om ergent te gane. Ende hier omme als ic se sie dragen tegen sconincs gebot so pijn ic se hem luden te nemen om minen here den coninc sijn recht te behouden ende sijn gebod te veruullene. Seker geselle Redene. het gaet nv al ander sins. Wantet is lange leden dat dit gebod gedaen was. Ende tis nv al verandert. Ende redene waer om daer sijn nootsakelike redenen toe. Mer ten is niet sconincs onere datmen sine wet verandert om nootlike saken ende om nutticheit der menschen. Ende wildi weten die saken waer omme dat hijt veranderde ende anders geboet ic selt di seggen corts. Nu weet ende verstaet so wie die is ten ende van sinen wege hi en heeft wat doen pelgrym te wesene Ende die geen pelgrym en ware hi en had wat doen mit palstere noch mit scarpen. Ende nv ist so dat ihesus die coninc is ten eynde van sijnre pelgrymaedgen daer alle goede pelgrimen begeren toe te gane. Ja tot desen eynde van deser pelgrimagen waren comen bi sinen roepene sine goede pelgrimen. Dats te verstaen 162 Hier is doorgehaald en geëxpungeerd.

101 48r [fol.48ra] sine discipulen den welken hi verboot dat si niet en droegen palstre noch scarpe. Want hi ware soffisant genoech om hem luden te vinden alst hem van node ware. Voert so begeerde hi alsi prediken gingen sijn woort dat die gene diet horen souden hem luden haer nootorfte gaue van dies si gebrec hadden. Want elc wercman is wel weerdich sinen loon tontfangen. Het geuiel op een tijt alst hem goet dochte dat hi hem luden begonste te vragen aldus. Nu segt mi. Hebdi enige breke gehadt als ic v hebbe gesonden prediken om te menichfoudigen mijn woort sonder palster ende sonder scarpe. Doe antwoerden si hem ende seiden Seker here neen wi. Soffisantelike hebben wi gecregen tselue dat ons van node was. Siet hier die zake waer om dat ons verboden was palster ende scarpe te dragen. Nv seldi voert weten als hi wilde van hem luden sceyden ende doer die brugge vander doot liden doe woude hi veranderen sine wet als een coninc ende een god die te vresene was. Ende hi hiet hem dat si weder namen haer scarpe [fol.48rb] ende haer palster ende hi gheboot hem luden so wie twe rocke hadde dat hi den enen vercopen soude ende copen een zweert. Hier in is also veel te verstaen als of hi geseit hadde. Om dat ic van hier nv moet sceyden ende v luden moet laten. so wil ic dat ghi weder neemt scerp ende palster. Want ic weet wel dat ghi mi niet meer bi v sien en sult Ende daer om seldi er wel hebben te doene ende si werden v oec van node. Want ghi selt moeten pelgrimen wesen ende te wege wandelen. Anders en mochti niet tot mi comen noch oec geraken. Voert meer ghi en sult niemant vinden die v geerne goet doen sellen noch oec die di tetene geuen sellen Ende hier om seldi v an v scarpe moeten houden ende aen uwen palster mede ter tijt toe dat ghi weder tot mi comen sijt. Nu neemtse dan alle ic geefs v goeden oerlof om de nootsaken die icker toe sie. Hier om siet hier die saken die den coninc profitelic daer toe dochten als om te dragen palster ende scarpe allen goeden pelgrimen ter tijt dat si voldaen hadden alle pelgrimagien. Ende hier om en hebstu

102 48v [fol.48va] gene redene hem luden te beletten haren wech noch oec haer palsters noch scerpe te nemen noch te rouen. Rude verstannesse. Urouwe wat ist dat ghi mi gheeft te verstane wildi dewangelie valsch maken of wildijt voer logene houden tgene dat si toget. Ghi segt dat wederroepen was dat selue dattie coninc geordeneert hadde Ende waert also als ghi segt so waer sine ordinancie sculdich vten boeke te sijn geplaemt. Want inden ewangelie en is niet sculdich te sijn tgene datmen niet en hout of niet en dooch. Urient ten waer Redene. niet. Want men is sculdich te weten vander tijt dat leden is ende hoe die dingen gedaen waren ende voersproken ende waer om. ende wat saken daer ane lach ende ende waer om verwandelinge waer gemaect van sijnre eerster ordinancie. Nochtan weet dat daer om dewangelie niet en is gereprobeert. noch geualschet. mer si is sculdich te sijn vanden verstandelen menschen vele te lieuer ende te weerder ende te genoechliker te horene Want hoe ene mersch meer scoonre bloemen in heeft hoe si graceliker ende genoechliker is. ende [fol.48vb] so si diueerscher maecselen hebben ende vreemder verwe so men se lieuer ende geerner besiet. Urouwe Rude verstannesse mi dunct dat ghi my wilt betoueren. Want al dat ic segge verwandeldi ende verkeert in contrarien van mi. Valscheit heeti gerechticheit ende gerechticheit hieti valscheit. Ende ghi segt dat dewangelie dies is vele te scoonre. Ende dat die coninc verboot segdi dat weder is geboden. Ende mit uwen valschen woerden wildi dewangelie aldus verkeren ende valsch maken. Ghi en sijt noch ghi en dunct mi anders niet dan ene toueringe ende bedriech van luden. Laet mi mit gemake ic bids v want ic verdraech v alte vele. Want ic en prise v noch al v doen niet ene quade platte peere. Ic wil mi houden in mijn propoost ende in mijn ruste ende van genen dingen die ghi spreket en wil ic v meer gelouen wantet is al bedriech daer ghi mede omme gaet. Redene. Ten alre minsten so waert wel recht dattu neder leids desen groten staf. want du weets wel dat gracie gods heeft geboden ende geordeneert. Rude verstannesse. Wat mach hi gracie gods scaden.

103 49r [fol.49ra] Want hi is my herde nootsakelic. Want ic ruste daer op mine lede ende ic verwere mi als ics noot hebbe. Ende ic benre mede te stouter tegen alle luden. ende oec ben ic daer omme meer gevreest. Ende waert so dat icken dan neder leide men soude my houden ouer zot. Redene. Seker lieue vrient du en segges niet wel ende du sijs qualiken bedocht ende ghi behoeft wel te hebben ander auijs. Want ic segge v wel dat gracie gods nummer meer en zoude mogen minnen den genen die alsulken stoc dragen. Want si hatene vele meer dan die dief doet de galghe. Ende hier om seg ic di. En leg dine niet neder ghi sout doen als die dulle. Rude verstannesse. Vrouwe of ic haer niet en dere waer om sout haer dan leet sijn dat icken droege om mi te verweren. Redene. Nu hoort ic salt di seggen herde rudelike. Want dine ruutheit en begeert niet anders. Ic vrage di oftu hads enen vrient diemen dade enige lelicheide of confuse ten soude dinen persoen niet scaden. mer het soude di herde leet sijn. Graci gods die mint alle lude ende si siet gheerne haer bate ende pro [fol.49rb] fijt. Ende daer om ist zake datmen hem misdoet of dat hem luden yet misualt. hoe wel dat haer niet en scadet nochtan ist haer herde seer leet. Nu weet dat dese staf is is vyant der geenre die geerne tot haerre vrienscap quamen. Ende en waer hi oec niet. tot harer vrienscap souden comen alle die ioden ende souden hem bekeren ende haer dolinge laten. ende alle herysiene souden haer dolinge begeuen daer si nu in leggen versmoort. ende en waer dese staf niet si souden hem beteren ende haer onderhorich sijn in allen dingen. Bi desen staue was oec nabal ende pharao gebrocht ter confusen Want si leenden so vaste op hem dat si haren zwaren doot daer omme gecregen. Weet oec voer waer en waer hi niet. obediencie soude al omme ende omme regneren ende gebieden want elc mensche soude doen dat hi sculdich ware. Ende niemant en soude in genen dingen sijn ouerhorich. Ende en dadi oec alle rude engienen souden sijn oetmoedich ende gehoersam ende du selue alre eerst die biste genoemt rude verstannesse. Ende waert dattu niet so vaste en lenes op hem du souts my gelouen ende sout di beteren. Ende

104 49v [fol.49va] hier om so radic di dattu en neder legste. Ende nemmermeer en pijnter di op te lenen in geenre manieren. Rude verstannesse. Seker vrouwe tis v om niet want ic prise herde luttel al dat ghi mi seggen moecht. Ende weet dat ic v niet gehoersaem sijn en sal van genen dingen. noch ic en sel oec minen stoc niet neder leggen om al dat ghi predict. Ende al ist v lief of leet ic en salt niet laten ic en salre mi op rusten alst mi genoecht ende gelieft ende doen daer mede al dat mi goet dunken sal altoos. Redene. Nv alre eerst sie ic wel dat al verloren is dat ic tegen v spreke om dine salicheyt. Ende daer om seg ic mit enen woorde allene. om dies dat ghi niet en wilt mijnre vrouwen gracien obedient sijn. So dage ic di tegen haer ten vtersten dage vanden oerdele. Ja properlic diseluen om yemant anders te senden dan dinen lichame. pelgrym. Als redene al dit gesproken had so keerde si te mi waerts ende sprac tegen mi herde vriendelic ende seide aldus. Redene. Nu ganc mijn vrient stoutelike sonder vrese o [fol.49vb] of duchten van desen ruden kerel. ende en sprect tegen hem niet noch en antwoert hem niet een woort. Want salomon die leert ons dat men niet en antwoort den genen diemen kent ouer sot. pelgrym. Urouwe ic heb wel verstaen dat salomon daer na wijst datmen hem verantwoerden sal om hem tonderwisen sijn onuerstandelheit ende sijn onbekentheit daer hi in doolt. Redene. Seker vrient ghi segt waer. Mer du bist sculdich te wetene dat dese antwoerde is gedeputeert om hem te verantwoerden als tijt waer. Ende hier toe heb ic gedaen al mine macht. Mer ic heb al minen arbeit verloren ende om niet gepijnt. Want die zotte keerl en wil hem daer of niet beteren wat ic hem geseggen mach. Weet datmen also varinge soude mogen slaen ene pluyme in een aenbilt of enen kemel driuen doer eenre naelden oge als spraken of castien aen hem dienen soude of profiteren. Ende hier om tegen dustanen ruden keerl te spreken en mochti niet baten. Ganc dinen wech rechte uoert ende laten staen ouer dat Bindfout; het juiste vervolg op fol. 51ra.

105 50r [fol.50ra] selue persoen die di dine wapene niet en laet dragen ende an di gedogen ende hi is oec dine weder partye. ende vecht also dicke alstu wils enege dueget of weldaet doen. Pelgrim. Urouwe ic verwondere mi herde zere van dat ghi my hier vertrucken hebt ende dat ic v heb horen seggen. Ende en wistic niet so wel dat in v is so grote wijsheit ende so ouergrote subtijlheit. ic soude wanen dat ghi mit mi boerderet in dien dat ghi mi hebt geseit. Mer ic kenne ende weet in v so ouer vele duechden ende so groot betrouwen dat ghi mi niet liegen en soudt. ende hier om bid ic v dat ghi mi seggen wilt ende noemen wie dese valsche verrader is ende hoedane dat sijn vorme ende maecsel is ende hoe icken kennen mach ende waer hi was geboren ende wie hi is ende hoe men hem hiet. om dies wille dat icken mach leren kennen ende voer hem wachten dat hi mi nyet meer quades en doe dan hi gedaen heuet. Want ic versta an uwen woorden waert sake dat ic sijns machtich ware ende icken al leuende gedoden mochte nochtan en soude icker niet af gewroken sijn. Redene. Seker vrient du hebste [fol.50rb] die rechte waerheit gesproken Want en waerstu selue niet hi en waer niet weert. ende hi en soude gene macht hebben daer hi er nv genoech heeft. Want nyemant die leeft en souden willen aen sien noch oec prisen noch hem doen enighe weerdicheide. Want hi en waers niet weert. Wantet is enen tas of hoop van vuylre vortenessen ende van stinkender lingenen. of een carnier vol van stanken vanden lime der eerden. Ene verueerlicheide van duuen Tis een worm vreeslic ende diueers. welke geboren was int lant der wormen een worm in hem seluen wormen makende. Ende die selue wormen die van hem sijn gecomen. mit hem seluen voet enen worm. de welke worm bi hem seluen niet en mach roeren noch oec geenre hande dinc doen. Want hi is crepel ende sijns onmachtich. doof. blint. stom ende van groter onweerden. Ende nochtan hoe dat hi is van also vulen maecsele. nochtan so doetstu hem also ic di voer heb geseit. want du doetsten liggen herde vriendelike tusschen dine armen in dijn bedde mitti slapende. Ende noch doetstu hem dat vele onweerdiger is ende veel meer versteken. dats

106 50v [fol.50va] als hi heeft te vele gegeten ende du en hebs alte seer gespijst so draechstu en ydelen sinen buuc. Ja schiten ter heymelicheit of op de messen. Nu merct of hi di wel heeft eygen gemaect. Want zwaerliken heeft hi di ende hout in onweerdicheyden. Ende van alle desen saken en weet hi di genen danc. Mer hi is daer omme veel te meer verheuen ende veel te stouter om di seluen quaet te doen want hi is quaet ende van bitter naturen. pelgrim Vrouwe om gode waer om en noemdi mi niet sinen name sonder enich langer letten. ende laet mi staphans mi seluen wreken Want ic willen doden sonder enich langer beiden. redene. Lieue vrient di en is niet geoerloeft hem te doden. mer du moets hem wel castyen ende slaen om sijn quade costumen neder te doen leggen. Ja in dat ghi hem mocht doen pinen ende arbeiden ende dicwijl doen vasten. Ende ghi mochten oec leggen onder penitencien ouermits welker ghi nemmermeer van hem bet gewroken en selt mogen sijn. Want also alstuut hier voren hebs gesien also hebstuut wel ver [fol.50vb] staen. Penitencie is allene sine meystersse dien castien mach. Ende die gerechte wrake alst tijt is daer of nemen mach. Ende hier om leuerten haer si sellen wel castyen ende slaen mit haerre roeden. so dat hi voert aen di sal sijn onderdanich. Ende dit bistu bet sculdich te begeren ende te vercrigen dan dattu hem dodes. Want hi is di gegeuen dattu hem brengen soudes ter hauen der salicheit ende wt deser ellenden van leuene. Ende dit is al dijns selues licham daer du in wones. ende daer du dine vleischelike genoechten in nemes. Weet dat ict di anders niet en can genoemen. Urouwe wat pelgrim. is dat ghi mi segt het schijnt ene fanthome hoe ende ghi maect van minen lichame ende van minen vleysche onderscheit. Ende nochtan sie di dat ic hier allene bin mit v. ende hier en is niemant bi ons dan wi twee ic en can niet geweten wat ghi daer mede meent of wat bediet. Urient ic seg Redene ge di dattet niet en is aldus also ghijt verstaet. Want ic en peinsde noyt fanthome noch logene. Mer seg

107 51r [fol.51ra] hi is lenende op sinen staf. Urouwe ic Pelgrim. weet v hier af herde sonderlingen groten danc dat ghi mi so wel ende so vriendelic hebt gewijst ende geleert Mer seker vrouwe ic en soude niet wel durren ouer liden ic en hadde enich succoers van v. ende hier om bid ic v dat ghi v geweerdigen wilt mit mi te gane ende mi ouer te leidene. Want ic heb noch tegen v te spreken om enige dingen die nootsakelic sijn ter bedeuaert die ic onderhanden hebbe. Mittien nam si mi mitter hant ende leyde mi voer den ruden keerl inden rechten wech dies ic herde blide was. Ende de keerl bleef daer al toornich lenende op sinen stoc van obstinancien Mer daer of en rochte mi niet om twelke vrouwe redene herde sere loech ende was blide. Als ic mi sach aldus ontgaen ende was mit mijnre vrouwe redenen een goet stuc wech gegaen. Doe begonstic haer te vragene dat selue daer ghi mi hier te voren of hebt horen spreken. Vrouwe sprac ic. ic heb geweest ende noch ben in groten gepense wat bedieden mach dat ic mine wapene niet dragen en mach also wel als [fol.51rb] dese deerne doet. Want ics my herde sere scame. ende vermide. Want ic ben vele machtiger ende sterker dan si dunct my. Ende daer om begeer ic van v dat ghi my die zaken seggen wilt waer om dat is. Want ic sonderlinge geerne weten op dattet v geliefde. Hoe vrient en Redene. hebstu huden niet geweest in mijnre vrouwen gracien huus daer du tegen haer hebs gesproken herde vele hoe bistu so sot ende so dul dattu haer niet daer of en hebste geuraget. Ende nochtan en gelouic niet si en heeft di daer of yet geseit. Biden welken dattu moges weten tselue dattu vrages van dinen voerseiden wapenen.pelgrim. Seker vrouwe ic sal v seggen wat si mi seide op dat mi gedinct. Si seide mi dat ic hadde een quaet flaeu herte ende dat ic te wel ende te vet geuoet was. Mer my dinct in mijn beste dadic enige pine so ouer groot dat ic mager ende onsalich worde men soude mi ouer sot houden ende oec en soudic mine wapenen niet also wel mogen dragen als of ic ware sterc ende wel geuoet. Dustanige dingen maken mi al versaget ende verbloden my therte. Ende mijnre vrouwen

108 51v [fol.51va] en constic niet die waerheit geuragen. Want ic en dorste om dat ic duchte dat haer soude verdrieten ende dat ic my te haer waerts soude mogen misgripen ende hier om bid ic v dat ghi mi daer of berecht als ghi best moget op dat ghijt weet. Nu segt mi op dat Reden. ghijt weet of du biste allene of v anderde ende oftu niemant en hebs te voedene dan di allene noch te regieren. Seker vrouwe pelgrym. na mijnre vroetscap ende alsoet mi dinct so en heb ic niemant noch te regieren dan properlic mi allene Ende ic bin hier allene dat sie di wel. Ic en weet wat bediet noch waer omme dat ghijt mi vraget aldus hoge. Redene. Nu lere dan neerstelic ende hore mit groter begheerten dat selue dat ic di leren sal. Want ic sal di ander dinc seggen dan ic heb gedaen hier voren ende vanden contrarien sal ic di leren. Du bist sculdich te wetene dattu voedes den genen die di is een groot vyant ende hi is alle dage van di gevoet. gedronken gecleet ende gescoeyt. Ende ten is gene spise so costelic noch so lecker du en pines di altoos hem te beredene. Ende du [fol.51vb] en spares geen goet daer tegen ende om di te dienen was hi di gegeuen. Ende du biste sijn deerne nv worden. wantu wilten cleden herde vterlike ende herde behagel mitten wtnemensten clederen die du vinden mogeste om gelt te cope. ende vercieren mitten behagelsten iuwelen die du hem doen mogeste. Ende alle nachte legstu en slapen mitti in sachten sconen bedden ende in groten gordinen. Ende den enen dach leydstu hem in die stoue ende sander dages maecstu hem een bat. ende aldus soecstu hem allet sollaes dattu hem soeken moges nacht ende dach ende hier en vermoydi niet dat dinct v. Ende alsulc als hi is also hebstune geuoet. Ende du hebs vele neerstiger ende sorchuoudiger geweest dant wel noot was van hem ende dan oec noyt moeder was van haren kinde. Ende tis oec lange leden dattu begonstes dattu noyt sint ruste en hads. Ic wane al seidic xlvj. iaer of meer ic en soude niet liegen. Ende hier om nochtan al hoe dattu hem om sinen danc aldus hebs gedient ende sijn sollaes gesocht ende vercregen du biste nochtan sculdich te weten dat hi di bedriecht ende verraet ende hi pijnt hem di te vermoerdene. ende te vernyeten. Ende dits oec de

109 52r [fol.52ra] get my also help di god oftu waers in ene goede sollaselike stede daer wel teten ende te drinken ware ende alle die genoechte van dijnre herten ende alle die weelde die du gepeynsen souds mogen nacht ende dach Ic soude herde gheerne weten van di oftu daer gheerne in bliuen soudes. Ende rechte uoert antwoerde hi mi. Ey seker vrouwe ia ic. Ende doe seidic. Wat ist dat ghi segt. soudstu dan daer omme laten dinen wech ende dine pelgrimage te doen. pelgrim. Voer waer vrouwe neen ic. Want ic soude mi pinen derwaerts te gane ende dan soudicker wel te tide comen dat wanic. redene. Lieue vrient wat ist dattu segges van te tide te comen ten is geen man in deser werlt leuende dier nummermeer te tide comen en mach al liep hi ewelic voer waerts. Ende ic neemt aldus dattu wel te tide daer souts mogen comen na dinen solace. ende dijre genuechten. Want ghi sout derwaerts moeten gaen mit pinen ende mit arbeide. Nu vragic di oftu di souds pinen te wege te stellen ende te gaen also lange alstu sulke bliscap souds heb [fol.52rb] ben mogen. ende sulc sollaes. Ay lacen ic en weet wat antwoerden hier toe. sonder namelic allene dat ic daer wel soude mogen bliuen. ende oec soudic mi wel willen pinen derwaerts te gaen om mine pelgrimage te doen. Redene. Seker so hebstu dan dubbelden wille ende dubbelt gepeyns. Want dene wil gaen ende dander wil bliuen. Ende dat die ene wille de ander en wils niet. Ende aldus bistu contrarie in di seluen van dubbelden wille. Seker vrouwe also als ghijt segt also beseffe ict in mi seluen Trouwen so en bistu niet dan allene. Want du ende dijn lichame dat sijn si twee. Want twe willen en comen niet wt ene Mer si sijn van tween gheproeft claerlike. Vrouwe so bid ic v dan om gode dat ghi mi segt wie ic bin na dien dat ic minen licham niet en bin so maect mi daer af vroet dies bid ic v. Want anders en waer ic nummermeer wel te gemake noch te rusten van herten. Redene. O lieue vrient wat hebstu geleert. mi dunct dattu niet vele en cons. Weet dattet is veel beter hem seluen

110 52v [fol.52va] wel te bekennen dan te wesen keyser coninc of graue. Ja dan alle sciencien te connen noch alt goet vander werlt te hebben. Mer na dien dattuut niet geleert en hebs so hebstu goeden raet dattuut vrages. ende daer om sel ic di corts seggen tselue dat icker of weet. Den licham wt gesloten daer ic di of heb gesproken hier voren ende van allen punten hier of verscheyden. Du biste van gode de portrayture tbeelde ende tmaecsel hi sciep di van nyete ende maecte di na sine gelike. Ende voerwaer hi en mocht di geen edelre faetsoen geuen noch impetreren. hi makede scoen ende claer siende lichter dan een vliegende vogel onsterflic sonder nummer meer te steruen ende leuende sonder nummermeer te faelgieren Ist so dan dattu di wils besien ende du niet misdaen en hebs So en mach hem niet te dijnre naturen compareren hemel noch eerde noch oec die see. noch geen vogel noch geen ander creature sonder namelic der engelscher naturen. God is dijn vader ende du biste zijn kint. En waent niet dattu biste tkint van thomase van guillenville Want hi en had noch sone noch dochter die was van sulker con [fol.52vb] dicien. noch van so edelre creacien noch van so sonderlingen maecsele. dijn licham is dijn vyant dien hebstu gehadt van hem. Ende van hem so quam hi di Want hi en gewonnen heeft alsoet natuer ordeneerde. Te recht ist dattie boem draecht alsulke vrucht alst hem van naturen coemt. Want niet meer dan een dorre boem mach vigen dragen So en mach dat menschelike licham vrucht dragen anders dan orine ende vulicheide ende corrupcie vortenisse ende stinkende mes. Mer sulc onweerde lingene en bistu niet. Want du en hebs dinen oerspronc niet van sterfliken menschen. Want du sijs comen ende gedaelt van gode dinen vader. God en maecte noyt mit sinen handen in der werlt meer dan twee menschelike lichamen. Den welken tween hi beual dander te maken na haren exempelarise. mer tfasoen vanden gheeste behielt hi selue mit sinen properen auise. Ende woude dat si alle gemaect waren van hem sonder nyemant anders te onderwindene. Weet oec dat hi di gemaect heeft. Want du een geest bist. Ende hi stelde di inden lichame daer du in biste om

111 53r [fol.53ra] daer in te wonen een wijl tijts. ende om te proeuen oftu soudes sijn crachtich ende goet noyael ridder om te vechten ende oftu den licham soudes connen verwinnen. of dattu di seluen hem soudes ouergeuen ende lyen verwonnen. Weet dattu hebs strijt tegen hem in allen tyden ende hi tegen di. ten si dattu di op geueste. Ende en wachtstu di niet wel hi sal di bedriegen mit smekeryen ende verwinnen ende vellen der neder ende houden di onder hem ist dattu hem geloues. die du bi crachten biste sculdich te verwinnen twelke ghi wel vermoget. Want nemmermeer en soude hi ouer di hebben macht ten waer bi dijns selues wille ende bi dinen toedoen ende conforte. Du biste sampson. ende hi is dalida. ende du hebs cracht in di. Mer hi en heeft gene. Anders en can hi niet doen dan flatteren ende smeken om di den vyanden te leueren. Hi sal di wel binden ist dattu wils ende oec of sceren al dijn haer. Ende al dine secreten als hi se weet so sal hise ondecken ende openbaren alle den philistinen. Dat sijn die vyanden vanden vander hellen Dits die grote vrientscap ende die minne die hi te di waert he [fol.53rb] uet. ende die grote trouwe die hi di bewijst. Nu sich ende merc ende bepeynst v herde wel oftu sonder slach ende sonder stote di ouer geuen wils dustanigen here. Ende doetstuut du selste seker bedrogen sijn also sampson was. ende ouer zot gehouden werden daer toe. pelgrim Urouwe seker ic hore groot wonder. Want ghi heet mi een gheest die in mynen lichame bin gesteken. ende ghi segt oec dat ic sie claer ende ic en sie niet dit noch dat. Ende ghi hebt oec geseit dat mijn licham is vol stinkende mes ende onreyn ende blint ende noch menich ander groot wonder die welke mi herde vreemde sijn ende herde zelzene. Hier om bid ic v dat ghi mi claerlike daer of wilt leren ende rechte verstannesse geuen. Want ic en can v daer om niet wel vragen so seer bin icker in versaecht ende te wets. Reden. Nv verstaet dan ende daer na antwoort mi. Als die sonne te middage is verborgen onder ene wolke dat men se niet gesien en can. Ic vrage di dattu mi segges wanen die dach dan coemt. Vrouwe hi coemt also my dunct van die claerheit van

112 53v [fol.53va] der sonnen die welke bedect is onder die wolken daer haer claerheit doer schijnt ende neder daelt. Nu segt mi dan hoe die claerheit doer die wolken mach sijn gesien. Vrouwe gelijc dat mense siet doer een glas ende aenscouwet of also mach sien licht bernen doer ene lanteerne. Seker vrient Redene ic selt di hebben varinge geexponeert op dattu hebste verstaen dat gene dattu hebs geseit. Bider sonnen selstu verstaen die siele die du hebs in dinen sterfliken licham. Dijn licham en is anders niet dan een wolken ende een bernende lanteerne. Bider welker men siet die claerheit ende scouwet daer duer datter binnen is. Want dijn siel dier binnen is die is so crachtig dat si haer claerheit daer duer doet rayen. Ende dit doet wanen den dollen luden dattie claerheit die daer is al coemt van dier armer wolken. Mitter welker die siele is bedect. Mer en dade dese onsalige wolke die siele soude hebben so grote claerheit dat si soude sien van oesten tot westen ende si soude sien ende bekennen haren scepper ende minnen. Ende weet oec dattie ogen van dinen lichame [fol.53vb] en sijn gene ogen. Mer het sijn als glasen daer die ziele van dinen lichame doer siet Nochtan en dorstu niet wanen dat dijn siele noot heeft van desen ogen. Want sonder ogen ende sonder lanteerne so siet se wel haren geesteliken god van vore ende van achter waer si wil. Ende somtijt soude si bet sien waert dattet licham gene ogen en hadde dan si nv doet. Thobias was een wile blint. Ja anden licham mer niet aen de siele. Weet dat bi hem was geleert ende gedoctrineert sijn sone hoe ende in wat manieren dat hi hem beleden soude ende wat wege hi houden soude. Mer nummermeer en had hijt hem geleert had hijt mitter sielen niet gesien. Want die siele sach ende bekende claerlic al dat si hem seide. Ist so dan dat ic segge dattu claer sies dat wil ic wel conformeren Want du bist selue die sies ende dijn licham niet. Want hi en sage nummermeer en ware gheen lucht noch gene claerheit. Nu weet oec also ic di segge van dinen lichame also segge ic di van dinen sinnen. Want ten sijn niet anders dan instrumenten biden welken dijn lichaem ontfaet Bindfout; het vervolg van de tekst staat op fol. 55r.

113 54r [fol.54ra] minen lichaem herbergen ende wonen so werdic herde sere bedroeft ende bedruct Want ic en sacher anders niet an dan al belettinge. ende groten wederstoot. Ja te mijnre behoef. Ende doe kendic wel ende sach ouerwaer. ende gelouede dat al waer was dat mi redene gepredict hadde. Want ic sach wel dat mijn licham anders niet en was dan mes. Ende dat hi geens prijs weert en was. Ende ic sach wel dat hi ewelic soude bliuen op ene stede stille staende op datmens niet wech en dade. Want hi lach neder ter eerden gestrect daer hi en hoerde noch en sach. Ende hi en scheen oec niet dat hi enige continancie in hadde als van enigen cracht Ic ginc ende keerde alomtrent hem om te wetene of hi was ontslapen ende taste hem sinen puls. Mer weet voer waer dat icker noyt in vinden en mochte aderen noch puls noch zenuwen noch oec genen adem. niet meer dan aen enen bloc hi en was oec niets weert dat sach ic wel. Doe seydic fy fy van hem ende van al sinen gelate ende van sinen groten ouermoede. Ende als ict aldus al hadde gemerct ende besocht so sprac mi [fol.54rb] redene weder an. Vrient nv siet hier dinen viant ic biddi dattu hem wel leerts bekennen ende wie hi is ende oec sine macht ende wanen hi comen is. Want tis die gene die di dine wapene niet en laet dragen noch en wil gedogen. Tis die gene die di mit smekene neder velt ende destrueert ende hout verwonnen. Tis die ghene die di belet te clymmene ende te vliegen tot dinen scepper. ende ic hebber di genoech of gesproken hier te voren ghi mochter v wel mede laten genoegen. Ende oec bewacht di wel van dattu hier gesien hebs. Want du moets weder mit hem sijn gecleet. Ende du moets hem mitti dragen in dine pelgrimage. pelgrim. Urouwe seker mine meninge ende begeerte is dat ic geerne soude wesen gecleet mit desen wapenen om mede te gaen een stuc. Ja om te proeuen ofi cs e soude mogen dragen. Want warachtelike mi donct dat si nv niet mit allen en wegen. Reden. Seker vrient du segste waer si wegen herde luttel. ende daer om bistu sculdich te weten Waert bi also dattuse aen dades inden poynte daer du nv in biste du en

114 54v [fol.54va] soutster gene verdiente af hebben. Mer du bist se weder sculdich aen te doen alstu weder suls sijn gecleet mit dinen crepele de welke blint is ende stom. ende wel sculdich is sijn last te dragen. Want hi sel wel willen der baten delen dier af sel comen Want du en sels hebben geen goet. ten vtersten hi en selre aen willen delen. Nu nemeten weder ende doeten aen ende dan pijnt di te wapenen ende voert te gaen. Pelgrim Doe si mi dit geseit hadde so vant ic mi staphans mit minen licham weder geladen ende gecleet. Ende alle die weelde ende snelheyde die ic voer had ghehadt In welken ic zere verblide. In ene corte wile had ict al verloren ende was bedect onder ene wolken gelijc dat si mi te voren dede. Nv weet dat dese wolke die ic voer so seer hatede ic began se weder te minnen. Ende om haer smeken began ic te peynsen dat ic my te haer waers voegen soude ende daticharen wille doen soude om die grote minne die wi te gader hadden gehadt. Mer doe ic daer na wert gewaer dat ic aldus soude sijn bedrogen so began ic herde seer te suchten ende te wenen. ende te seggen. Wach arme wat [fol.54vb] sal ic doen. Aen welken van den tween sal ic mi houden. Ende mit dien sprac redene ende seyde aldus. Vrient wat hebstu ende waer om bedroefstu di. Wenen dat behoort den wiuen toe. ende ten staet genen man wel dat seg ic di. Pelgrim. Urouwe zeker ic wene ende tis wel recht. Want nv staphans eer ic desen armen ellendigen licham weder had aen gedaen so was ic so sterc ende so snel dat mi dochte dat ic twee mans crachte hadde. ende ic had wel geulogen totten wolken als my dochte. Ende ic sach alle dinc ende verstont ende mi en was nyemant contrarie. Want hi velt my ter neder ende hout mi onder hem gewonnen ende ic en heb gene cracht hem te weder stane. Want ic heb minen wille verloren ic en weet waer hi geuaren is. Mine cracht is als vanden genen die inder eerden is gedoluen ende is oec gelijc enen sceminkel die aen enen bloc gebonden is. Mijn licham is mi een zwaer bloc die mi ter neder trect. ende doet mi dalen als ic opwerts wil vliegen. Om minen wille dunct mi wast geseit dat selue dat ic langen tijt heb gesien gescreuen. Dat die licha

115 55r [fol.r] al dat hi heeft van di. Ende ic segge di oec mitter waerheyt dat hi van di is gedragen ende gevoet. Want en waer hi niet van di gedragen hi en soude anders niet sijn dan enen hoep van vulen messe die hem nemmermeer en soude mogen verporren bi hem seluen. pelgrim. Urouwe om gode soude ic v geerne bidden dat ghi mi segt hoe dit mach sijn. dat mijn siele draget minen lichaem die welke is binnen ende hi is buten. Mi dunct dat si bet gedragen is om dat si binnen is dan dat buten is. Want hi draecht selue altemale dat hi binnen heeft. Reden Nv verstaet ic salt di seggen. Dijn cledinge ende dijn habijt is omtrent di ende du biste binnen. Du soudes herde groot parlement maken seyde ic dat hi di droege. Lieue vrouwe ist dan vmmer also. Sonder twiuel vrient iaet. Mer dit seg ic di in differencien dat die siele draecht ende dat si gedragen is. Want si draecht principalike den licham. Ende die licham draecht haer dier gelike bi redene in te wederkeerne haer cracht te haer waerts. En hebstu nye scip sien varen doer een ryuiere [fol.55rb] ende datment bestierde. Daer aen mogestu nemen exempel sonder di yet te misdoen ende te quetsene. Die stierman die daer binnen is die voertet ende hi selue is daer binnen geuoert. Ende en waer hi in sijn scip niet hi en soude hem niet connen geuoeren noch bestieren. Hier bi mogestu nv weten dat dijn siele is die bestierre. Ende de meystersse van desen scepe dats te verstane van dinen lichame si voertene ende draecht. ende int voeren so is hi oec gedragen. Dat licham dracht se na haren luste ende na dat sijt consenteert. Ende hier omme ouermits dan weet dat se die lichame niet en soude mogen dragen ten waer dat si den lichaem droege ende bestierde. ende hier om bistu sculdich di te pinen om den licham te bestieren om dat hi di in hem genomen heeft te voeren So dat hi di brengen mach tenen goeden wege ende teenre saliger hauenen. Pelgrim. Seker vrouwe ic geloue v herde wel ende kenne dat my uwen raet ende uwen troost herde goet ende noturftich sijn soude woudi so vele doer mi doen dat ghi wt de

116 55v [fol.55va] sen scepe mi daet. Dats te verstaen dat ghi mi ontcleden wilt van minen lichame ende togen mi desen blinden crepel die mi so vele misdaen heeft ende also menichwerf als ghi mi segt ende noch en wil hijs niet begeuen ouermits dien so bid ic v dit dat ic gheerne soude proeuen ende vinden tgene dat ghi mi segt ende getoget hebt. Niet dat ic dochte van genen dingen die ghi my segt anders dan goet Mer ic en versta niet claerlic v sprake noch verstandelic Daer om so bid ic v dat ghi mi wilt ondecken ende verclaren biden welken dat ict leren mach ende bekennen. Reden Seker vrient ic geloue herde wel dattu mi luttel verstaets. Weetstu waer omme het is. tis om dinen lichame de welke maect een decsel ende een habitakel tusschen di ende mi. welc licham anders niet doen en can dan di contrarie te sijn. Mer om dat ghijt aen mi versocht hebt so sel ict di af doen op dat ic can ende ghi selt daer toe oec mede pinen ende laboreren. Want ic souder luttel toe dogen oficen ware van di geholpen. Weet ghi selten [fol.55vb] weder aen moeten doen ende torsen op dinen hals. Want mine macht en is niet so groot noch en strect oec niet so verre dat icken langen tijt van di soude mogen verweren. Ende seker het wert mi herde quaet ende herde suere sel icken van di mogen verscheiden een moment. Want het behoort 165 toe der doot die sonder ontbieden dicwijl coemt onversien. Nu neemten dan aldaer ende ic sellen nemen al hier. ende en geeft v herte tot genen anderen dingen dan tot mi allene. Pelgrim. Mettien so leide reden haer hant an mi ende si trac ende ic stac. ende wi arbeiden so vele ende so sere dat wi den krepel verwonnen ende leyden onder mine voeten. Ende mit dat ic mi van hem aldus sach ontlast so docht mi wel dat ic in die lucht vloech ende dat ic als niet en woech. Ic sach al omme ende omme daer ic wilde ende ic ginc oec op ende neder alst mi goet dochte ende mi geliefde. Ende geen eerdsche dingen en deerden mi noch en beletten mi dies was ic herde blide. Mer als ic begonste te peynsen dat ic weder moste aen Hier daer doorgehaald. 166 Hier staat onderaan de bladzijde in potlood lacune.

117 56r [fol.56ra] me die gecorrumpeert is ende die onabel ende zwaer is deert so der sielen ende bedwinget dat hi se in onsalicheyden hout. aldus bin ic tonder ende neder geleyt. aldus bin ic gehouden ende eygen gemaect. Biden welken dat geen wonder en is al wene ic ende screye ende roepe. want ic sonderlinge zeer mistroost ende tonvreden bin ende oec bedroeuet. Ende mit dien dat ic aldus karmde ende clagede so antwerde mi redene ende seide aldus. Vrient vrient nv sietstu herde wel ende bekennes dat ic di in genen dingen en heb gelogen noch misseyt. Want dijn licham is dijn weder sake ende oec dijn wederpartye in allen duechden die du doen wilste tot dijnre profiten. pelgrim Seker vrouwe tis also want ghi hebt mi van al tal waer geseit groten danc moeti hebben. Mer segt my noch een woort waer om hi sterker is dan ic bin. Of waer om dat ic also sterc niet wesen en mach noch oec en bin als hi is. Redene. Seker vrient hi en is niet sterker dan du biste. Mer du en moges hem in sijn lant niet verwinnen als hi di doet int dine. Want elc is sterc [fol.56rb] op sijn messene ende in sijn lant wil hi hem seluen betrouwen. Nu weet dat hi is in sijn lant ende op sine messen geleit ende daer om is hi veel te fierre ende te sterker tegens di. Mer hildijt also vaste ende also wel in dijn lant du soudes vele sterker sijn ouer hem dan hi nv is ouer di. Want hi en soude tegen di in geenre manieren mogen weder staen. Niet en seg ic dit om di te verblodene of dat ic seggen wil du en mogesten wel verheren in sijn lant ende op sine messen in sine macht op dattu wils. Want ist dattu yet conste scaken du selsten op sine messen maken scaeck ende mat. ende nemmermeer en sal hi hem also tegen di connen verweren dat hem helpen sal. Ende dat ic di staphans leren in corten woorden. Luttel eten luttel drinken. luttel rusten luttel slapen. vele arbeyden. vele bedingen. Sere wenen. Ende mids desen punten so sellen di die instrumenten van penitencien van hem geuen wrake mit groter eren wil hi of en wil hi. Ende dan als hi dus wert getemmet ende onder di verwonnen is ende geleit. Dan alre eerst sulstu di mogen wapenen mit

118 56v [fol.56va] dinen wapenen. Want mitter waerheit te spreken du en hebste geen so groten belet noch commer anders dan hi te weeldich is ende te wel gevoet. Ende dit wast selue datti gracie gods seide. doe du sprakes tegen haer in haer huys. Urouwe wa Pelgrim. rachtelic versta ic nv alre eerst dattu mi geseit hebs. Want te voren en verstont ics niet wat mi mijn vrouwe gracie toe seide vanden lichame Want ic waende dat hi ende ic hadden alleens geweest. Mer ten is niet aldus dat hebdi mi herde wel geleert also ict aen v wel versocht hebbe. Reden. Seker vrient alle die waerheyt hadstu wel mogen weten van haer haddijt aen haer versocht. Want van haer so heb ic al geleert dat ic can ende weet. Ende niet en soudic connen en had si gedaen. Al dat ic segge is al bi haer. Ic segge dat dijn licham is dijn vyant. ende hier namaels selstuut wel weten. Want alstu sels willen gaen den goeden wech hi salre di herde wel af connen keren. ende sel di doen gaen enen anderen wech. ende ic settet aldus oft geuiel dat hi di liet gaen dinen rechten wech. so segge ic di dat [fol.56vb] tu en vinden sels herde trage ende herde vakende. Want hi sel dicwile lange willen slapen ende rusten ende nemen sijn gemac ende staen spade op. Voert so seg ic di als hi ter maeltijt sel sijn geseten hi sel herde lange willen sitten ende herde node van daer scheyden. Ende alle dingen sal hi willen doen traechlic om di te beletten dinen wech ende hi sel herde wel sine punten connen wachten om di te bedriegen. Want alstu di alre minst wachten sulste so selstu di vinden bedrogen. Ende daer om radic di in goeder trouwen dattu vaste sijts in dine hoede ende dattu hem niet en betrouwes. noch en laet v mit sinen smeken niet verleiden. Want alstu does sinen wille dan mogestu wel weten voer waer dattu hem maecs seer stout ende tempert hem sine allamen mitten welken hi op di oerloget ende strijt ende ontkeert di wt dinen wege. Hier om siet hebstu mi wel verstaen so mogestu hem wel bekennen ende weten dat hi is dijn doot vyant. ende die verbiet dine wapenen te dragen. ende nacht ende dach poocht hi di te verraden ende te vermoorden ende te niete te doen. Pelgrim. Urouwe van gode danc ics v vijfhondert fout.

119 57r [fol.57ra] Want ic sie herde wel dattet al waer is dat ghi mi geseit hebt van minen lichame. welc ghi mi herde claerlic getoecht hebt hoe dat hi mi altoos is contrarie in alle de duechden die ic doen wille. ende om dat ic v kenne ouer so vroet ende so subtijl ende v altoos wel te besigen hebbe. So soudic v herde geerne bidden willen dat ghi mit mi sculdich waert den wech te doen ter scoenre steden waert daer ic bin geporret toe. Want ic vrese herde seer dat ic groot verdriet sel vinden in minen wech. Want daer leit menich quaet pat dat ic niet en kenne. Ende hier om waerdi daer mit mi ic soude herde groten troost op di hebben. Ende hier om so bid ic v om gode dat v gelieuen wil mit mi te gaen derwaerts. Urient du biste Reden. sculdich di te laten genoegen. mit gracien gods hebstu se mitti. Want nummermeer te genen dagen so en suldi mogen vercrigen noch hebben beter noch getrouwer geselscap noch oec profiteliker te dinen behoef. Ic en segge niet om dat ic mi wil ontsculdigen mitti te gane. Mer ic wilt geerne doen na dat ghi [fol.57rb] dies begeert. Mer ic segge di wel dat somwilen tusschen di ende ons beyden sellen sijn wolken ende misten ende donkere roken. Biden welken ic sel di verborgen sijn. So dattu mi somwilen suls sien donkerlike ende somwilen niet mit allen. ende somwilen sulstu mi sien claerlic ende onbedect. Ende dat sel sijn na dien dattu dinen wech houden suls. Mer ist dattu hebs noot van mi so suect mi omtrent di. Ende ist dattu mi daer suecste mit groten eernste du suls mi hebben herde gereet. Nu gaet altoos dinen wech recht voert. Want du en hebs geen noot te lettene. ende al mochtestu alle die werlt winnen ten soude di niet sijn so profitelic alst soude sijn te dier stede te comen daer du dinen wech begonnen hebs. Nu gaet dan den goeden wech ende en geloeft den licham niet meer. Want sijn raet en is v niet stichtelic mer hi is di herde ongetrouwe ende onorberlic Pelgrim. Mettien so ginc ic haer seer bedankende van alle den goede die si mi ghedaen hadde Ende pijnde mi om voert te gaen in minen wech sonder yet meer te letten. Ende ic vant dicwile dat si mi ge

120 57v [fol.57va] seit hadde ende wart gewaer van dat si mi leerde. Mer tgesciede mi luttel dat ic se mochte sien ten was als icker grote pine toe leyde. Want de wolke bedecte se my ende oec die scaduwe die mijn licham maecte. nv behoede mi god van commere ende van onrusten. Want ic en weet genen wech doer welken ic seker mach gaen ter steden daer ic wesen wille. Want als ic bi mi vinde mijn wedersake die ic sachte heb geuoet so peysic dat ic vele sal hebben te doene want ic dochte dat hi mi noch vele verdriets doen sel die mi in al minen leuen nye goet en dede. Pelgrym. Mettien dat ic alle dage enen dachuaert voert ginc so was ic al gaende altoos in droefheyden. Ende ic quam daer ic minen wech vant gespleten in tween wegen gedeylt niet dat si herde verre van een sceyden. Mer tusschen beyden was een hage welc mi herde seer verwonderde want si docht mi herde verre streckende ende daer waren in gewassen vele vreseliker bramen ende herde vele scerper doornen. Ende die waren herde seer onderminget. ende deen wech ginc ter rechter [fol.57vb] siden ende dander ter luchter siden. So dat mi dochte na minen besten al een wech wesen en had gedaen die vreselike hage die tusschen beyden stont. Nu weet dat ic sach aen die luchter zide sitten ene scone ioncfrouwe ende si docht mi wesen herde edele want si sat herde manierlic mitter eenre hant an haer kake ende mitter ander had si enen hantscoe daer si suuerlic mede sat ende speelde. Ende doe ic se aldus wel had gesien ende gemerct so sach ic wel an haer gelaet dat si niet en was ioncfrouwe van groter sorgen noch dat si luttel micte op enigerhande hantwerc te doen. Ter rechter siden sach ic sitten enen man die besich was mit matten te maken. Ende als icken wel hadde besien ende gemerct so was ic herde seer van hem veruaert. Want als hi sine matte hadde gemaect so sach ic dat hi se ginc scueren ende daer na so ginc hise weder maken ende vergaderen ende mi docht dat hi dol was ende wt sinen sinne ende dat hi ghene vroetscap in en hadde. ende zeker ic prijsde luttel al sijn doen daer hi mede besich was ende daer in dede ic als een sot.

121 58r [fol.58ra] so ic namaels wel gewaer wert an hem. Nochtan sprac ic hem eerst werf aen al wast dat ic luttel op hem mickede. ende seyde. Segt mi vrient ic bids di welc van desen tween wegen is die beste die welke ic hier sie voer minen ogen. Nie en quam ic hier binnen al minen leuen dan nv. Wijst mi vrient waer ic sal gaen best. Ende doe antwoerde hi mi al dus. Her goetman werwert wildi gaen. Ende ic seide herde vriendelic. dat ic woude gaen ouer zee in die stede van iherusalem daer die biscop vander stat van eenre maget was geboren. Ende doe antwoerde hi mi weder. Vrient coemt dan te mi al hier. Want ic bin inden rechten wech. Ende hier doer mi so begint den rechten wech van onnoselheyden. doer welken wech du moets gaen in die stede van ouer see daer du sijn wils. pelgrym. Seker vrient ic soude geerne weten oft waer is dattu mi segges. Wantet werc dattu werkes bewijst mi datter in di is herde cleyne wijsheyt. Ic sie dattu hebste geleert matten maken twelc is een arm onsalich keytiuich ambocht. [fol.58rb] Ende ic sie noch veel meerre wonder in v. Want ic sie alstu dine matte hebste gemaket dattuse dan breken gaetste ende dan weder maken want si docht mi herde wel te voren gemaect. Ende mi dunct dat ic noyt meerre wonder en sach want ten dunct mi gene grote wijsheit. ende hier om so dunctstu mi te male kintsch ende sot ende hier om en dar ic di niet wel gelouen. Occupacie spreect diemen hiet besicheyde. Urient al bin ic van enen armen ambochte ende van enen cranken werke. du en hebs daer om gene reden mi te lachteren noch oec te argueren tegen minen ambochte. Alle menschen en mogen niet smeden gouden cronen. noch si en mogen oec niet alle sijn wisselaers van gelde. Deen moet hebben vanden enen ende dander vanden anderen ende dat deen doet en doet dander niet. want waren alle lude van enen ambochte si souden hem alle te armeliker generen. Ende ic segge di oec voer waer dat arme ambochten dicwijl sijn van meerre noden ende doet oec meer staden dan tgene dat rijckelic ende groot is. Die een geneert hem bi

122 58v [fol.58va] den anderen. ende dat een en dooch niet sonder tander. daer en is geen van beyden hoe arm dattis dattet quaet si. op dat noyaelike gedaen si. Een mensche en dar niet roeken die vroet is hoe arm of hoe onsalich dat ambocht is dat hi can. mer dat si gerechtich subtijl ende noyael waer dat hi si. Want beter is arm ambocht noyael dan de ledicheyt van sconincs houe. Ende hier om ist dat ic scuere ende weder make om dat ic niet ledich sijn en wille. Ende hier om en bistu niet sculdich mi te lachteren Want had ic anders yet te doene ic souder mi geerne mede besich maken ende doen dat ic niet ledich en soude sijn ende dan en soudict niet weder scueren tselue dat ic gemaect hebbe om weder te vermaken. Mer du sietste wel dat ic nv niet en soude hebben te doen ten waer dat ic mijn werc weder vermaecte. Ende hier om bistu sculdich di te laten genuegen waert zake dattu mi minneste mit herten also du sculdich waers te doene. Lieue vrient pelgrym. soudic di mynnen wie bistu dan ende wanen is di gecomen dit gepeyns. droomt di [fol.58vb] of wat meenstu dat ghi dus spreect. Noyt en dadestu mi goet noch en moges doen dat dunct mi. Ende hoe soudic di mogen minnen du en dunkes mi hebben oec gene abelheit daer ic di omme sculdich waer te minnen. Ende seker men soude mi oec wel houden ouer sot waert dat ic di minde ende ic di anders niet en kennede dan ic doe. Want ic en sie in di anders niet dan dulheyt ende onsalicheyt. Want du prises meer die pijnres ende arbeyders dan du doetste die gene die wel te gemake ende ledich sijn. Mi wondert waer du ter scolen gegaen hebste daer du dustanige dingen geleert hebste ende waer om dat ghijt oec segt. Want ic wel dat ruste veel beter is dan arbeyt. Ende tis oec vele beter te ghemake te sijn ende ledich dan te spitten ende te deluen in gene grachten. Ende daer omme dat ghi meer prijst pine dan gemac so salmen di houden ouer zot. besicheyt. Seker vrient ic sie wel dattu mi kennes herde qualic dat dunct my. Ja of ghi en veynst v voer mi. Ende oec so kendi herde luttel die ledichede vander werlt van der welker

123 59r [fol.59ra] de kennisse is herde zeer sorchlic. Ic vrage di bi wat zaken ende bi wat redenen dat een yser 167 of een stael dat bouen maten gebruneert is herde scone lelic werden mach ende waer om dattet niet altoos sine scoonheyt en behout. Seker vrient om dattet stille leyt ende ment niet en besicht. Ende ist also als ghi te voren seyt so heb ic onrecht. Ende ic en weet wat ic mene dat ic mi stelle tegen di te argueren. Want mit herden cleynen saken so maecti mi confuus ende mat. Occupacie Metter waerheyt vrient iaet. Want gelijc dattet yser in auonturen is welc men niet en besicht van roestich te werden ende lelic. dier gelijc so ist van den mensche die ledich is ende traech in duegeden. Want hi is in groter auontueren roestich te werden ende besmet mit sonden. Mer wanneer hi hem wel besich wil maken mit arbeyden ende mit pinen dat behoeden van roestich te werden ende vander smetten der sonden pelgrym Nv bid ic di lieue vrient dattu mi seggen wils wanen di coemt aldustanige woorden te spreken ende dattu [fol.59rb] mi segs dinen name ende wie du biste. Want ic bin herde seer veruaert ende versaecht om dattu mi aldus hebs geantwoort. Want du schijns wesen een onnosel man. Occupacie. Sonder twiuel vrient gracie gods die du niet en siets sprect tegen di ic en bins niet. Want si geuet mi in al dat ic di segge. Daer om en versaecht v niet. weet dat ic bin die gene die den luden geue dat broot daer si bi leuen. sonder welc broot nyemant wesen en mach Ic bin oec die gene die den tijt cortelic doet ouer liden sonder verdriete. Ic bin oec die gene om wien alle menschen waren ende werden geboren om die vreselike bete vanden appel Ende ic bin geheten besicheit of occupacie. Ic en roeke mit welken dattmen mi noemt van desen tween namen. Ende doer mi so liden alle die gene die gaen in die stede van ouer see. Vander welker du mi spraecs doe du mi alre eerst zageste. Nu doet daer mede so du wilste ende lijt doer mi. of gaet ouer dander side welc du wilste. Mer wachti wel dattu niet en doetste datmen di ouer sott houdet. 167 Hier of een yser doorgehaald.

124 59v [fol.59va] om den quaetsten wech te kiesen. pelgrim. Als mi die mattemaker aldus hadde gepredict ende geseit wie hi was ende hoe hi was genoemt so peysedic dat ic soude gaen doer hem ende doer sinen wech. Ende mit dien dat ic was in dit gepeyns so begonste mi mijn arme lichaem te besmeken om my te bederuen. dat lichaem. Wat gaetstu aldus peynsende geloefstu den dollen mensche En sietstu niet dat hi is al sot Ende hi en can anders niet dan hem seluen tormenteren. ende den luden dolheyde ende onsalicheyde raden. en geloeften niet want hi gaet al mit logenen omme. Mer gaet spreken geenre scoonre ioncfrouwen die alle reynicheit in haer heeft die hier voer di sit vol bliscappen ende speelt mit haren hantscoen Ende vraget haer om den wech also alstu dades den onsaligen mattemaker. Si sel di seggen bi auontueren alsulke redene van desen wege dattu daer niet op micken en suls ende du suls vele lieuer den anderen gaen. Ende al en waer alle des niet so soudemen di houden ouer sot gincstu sinen wech ende du qualiken gingeste [fol.59vb] daer duut wel hadste mogen vragen deser ioncfrouwen. daer om so radic di best dattuut haer vrageste. Die gheest. Seker ic en sels niet doen want waert sake dat ic di geloefde ic soude herde varinge quaden wech gaen. Want ic weet herde wel dattu mi noyt goet en riedes. Doe antwoerde hi mi weder Of ic di die waerheyt segge selstu mi niet gelouen. Doe seide ic weder Ia ic wel. die lichaem. Den wech die du siets herwaert en is niet verre vanden anderen die ghins waert gaet Tis al een wech en daet die scerpe hage die tuschen beyden gaet welke hage en is so sterc men machse wel breken ende daer doer gaen. Ende daer om waert also datti dochte dattu vten wege waerste of verdoolt ghi sout herde lichtelic mogen doer de hage liden ende in dinen wege weder comen sonder yemants hinder Hier om segge ic di al doetstu minen raet ten mach di niet vele scaden dattu spreken gaetste die ioncfrouwe die daer sit ende speelt mit haren hantscoe. die geest Nu gawi dan onder ons beiden derwaerts. want

125 60r [fol.60r] ic sie wel ic en heb nummermeer pays ten waer dat ic di geloefde in eniger manieren. Ende mittien so ginc ic totter ioncfrouwen die opten anderen wech sat ter luchter siden ende ic groetese hoefschelic. Doe antwoerde si mi ende seide aldus. Lieue vrient sijt wellecome. Ende ic seide weder. Joncfrouwe bi mijnre trouwen ouermits dat v geliefde ghi daet grote caritate. ende groten dancke soudics v seggen woudi mi wisen minen wech daer ic geerne gaen soude. Want ghi daet grote aelmisse. ledicheit. Seker vrient wildi tot mi comen ghi en moget niet falgieren ghi en selt vinden dinen wech. Want ic bin poertier ende doerwaerdere van herde menigen sconen wech. Want ic leyde die lude inden busch om te lesen violetten ende alle manieren van bloemen. ende ic leydse oec in steden daer si genoechte hebben mogen. want si vinden daer alle sollaes ende sien alle bliscap ende horen alle genuechte van sange ende van instrumenten. die te lanc sijn te vertellen. Voert so plege ic se te leyden ten danse ende te spele daer si menich sollaes horen ende sien. ende ic doese sca [fol.60rb] ken ende spelen tafel spel rollen ende dobblen ende alle die spelen die si gevisieren connen. Nu merct ende bedenct di herde wel ist dattu hebben wilste alle dese sollacen so moetstu comen doer mi. Ende beraet di herde wel want du hebste dinen raet mit di. pelgrym. O lacen dits een quaet raet die ic heb mit mi Want noyt so en was hi willich mi goeden raet te geuen mer hi is tegen mi gestaen om te oerlogen ende te striden ende seker ic was wel sot doe ic sinen raet volgede. Ende ic bin opten dach van huden noch veel meer te wets dan ic noyt was. Want hi en wil van sinen pensioen niet ontberen. Ende ic moet hem geuen willic of en willic. so wel can hi smeken ende flatteren. Ic en weet of ic nummermeer wrake van hem en sel mogen hebben. Lieue vrient ledicheyt waer om segstu ditte ghi hebt onrecht want hi heuet di herde goeden raet gegeuen. Want genen beteren wech en mochstu op die werlt hebben. die geest. Seker ioncfrouwe ic soudet herde geerne besoeken waert waer. Want het soude deerste sijn

126 60v [fol.60va] dat hi my noyt in alle minen leuen soude hebben beraden te minen profite. Ledicheyt. Nv segt mi dan sonder liegen hoe dat hi di beraden heeft. Ende bi wat redene dat hi di te mi dede comen. Ende ic sal v stappans seggen of sinen raet goet is ofte quaet. die geest. Seker ioncfrouwe hi seyde mi dus ende gaf mi te verstane dat ic niet en soude gaen verre wt minen wege al quaem ic hier tegen v spreken. Ende oec so seide hi mi. Al waric wt minen wege ic soude stappans een gat hebben gemaect doer dese hage om daer doer te crupen ende te comen op dander side ende te geraken weder tot minen wege. Dustane redene gaf hi mi te verstaen. God geue dat si mi wel lonen moeten. Ledicheyt. Nv mogestu dan wel merken dat hi di niet en wil bedriegen. Want hi wil wel hebben pine ende dogen om di te bewaren. Want doe hi sprac vanden gate te maken doer de hage om te dinen wege weder te geraken. Daer an mogestu wel merken dat hi niet en socht sijn gemac noch zijn geuoech [fol.60vb] Want hi wilder wel om sijn gequetst ende bloeden van desen doornen ende scueren sine clederen an de bramen om di te wege te bringen. Hier om so geloeften stoutelic want du en mochster niet an verliesen. Comet stoutelic hier te mi tis dinen wech ende du sels wel liden. Ende weet oec dattu niet en biste deerste pelgrim dier doer leden is. Want de wech is herde wel betorden ende geslegen van ouden tiden. ende hi is herde gerakelic. Die gheest. Ioncfrouwe nae dien dattu wilste dat ic totti come so segt mi dijn condicie ende dinen name ende hoe men v noemt want ic sout herde geerne weten eer ic in dinen wech ginge. Ledicheyt. Seker vrient. om te weten minen name daer en leit di niet aen. noch ten mach di oec niet veel profiteren. Daer om so bid ic di dat ghijs mi verdraech. Want seker doer minen wech is herde menich pelgrim leden. die my noyt hier om en vrageden. Ende dat quam hier bi toe. Ic bequam hem luden so wel dat si daer om niet en roecten. Nochtan om dat ghijt vmmer weten wilt ende ghijs mi niet verlaten en wilt so sel ict di seggen. Nu

127 61r [fol.61ra] weet voerwaer dat ic een bin vanden poppen die mijn vrouwe traecheyde maecte wilneer. die du hier namaels sien sels ende vinden. Weet dat si mi hier sette ende beual te bliuen. want ic bin haer outste dochter ende bin geheten ledicheit. Ende ic heb veel lieuer ende minne veel meer mine hantscoen wt ende in te doen dan te spitte ende te deluen in den velde ende soude grote pine hebben. Ende tmeeste werc dat ic doe dats in mi te spiegelen ende te kemmen. Ende mijn vrouwe traecheit en laet mi geens dinges gebrec hebben. Ic sitte oec ende visiere des heyligen dages hoe ic vele fabelen gevinden mach. Ende hoe ic se alre best bewinpelen mach dat si warachtich schinen ende oec heb ic vele lieuer logenen ende truffen te horen ende geesten te vertellen dan ten sermone te gaen. Ic bin dijns lichaems vriendinne als du waecs ende slaeps. Ic wachten dat hi niet en si gepijnt. Ende oec doe ic so dat hem gene galen noch boblen noch puysten noch sieren en wassen in sinen vingeren Ic geue hem dicwijl enen schonen hoet van rosen op sijn hoeft ende oec van anderen sco [fol.61rb] nen bloemen menichfout. ende ic doen sochte stouen ende baden ende in sconen lijnwade leggen Ende daer na doe ic hem besien of sijn lijf ergent besmet is. Ende ist oec yet besmit so doe ict af dwaen. ende doen wel scoeyen ende cleden. Ende somwilen doe ic hem zieren in sinen handen wassen. om daer in te wroeten ende wt te nemen. Nu besiet wattu doen suls ende wat raet du volgen wils. Ende ist dattu te mi comen wils so segget mi rechteuoert sonder enich langer beyden want ic wilt weten. Die gheest Ioncfrouwe na dien dat ghi minen lichame sijt so vrient. na dien dat ghi segt Waert 168 dan sake dat ghine mindet. so en waerdi niet sculdich hem te bedriegen noch te verderuen. ende ghi weet wel waer hi verdoolt dat hi waer bedrogen. ende hi soude moeten doer die hage scerpelic lopen ende maken een groot gat om minen wege weder te geraken. Seker ic souden herde luttel beclagen al worde hi so gesteken mitten doornen dat hi bloede. Ledicheyt. Ganc henen stoutelic ende en sprecter niet meer af. want hi selue heeft den 168 Hier zit een gat in het perkament waar omheen geschreven is.

128 61v [fol.61va] wech vercoren ende daer om en mach hijs di niet witen noch hi en mach oec mit geenre valscher arguacien voert comen tegen di te argueren. Mettien ledic die geest doer ledicheyden ende ghinc doer haren wech ende den anderen wech vergat ic altemale ende ginc desen wech ouermits mijnre dolheyt. ende en mach so niet comen mi en moeter quaet of comen. Want ic bin verdoolt ende ic en weets niet. Mer ic selt herde varinge wel weten eert mi lief wesen sal.nu moet mi god verlenen ende gewegen also te gane dat ic die quade passen ende die felle gaten wel ouer liden moet ende moet geraken te comen te minen goeden wege. Want ic doer dese scerpe hage sel moeten liden. God geue dat mi wel lonen moet. Mit dien dat ic aldus voert ginc minen wech recht neder neuen der hagen. so hoerdic een stemme op dander side aldus roepen tot mi ende seide. O onsalich mensche wat doetstu daer ende waer gaetstu. Waer om hebstu geloeft den raet van der valscher logenarsen ledicheyt die alle menschen be [fol.60vb] driecht. Den raet dien si gaf sel di brengen in groter armoeden ende ellendicheyden Hi sel di leyden recht totter doot hoe crom dat die wech si. In corter tijt heeft si di bedrogen. Seker voerwaer sonder redene en was si niet geheten stiefmoeder van allen duechden. Want sinte bernaert gaf haer die name doe hi se sach ende bekende. Stiefmoeder mach se dan wel sijn genoemt van alden genen die de dueget minnen Dat selstu herde veringe weten. Want du sulste se alsuc vinden. Ten si dattu di herde veringe bedinkeste ende keerste herwaerts ende laet den wech varen die ghins waert gaet Want hi en mach di niet profiteren. pelgrym. Als ic dit hoerde was ic herde seer versaecht want ic en sachs noyt noch ic en wiste wie dat wesen mochte. Nochtan so antwoerde ic derwaerts ende seyde. ic bid v dat ghi mi segt wie ghi sijt die daer aldus tegen mi spreects. want ic en soude nummermeer bliscap mogen hebben ten waer dat ic wiste wie ghi waert ende wie ghi sijt ende wanen ghi coemt. ende

129 62r [fol.62ra] waer ghi wilt ghi die daer tegen mi spreect. gracie gods Seker vrient ghi waert wel sculdich te weten wie ic bin waer di vroet. Want ic heb di gedaen menige dueget hadstuut wel onthouden. Ic bin die di leyde in mijn huys ende togede di menich schoon rikelic iuweel die ic di gaf. vanden welken du mi cleynen danc wetes als mi dunct. Lieue vrouwe die geest na dien dat ghijt sijt so bedankic v herde sere ende ic bint seker wel sculdich te doene dat ghi dus vriendelic geweerdicht tot mi te comen ende tegen mi te spreken. Want seker ic heb herde grote begeerte tegen v te spreken ende te vragen van desen wege. ende wat dese hage bediet inde middewaert ende daer om so bid ic v dat ghi mi wilt wisen ende leren de rechte waerheyt daer af. Ende dan sal ic doer liden na mijnre macht ende comen totti. Ende al ist so dat mijn lichaem daer dogen moet pine ende verdriet. Ic mene ende hope mi daeraf te verbliden hier namaels. Want hi heeft geweest mijn berader. ende so vele te min geue icker omme al doecht hi pine ende droefheyt in dese ha [fol.62rb] ge te doerliden biden welken ic tot v comen mach ende bi v wesen. gracie gods. eker 169 vrient hadstu enich herte in dinen buuc du waers lange duer ende ouer comen tot mi. Want so ghi vorder gaet so ghi die hage dicker vinden sult ende sterker ende scerper. Urouwe ic bins pelgrim. herde blide Want so veel te meer sel mijn licham gepurgeert sijn. Wantet is al sinen raet dat ic daer zwaerlic bedrogen bin. gracie gods Nu verstaet dan in gods na mi. Ic sal di seggen dattu mi vrages. die hage is te middewaert van desen tween wegen. Si behoort toe der vrouwen die du sages mitten hamer mitter roeden ende mit den beseme. Welke vrouwe doet noemen penitencie in den hemel inder eerden ende inder see. Si plante selue dese hage om den luden daer doer te doen crupen die genen wech gaen. Want si en mogens niet gaen sonder pine te gedogen. ende weet dat si dese hage plante om haer instrumenten in te nemen also dicke alsijs noot hebben soude. Want in menigen steden heeft si se te besigen om den sondaer van 169 Representant voor S, niet ingevuld.

130 62v [fol.62va] quaetheyden te trecken want si is daer af tbeginsel. Ende daer om so radic di herwaerts doer te lidene. Want du sults herde varinge vinden op dattu voerder gaets. alsulken wederstoet die di niet en soude laten liden te mi waerts om geen dinc. Als ic mijnre pelgrym. vrouwen aldus hoorde spreken so begonstic al omme te sien of ic enich gat vinden mochte. doer te crupen. Ende mit dat ic aldus al omme sach so sach ic mijnre vrouwen redene in dander side dies ic mi verwonderde. Want ic kendese wel an haer maecsel ende aen haer wesen. Ende doe seidic tot haer. Mijn lieue vrouwe hebdi mi hier aldus laten dolen. Ic waende dat ghi mi geuolget hadt voet an voet. ende dat ghi mi nummermeer aldus en sout hebben laten dolen. Reden. Seker vrient an mi en ist gebrec niet. Want du lietste mi eerstwerf. ende waer di al hier comen du hadste mi noch gehadt mit di. Mer en waent dat ic yet wil gaen bi enigen wege die te lachteren of te begripen sijn. mer ic wil mi houden aen den goeden wech daer die goede pelgrymen gaen. Coemter oec mede [fol.62vb] ende geloeftet gracien gods. want si heefti altoos tbeste geraden. ende si voerseide di wel dattu vonden hebs. die geest Doe ic dit hoerde doe begonste ic noch te merkene ende te siene waer ic soude mogen dore ende waer die hage dinnest was ende daer minste doorne waren. Want mijn lichaem ontfermde meer dan hi mi wel sculdich was tontfermen. Nu moet mi god bewaren bi sijnre groter goedertierenheyt. Want ic bin in groter armoeden van auontueren. Want so lange vlieget die vogel herwaerts ende derwaerts dat hi wert geuaen mitten stricke twelke in sinen wech geleit is of hi wert mit enen pile gescoten of mitten terre geuaen. Ende daer om is hi herde dol die niet en doet dat hi te doen heeft als hi mach. Want hi en cant niet gedoen als hi wille. Ende seker aldus so wast 170 mit mi geschiet. want mi was ongereet doer die hage te crupene Nv sal ic v seggen hoet mi geuiel welc mi seer tegen ginc. Want also als ic ginc al siende hoe ic best doer die hage soude mogen comen so waren in minen wech geleyt banden ende 170 Hier seker doorgehaald.

131 63r [fol.63ra] strecken die ic niet en sach. Ende ic vant mi seluen daer in verwerret eer ict wiste mitten voeten ende geuangen. Omme welke ic seer was veruaert ende mijn herte bedroeft. Ende ic liet hier omme dat ic niet en dorste spreken tegen redene. ende ic vergat gracien gods mit allen. ende vander hagen en roekedic mit allen niet noch om enich gat te soeken noch te breken om duer te crupen ende ic had genoech te peysen om die stricken van minen voeten te doene. ende ic en was also sterc niet als sampson daer om en condicse niet gescueren noch te niete gebrengen. Nu seg ic v dat een lelike oude quene was achter mi die ic niet en sach om dat si mi volgede. ende si hielt de coerde mit eenre hant. Ende als ic mi omme keerde ende ic se sach so was ic veel meer veruaert dan te voren want si was al verrompelt lelic ende zwert ende eyselic te siene ende oec was si vuyl ende onreyne ende si droech eens vleyschouwers aex onder haer ocsele recht of si soude gaen slaen ende scouden zwinen ende coeyen. ende op haren hals droech si enen groten hoop coerden. Doe waende ic wel als [fol.63rb] ic se sach dat si plach wilde beesten te vane ende te binden mitten stricken die si droech. Ende doe ic se aldus wel besien had ende gemerct doe seidic tot haer Wat ist dat ghi meent vuyle oude stinkende lelike quene. ende wie si di. Ende waer bi gadi mi vangen ende beletten mine pelgrimage te doen. Seker het scijnt aen v gedaente dat ghi quaets aerts sijt ende dat ghi noyt van goeden aluen en quaemt om dat ghi aldus verradelike coemt sonder spreken. Vliet van hier ende laet mi gaen ende doet die stricken van minen voeten. Want ic en bin valke noch sperwer die welke men sculdich is te houden mit werpelingen dat si niet en ontvliegen. <Miniatuur: pelgrim ontmoet Traagheid met haar strikken> Ic segge di Traechheyde. bi mijnre oude du en sulste mi niet ontgaen alstu waenste. Want ter quader

132 63v [fol.63va] vren quaemstu hier in mijn gemoet te dijnre behoef. Want du sels mi rekeninge moeten doen ende seggen wat ghi daer mede meent dattu mi huden oude stinkende teue geheten hebs. Ic bin out dats wel waer Mer du hebs daer an gelogen dattu segs dat ic stinkende bin. Want ic heb in menigen sconen eerliken steden gelegen. Ja in conincs ende in keysers cameren ende oec onder vrouwen ende ioncfrouwen so bin wellecome noch alle dage. ende oec noch meer onder prelaten onder biscopen ende canoniken ende onder abden ende moniken. ende onder abdinnen ende nonnen. ende onder alle manieren van gheesteliken ende weerliken luden so bin ic lief ende weert ende ic en was noyt stinkende geheten van niemant dan van di. Wanen quam di dit in dinen moet. ende hoe waerstu noyt so coen dattu aldus dorste spreken. Ende du wel sietste ende weetste dattu geuallen biste in minen stricken ende in minen banden. Tis goet te siene an di dattu mi souts herde seer verspreken waerstu also machtich bouen mi als ic bin bouen di. Ende ic di niet geuangen en hadde. Ende om dies dat ghi mi aldus hebt versproken [fol.63vb] so sel ic mi seluen herde wel van di wreken. Want ic sel di varinge leiden in sulker steden daer ic di sel doen gelouen in minen god ende in minen vader. Sinte maria pelgrym. ende wie si di dan ende waer of hebdi therte so stout op uwe grote magen die ic hier sie. Ghi waert mi wel sculdich te seggen uwen name na dien dat ghi mi dus sere dreecht. want ic beginne mi herde seer van v te verueren dat dinke mi. Ic wil inde kerke lopen. Waendi waers. Traecheyt. Ghi foolt herde sochte mer het sel noch andersins wt gaen. weet dat ic di minen name niet helen en wille. Ende ic segge di dat ic eens vleyschouwers wijf bin vander hellen. Ende ic brenge hem geleyt mit minen stricken ende mit minen coorden gelijc datmen zwinen. Alle die pelgrymen die ic mit minen stricken mach vaen ende gecrigen ende gelauwen mit haren voeten die houdic ende sleepse mit mi doer die wase ende weet dat icker menigen heb geleyt ende noch menigen leyden sal. Ende ghi sult deerste sijn op dattu mi niet en ontspringes wt minen stricken. Ende hier om so bin ic al hier ge

133 64r [fol.64ra] comen totti al heymelic. Want had ic anders gecomen du mochtes mi ontsprongen of ontcropen hebben doer de hage ende dan waer al mine pine verloren. Icbin oec die gene die legge mitten kinderkine in haer bedde. ende doese wentelen ende keren omme ende laetse herde node op staen. Ic bin oec vercoren om hem luden te wiegen ende te doen 171 vakene. ende de ogen dicwile weder te luken dat si smergens die claerheit niet en sien. Ende dicwile doe ic dit den ouden also wel doen als den iongen. Ic doe oec den stierman slapen onder sinen mast. ende doe hem vergeten alle tempeesten ende alle grote winden daer hi om verliest al dat hijs heeft. Ic doe oec sonder spitten ende deluen dijstelen ende netelen ende vele quader cruden inder lude houe wassen. Tis oec bi mi menichwerf geuallen dat sommige dingen diemen rechteuoert had mogen doen dat icse heb doen beyden tot sanderen dages. ende menich werf heb ict hem mit allen doen vergeten. Dat mach elc mensche wel proeuen bi te biechten te gaen. ende ten sermone ende te menigen anderen goeden werken die ic hem menichwerf doe [fol.64rb] vergeten ende verleggen tot op enen anderen tijt. Ic bin geheten traecheyde al vol artentijcke ende fledersins zere verminct ende vol misquamen. ende dicwile vervriese ic ende verureuwe ende hebbe wtgebroken hielen. Ende oftu mi anders noemen wilste dan traecheyde so mogestu mi heten verdriet. Want van al dat ic sie so verdriet mi. Want gelijc dat twe molenstene die niet en hebben te malen hem seluen te niete wriuen. dier gelijc wriue ic mi al ontwee mids droefheyden ende verdriete die ic in mi hebbe. Want geen dinc en genoecht mi ten si na minen wille gewrocht. Ende daer om dat mi aldus verdriet daer om dragic dese aex mit mi. de welke is geheten verdriete van leuene daer die lude mede sijn verdooft gelijc oft ware mit enen loden wappere. Dits den aex properlike daer ic mede elyase verdoefde ende dede hem sijns selues vergeten onder den genieuer boem. Ende en hadde geweest die opperste gehorende god bi wien hi was twewerf gewect hi en waer my niet ontsprongen mit alle der macht die hi heeft gehadt. Mit deser macht verzware ic de clerken so zere in die kerke. 171 Hier op staen doorgehaald.

134 64v [fol.64va] waert dat mense vercochte bi gewichte die twe souden wel wegen drie. Ende alle die ic binde daer en latic mi niet een af ontgaen. Dese banden ende strecken die ic hier drage ende daer du mede biste geuaen die sijn gemaect van minen darmen ende daer om sijn si herde sterc. Ende du mogeste se wel trecken also vele alstu wilste. mer du en selstese niet mogen scueren noch ontwee trecken. Ende daer om so heb ic di geuangen daer mede om dat ic di vaste bi mi wil houden. Ende wilstu weten hoe si heten ic selse di noemen. Dene is geheten negligencie. of roekeloesheyde. Ende dander onnoyaelhede. Mitten welken dat ic herde vaste houde den luden als ic se heb daer in geuangen. Of ic waer segge dat weetstu herde wel. Want ic houde di mit alle beyde geuangen dat ghi mi niet en moget ontspringen noch ontgangen. Vanden anderen die ic drage op minen hals getorst daer of wil ic nv zwigen tot op een ander tijt alst poynt geuen sal. dan sal icker tijts genoech of spreken. alstu di daer in suls vinden geuaen. Ja van elken allene 172 bi sonder sel ic di daer of seggen om [fol.64vb] dat ic mi wil pinen daer in di te strecken ende te vane. de welke is genoemt den bant van desperacien. dats de selue bant daer hem iudas mede verhinc doe hi verraden had den coninc ihesu sinen meyster. Tis oec des hangemans strop vander hellen. mitten welken hi sleept ende hanget alle die gene die ic hem brenge daer in gestrict. Ende daer om so drage ic se achter lande. want hi heuet mi beuolen. ende als ic vinde enigen onverduldigen mensche dat ic hem daer of make een strop ende leyden daer mede ter hellen waers. Nu besiet ende merct of di die wint heeft gebrocht vander doot ter goeder hauenen van ledicheyden die haer noemt mijn dochter bi harer scalcheyden. Want si heeft di herwaerts gebrocht daer du sulste steruen. ende qualike varen. of ic en sterue inden wille. Pelgrym. Als die quene aldus had gesproken ende vertrocken van dat haerre officien toe behoerde. Doe antwoerde ic haer mit groter onweerden ende seyde aldus. Sekerlike oude quene mi dinct dat herde quaet is mit v te hebben kennisse ende wanderinge of enich gesel 172 e superscript.

135 65r [fol.65ra] scap Ende daer om bidde ic v dat ghi mi wilt laten gaen ende doen mine pelgrimagie die ic beloeft hebbe te doen so ic eerst mach Want ghi belet my herde seer ende hebter emmer toe ghedaen Ende doe si dat hoerde doe trac si haer aex van onder haer oxesele ende gaf my daer mede enen groten slach dat si my daer neder leide. Ende seker had ic doe ghehad mijn abregoel ane het hadde my gheweest wel nootsakelic Want die slach daer ic mede was gheslaghen die was groot ende si was dootlic Ende en hadde ic niet ghehadt ic niet ghehad in mine scaerpe vander saluen die de coninc maecte dats die ghiestlike salue die ghien sterflic mensche maken en can Dese salue hadde mijn vrouwe gracie ghedaen in mine scerpe doe icse van haer ontfinc want si wist seker wel dat si my nootsakelic soude sijn Ende daer om had si se der in gheleit om my mede te behelpen te saluen Nu suldi weten doe ic mi aldus neder gheslaghen sach doe riep ic herde lude Here god ghenade want dese quene heeft my mit harer aex so gheslegen dat ic mi niet ghehelpen en can Ende daer om [fol.65rb] bid ic v here dat ghi my helpt ende vertroost wt desen ongeualle mids uwer ghenaden Mer also ic my beclagede tot gode ende al kermende der neder lach. so werp die quene neder haer faerdeel om twelke ic niet en verblide Want si woude ontvouden tshanghemans vander hellen streck omme my an den hals te strecken ende daer mede houden gheuaen traecheit Segghet my vrient hoe is di te moede waenstu my ontgaen mit dinen clagen of kermen Seker ic sal dangemans stricke vander hellen aen den hals stricken ende daer mede sal ic dy slepen ende hanghen wanttet sel hem herde lief sijn pelgrijm Als ic se hoerde my aldus dreighende ende ic wel sach dat si haer daer toe bereede ende greep minen palster mit beiden haren handen doe rechte ic my op soe ic best mochte also ghewont ende ghequest als ic was in minen voeten ende mijn herte bequam my weder ende ic wilde ter haghe waerts lopen Mer die quene en was niet trage in my te volgen mit harer aex ende hilt my soe vast mitten stricken die om mine voeten waren dat ic voerwaerts

136 65v [fol.65va] niet en mochte Ende die quene seide keer weder ten machdi niet helpen du moetste emmer die haghe 173 vergheten Want tot mijnre aex ende tot minen stricken soe moetstu di accoorderen ende volghen ende willecoren pelgrijm Also als si my seide soe iaechdese my tot haer waerts mit haren aex ende mit haren stricken trac si my slepende dies ic herde drouich was Want ic hadde grote vaer dat si my mitten banden daer hem iudas mede verhinc mi an minen hals ghedaen soude hebben een stric Mer om dat ic tot haer waers was obedient ende ghehorsam so nan sise weder ende torsetse op haren hals ende verdroechs my Mer dander die ic hadde om minen voeten liet si neder slepen Ende si seide mi waert sake dat ic ter haghen waerts woude tien si soude mi weder te haer waerts trecken Ende seker si dede wel dat si my belouede Want also dicke als 174 ic mi wilde ter haghe waerts keren so deed se mi weder keren mit haren dreighene twelke si mi gaf ende si hief weder op die aex of si mi gheslaghen soude hebben. ende mitten strecke so trac si my weder tot haer waerts. [fol.65vb] <Miniatuur: twee vrouwen met hoorn etc., spiegel, pelgrim, Traechede> Also als ic mi pijn pelgrijm de wech te gaen ende my te verrene vanden haghen also mi die quene dede doen So sach ic comen opt hanghende van enen groten dale twee ander quenen herde eyschelike ende gruwelike lelic ende si dochten my herde wonderlic 175 ghescepen wesen Ende si quamen recht te my waerts ende die ene droghe den anderen op haren hals Mer dier ghene dier ghedraghen was was alte seer groot ende ghezwollen Ende het dochte my een werck buten maten Ende si had op haren hals enen stock ende enen hoorn in haer voorhooft om twelke si scheen herde vreesselic ende in hare hant hadde si enen horne ende enen blaesbalch aen haer hanghende ende si hadde omme haer enen 173 Hier wreken doorgehaald en geëxpungeerd. 174 Hier si geëxpungeerd. 175 r superscript.

137 66r [fol.66ra] witten mantel. Ende aen haer voeten had si twe scerpe sporen. ende het sceen dat si was meystersse ende vrouwe van der ouder quenen die si droech Want si deedse gaen derwaers dat si woude ende dede haer houden enen spiegel daer si haer in spiegelde ende besach haer maecsele. Doe ic dese twe oude quenen sach doe seydic. Here god mi dinct dat in dit lant anders niet en sijn dan oude quenen ende ic vrese herde seer dat si mi doden sellen. Ic en weet of ic geraect bin int lant van femennien daer die vrouwen hebben die heerscappien. Seker ic had lieuer te steruen in enen staden strijt dan hier aldus vermoort te sijn. Ende mit dien dat ic aldus stont ende karmde so hoordic ene stemme die tegen mi sprac. de welke mi docht wesen mijn vrouwe gracie gods. gracie gods. Lieue vrient ic segge v wel dat v geen karmen en helpt. Want du moets vmmer seker striden tegen dese oude quenen of du moets di hem luden op geuen sonder striden. Want du bist getorden in haer lant Ende weet seker dat niemant en mach comen in haer lant [fol.66rb] te voet noch te peerde hi en moet tegen haer oerlogen ende striden. ende daer om en versaget di niet van tween of van drien. Want hier namaels selstu er noch veel meer vinden die di veel verdriets sellen doen ende iammers. Ende daer om seg ic ist zake dattu anders niet gewapent en biste du selste herde iammerlike begaet sijn ende gewont hoe wel dattu di daer of sels connen gewachten. pelgrym Urouwe ic bid v om gode dat ghi mi wilt seggen wie dese twee sijn die mi so seer veruaren. Want ic en sach noyt so lelike wiuen binnen minen leuen. gracie gods Du sulstet hem selue wel vragen tijts ghenoech alstu wilste gelijc du deedste der geenre die di mit harer coorden leyde daer si wilde. Want si sellent di wel seggen ende wanen si comen mede ende waer si willen. Want ic hebt hem luden daer beuolen. Pelgrym Also als ic verstont ende besich was mitter stemmen die tegen mi sprac. So quamen dese twee quenen te mi waerts seer nopende mit haren sporen der eenre quenen die dander droech. Ende si nam haren hoorn ende blies daer

138 66v [fol.66va] mede. ende doe seide si tot mi. verbeit mijns daer. ter quader vren quaemstu hier. ghif di op of du biste doot. want mit enen slage sal ic di ter neder vellen. Ende wie bistu pelgrym. dan dat segt mi dat ic di mi op geuen soude. Wat constu maken ende wien behoordi toe dat ghi dus ouermoedelic sprect. Want ten si dat ic dinen name weet ic en geue mi nummermeer op al blies di noch also seer. Houeerde. Du selste weten dat ic die gene bin die dalre outste bin geheten van alle desen quenen. Ende tis wel recht want daer en is geen so out als ic bin des dar ic mi wel beroemen. Want eer die werlt was gemaect noch oec mede den hemel volmaect was so was ic gebroet in den hemel in een nest ende ontfangen ende gewonnen van enen onreynen vogel die geheten was lucifer. ende noyt en wert so quaden broetsel gebroeyt van enen vogel. Want also varinge als ic was geuallen vten doppe ende ic sach ende bekende minen vader so blies ic so zeer op hem mit desen blaesbalge die ic hier hebbe dat icken van den hogen neste neder 176 blies inden [fol.66vb] afgront vander hellen. Ende weet dat hi te voren so scoen ende so claer was dat hi veel claerre blickede dan de sonne Ende nv is hi ter wilen also sot worden ende so lelic ende gruweliker is te sien dan de doot. ende dat sulstu wel sien hier na alstu sels wanderen doer die see. Want hi is visscher daer in worden om te vangen vele dieren dier in zwemmen. Nv seg ic di als icken aldus gesteken ende geblasen had van sinen neste so viel ic mit hem neder ende quam inder eerden die nuwelic gemaect was twelke mi herde leet was 177 Want ic sach daer een werc. twelc gemaect was om te clymmen ten neste daer ic of geuallen was. Ende daer ic minen vader of gesteken had. tot inden afgront vander hellen Ende doe ic dit werc sach so en was in mi gene bliscap. mer ic peynsde in mi seluen mochtic ic soude dit werc so blasen mit minen blaesbalge dattet neder vallen soude mit minen vader inden afgront voerseit ende also ic peynsde so dedic. Want ic quam tot hem mit minen blaesbalge ende bliessen also in mijn gepeyns. dat ic hem maecte 176 Eerste e superscript, met invoegingsteken. 177 Hier om te clemmene ten neste da doorgehaald.

139 67r [fol.67ra] den buuc also gezwollen mit minen blasene dat hem dochte mochte hi eten vander verbodenre vruchte hi soude also vol wijsheyden sijn als sijn vpperste god. Ende bi desen wege was hi bedrogen van mi Ende daer om was hi vten sconen vergiere geyaget. Ende verloos daer sijn voerdeel dat hi hadde om te clymmen ten sconen neste daer ic wt geuallen was. Ende als ic dese twee kintscheyden gedaen had inder tijt dat ic herde ionc was so peynsdic noch alte veel meer quaets te doen ende seker ic heb sint alte veel quaets gedaen ende noch meer doen sal want ic bin moeder ende oerspronc van alre quaetheit. Ic make ende brenge toe alle oerlogen ende alle strijt. Want tusschen den groten heren so doeicwassen menige discoorden ende hatyen ouermits welken si 178 deen dander ontseggen. Ende alsi comen te stridene so beledicse alle na mynen wille Want ic bin vrouwe van hem luden ende coninc stauele. Ende ic doe hem deen den anderen dootslaen ende vermoorden bi hate ende bi nyde ende menige creature dier noit toe en hadden scult. Alle nyewe [fol.67rb] dingen sijn oec bi mi gemaect. Ende ic bin daer of oec meerre meysterse dan die coninc selue is. Want alre meest dattu sietste van diueerschen cledingen diemen draget daer of bin ic meysterse. Want mit minen blaesbalge so blasic hem luden in de oren alle die ongeoerdeneerde manieren daer si haer clederen mede sceppen ende ontmaken. Ende dies gelijcs brengic oec toe dat si thomen haer voete mit pollanen ende mit ongeordenierden cousen. ende bi mi so worden si gelijc wilden dieren ende gaen als beesten. Ende mit den crommen becken die si dragen an haren scoen so geliken si den vogelen. ende bouen den griffoen ende alle dese nyewe manieren doe ic hem visieren om dat ic wil dat men se merke ende besye hoe si gecleet sijn ende gescoeyt naden nuwen aert. Ouermits dat ic meysterse genoemt bin sonder gelijc in alle minen werken om te hebben van alle luden den prijs ende dat nyemant en si mijns gelijc. Want vonde ic yemant mijns gelijc mijn herte soude stappans spliten ouermits ontwe Voert seg ic di Dat al dat mi vten monde gaet ende dat 178 Hier ontfan doorgehaald.

140 67v [fol.67va] ic spreke dat wil ic houden staende. Want nummermeer en soudic willen weder roepen dingen die ic geseit hebbe. Ende genen meyster noch leraer en begeric te hebben. Want genen sin noch gene wijsheyt en dinct mi also goet als de mine ende gelijc dat die scorfde haten den cam ende scuwen de loge also seer hatic alle die ruden ende die leringen die men mi geuen mach of wisen. Want den sin van anderen luden en prisic niet enen twint om dat mi dunct dat de mine altoos beter is. Ende om dat in geenre tijt geen dinc wel gedaen en is noch oec geseit noch wel geordeneert of ten si wt mi comen. hier om en prisic niemants conste. Ende ic laet mi dinken waer dat enich mensche wel dade ende wel seide na dien dattet mi niet en waer geseit noch gedaen so soudics in mijn herte hebben groten rouwe ende so grote onweerde dat ic wel soude in tween stucken spliten. Want ic wil allene hebben den prijs ende den lof Ende ic segge di dat ic herde droeuich bin als yemant is geeert geprijst of gelooft dan ic Ic souden stappans hebben in [fol.67vb] groter onweerden ende ic souden willen te niete doen ende seiden dat een eysel kersten waer gemaect. Ist oec dat mi yemant geeft prijs ende lof ic gelate mi of ics niet en hoerde of ic segge dat hi mit mi boerdeert. Ende dat hi aldus niet en soude doen. mer om mit mi te loeftuten want ic weet wel dat ic niet so suffisant en bin als ghi segt. Icbekenne mine fauten wel ende ic en kan niet dats mi leet Mer weetstu waer om dat ic dit segge ende dat ic mi dus seer veroetmoedige en penst niet dat ict mene te seggen om datmen mi antwoerden sal. Seker vrouwe ghi segt waer want ghi kent v seluen wel. Ende waert oec also dat men aldus tot mi seide ic soude stappans te bersten ende te spliten van rouwen. ende ic soude te bersten ende gedoot worden mitten seluen zweerde. dat ic gesmeet hadde. Mer om dat ic wel wille datment anders meent. Ja in mijn ere te vermeerren ende minen name te verheffene ende datmen segge. vrouwe behouden uwen pays ende uwer weerdicheit du biste alre eren weerdich. Want tusschen hier ende hoge romen

141 68r [fol.68ra] ia noch voerder te iherusalem toe so en soudmen niet vinden v gelike noch die enige duecht soude connen gedoen tegen di noch oec also wel als ghi. Ende weet nv als ic hore dustanige smekinge ende flatteringe ende datmen mi dustanige ere seit dan springic in mijn herte van bliscappen. Ende minen buuc heffet mi al so groot als ghi sien moecht van weelden. Ende ic moet hebben een wider pallays in te stane ende enen meerren stoel op te sittene. Want ic soude varinge weder bersten quamic in enich bedrom. Want ic bin fierre dan enich liebart ende wilder dan een peert ende ic besie den luden mit sconen ogen ende strecke minen hals om hoge ende sie verre bouen allen luden ende ic gelate mi so vterlike ende so ouermoedelike dat alle die werlt genuechte in mi heeft op mi te siene ende op mi te merken. Noch doe ic veel meer want van ander lude doecht makic mine stallage ende pine mi bouen te sitten gelijc dat die sceminkel doet nochtan en is in mi anders niet dan wijnt ende rooc. Want ic bin gelijc eenre blase vol wints. Die anders in haer [fol.68rb] niet en heeft dan stanc. Ende om dat ic also groot bin geswollen so en mach ic niet sien mine voete noch minen ganc. noch ic en mach niet sien enige siecheit noch gebrec in mi. mer van anderen menschen sie ict herde wel. mer van haren duechden en wetic noch oec weten en wille anders niet dan ic daer mede boerdere ende make mijn sceren. Daer om so bin ic van ouden tiden gecroont ende coninginne geheten. Mer doe mi ysaias eerstwerf aen sach so vermaledide hi mine crone want hi was drouich dat ic se droech ende dat ic coninginne was genoemt. Ic bin geheten houeerde die moy bin ende fier ende heb in mijn hoeft geset enen hoorn om die lude daer mede te hortene ende te stoten. die wel gelijct den hoorn van enen eenhoorn. In welken hoorn te verstaen is fierheit ende vreeslicheit. Want in de werlt en is geen so scerpen naelde noch so scerpen verstaelden punt wel getempert die so haestelic soude mogen doergaen therte van enen mensche als ic soude mit minen hoorne. Ic horte

142 68v [fol.68va] daer mede herwaert ende derwaert ende en spaer clerc noch prince noch genen groten here Want ic lope op hem luden gelijc enen verwoeden stier. Ende weet dat die gene die gepurgiert sijn ende gesuuert van haren sunden voer haren prochipape. dat sijn die gene die ic alre vreselicste hurte ende steke mit minen hoorne in mijnre grampscap. Ic drage mit mi enen blaesbalch sporen ende staf ende hoorn ende bin gecleet mit enen witten mantele om dat minen staet te scoonre togen soude. Nv weet dat mynen blaesbalch is geheten ydel glorie ende is gemaect om die gene mede te vercierne die hem in haerre dolheyde verwanen. ende die oec mede gewassen sijn ende geuoet in haerre oude onreyne sonden. Ende ic doe hem wanen mit minen blasen dat si veel scoonre sijn dan ander lude ende oec weerdiger mede. Desen blaesbalch had nabugodonozor herde weert in hem seluen. Want hi seyde dat hi babilonien hadde gefondeert in sine cracht ende scoonheyt. ende hi blies daer mede so seer dat hi binnen bernede van ydelre glorien. Ende gelijc dat die wint af doet vallen die scone vruchten [fol.68vb] van den bomen. Also doe ic mitten winde van desen blaesbalge neder vallen alle duechden. ende dalre meeste ende dalre hoochste blasi dicwijl so sere dat ic hem doe verliesen haer substancie ende haer leuen. En hebstu Houeerde. noyt horen spreken van eenre crayen die wilneer had enen case in haren bec ende doe quam de vos tot haer ende steldese ter redenen ende bat haer sonderlinge seer dat si hem woude singen een liedekijn. Want hi had horen seggen dat in alder werlt geen vogel so wel en sanc als si. ende doe die craye hoerde seggen desen prijs welken prijs anders niet en was dan wint wt minen blaesbalge so ontdede si haren bec om te singen ende mittien ontuiel haer die kase. Ende die vos die anders niet en sochte dan den kase nammen ende lieper mede wech. Bi desen exempel so mogestu claerlike wel merken dat ic mitten winde van desen blaesbalge doe die gene neder leggen al dat sijs hebben. Als oec sommige menschen sijn die enige duecht in hem hebben van geestelicheyden van gracien of van weerliker fortunen van eerdschen

143 69r [fol.69ra] goede ist dan dat ic hem deren wille. Ic blasen so mitten winde van minen blaesbalge dat ict hem al doe verliesen ende te niete gaen ende maec se fortuneloes. ende hier om dan waren die creaturen wel bedocht ende dat si hem kenden gerechtelic si souden hem wachten van desen winde mit groten anxte ende vare. want menich mensche worter bi bedrogen. Want dese wint en is anders niet dan asschen die mit enen cleynen windeken gespreyt ende te nyete wert. Dier gelijc so gaen te niete alle duechden alle rijcheyden ende grote goede bi minen winde die ic wt minen blaesbalge blase. Mit desen blaesbalge doe ic oec luden menigerhande instrument dats te verstane die gene die ydel sijn van duechden ende die gene wijsheit in en hebben. Ic blaser oec mede op alle die gene die den creaturen quaet ende onrecht doen ende ic laet hem luden dunken dat niemant en is haers gelijc noch weert tegen hem verheuen te sijn. Ende ic segge di noch meer. dat so wie in hem heeft enich geestelic licht. Ic blaest hem wt mit desen blaesbalge ende doe hem daer af sceyden ende maken also zuuer van [fol.69rb] allen duechden als of hi noyt duecht gesien en hadde. Ende ouermits den winde van desen blaesbalge so bin ic oec selue so gezwollen also ic di voer heb geseit. ende en ware dat voetsel dat ons eua leerde nutten ic soude haestelic spliten of ic soude van rouwen moeten steruen. Ende daer om in de stede van ademtochte so heb ic enen specialen horen. Biden welken dat ic wt blase den wint die ic heb in minen lichame. Desen blaesbalch is genoemt beroemicheyde Biden welken ic versage alle de beesten vanden lande ende doe hem luden die hoofde op heffen. als icken doe luyden ende icker in blase. want ic beroeme mi menich werf van dingen die ic niet en hebbe noch noyt en hadde noch nemmermeer hebben en sal ende ic segge oec dat ic dingen gedaen hebbe in tiden voerleden die ic noyt en peynsde. ic segge oec dat ic bin van hogen magen ende van edelen machtigen ende groten geslachte ende ic was geboren in een huus daer grote possessie toe behoorde ende dat ic wel can doen dit ende dat ende al datmen doen sel. ende oec seg ic dat mi de co

144 69v [fol.69va] ninc wel kent. Ende oec blasic vele meer anders genoech daer ic sie datmen tvolc mede mach brengen in dolingen ende in onbekentheiden ouermits welken dat mi de sotten ende sottinnen wel gelouen. Ic blaser oec mede als ic proye hebbe geuangen of als ic yet nyewes heb gedaen dat mi goet dunct. op dat icker ere ende prijs of hebbe. ende hier in heb ic also grote genoechte als een henne doet die haer ey niet verzwigen en wille. Want si kakelt vaste om dat haer dinct grote ere datmen te haren neste coemt om te besien offer yet in is. Ende aldus so ist van mi in mijn blasen. Ende ic segge oec vmmer altoos mede. En hebdi niet gesien ende gehoort hoe ic dit heb gedaen ende geseit. Ende en dunct v niet dat ic sonderlinge wel heb geseit ende subtijlike toe gebrocht ende oec mede te minen profite. want waendi dat yemant die leeft soude hebben of connen of mogen gedoen gelijc mi. Seker als ic wille om een dinc luttel studeren ende mi seluen daer mede belemmeren so en weet ic nyemant die leeft die yet tegen mi soude connen doen. Dese voerseyde hoorn maect dicwijl ende menichwerf quade ia [fol.69vb] gers. Want die gene dier mede plegen te blasen ende te iagen het geualt hem selden dat si yet goets plegen te vaen want gelijc dat die aextre mit haren cryten alle vogelen veriaget. ende dat geen vogel sijn nest biden haren maken en dar ouermits harer quader putertiericheyt. Also loopt ende vliet elc goet mensche als hi hoort tgeluut ende tgescal van desen hoorne die welke onnatuerlic is te horen. want nyemant die leeft en dar sijn nest bi hem maken om sijn gescal ende om sijn blasen. Desen hoorne en gelijct niet roelants hoorn daer hi mede blies doe hi sterf. Want hi is out. Ja van dier tijt dat ic was geboren. ende daer mede was ic gehantghift. Ende also lange als ic leue sel ic daer mede blasen. sonder af te laten in geenre manieren op dat hem een igelic bi mi sal mogen kennen op dat hij wille. Nu sel ic di seggen van minen sporen daer ic wel bi bin bekent. Si togen dat ic geerne ride scone tellende peerde ende frissche scone corssieren ende dat ic niet te voet en soude gaenicen soude hebben mijn peert bi mi. Ende si togen oec dat ic bin vele

145 70r [fol.70ra] te ghereder om den luden van bachten te slaen ende verdriet te doen ende om aefrecht te gaen ende te horten eers ouer bolle. Ende oec sijn mine hielen vele te stouter. Ende wilstu weten hoe si heten ic salt di seggen. Deen hiet ongehoersamheyt ende dander wedersporricheit. Nu weet dat dese eerste spore had adam an sine voete gespannen doe hi at vander verbodenre vrucht. Want geen sins en had hi derwaerts mogen tasten noch peynsen en had hi derwaerts niet geeerselt. Ende sonder der hulpen vander spore der ongehoersamheyt en had hi niet mogen derwaerts eerselen. om dat die wech daer niet gancwijs en was noch oec gerakelic. Want daer en had niemant geweest noch gegaen dan eua allene. Mer namaels als hi hem verstoutede mit desen sporen so quammer hem vele quades of ende oec allen luden mede ende noch meer sal. Want daer gecreech hi den doot daer hi den menigen mede gedoot heeft wel mocht hi ter quader tijt heten een edel man dat hi om sijn eeten hadde sporen ghespannen. Ende ter quader vren so had hi rosside dat hi om haren wille moste den doot [fol.70rb] curen. Want en hadde dese rosside niet geweest de welke van sijnre siden was geformeert hi en hadse niet begeert te spannen. want hi en wiste wat doen mit etene noch mit weerliker spisen. Mitten anderen spore van ribellicheit was wilneer gespannen coninc pharo. Ende dat was te dien tyden doe die vpperste wilde wt sinen handen ende wt sijnre mogentheyt werpen tvolc van israel. Want hi dede hem so vele iamers ende verdriets dat hem sijn sporen namaels quamen tot groten scaden ende verdriete. Want bi geenre vermaninge noch bi teykenen die hi sach noch bi geenre plagen en woude hi sijn verhertheyt laten. Ende daer omme doe hi die kinder van israel genoech hadde veruolcht ende geiaget mit sinen sporen. so geuielt bi des vppersten conincs wille dat hi hem seluen properlic iagede in de rode zee. Ende daer om seg ic dat sulc waent somwilen enen anderen slaen dat hi hem seluen ter neder slaet ende blijft oec mit allen tonder. Ende men pleecht oec te seggen in een bispel dat hi niet wel vroet en is die hem stect tegen de naelde Mer wat men seit of predict of watter of geschien mach die houerdige

146 70v [fol.70va] en mach hem niet onthouden Want hi betrouwet hem so op sine sporen dat hi int eynde daer om sijn leuen verliest als hi er hem minst voer wachtet so valt hi ende glijt Nu sal ic di seggen tbediet van minen stocke die ic drage in die stede van minen palstere. Ic ruste daer op ende lene als mi yemant wil tanen of gram maken bi predicacien of 179 bi leringen tgene daer ic gene genoechte toe en hebbe. Ic verwere mi oec daer mede ende bescerme als my yemant tegen minen danc wil bestriden ende berouen mi van dingen daer ic genoechte in hebbe. Ende ic verwere daer mede sonden ende gebreken ende ic houdse oec staende in haren crachten. Want daer en is gene so out noch so onreyne die ic verwonnen wil ouer geuen. Dits die stoc die du sages hebben rude verstandenisse in sijn hant den ruden keerl doe hi disputeerde tegen redene. de welke op dats di gedenct was di genoemt abstinencie. Op desen stoc leende wilneer saul de coninc van israel doe hem samuel die profete begreep vanden roue die hi brochte van amalech. Dits oec een [fol.70vb] stoc om enen koe herde die welke niet bogen en mach als hier op leent. Want hi is herde hert worden van outheyden. ende weet dat hi ghehouwen was int foreest van egipten ende hi was mi van daer gebracht. Ende ic plege daer mede te slane mit groter gramscap die herten van den dorpers om dat si noch herder souden werden. Ende ic doe mi daer mede haten mit allen luden van goeder verstannessen. Ende ic doe oec daer mede vlien gracien gods van allen menschen daer ic mach. ende ic make daer mede een abuys ende belet allen den genen die hem pinen te keren ter hagen waerts van penitencien. Ende ouermits dien dat belettinge te meerre si so doe ic traecheyden haer banden vaste daer aen doen ende hechten haer stricken dat si niet wech lopen en mogen ende om dat si te min pinen hebben en sel den genen vaste te houden in haren strecken dien si geuangen heeft. Nu merct ende besiet oftu di niet wel sculdich en biste te heten onsalich ende keytiuich mensche dattu so verre ende so lange hebs gegaen dattu mi geuonden hebs ende gemoet. Want 179 Hier be doorgehaald.

147 71r [fol.71ra] zonder twifel ic sel di herde varinge togen tspel daer ic mede spelen can. Mer om dat ic di hier te voren so vele heb geseit ende gedeclareert mine werken ende mine zaken ende waer mede dat ic omme gae so sel ic di hier noch seggen ende togen mijn abite ende hoe ict doe maken. Desen mantel daer du mi mede siets gepareert ende gecleet weet dat herde lange leden is dat hi eerst gemaect was. hi was gemaect om mede te decken dat in mi lelic is ende om mine gebreken mi daer in te bewinpelen. ende mine onreynicheyden daer in te heelne. Want geliker wijs dat die snee ene vuyle stinkende messen scone ende wit maect van buten ende niet van binnen also makic mi moy mit desen mantele ende segge totten luden dat ic scone bin ende behagel ende dat ic bin een heylich patroen. Mer waer ic van minen mantel ontcleet ende ic bloot stonde ic en soude van nyemant sijn geprijst noch geacht. Want men en soude gene duecht an mi sien. Ende ic vrage di oftu noyt en sages toueren mit enen hoedekijn of mit eenre mutsen daer die toueraer mede doet wanen den luden [fol.71rb] datter onder si een appel ofte een pere ende tgeualt dicwijl datter niet onder en is. Aldus mogestu merken van mi. Want hoe wel dat ic scine gemantelt ende geciert van buten mit minen sconen suueren mantel. Seker soude men mi wel van binnen besien. men en soude in mi niet vinden dan vuyle stinkende mes. Die vogel struys die draecht die rechte significacie ende wedergade van minen mantel ende van minen liue. Weet dat hi heeft vlercken ende plumen genoech omtrent hem ende nochtan en mach hi niet vliegen noch hem opheffen van daer hi gaet so zwaer is hi van hem seluen ende so vele vuylicheyden heeft hi in hem. Ende aldus ist van mi. al ist zake dat vele lude gelouen aen mijn abite dat si van buten sien dat ic bin een hoge vogel hemels ende contemplatijf ende si wanen oec dat ic een heylich sant die tot inden hemel vliegen mach om twesen dat si an mi sien. Nochtan wone ic inder eerden ende hebbe grote genuechte in minen werken ic en can niet vliegen om mine grote zwellinge. Ic hebbe mantel ende vlercken sonder reden ende om niet. Nu weet dat desen mantel is geheten

148 71v [fol.71va] bi sijnre rechter namen ypocrisie ende is geuoedert mit vossen vellen ende hi is buten gemaect van witten wollen laken. Ic dragen dicwijl te kerken. ende dragen om mi als ic wille quansuys gode genade bidden. Ende oec als ic vrese dat hem enich mensche sel af keren vanden state of weerdicheit daer ic in heb geweest een stic. Ic doen oec aen als icker af bin gedaen ende gedegradeert ende men mi te te niete waent doen. Ende ic make tsanctificetur binnen minen monde om weder daer toe te geraken in enige manieren. Ic doe daer mede dies gelike recht min noch meer alse die vos dede die hem streckede als of hi doot geweest hadde in den wech doe hi sach comen een karre mit haringe Ende dit dede om dies wille dat hi woude datmen opname ouer doot ende datmen op die karre werpen soude. Want hi peynsde mocht hier op comen hi soude sinen buuc so vol eten dat hi in lange daer na genen honger en soude hebben. dier gelijc so cledic mi ende ontclede als ic sie dat ic mine pine besteiden mach ende ic se te mi waert hebbe. Bi desen mantel heb ic dicke verheuen geweest in gro [fol.71vb] ten state ende in hogen grade als ene goddinne Mer minen gront was als een sceminkele ende also sijn alle mannen ende wiuen die mit desen mantele sijn gecleet. Want hi doet maken ende conterfeyten ander lude dingen dat niemant gedoen en can. ende dat is tsceminkels sede. Want hi anders niet doen en can dan de lude op hem te doen gapen. Weet dattie fariseen sceminkel was doe hi hem van buten togede oetmoedich gecleet mit goetheyden ende mit duechden. weet dat hi daer in conterfeyte dat hi gerechtich was ende wel leuede. Ende hi seide dat hi vastede twewerf in die weke. ende ten was geen sondaer gelijc dat was die publicaen die oetmoedichlic tot gode togede sijn gebreke dat hi herde wel gelijcte den scemynkele. Twelke willeneer dede al dattet doen sach enen scoemakere om twelke die scoemaker herde gram was dat hem dit scemynkel al dat hi dede conterfeyte. Ende doe en wist hem die scoemaker hoe best wreken dan dat hi pensde enen nauwen keer. ende het sceminkel dies gelijcs doen soude. Ende gebaerde als of hi

149 72r [fol.72r] sijn mes ghewet hadde an sijn kele ende hi leit neder ende ghinc wech Ende also varinghe als hi wech was ende scheminkel dat versach soe ghinc si derwaerts ende namt mes ende woude hem conterfeiten ghelijc als voermaels ghedaen hadde mer ten verghinc hem niet also alst scheen want het vedelde ende streec mitten messe also langhe ende soe vele dattet doer sneet sijn kele Hier bi so moghestu wel verstaen dat dese mantel niet ghemaect en was allene om minen wille mer om elkerlic diene begheren ende dats guet te sien aen dese oude quene want si ontlenen dickwil ende decken hem daer onder om te bet te wesen verchiert ende ghepareert Traechede ghelaet haer daer mede als of si waer die snelste die men vonde in al die werlt Ende als icker mede bin ghepareert so make ic my herde oetmodich ende ic schine herde guedertieren Ende elc van desen anderen vulen quenen decken daer onder haer vulicheden Ende so men meer besicht mit omme hanghen so hi sterker wert ende min verslijt ende dat sel ic di varinghe wel doen weten Want ic sel di an doen ende doen prouen ende dan daer na op dat ic vermach soe [fol.72rb] sal ic mit v doen al dat ic wil. Als mi houerde pelgrijm aldus hadde gheseit van haren state ende van haren wercken So was noch mine begheerte te weten wie die ander quene was die haer op haren hals droch Ende ic seide nu segt my vrouwe quene si di die houaerde aldus op v draecht ende waer om so ghedoechdi dat v ene so quaden beesten rijt Ic wane seker dattu nerghent toe guet en bist om dattuse aldus vp di draghest ende doe antwoerde si mi. flateringhe Na dien dattu wils weten wie ic bin so segic di sonder letten Seker vrient du sijste herde wel bedocht dattu mi dus aen sprekest sonder flatteren ende dattu segs dat ic niets waert en bin seker het mach wel also sijn Ic bin die sotte quene die welke alle luden seit dat hem ghelieft ende dat si gaerne horen Ende ic pleghe de grote heren te grueten hoefschelike ende wetenlike als icse ghemote ende plegese 180 te plucken vanden stoue ende hem of te doen die plumen ende mit smeken ende flatteren soe bliue ic haer lude vrient Te rechte ende tonrechte 180 Hier raet te vraghen doorgehaald.

150 72v [fol.72va] soe plege ic se te prisen om haren dancke te bet te vercrighen Ende ic en wil gheen dinck 181 segghen dat teghen haren wille si Want ic heb wel leren lieghen ende totten dollen ende onvroeden luden seg ic dat si wel ghetempert ende ghemaniert sijn ende totten roekelosen seg ic dat si 182 soffisant sijn ende bedochtich ende totten tirannen seg ic dat si guedertieren si. Ic can wel bedecken behendelike scorfde hoofden Ende ic can wel smeren twiel dattet niet 183 lude crijt Nochtan maechtet namaels veel ghescals ende meer ende het wert ghemeenlic targer In groten princen houe ben ic herde wellecome ende blidelic ontfaen ende in allen tiden bin ic daer euen nuwe Want in alder werelt en soude gheen 184 speelman noch speelwijf so vele spelen noch so vele solaes mogen toghen als ic allene doe mer si sijn alle dol ende consteloes ende dat comt om dat icse bedriege mit minen flateren ende mit minen smeken Ic bin die meerminne vander see die bi minen soeten sanghe doe dicwijl verdrencken ende bederuen die gene die ghenuechte in mi hebben Ja den stierman vanden scepe ende alle [fol.72vb] die ghene die met hem sijn Ic bin flateringhe gheheten ic bin die outste dochter van valscheden die voester van alre ghebrechlicheden. Want alle die quene die du hebste ghesien ende die du noch sien sulste sijn alle mit minen borsten ghesoghen Ende hoe dat ic nochtan bi minen ghebreke van hem allen voetster bin so bin ic nochtan bi speciaelre 185 vrienscap ruste ende sollaes van mijnre vrouwen der houerdien ende haer leenstoel want ic draechse al omme daer si sijn wil Hier an so moghestu sien ende weten en waer ic niet si solden staphans vallen ende bliuen liggen Want si en souden niet connen gaen te voet om ewelic daer te bliuen Want si en heeft die cracht noch die macht niet yet te doen sonder mi pelgrijm Seker vrouwe gi hebt mi herde wel gheexponeert ende ghedeclareert uwen name ende wie ghi sijt ende waer om dat gi aldus gaet mer ic soude herde gaerne weten waer dat gi den spiegel draghet ende waer toe hi dient. Nu segghet mi vrient En hebstu noyt horen spreken vanden eenhoorne hoe hi sine cracht verliest 181 Hier te bet doorgehaald en geëxpungeerd. 182 Hier guedertieren doorgehaald en geëxpungeerd. 183 Met invoegingsteken in de linkermarge. 184 Hier seel doorgehaald. 185 Hier bi doorgehaald en geëxpungeerd.

151 73r [fol.73ra] om dat hi siet in enen spiegel als men hem iaget. ende men vangen wil. Want nummermeer en soudemen hem mogen gecrigen dan mitten spiegel. Want hi is ouerdadich ende so sterc datmen hier bi moet verscalken. Ende als hi sijn hooft daer in heeft gesien so blijft hi stille staende. Ic seg di dat ic houerdie wil compareren tegen den eenhoorn die wrede beeste. Want waert dat si haer niet dicwijl en spiegelde si soude elkerlic hurten mit haren hoorne auerecht omme. Ende si en soude geen dinc doen bi minnen Ende hier om seg ic als si haer wel heeft gespiegelt ende haer maecsel wel heeft besien so wert si veel te beter tieren ende te gracioser den genen die si aen gesien heeft. Dese spiegel is geheten concordancie. Dats te verstaen als de houerdige yet seit datmen hem volgen moet ende seggen vrouwe ghi segt waer. Ende waert so dat hi desen spiegel niet en vonde noch en sage si soude varinge mit enen euelen moede haren horen op heffen ende hurten ende quetsen elkerlic gelijc dat deenhoorn doet. Ende ouermits desen spiegel so bin ics verdragen [fol.73rb] dat ic niet en werde gehurtet van hare. Ende mit allen rechte dragic desen spiegel ende acordere al dat ic hore ende sie. Ic bin weder roep van allen stemmen die geuallen sijn inden hogen foreest die welke tot allen stemmen antwoert bi mijnre dulheyde. Ende ic segge al dat ic hore seggen in antwoorde van weder luden wedert hulpen mach of deren. Pelgrym. Mit dat mi flateringe aldus vertrac wat si plach te doen. So quam daer ouer dwers een ander oude quene die mi groten vaer ter herten dede ende hadde twe glauien in haer ogen gesteken herde vaste ende si ginc op deerde mit hande ende voete gelijc enen serpente ende si was seer mager ende ongescepen want si en had vleische noch bloet in haer ende alle haer aderen ende zenuwen bleken doer die huyt. <Miniatuur: pelgrim, vrouw met speren in ogen, twee vrouwen op haar rug>

152 73v [fol.73va] Nv moeti we pelgrim. ten ende wel verstaen mijn meninge. Want ic bin zere veruaert van dat ic zie. Ic sie dat op die ene quene sitten twe ander quenen rugge tegen rugge die seer vreeslic ende verueerlic sijn dene heeft een fouisage ane om datmen se niet kennen en mach. ende si had enen knijf in deen hant ende een busse in dander hant. ende den knijf hielt si bachten haren rugge op dat mens niet merken en soude. Die ander quene hielt een zweert in haer hant welke vol mans oren gesteken was ende si hielt tpoint te mi waerts. ende tusschen haren tanden hielt si een been ende knagede seer vaste so datter tbloet wt liep gelijc oft een hont waer. mit welken zweerde dat haer die quene maecte herde seer fier ende moy. ende als ic dese oude quenen wel gesien ende gemerct hadde so wert ic in mi peysende dat ic haer namen vmmer weten moste. ende ic seyde totter eerster die dander quenen droech. Oude quene segt mi wie ghi sijt ende waer of dat ghi dient ende wat ghi cont maken ende hoe ghi hiet. Want ghi doet mi so groten vaer ende anxt mit desen anderen [fol.73vb] quenen dat ic en weet waer vlien of lopen om uwer groter afgriselicheit. nydicheit. Seker al bistu versaecht ende veruaert ten is geen wonder ende ten is oec sonder redene niet. Want di stater grote droefheyt af te comen Want ic sel di rechteuoert doot leueren sonder letten. Mer nochtan wil ic di eerst antwoerden van dattu mi geuraget hebste. Weet datmen mi hiet nydicheyt moeder van alre behendicheyt. Ic bin oec die gene die wilneer ontfinc houeerde ter tijt dat sathanas bi haer lach wies dochter daticbin. ende ic bin so machtich ende so sterc dat ic wel weet dat in de werlt niemant en is mijns gelijc. Want ic seg v voer waer dat in de werlt en is geen so sterken borch noch so vasten casteel ic en hebber menich man in ghedoot ende menich wijf ende noch alle dage meer dan ic noch noyt gedede. Ic bin oec die gene die wilneer dode ioseph van den welken iacob sijn vader seide dat hem de wilde beesten hadden gedeuoreert. ende hi seide waer. Ic bin oec die wilde beeste die deerste moort dede aen caym ende aen sijn broeder

153 74r [fol.74ra] abelle. Ic bin oec de wilde fiere beeste 186 om de welke niemant en is sculdich gelt te geuen noch iuwelen noch niemant en is sculdich van mi te hebben bliscap noch feeste te makene. Want alte male daer ic bi leue dats bitter ende van quader smaken. ende seker ic en waer nummermeer wel te gemake waert dat ic enich soet wel smakende dinc ate. Ende hier in is te verstaen dat ic mi voede ende spise mitter lude qualic varen. ende so si meer verdriets hebben so ic bet vare Ende daer ander lude mede mager werden daer werdic vet. ende daer in heb ic mine genuechten. Ende waert sake dat ic dustane gerechten altoos genoech hadde na mijn geuoech ic soude herde vet werden ende nyemant en soude mi geliken ende om dat ic se niet hebben en mach na mijn genuechten ende na mijn begeren daer om so bin ic bleec ende ongeverwet weet oec dat ander lude voerspoedicheit dodet mi ende maect mi mager ende om ander lude gemac alsi sollaes of feeste hebben so etic ende drinke mijn bloet. ende ic geloue herde wel waer ic int paradijs ic soude staphants steruen om dat ic daer [fol.74rb] niet sien en soude mijn genoechte ende mijn sollaes. ende weet dat hi mi groot ongelijc doen soude die mi daer in dede. Want de doot heeft mi beloeft bi sekerheyden dat ic nummermeer steruen en sal voer dies maels dat die werlt eynden sal ende nochtan so en gelouic niet dat ic dan steruen sal. Want men soude mijns noch groot gebrec hebben. ende oec weet dat mi de doot belouede warachtelike om dies wille dat si bi mi quam in die werlt ende bi minen toe doene was si geboren. ende bi mi regneert se ende regneren sal ende sonder mi en dooch si mit allen niet. Ic bin oec die beeste gelijc enen serpente die alle quaetheyt toe brenget ende ic haet oec alle die gene die goet doen ende goet peinsen ende na mijnre macht vermaledie ic se ende scense ende gene duecht en mach ic minnen die men doen mach in hemel ende in eerden. ende so de duecht meerre is so ic se meer hate. Ic doe caritaten despijt ende oerloge ende alle manieren van tribulacien ende den heyligen geest doe ic alle den torment die ic gedoen can. Mit desen tween glauien die ghi siet wt minen ogen porren ende wassen so doe ic alle 186 Hier die wilneer doorgehaald.

154 74v [fol.74va] de contrarien die ic can ende mach desen tween. Dene is geheten gramscap om ander lude bliscap ende dander is geheten bliscap om ander lude droefheit. Ende so ander lude blider sijn so ic droeuiger bin om haer bliscap. Mitter eerster wapende hem om dauid te slaen doe hi clam in bliscappen. Want hi had grote nijt dat hi bet gewapent was dan hi ende dat hi oec meer geprijst was. Mitter ander so hadde die coninc ihesu zine side gespleten ende gecloeft. Ende weet dat hem veel meer deerde die bliscap die de ioden hadden van sinen tormente dant yser dede dat hem longinus in sine side stac daer hi aent cruce hinc. Nu weet oec dat dese twee glauien sijn gewortelt ende gewassen harde diep in mijn herte ende geplant in mine ogen. Mer doer mine oge hebben si haren wtganc om mijn venijn te doen werpen wt minen ogen ende mine gebueren daer mede te vergeuen mit enen siene allene. Want mijn ogen sijn ogen van enen serpente welke is geheten cockatrijs ende pleecht den luden te doden mit enen siene. Want mijn gesichte is so fel ende onge [fol.74vb] nadich dattet op nyemant en siet hi en vaerter qualiken mede. ende dies gelijc ist mitten minen. Want ic versla die gene die bi mi sijn mitten venine dat ic in mi hebbe. ende ic doe daer oec mede menige quaetheide die di mijn dochteren wel seggen sellen alstu hem vrageste wie si sijn ende hoe si heten ende si sellen di oec wel seggen wie ic bin. Doe si mi dit pelgrym. geseit hadde doe vragedic rechteuoert der eerster aldus. Segt mi wie bistu die aldus sittes ende rides op nydicheyt ende waer om dattu aldus hebs geborgen dijn maecsel ende dijn aensicht onder dit cleet. ende waer om dragestu die busse mitter saluen in deen hant ende den knijf in dander hant so heymelic achterwaerts gesteken ende verborgen. Seker hier en can ic gene dueget in gemerken. Ic segge di vrient verradenisse. voerwaer waert zake dat een ygelic wiste wie ic bin nyemant die leeft en soude my genaken willen noch gene kennisse noch wandelinge mit mi willen hebben. Want ic bin ene quade valsche lose wroegersse ende toe brengersse

155 75r [fol.75ra] van al dat mijn moeder gedaen wil hebben. Want om dies dat si niet en mach toe bringen noch doen alle die weringe ende alle die onruste die si geerne toe brochte na haren wille so leyde si mi selue wilen eer ter scolen ende bat mi sonderlinge zeer dat ic niet en liete in geenre manierenicen leerde dustanigen aert ouermits dien dat ic haer quade affectien ende opinioenen brengen soude in harer begeerten ende in haren wille. ende ic pijnde mi te volbrengen mijnre moeder wille ende gebot als een goede dochter sculdich is te doene. Nu seg ic di dan mit dien dat ic inde scole quam so vant ic daer minen vader die daer meyster ende scolaster was. Weet dat hi was die meeste ende opperste clerc die noyt tot genen dagen geboren was ende ic vanten herde besich aen mijnre suster die hi herde neerstelic leerde alle manieren van mans vleische tetene rawe ende ongesoden ende oec leerde hi haer benen te knauwen die al bebloet waren alstu wel sietste. Ende also veringe als hi mi sach ende mijns gewaer wert so riep hi mi tot hem ende seide aldus Want hi wist wel dat mi mijn moe [fol.75rb] der daer gebrocht hadde om te leren van sijnre vroetscap. Com tot mi Sathanas mijn lieue scone dochter ic sie wel dat ghi begeert onduechden ende quaetheiden te leren om dijnre moeder mede te hulpen ende om den luden te bedriegen. Nu pijndi tonthouden dat ic di leren sal ende vestet wel in dine herte. want het wert di herde orberlike ende nuttelic dijnre moeder mede te hulpen ende di selre oec veel profijts of comen hier na Mit dien dat verradenisse hi mi dus aen sprac so ginc ic tot hem. Ende doe ic binnen sijnre scolen was ende ic bi hem stont so ontsloet hi een kiste daer hi dese busse wt trac ende dese fauisage ende gaf se mi mit den knijf. Ende beual mi op also lief als ic hem had dat icken dragen soude al heymelic dats nyemant en sage. Ende hi seyde tot mi aldus. Dochter ic Sathanas. segge di voerwaer so wie dat wil vogelen vangen ende te nette bringen hi moet herde subtijliken daer toe gaen dat si van hem niet veruaert en werden. of anders en soude hi gene mogen vaen. Weet dat die gene die se vangen wille

156 75v [fol.75va] hem wel sculdich is te wachten dat hi sijn net of boeken daer hi se mede vaen wil niet en sette noch en spreyde ter seluer stede daer si ouer rechts plegen te wandelen. Want si mochten herde licht die stede scuwen ouermits dat sijs gewaer souden werden dat mense meende te vane. Hier om lieue wtuercoren dochter so seg ic di. Ist zake dattu wils yemant bedriegen biden rade van dijnre moeder du en selste di seluen niet openbaren als oftu hem yet meendeste te doene noch du en selste hem niet togen geen lelic aensichte noch quade meninge. Noch du en selste hem niet geuen te verstaen dattu anders meenste dan goet. Ende du selste hem togen herde scone maniere ende scoon gelaet ende subtijlike selstu en ontfangen ende spreken hem vriendelic aen van voren ende al sprekende ende al smekende selstu doen dijn werken gelijc den scorpioen twelcke herde vriendelic ende herde scoon is int aensien ende herde bequamelic mit sijnre simulacien van voren. ende van achter so ist vmmer stekende mit sinen steerte ende veninende die bi hem comen. Ende mijn lieue [fol.75vb] dochter om dat ic wil dattu dit doetste sonder falgieren so ic di geleert hebbe so presentiere ic di ende geue desen knijf ende dese busse mit deser edelre fijnre saluen. Ende dese fouisage. Want weet voer waer dat dit instrumenten sijn sonder welc du niet sijn en mogeste. ende ouermits welken vele menschen gedoot hebben geweest op voerleden tiden. Ende hier om en moechdi daer niet sonder sijn. Weet dat se iacob hadde doe hi amason dode. Ende zabucee halper hem oec mede wilneer. 187 Judas en wasser niet sonder als hi den coninc ihesus verriet. ende vercochte sinen vercoren meyster Triphon ende menige ander grote philosophen en mogenre hem niet af excuseren si en hebbense dicke gehadt. Ende ouermits desen so radicse di te dragene lieue wtuercoren dochter. om dijnre moeder mede te vertroosten ende te hulpen als sijs te doen hebben sal. Want si en mach allene niet gedoen dat si te doen heeft wantet heeft haer alte veel pinen aen ende oec waert haer alte lastelic. ende alle goede kinder zijn sculdich haerre moeder te 187 Hier Jhesus doorgehaald.

157 76r [fol.76ra] hulpen. Ende daer om so beuelic di als mijn dochter ende sel di voert wisen ende leren. mit deser saluen selstu den genen saluen ende smeren die du mitte kniue suls slaen of steken. Ende mit deser fouisage selstu decken dijn maecsel dat ment niet en sie want men soude van v verueert sijn. Hier in is te verstaen ende te weten dattu dine gepeynsen decken sulste mit valscheyden Want dese fouisage seldi scone ende goet togen van buten mer ten sel also niet sijn binnen. Ende ouermits deser fouisage selstu hebben soete ende lieflike sprake de welke sullen sijn zaluende ende soetelic aen treckende elken mensche tuwaerts. Ende dits de selue zalue daer de coningen ende princen ende prelaten mede gesaluet sijn menichwerf. Ouermits dien datmen enige grote heren vint die dese salue niet en willen ontfaen. Ende willen datmen hem segge altoos dingen die hem niet en verdrieten ende die hem genoechlic sijn te horen. Dese voerseyde heren die du in dustanigen pointen vinden sulste die sulstu lieflic ende vriendelic saluen mit deser saluen. Ende daer na selstu steken mit dinen [fol.76rb] knyue van achter so diepe dat si nummermeer en mogen genesen. Mer du moets di wel wachten dat si dinen knijf niet en sien. verradenisse. Als mi mijn vader dus geleert hadde doe ginc ic vter scolen ende nam oerlof an minen vader so ghi sien moecht. Want ic bin op mijnre moeder geseten also du sietste. Ende ic bin oec een goede meysterse van al dat mi mijn vader geleert heuet dat dunct mi. Want ic hebt herde wel onthouden ende ic can wel mine fouisage stellen te punte alsicwille. Ende ic can mi oec wel belemmeren ende onderwinden mitter bussen ende mitter saluen. Want ic can wel lachen ende togen mijn tande ende maken scoon gelaet. Ende ic can oec wel biten bi tiden sonder bassen. Ende ic can mi oec herde wel simpel maken ende goedertieren schinende. ende ic can oec wel an dene side wel smeren ende saluen ende wriuen ende cloyen alle die gene die ioecsel hebben ende an dander zide slaen ende steken mit minen knyue ende maken veel quades al heymelike ende ongesien van allen menschen van achter comende. Ic bin oec een serpent twelke hem hout ondert gars ende men

158 76v [fol.76va] en wert sijns niet geware voerder tijt dat yemant coemt sitten bi mi die om mi niet en peynst noch hem voer mi niet en wacht noch oec mi niet en siet. Ende dan zwigic stille ende crupe van achter in al heimelic ende doden sonder sijn weten Nu sietstu mi herde wel van buten gepareert ende daer om en kenstu mi niet want ic bin di al onteykent. Want men kent niet die luden mit haren clederen noch mit haren groten duerbaren iuwelen. Want men en mach niet weten wat daer binnen is. Noch men en kent oec den wijn niet biden banden daert vat mede ghebonden is. Ende men siet oec menige willege herde wel gelouert ende scone gewassen. ende nochtan so sietmen se al hol binnen ende al gegeten van den wormen ende si en doech niet dan te verbernen ende nauwelic is se daer toe goet genoech. Ic bin oec een wilge geheten daer wormen in wonen ende broeyen ende ene brugvonder ter noot die lichtelic breect Ende ic bin oec een waterscip daer de stilen af zijn verrot ende staet op een quaet fundament. Hier bi so is hi verloren die hem op mi verlaet ende op [fol.76vb] mi leent ende hem op mi onthouden waent. Ende ic peynse dat hem niemant op mi en wille betrouwen om enige zaken die si an mi sien. Nochtan en mach niemant so snel gesijn dat hi mi ontlopen mach hi en moet mit mi daer ic ga want niemant en is so subtijl dat hi hem voer mi gewachten can Ende ic en prise oec niet gene cracht van luden noch haer menichte noch haer wijsheit. noch al dat si nummermeer geconnen mogen een stro tegen mine leringe. Want achter dien dat ic wil ende ic mine fouisage aen doe ende dat ic daer doer gelachen hebbe een valsch lachen so sijn si alle bedoruen ende bedrogen die bi mi sijn verre ende na. Want mitten vriendeliken lachene dat ic lache so sijn alle in mijn genade geuallen ende en connen hem niet verantwoerden. Ic bin oec verradenisse geheten Want ic dicwijl heb gedaen menigen valschen trec op die gene die hem tegen mi stellen willen ende tegen mi spelen. Want seker ic en speelde noyt scaecsspel noch marellen ic en nam enen trec den welken ic nemen wilde bi minen aerte. ende bi mijnre subtijlheyt. Want daer

159 77r [fol.77ra] en is coninc noch roc ic en trecken te mi waerts als ic wille ende sette scaex ende mat den genen die tegen mi speelt. ende ouermits dien dat dijn leuen langen tijt verdroten heeft ende leet geweest heeft mijnre moeder der welker men hiet nijt so heeft si mi beuolen ende geheten dat ic di trecke te mi waerts ende houde wel vaste ende dat ic di tot harer doot presentiere omme mitti haren wille te doen. Ende daer om seg ic di dattu daer om steruen selste. Want sinter claes die de clerken verwecte ende die sine miraculen daer aen baerde die en sel di wt minen handen niet connen ghetrecken ende ic sel minen wille mitti doen ende tormenteren di na mijnre begeerten de welke diet mi beuolen heeft. Pelgrim. Mettien dat si mi aldus quam nakende ende mi wilde vermoerden ende doot slaen na dat scheen in harer gramscap ten hadde dander quene geweest die bi haer geseten was. Die welke haer toe sprac ende seyde aldus. Wel lieue zus Detraxie. ter en verhaesti niet ic bids di op alle trouwe ende gedoecht dat hi leue ter tijt [fol.77rb] toe dat ic hem minen name geseyt heb ende wie ic bin. ende 188 dan sellen wi beyde te gader aen gaen ende doen hem den vaer ende den anxt so groot tot inden doot. Want ic soude steruen van gramscappen ende van rouwen ende verdwinen al te niete. Of ten waer also dat ic hem also wel deerde als ghi. ende dat ic hem also vele persecucien aen dede alsmen doen mochte. verradenisse. Seker zuster ic consenteert ende willecoert herde geerne om uwen wille. Mer ghi moet v haesten herde sere ende ontcommeren. Waer bi dat wi herde grote eren behalen voer onser moeder in hem te doden ende te persequeeren. Pelgrim. Mettien dat hem aldus dese oude quenen onder spraken. So hief haer wt dese oude lelike teue ende sprac mi aen als of si gebast hadde op mi. Vmmer toe knagende haer been so dat haer dat bloet ouer de tanden liep. ende was herde yselijc ende gruwelic aen te sien. Ende noyt en veruaerdic mi so seer als ic dede op die selue punt. detractie. Nv segt mi hoe bistu so stout ende hoe dorstuut doen dattu hier briengstu de 188 Hier ic doorgehaald.

160 77v [fol.77va] sen staf. want ic hate stauen herde zonderlinge zeer. Ende noch so hatic vele meer bouen al die gene die crom sijn bouen ende onder scerp. Ende ic hate alle die gene die se dragen mit alle mijnre herten. Ende daer om als ic se binnen minen stricke gecrigen mach so basse ic op hem ende bite. hoe wel dat ic hem scone gelaet toge van bachten in mi en is gene goede meninge noch genen goeden wille. Gelijc dat mijn suster pleecht te doen van voren so wat si toget si meent al anders. Ende daer om dat ic sie dattu hebs enen staf so en heb ic di niet te lieuer. al en is hi bouen niet crom. Ende dats ouermits dien dat nidicheit mijn moeder noit lief en had cromme staue noch rechte. Hier om sal ic di eten leuende ende knagen totten benen. Ende ic sel di trecken allet vel van dinen liue mit groten stucken. Ende binnen al dinen leuen en sagestu noyt so hongerige reuden noch hongerige teuen in vleyschuus knagende benen noch die so geerne aten raeu vleysch als ic doe. Ende dit mogestu wel merken ende sien an mijn kele ende an mijn mont ende an mijn witte tande die al bebloet sijn van desen [fol.77vb] bene te knagen Dat ic oec wel gelikende bin den wolf die den scapen heeft gesleten opt velt Ende oec den vos die mitten leuenden kiekene loopt leggen knagen in die hage. Ic bin oec geboren vten geslachte van den zwerten krayen. Die haer nesten hebben gemaect in die helle. Ouermits desen gelijc ic hem wel want ic eet altoos geerne vule stinkende krengen ende so si vuylre ende stinkender zijn so ic se lieuer heb. Ende mi en lust nummermeer goede morselen noch lecker spise tetene also lange als ic quade wiuen mach. Ende oft also geuiele dat ic goede appelen hadde te bewaren so en soude icker nummermeer af eten eer si verrot waren ende dan soude icker af willen eten ende smaken mit groter genuechten. Want in sulke spise rapic minen appetijt ende si becomen mi wel ende ic onthouder mi bi te liue. Pelgrim. Mettien dat si mi aldus haer leuen vertrac ende al haren staet so was ic bouen maten seer versaecht ende veruaert. Nochtan began ic te lachen ende te togen een vrolic gelaet ende sprac aldus tegen haer ende seyde. O vrouwe quene ic soude v herde geerne

161 78r [fol.78ra] kiesen om mijn appelen te bewaerne om dies dat ghi segt dat ghi en gene pleecht tetene voer si verrot sijn. Ja op dat ghi oec wilt ontberen mi te biten ende te quetsen. Seker ic souder v genoech verre leueren. Ende mit dat ic tegen haer dus stont ende sprac so antwoerde si mi weder. Detraxie. Ic segge di vrient dat ic niet verre en dar gaen om vortenissen ende vulicheyden te vinden. Want ic heb in minen mont instrumenten biden welken men pleecht te smedene ende te maken alle vulicheyde ende alle vortenessen. Ende al en waer geen in de werlt ic soude substancien genoech vinden in minen mont om vortenessen of te smeden. Also mi leerde de meyster die mijnre zuster heeft geleert. pelgrim Seker ic geloue v herde wel hadstu materien genoech du souster genoech smeden ende sonder materie en machmen niet smeden hoe groten wercman dat hi si. Ende oec en soude nummermeer smit mogen smeden enen yseren aex sonder yser. of sonder stael dat so wel soude snyden. Detraxie Materien seker vindic genoech. Want alle die [fol.78rb] lucht die ic vinden mach die can ic wel in quaetheyden verwandelen ende ic can in water verwandelen wijn. Ende finen triacle in venijn. Ic can oec wel diffameren die goede vrouwen ende scandalizerense voer al de werlt ende geliker wijs oft waer raeu vleysch so sliticse ende eetse ende voedere mi bi. Ende hoe bistu dan genoemt dat segt mi. Detraxie bin ic genoemt dat seg ic di. die den luden destruere mit minen tanden ende knause al ontwe mit minen tanden gelijc die molen steen doet dat coorn. Ende ic wriuese oec al te stucken gelijc die peper in den mortier. Om mijnre moeder te maken een colijs die herde siec is ende cranc. want si en mach anders gene spise dan teder dingen. Ende om dat ic dit wel doen can so heeft si mi gemaect haer dispensierre. Ende om dat ic daer toe vercoren bin so diene icse mit oren van mans die ic gespeet hebbe in mijn zweert in manieren van enen nuwen harste. Weet dat ic mijn tonge hiet mijn zweert want si maect menige vreselike wonde ende men isse sculdich meer te duchtene ende tontsiene dan enich sweert hoe seer dattet snijt in sinen scerpen egge.

162 78v [fol.78va] Noch noyt en was quareel wt die springale noch vten boge so scerp gescoten die so vreselike wonden maken mochte als ic doe mit mijnre tongen die mijn zweert geheten is. Ende die oren dier an gesteken sijn die sijn van alle die gene die gheerne horen mijn fallacien ende scalke woorde die ic segge bi detraxien. Ende weet dat ic mit desen oren spise mijnre moeder ende voedse in haerre groter siecheyde die ghi hier voer uwen ogen siet quellen ende in groter siecheyden bestaen. Pelgrim Nv segt mi op trouwen waer om dat dijn zweert voer heeft enen haec. ende dat van sulker wonderliker sceppenisse is gemaect. detractie. Ic segge di voerwaer als ic hebbe enige oren doersteken ende gespeet aen mijn zweert so plegic van aerde daer mede die name van goede menschen te haken ende vaste te houden dat hi mi niet en ontgae. Want ic stele veel lieuer die name van den goeden menschen ende vele neersteliker pine icker mi omme dan de dief doet om enen groten geweldigen scat. Pelgrim Seker bi dat ic an v verstaen can so bistu ene quade valsche dieuigge ende ene [fol.78vb] lose deerne. Want du minneste alle boesheyden ende alle quaetheyden. ende hier om so moetstu quaet sijn. Want vele beter is goede name dan alle die rijcheit vander werlt. Mer daer op en micstu niet. Want du verstoutes in dine quaetheyt. Seker vrient detractie du segste waer. ende dat heeft di salomon geleert die di instrueerde in dine ioncheit Want zeker ic bin wel vernaemt ende bekent al de werlt doer dat ic dieuigge bin geproeft van allen duechden. Want mi dunct dat ic gheen scoonre dinc noch geen beter en mach stelen in dit lant dan die duecht. Want waert sake dat ic hier of dede restitucie men sout my wel vergeuen ende maken mi suuer ende scone. Mer seker neen ic niet nummermeer en selt mi geuallen. ende ic sout oec herde node doen om der scanden wille ende om den lachter die mens mi spreken soude. Ende oec mede alst houerde vernemen soude so soudi van haer sijn versteken ende verspogen. Pelgrim. Ende wat maecstu dan daer mede als du bi desen oren hebste den name van enigen goeden menschen vercregen in dijn zweert. Ja in

163 79r [fol.79ra] den haec. ende du hem daer af hebste beroeft. Detractie. Seker vrient Ic heb di daer af geseit wat icker mede doen can. ende ic heb di getoocht de manieren die ic doe ende hoe ic doe. Weet dat icken verkere in venine om mijnre moeder daer mede te voedene die in groter qualen leit ende quelt. Pelgrim. Also help mi god my dunket dat ic noyt binnen al mijn leuen quader wederspanniger noch bouen maten vreseliker beeste en heb gesien dan du en biste. detractie. Seker vrient du hebste die rechte waerheyt geseit ende daer om en bistu niet targer. Want ic bin vele quader dan de helle. Want si en doet geen quaet buten haren slote. noch opte gene die in haer slot niet en sijn noch in haer bedwanc die en doet si gene pine. Ende al sijn die lude van goeden leuen si en onderwinter haer niet af dat moechdi proeuen hier bi ende claerlic wel weten. Want al waer mijn here Sinte jan baptist of Sinte jan ewangelist in die helle binnen so en soude si hem geen quaet mogen doen. Want die grote volmaectheit van hem soude hem doen sca [fol.79r] duwe maken ende rusten van werken also lange alsi daer binnen waren. Mer ic segge di dat ic die gene persequere die sijn absent te minen werken waer dat si sijn. ende ic dere hem luden ooc also see als die gene die mi nv sijn present. Ende hier in so verstaet dat mi 189 gene pine en is mijn zweert te werpen ouer die grote zee. Niet meer dant doet ouer een mile of twe Ende ic segge di voer waer dat ic also wel dere die gene die sijn van heyligen leue als die gene dies niet en sijn. Hier in verstaet waert dat sint jan noch waer inder eerden also hi plach hi soude proeuen van minen zweerde. Ende weet oec voer waer. Waert dat ic mi daer toe pinen woude ic soude herde lichtelic mijn zweert werpen tot inden hemel. Want ic hebt op anderen tiden geproeft dat icker sommige mede sloech ende noch slaen sel alst mi gelieuen sel. Noch seg ic sonder enich langer beiden dat ic di haestelic mit desen zweerde mene te slaen. Ende mittien sprac verradenisse tot harer zuster. Wel lieue verradenisse. wtuercoren zuster Ic ic bidde di dat wi en te gader slaen ende laten ons wel casty 189 Hier die doorgehaald.

164 79v [fol.79va] en. ende slaten ghi aen dene zide ende ic sellen dan saluen ende slaen aen dander side. ende also en sel hi ons dan valschlic niet mogen ontgaen ten si dat hi hebbe alte goede wtnemende surgien. detractie. Ic consenteert zuster. mer ic bidde v dat wine eerstwerf werpen wt sinen gereide so dat hi nemmermeer riden en mach achter desen tijt. Pelgrim. Mit dat ic dese redenen hoorde van desen tween ouden onreynen quenen so was ic herde seer versaecht ende veruaert ende began te peynsen wat mijns gewerden soude. Want ic en waende geen peert hebben noch ic en hadder oec toe geen gepeyns. Ende doe vragedic verradenissen herde vroedelic ende neerstelic. Hoe coem ic an een peert segt mi dies bid ic v. Want mi en dunct niet dat ic ride. Ende segt mi waer om heeft dit detraxie geseit ende ic soudet herde geerne weten wat si daer mede meent. verradenisse Ic segge di dat mi mijn vrouwe redene leerde doe si sprac tot mi ende doe si seide. Die gene is 190 te paerde ende wel gereden die van goeder namen is vernaemt. ende dit peert heeft vier voeten wel vol [fol.79vb] comelic. Want en hadter mer drie of twee of een het soude moeten miden ende oec en souder nyemant te rechte op sitten om dies dat si daer bi niet vereert en zouden sijn. Den eersten voet van desen peerde dat is dattie mensche niet en hebbe in hem gene smette die geuoele enige diffamacie. Dander voet is dat hi niet en si beulect van eniger seruitute. Die derde voet is dat hi gegenereert si in goeden wettigen warachtigen huwelike. Die vierde voet is dat hi en hebbe smitte noch teyken van eniger grammer verwoetscap noch haestich en si van zinne. Dit sijn die vier speciale voeten wel behoerlic allen den genen die dragen getugenisse vander waerheyt. Ende hier om dat mijn suster di wel wiste geseten op dit paert mit desen voerseiden vier voeten daer om wast dat si seyde dat wi v af werpen souden. Ende en peynst niet al makic veurste 191 om dat ic tegen v spreke ic en bin altoos bereyt ende gewillich mijnre suster te hulpen. Mittien sprac weder haer suster tot haer aldus. Detractie. Suster ic segge di voer 190 Hier d geëxpungeerd. 191 u doorgehaald en geëxpungeerd.

165 80r [fol.80ra] waer dattet ons luttel helpen sel dat wi hem op lopen sellen ende vaer doen. En coenstu niet singen dat selue liedekijn of en weetstu er niet af. Twelke zanc israhel wilneer in voerleden tiden. Fiat dan coluber in via. Ic bin terrastes mitten hoornen ende van de ongewrongene slange. Want ic en ga niet doer enige rechte wege ic en houde oec niet op der lude wisen. Want seker ic plege den luden dieflic te bittene ende onverhoet ende daer om sel ic gaen van bachten op dat ghijt raet. Ende ic sallen biten inden nagele van sinen paerde al heimelic. Ende also wanic dat hi wel sel vallen. Want waert so dat ic mi dede hem beuoelen ende hi mijns gewaer worde ende icken int openbaer ginge biten. seker hi soude mi herde varinghe slaen mit sinen voeten in mijn aensichte ende quetsen mi herde seer scandelike Want si sijn herde beslegen. Ende du weets wel voerwaer dat die naglen sijn onbeuoelic. ende daer om en sellen si niet mogen geware werden mine tanden ouermits dat icken bite van bachten voer dat hi vallen sal achter waerts ende dat hi niet en sal mogen wederstaen om dies dat sijn [fol.80rb] paert miden sal. Dats te verstaen dat ic in sinen goeden name. Ja in sijn peert twelke sinen goeden name van hem heeft mine tande slaen sal. Ja so diepe dat hijt mit allen verliesen sal. Ende mit dien dat si aldus in rade stonden so antwoerde haer verradenisse. Nu comt haer dan ende laet ons bestaen hem tonder te doene. Want al dat ic v heb horen seggen genuecht mi herde wel. Mittien werp pelgrim. detraxie haer zweert te mi waerts ende quetste mi. Ende dander quam lopende mit gapender kelen al verwoet gelijc of si mi slinden soude. Ende si nam mi mit haren tanden ende beet mi in de naglen van minen peerde ende dede mi herde zere miden ende si en spaerde mi niet. Want si nam mi mitten tanden ende si togede wel dat si was van des serpents geslachte. Want si velde mi ter neder dies ic seer droeue was ende ten was geen wonder want ic was zeer tachter ende in groter ellenden. Mer so ic meer droefde ende meer kermde so ict arger hadde want ic en mocht haer geen sins ontgaen. Ende daer na quam nijt rechteuoert ende sloech mi so

166 80v [fol.80va] zeer mit haren tween glauien dat si minen licham daer mede doer stac ende wonde mi bouen maten seer. Verradenisse en sat oec niet stille ende si en mocht haer niet excuseren van mi te slaen. Seker weet dat si alle die wile dat mi haer zuster beet ende knagede mi tvel ende tvleysch de benen van mijnre ziden. Si hielt so vaste haer busse mitter saluen. Mitter welker si mi salfde dene zide. ende doer dander side stac si haren scerpen knijf in minen buyc. Ende dander vule oude stinkende quene daer ic hier voer af seide mitten ruden stocke ende mit al haren anderen instrumenten quam te mi waerts ende seide. Ghif di op want du sietste wel dattu van hier niet en moges ontgaen al mochti al die werlt helpen 192. Ende mit dien so began si mi te stekene ende te slaen ende dede mi herde vele pinen ende zware smerte so dat mi rouwede mijn leuen. Als ic mi aldus sach betraept ende onder haer voete getorden so wasicseer te wets ende tonvreden. ende ic mocht wel roepen ende clagen ay lacen. Want traecheyde hads goede moete ende stade mi te pinen ende te quellen ende ic was van allen ziden so belet ende gepijnt zwaerlike ende [fol.80vb] jammerlic so dat ic mi beroeren noch bewenden en mochte. Mer minen palster en was mi niet ontvallen dat was mi den besten troost. Want ic hielten vmmer vaste staende ende daer in had ic groten hope. dat ic int leste vri ontgaen soude ouermits hem. Mittien dat ic in dustanigen armen punte was. ende ic mi al omme ende omme wel besach. So sach ic tenen berge waerts die mi verre van mi en docht staende. Ende ic sach comen te mi waerts een herde lelike ongescepen oude quene ende si quam gelopen herde zeer haestelic. Ende riep aldus mit luder stemmen. <Miniatuur: vrouw, pelgrim met staf in hand, twee vrouwen> Houten Gramscep. vaste houten vaste ic bids v want ic come gelopen al dat ic mach. Ende wacht v wel dat hi v niet 192 In de linkermarge met invoegingsteken.

167 81r [fol.81ra] en ontga biden palster daer hi hem herde vaste aen hout ende ic come gelopen om v te helpen mit al mijnre macht. pelgrim. Nv segi c v dat dese quene was herde wonderlic gescepen ende van diueerscen maecsele. Want si was al omme ende omme gewapent mit scerpen priemkine gelijc oft had geweest een hierts. Ende si droech an haren hals een faetsoen in manieren van eenre scaerpen ende in haren handen had si twe herde keyen Ende wt haren aensichte spranc vuer als mi dochte Ende si docht mi sijn al verwoet ende buten haer seluen. Want si droech in haren mont een zie. ende ic en wist niet waer om si dat dede voer ict haer vragede Ende doe si bi mi was comen sprac ic aldus. Segt mi wel lelike oude quene waer om dattu hebste sulke continancie ende sulc gelaet alstu hier nv toges ende hoe du hiets ende en liecht mi niet des bid ic v want ic seker icsoudet herde geerne weten om dattu biste van aldus vreemder continancien al ist zake dat ic vele doge ende noch meer dogen moet nochtan soudic alte geerne weten uwen name. Mittien nam si haer twe keyen ende sloechse te gader so seer vaste dat mi [fol.81rb] de vlamme int aensicht spranc ende ic waende mit allen verbrant hebben. Gramscap. Urient ic sel di herde varinge doen geuoelen mit wat allamen dat ic plege te werken ende waer of dat ic diene. Maer ic sel di eerst werf beduden minen name ende wie ic bin. nv onthoutet herde wel. Ic bin ene oude quene herde ongeraect ende herde onwetende Ende ic bin die dochter vanden arsater vander hellen Die mi mit sinen priemkine heuet gewapent ouermits dien dat ic sal sijn geureest ende ontsien. Ende oec om dies of mi yemant yet wil misdoen dat ic mi daer mede sel verweren ende steken se wel vaste mit minen priemen. Ende sueke wrake. Ende ic wilse hebben van allen den genen die mi noyt misdaden of de mine. Ja tegen gode bin ic oec gewapent om hem te tempteren. twelke ic seer sel moeten betren. Want ic weet wel dat hi wrake heeft behouden in sine hant. Want ic heb daer of warachtich gescrifte gesien. Ic bin wreet ende vol hatien. Ic bin oec impacient ende onweerdich ende scerper dan enich doorn of brame. Ende daer om seg ic di waert so dat yemant woude sijn hof beuri

168 81v [fol.81va] en mit sterken doornen ende maken een hage hi soude mi daer in moeten leggen. Want zeker ic souder meer weren ende sterker in sijn dan alle die hagen die noyt wt der eerden wiessen noch nummermeer wassen en sellen mogen. Ghiericheyt. Ic bin oec geheten noli me tangere. Dats te seggen ene maniere van euelen twelke niet geroert en mach sijn ten doet quaet. Want het vergramt lichte. Dier gelijc so vergram ic mit herde cleynen ockisoene op die bi mi comen. Ende ic vlie herde verre vanden genen die bi mi comen ende mijn vriende plagen te sijn. Ende ic make den luden steke blint te middage dat si niet en mogen sien. ende die blint sijn die makic beesten in hem seluen. ende doe hem luden verdonkeren haer verstannesse. Ic diene hem luden mit azine ende mit veryuse den alren zuersten die ic vinden mach. Ic make oec mede in die instrumenten vanden menschen herde wonderlike dingen ende die niemant maken en can dan ic. dats te verstaen Ic doe heffen die winden die donderen die blixemen ende alle die grote tempeesten die men in die werlt risen siet [fol.81vb] om den mensche te doen comen tot mi ende verstaet dat oec wel ic doe redene achter bliuen ende bedecse. Ende verstannessen doe ic oec veruaren ende eglipseren. Ic bin oec genoemt gramscap ende bin gelijc der padden die vol venijns is ende vol quaetheyden. Ende ic bin oec veel sterker ende meer quetsende den genen die mi ghenaect dan enich dijstel die men vint. ende ic bin oec vele wranger dan enich zuerinc wesen mach. ende ic berne vele lichter dan enich sulpher bernen can als mi yemant noopt. Ja men en mach so lichtelic niet op mi blasen wt mi en sel rooc comen ende ic ontsteke stappans van binnen ende werde bernende. Ende wt desen brande sla ic mine keyen te gader ende doer scone clare vlamme wt springen. Dese twe keyen hebben oec beyde namen want dene hiet despijt ende dander sceldinge. Dit sijn die selue keyen daer 193 dicwijl mede die sotte lude onder vichten ende slaen dene den anderen die grote minne te gader plagen te hebben. Gelijc dat die twe wiue plagen te hebben die wilneer quamen totten coninc salamon om recht tontfane wie dat 193 In de rechtermarge met verwijzingsteken.

169 82r [fol.82ra] van hem beyden tleuende kint hebben soude. Want si hadden daer omme gestreden onderlinge. Mitter seluen keyen so smedic wilneer dese zie die ic in minen mont drage. Ende daer af was despijt mijn aenbeelt ende sceldinge was mijn hamer ende onuredicheit was daer af tyser Twelke was genomen binnen in die helle. ende so mense meer smeet so si dicker wert ende en wille niet dinnen. Ende so men se meer heet so si herder wert. Dese zie makedic wilneer dies is herde lange leden. Nu verstaet ic sel di seggen hoe si gemaect is. Urouwe iusticie die die duechden pleecht te smeden ende te vilen mit eenre vilen die welke vile geheten is correctie ende si pleecht alle sunden wt te vilen tot inde wortel. ende si wilde mi daer mede hebben gesuuert ende mijn roesticheit al af geuijlt. Want si en mach gene vulicheit gedogen daer om so wil sijt al af vilen ende zuueren. Mer doe ic dat sach dat si mi vmmer vilen woude doe willecoordic om tquade yser af te doen. van den welken yser ic hier voer gesproken hebbe. Ende mit dat si mine roesticheide ende mine vulicheide waende af vilen. so so wert mine herte te sterker [fol.82rb] ende te vaster ia so hert dat si er niet an winnen en mochte mit haerre vilen. Ende daer om heb icker af gemaect hatye die vreselike tanden heeft gelijc enen hont. Bi welker hatyen is te verstaen die zie die ic drage in minen mont ende daer is oec bi versceyden die enicheyt van bruederscap ende tverbant van minnen. Ende hier af so hebstu de figure in iacob ende in esau. Want mit mi ende minen toedoene so waren si wel bewaert mit mijnre zien ende ontfoecht van malkanderen dat icse sant deen vanden anderen in verren lande. Ende noch soudicker menige andere noemen die ic na minen wille geleert hebbe mit deser zien te werken waert dat mi niet te lanc en ware. nochtan wil icker noch af vertrecken. Nu weet dat ic in minen mont drage dese zie ouermits dien als ic spreke mijn pater noster so bid ic daer in daticmoet zijn geziet van gode den vader ende al af gesceyden. Want als ic hem bidde mit neerste dat hi mijns genadich si ende mijns ontferme ende vergeue mi mijn misdaet gelijc dat ic anderen luden vergeue. Ic bidde zeker sonder twifel tegen mi seluen dats de waerheit.

170 82v [fol.82va] Dese voerseide zie heeft oec in haer seluen so luttel eren ende weerdicheiden ende so luttel duegeden dat so wie dat se hout of meyster daer af is ende hem daer mede onderwint te versceyden enicheyden. weet dat hi hem seluen werpt in den afgront beneden vander hellen daer sathanas in woent. Nu heb ic gedacht dattuut sels proeuen ende meyster daer af suls sijn ende ic sel di dan gorden daer na een faetsoen twelke ic aen mi heb hangende gelijc eenre scarpen. Ende ic pleger mede te gorden de quade valsche moerdenars als ic se make mine ridders ende knapen om voer mi te vichten. Ic gorder wilen eer barnabas mede doe hi was gheuaen ende inden kerker geleit daer hi noch here ende meyster of is. Dit voerseide faetsoen is geheten bi sijnre gerechter namen manslachte. Wantet is tselue faetsoen twelke mayet ende iaget vten leuen den gheest ende ydelt den lichame van allen duechden. Tis oec tselue daer hem de tyrannen mede plagen te gorden alsi wilen eer de heyligen plagen te doden ende te tormenteren. ende mitter waerheit geseit hi mach wel geheten sijn [fol.82vb] ene quade wilde vreeslike beeste die hem mit dustanige faetsoene gort. Want hi soect sijn proye in menigerhande wonderlike stede ende in wildernissen. ende hi wert selue wilt om des faetsoens wille dat hi draecht. Sulke beesten sijn herde sorchlic ende vreeslic den genen die achter lande wandelen. Ende zeker weet voerwaer die coninc of die prince vanden lande warer bet sculdich achter te iagen dan achter enen hert of een euer zwijn. Wantet is veel profiteliker den foreestier dat ment vanget dan datment daer in laet verwilderen. Ende ouermits dien dattu biste een pelgrim so bin ic hier gecomen in dinen wech om di dit faetsoen te gorden ende aen dine side te hangen. Biden welken ic mene dat ic dijn leuen corten sal op dat ic can ende mach. Mettien dat ic Pelgrim. in desen armen punte stont ende ic anders niet verbeydende en was dan die doot de welke mi dese quene meende aen te doen mit haren faetsoene. So sach ic al om ende omme ende sach waer bi mi stont memorie 194 mijn ionckwijf die tegen mi sprac ende seyde aldus. 194 Hier die doorgehaald.

171 83r [fol.83ra] Nv segt mi dan memorie. waer omme en doetstu dine wapinen niet ane hebstu niet lange genoech ontwapent geweest. du en hebste nv gene onscout tegen mi te doen. Want ic bin hier bi di ende altoos sijn si di bereet geweest op dattu wils. doet se ane also di gracie gods heeft geseit hier te voren. ende scaemt di dattu hier legges ende makes dijn bedde. Want zeker legstu hier lange du selste grote scande hebben. ende oec mogestu di herde wel scamen dattu hier so lange hebste gelegen ende du en hebste daer of geen profijt gehadt. ende hier om seg ic di hadstu se hier te voren langen tijt aen gedaen du hadste di herde licht ende herde wel mogen verweren tegen dese oude quenen die di hier neder hebben geslegen ende zere gewont ende gequetst. Als ic sach dat mi pelgrim. aldus mine deerne berispte ende versprac ende argueerde tegen mi so was ic herde droeuich ende toornich in mi seluen ende scaemde mi zere dat ic daer so lange gelegen hadde voer die vule lelike oude stinkende quenen ende ic een man was ouer mi seluen ende mittien so greep ic minen palster ende stonter mede [fol.83rb] op so ic best mochte. mer zeker ic was herde cranc om dies dat ic daer lange had gelegen tot minen onwille. Ende ic had geerne mine wapinen aen gedaen. mer ic en hads genen tijt noch macht Want traecheit quam mi te gemoete ende sprac tegen mi al dreygende waert zake dat ic de wapinen genakede of pijnde mi aen te doen si soude mi rechteuoert mit harer aexe slaen. Nu weet dat ic se herde seer ontsach ende ic en dorste niet doen bouen haren gebode. want ic had in voerleden tiden haer wel geproeft ende beuoelt haer dreyginge ende dus mostic bliuen ongewapent also ic te voren was in groten vare ende in groter onsalicheyt. Nu beuele ic mi in den handen van onsen here dat hi mi behoeden moet van argere want ic in groter vresen bin. Want ic en heb in my seluen gene macht noch ic en heb geen dinc daer ic mi in betrouwen mach anders dan allene inden palster daer ic op lene. Mine scarpe dient ende loont mi herde nauwelike. Wantet voerseide broot twelke mi mijn vrouwe gracie daer in gedaen had te minen profite ende te mijnre vromen Icen dorste niet genaken noch toe gaen also

172 83v [fol.83va] lange als ic was wt minen wege ende ic verdoolt was aen die luchter side vander hagen. want waert so dat ic daer af ate mijn vrouwe gracie en sout niet willen houden ouer spel. Ende aldus so bliuic hongerich bi minen brode. Ach arme waer om so gelouedic noyt ledicheyden die mi iammerlic ende scandelic bedroech. ten eersten dat ic se noyt sach noch hoorde. ende bi haer ende mits haren rade so bin ic onsalich ende keytiuich geworden ende bi haer bin ic geleuert den vulen ouden stinkenden quenen den valschen mordenerssen die welke 195 quenen den pelgrimen plegen te verspien ende te verraden ende te rouen ende seker ic duchte dat ic onder haren handen steruen sal of ic en hebbe succoers van mijnre vrouwen gracien. Pelgrym. Mettien dat ic aldus ginc denkende ende kermende in mi seluen so sach ic recht voer mi ene valeye vol van bomen ende het dochte mi herde vreselic ende vol wiltheyden Ende daer duer mostic liden soudic voertgaen in mine pelgrimage doer welke ic herde zeer was versaecht. Want mi viel opt herte dat men in bos [fol.83vb] schen ende in wildernissen heeft herde haestelic verloren den rechten wech. Ende daer sijn oec vele impedimenten die den pelgrimen seer deren dier allene doer gaen. Want moerdenaers dieuen ende wilde beesten wonen daer in verborgelic ende bedects hoefdes onder di gelouerde rysen. Ende menige wonderlike auonturen sijn daer dicwijl binnen geuonden. Die ic vele vant ten tiden als icker doer leet so ghi wel hier namaels horen selt. Mer eer icker v meer af segge so moetic mi een luttelkijn rusten om mijn visioen wel te volenden Ende ouermits dien oec dat v niet en verdriete te horen So wil ic oec dat ghi v een luttel 196 rust om dat ghi te bet verstaen selt mijn materie. ende oft v gelieft so coemt mergen weder ghi sult horen oft god wil herde grote miskieuen ende tormenten die ic vant in minen wech. Vanden welken v ontfermen sel te horen dat hopic Ende oec hopic datter enich mensche exempel an nemen sel om hem seluen te castien Want hi castijt hem herde sachte die hem castijt bi enen anderen. 195 Hier quelke doorgehaald. 196 Hier lieflic doorgehaald.

173 84r [fol.84ra] <Miniatuur: Gierigheid met veel armen en mijter op hoofd, rechts pelgrim> Hier begint die derde partie van desen boeke. Nv hoort alle gader ghi goede lude ic sal v seggen tgene dat ic v belooft heb na mijnre macht van mijnre armer auonturen. Ende hoe qualic dat ic begaet was inden foreest daer ic v af seyde hier voren. Want mit dien dat ic ginc doer die anxtelike valeye ende doer die dalinge so sach ic ene quene van eenre wonderliker manieren Ja vele wonderliker dan ic noyt te voren gesien hadde. Ende mi dochte an al haer wesen ende gelaet dat si mi daer verbeyde gelijc den vogel die beyt na sine proye. Ende mi docht dat si mi meende op te lopen. Mi docht dat si was cort ende ginc manc ende had vele groter bulten ende mit eenre flassaerde was si gecleet ende mit menigen lappen [fol.84rb] gelapt. Op haren hals hinc enen zac ende daer an sach ic wel dat si niet vliegen en wilde want si pijnde haer te vullen mit yser ende mit coper Ende haer tonge die si wt stac halp haer daer toe herde zeer Mer si was besiect ende ongaue daer si seer mede was gediffameert ende gelachtert. Nu weet voerwaer dat si had.vj. hande ende twe strubben sonder hande ende twe van haren handen hadden nagelen gelijc enen griffoene. Van welken tween dene stont bachten in vreemder manieren. Wantet was herde zelsen te siene. Ende in ene van haren handen so hielt si ene vile. ende si geleec bet enen smit dan enen borduerwerker. ende in dander hant hielt si ene wage daer si mede woech de zeedraken mit groter neersticheiden ende de zonne oec mede om te vercopen. Ende in de vierde hant hielt si een brootsacskijn ende ene scottele. ende in de vijfte hant hielt si een 197 aexkin. Ende op haer hoeft so droech si een amitte de welke die si dede mit haren ogen neder werts sien. Ende de seste hant die hielt si op haer hancken ende somtijt hief si se op ende streeker mede haer toge. Ende mittien 197 Hier scottele doorgehaald.

174 84v [fol.84va] dat ic dese oude lelike quene sach ende ic vmer doer haer most gaen so was ic herde sere versaecht ende veruaert van haer. Want zeker ic was herde moede ende herde sere doerpijnt van den groten vernoye ende vander groter persecucien die ic geleden hadde twelke my angedaen hadden die lelike oude quenen. Ende ouermits dien so riep ic help here god wat salicdoen. ende wat sal mijns gewerden. want zeker ic bin doot ist dat mi dese lelike ongescepen beeste arresteert in desen foreeste. Want si heeft so vele hande ist dat ic come in haer begrip nummer meer en sal ic haer mogen ontgaen. daer om beraet mi lieue here god want ic hebs wel te doen sonder twiuel ende en helpti mi niet seker ic bliue verloren. Ende mittien dat ic mi aldus stont ende bekermde so sach ic comen te mi waerts die oude vreselike quene recht al soudsi mi op lopen ende vernielen. Giericheyt. Help mamets kaken de welke mijn god is ende in wien dat ic geloue du comeste herde wel te punte. ende ic verbeyde dijns hier want ic mene mit di te spelen. Ende van minen handen selstu steruen. Want du hebste nv verre genoech gegaen. legt haestelic neder dinen [fol.84vb] palster ende dijn scarpe ende doet manscap minen god minen here. ende minen meyster. Want hi is daer ic af bin geprijst ende geleert ende die gene die mi vele duechden doet ende ic bin oec van hem vroet geheten ende tis oec die gene sonder wien niemant en is geprijst in eertrike. Hi is oec die gene bi wien dat menige sotte dolle ende onvroede wijs sijn geheten ende subtijl in al haren doen ende daer om moetstu hem sijn onderdanich ende gehoersam. ende du moets di pinen hem te eren ende te dienen mit al dijnre macht. na minen viesieren ende na minen wille. Ende daer na sel ic herde scandelic di doen steruen. Mettien dat dese pelgrim. onreyne quene dese redene sprac doe en luste mi niet seer te lachen noch mi en ginc geen spel ouer. Mer ic had geerne geweten haren name ende wie si was. Ende ic seide tot haer. Vrouwe quene segt mi hoe is dinen name ende wie du biste ende waer of du dienste ende van wat geslachte du biste ende van wat lantscap. Ende segt mi oec waer of dijn afgod dient die du wilste dat ic aenbede om mi te bederuen. Want seker ten waer geen reden dat

175 85r [fol.85ra] ic enen mamet soude aenbeden die blint is doof ende stom ende soude hem dienen ende manscap doen. Ja ic die bin van so vryen ende van edelen geslachte. Ende oft oec also geuiel dat ic hem dienen most om vrese vander doot. so seg ic di dat ic wil weten wie hi is ende wanen hi is also wel als ic doe van di. ende daer om bid ic di dattu mi wilste antwoorden ende verclaren tgene daer ic v om geuraget hebbe. Giericheyt. Na dien vrient dattu wilste weten wie ic bin ende dattu mi niet en wilste verlaten so sel ict di seggen herde veringe mit corten woerden. Mer ic sel di eerstwerf togen mijn conste van minen spele. ende oec mine kintscheyt ouermits dien dattuut te bet suls gelouen dat ic di waer seggen sal. Ende du selste comen na mi daer du mi selste sien gaen ende zuls roepen eylacen eylacen want du selste sien de teue van weningen ende van droefheyden de welke noyt mensche en sach hi en riep mit luder stemmen rechteuoert na dien O lieue here god hoe groten iammer is hier int aenscouwen van minen aensichte. pelgrym. Mettien dede mi dese quene clemmen op ene [fol.85rb] gracht ende dede mi sien in 198 ene scone pleyn een scone kerke wel gefondeert neuens een scaecbert daer vele scaken waren cleyn ende groot vanden welken ic sach die rocken die coningen ende de ridders die omtrent de kerke hadden groot bedrijf Want elc had een zweert omme twelke ic mi herde zeere verwonderde. Want ic hadde selue dicke somwijl scaekens gespeelt. mer ic en sach noyt geen van sulker manieren noch van sulken maecsele. Want si waren van sonderlinger manieren. Want si wouden de kerke neder vellen ende breken. Weet voerwaer dat de coninc was de alre eerste diet fundament begonde te minderen. ende hi hadde gemaect een houweel van eens biscops staue ende een spade mede welke spade was gemaect mitten scerpe vanden staue ende thouweel dat was gemaect mitten cromen eynde vander croochen. Ende doe ic dit aldus sach vragede ic der quenen wat dit was. ende si seyde mi aldus. Giericheyt. Seker vrient tis selue dat ic di geseit hebbe ende daer ic di langerent of sprac Want merct wel den coninc vanden scaecbarde ende rocken ende ridders 198 Bovengeschreven met invoegingsteken.

176 85v [fol.85va] hoe si hebben haer pointure vanden scaecbarde al versleten mit haren handelingen. Weet voerwaer dat si wilen eer genoech hadden ende si lieten hem wel genoegen mit haers selfs lant sonder anders geen te crigen. mer zeker ic en mach mi niet laten genoegen noch ic en mach oec niet gedogen dat si hem gepaeyt houden mitten haren. Want ic wille dat si ander lude goet rouen ende meer begeren dan si sculdich sijn te begeren. ende daer om heb ic se gesent tot deser kerken die welke staet bi harer lude scaecberde dats te verstaen haerre lude lant ende possessien die si alle verteren in ouerdade. Ende daer om wil ic dat si die kerke rouen. ende ic heb gegeuen den coninc diet sculdich is te bewaren goede allamen ende sterc vol groter eren ende van groter weerdicheyden. Om mede te werken dorpers gewerken dat is een houweel ende ene spade. die welke gemaect sijn van tsbiscops staue. Dese crooche is herde erachtich ende behagel in sbiscops handen want hi heeft se in groter weerden. Mer si is herde qualic voegende ende qualic staende in sconincs handen dien icse ouergegeuen hebbe om de kerke mede te [fol.85vb] destrueren. want ic hebber of gemaect houweel ende spade om de heilige kerke mede te berouen die sine ouders ende voerders hebben gefondeert. ende dander heren vanden lande. ende seker hi was dorper van aerde ende ondier van herten die van sbiscops staue maect instrumenten om de heylige kerke te vernielen die hi sculdich waer te vermeerren. Ende weet oec dat die opperste gehorende is herde dorper ende onvroet dat dunket mi dat hi den staf daer hi mede geeert ende geweerdeget is ende sine kerke leuert den genen dier houwelen ende spaden of maken om sine kerke te destrueren ende sijn ere te verminderen. Ende te vellen onder de voete ouermits dat hi verkeert in sijn scaecbert. Seker ic segge dat deen is herde dorper ende dander noch vele meer. mer ic en segge niet welc de meeste is. Die coninc houwet ende spit sijn goet dunken daer de heilige kerke seer om doget ende te wets is. Hier af profeteerde wilneer ieremias ende weende zeer ende was in groter droefheyden. Want hi sach datmen houwede ende spittede in de kerke. Hier in dit houwen ende

177 86r [fol.86ra] spitten is te verstaen dat si gelt soect ende nye imposicien begeert ende hi seyde in hem seluen dat hem zeer verwonderde dat hi dustanige nuwe dingen sach Ende hier of began hi hem zeer te beclagen ende was herde qualic gepayt. Ende hem dochte groot wonder hoe dat mochte sijn dat die meystersse van allen luden was worden tributarie ende tobiersse ende wie dat haer haer hadde gedorren doen ende hoe si so coene was ende dit seide hi hier om als dat wi er wel sculdich om waren te wenen Nu besich di wel ende weent dan ende maect groten rouwe al so ic di hier voer af heb geseit ende getoocht. Want zeker tis tijt ende meer dan tijt datmen te gronde ginge ende besage die waerheit. Want zeker ic sie dattie kerke al omtrent is gemineert ende si is bina mit allen geuelt. Want ic sie dat omme haer te destrueren ende neder te brengen so biet si elkerlijc de hant ende doeter om grote pine ende arbeyt. Ende ic sie oec dat alle die scalke volgen den coninc. mer alle dat si doen dat doen si bi my ende bi minen rade ende oerloue. Want ic doe hem doen al dat si doen. Want si hebben herde langen tijt mijn scolieren ge [fol.86rb] weest. Ende daer binnen en is roc ridder noch coninc si en obedieren alle an mi ende dat moet sijn. Want si studeren alle minen aert comen si tijtlike of comen si spade. Ende ist dattu yet twiuels in mi ende du mi niet gelouen en wils van al dat ic di hier voer geseit hebbe. Jeremias die is mine oerconde wilstuut zoeken. pelgrim. Seker du maecste mi herde zeer versaecht ende verueert. Want ic en can niet gesien noch gemerken dattu alsulke macht hebste als ghi segt. ten si dattu mi segs dinen name ende wie du biste. Ic sie di armelike gecleet ende onsalichlike te gereke ende manc ende vol bulten ende geboren tegen naturen so te gelouen is ende sie an al v wesen twelke is wonderlike aen te sien ende du en schijns oec niets weert. Hoe sout dan mogen sijn dattu hebben souts alsulke heerscapie van prelaten ende op lants heren ende op alle manieren van volke. Ende hoe soutstu haer vrouwe mogen wesen. ende hoe soutstu ouer hem hebben macht die geboren sijn herde eerliken bi rechter naturen. Giericheyt Na dien dattuut vmmer

178 86v [fol.86va] weten wilste. Ic bin die gene die hebbe die toueryen in mine macht. Biden welken dat ic betouere den luden. Ende oec als ic wille so makic mi herde gracelic ende proper ende lieflic. Ende als ic bin alre meest gemint so betoueric coningen ende princen so vaste datter geen en is si en doen mijn gebot ende minen wille ende dan heb ic se in groter weerden ende tis wel recht ende behoerlic. Ic bin oec die dochter van bezac vanden welken die coninc gecomen is ende hi heeft grote bliscap als ic wel vare ende als ic grote genoechte hebbe. ende hi droeuet zere bouen maten als ic droeuich bin Ende hi gedoecht dat ic hem sine crone neme ende geue se mi seluen ende dat icker mi mede parere dats wel sinen wille Aldus selstuut vinden bescreuen inden tweeden boec vanden tween esdras. Weet oec dattie coninc wilen eer had een vriendinne die welke hi herde lief hadde ende si had herde lange in sinen geselscap geweest. ende hi mindese so ouer seer dat hi haer ouer gaf al sinen trisoor ende makede van haer sine dispensiere Om dat si zoude deylen daer af alle die gene dies noot hadden. Ende oec in armen religionen ende in armen cloesteren ende in wedu [fol.86vb] wen conuenten. Ende dese vriendinne was geheten liberaelheit die wilke wilneer was van groter vernaemtheit ende van groter weerden. Dese ioncfrouwe daer ic of segge minde herde seer den coninc ende si begeerde herde seer sijn eere te vermeren. Ende si gaf oec also vele van sconincs trisore dat hi er grote ere bi vercreech. Ende wert vernaemt in allen vreemden landen. Ende weet oec voerwaer so wat si gaf of wat si deylde den armen sijn trisoer en verminderde niet enen twint. mer het meerrede ende wies altoos mede ende wert in lanc so groter. Voerwaer so mogestu weten dat dit trisoer die men geeft mit eenen goeden wille ende mit rechter begeerten is vele nutteliker ende doet vele meer profijts. Ende brinct vele meer baten in dan die gene doet die al stille leyt gesloten in de scrine. Nu seg ic di vrient noch meer als ic die gene sach die de coninc so seer minnede ende so zeer vercoren hadde ende so vele eren dede. So bepeynsdic mi waert so dat ic mochte ic soudse hem mit allen doen verleyden ende so verhaten dat hi niet roeken en soude op haer Ende zeker ic deedt min no meer also ic peynsde. want ic dede so

179 87r [fol.87ra] vele mit mijnre toueryen ende mit mijnre conste dat mi de duerwaerder in tsconincs camer gaen liet. Ende zeker doe ic daer binnen was doe was ic wel te gemake. Ende ic pijnde mi alle dat ic mochte dat ic tot des conincs bedde quam daer ic zijn lief vant bi hem leggende die welke ic hem stal ende wt sijnre camer verdreef ende ontlostese van hem ende sonder sine slotelen te hebben so heb ic se inden kerker geleyt daer si ewelic in leggen sel. Doe ic dit bedreuen hadde doe ontcledic my ende ginc in tsconincs bedde leggen in haer stede. Die coninc en wiste nergent af want hi waende dat sijn lief geweest hadde. Mer zeker hi miswaende want ic en was sijn lief niet Mer ic betouerde hem ende bedriechden aldus. Ende sijn tresorie bleef inden kerker daer ic se in besloot. Ende van dier tijt voert bewaerdic hem sijn trisoor. ende sijn juwelen sijn suluer ende sijn gout. Ende die goede man waende dat ic hem ere dede also dander dede. mer zeker hi en kende mi niet. Ende weet voer waer ic doe hem grote oneer ende scande ende sal doen al mijn leuen lanc also lange als hi mi houden sel ouer zijn lief ende ouer [fol.87rb] sijn vriendinne. want zeker ic en heb an hem gene minne ende tis recht. Want sinen gront ende mine meninge die scillen herde sere. ende seker hi en mochte in alder werlt geen quader noch arger gediffameerder lief crigen. noch gene scandeliker trisorie hebben dan mi. giericheit Uoert wilstu weten mijn geboerte ende minen name ende wanen ic bin. Du selste weten dat ic was geboren inden afgront vanden helschen putte van sathanas minen vader ende van daer brocht hi mi te chauwersinen daer ic was geuoet. Ende daer om so bin ic kauwersine ofte woekerigge. Ende sommige lude hieten mi ghiericheide. ende sommige andere vrecheyde. Ghiericheit bin ic geheten om dat ic begere ander lude goet. Ende mit sommigen anderen so bin ic geheten vrecheyt. om dies dat mijn substancie ende mijn natture alle dinc vaste hout. Nu noemt mi also du wilste ende alsoet di gelieft. Ende mint mi oec op dattu wilste. Mer zeker doetstuut du selster af hebben quaden valschen loon. Ja sulken loon als des coninx vriendinne van mi heuet ontfaen die inden kerker besloten is ende ewelic blijft. Nv wil ic di vroet maken van

180 87v [fol.87va] Want ic sie herde wel dattu herde seer sietste op mi ende merkes. Want voerwaer ic en teemde mi seluen noyt goet te doen noch sollaes van alle den goede dat mi toebehoerde. Want ic heb clederen genoch aen te doen ende menichfoudich Ja ic hebber genoech om hondertich luden te pareerne vier weruen op daticwille. mer ic soudse lieuer alle laten verrotten ende de motten eten eer ic se mi liete goet doen of eer icker yemant gemac of liet hebben of eer ic se den armen delen soude. Ende weet zeker ic soude hebben herde vele groter vrienden waert dat ic conste of delen woude mijn goet te punte welc mi geen goet noch profijt noch gemac en doet. Ende menich mensche souder groot sollaes bi hebben ende hier in so slachtic den hont die leyt op enen hoytas of op ene messen ende en heuets niet te bet dan dat hi daer op leit ende basset ist datter yemant coemt die wat nemen wil. Ic heb hande genoech om alle dinc te nemen ende vaste te houden. mer ic heb gene hande om yemant yet goets te geuen. Want si sijn mi alle of gesneden dat [fol.87vb] sietstu wel. Want ic en hebber anders niet of behouden dan de strubben. ende daer om is hi herde dulliken beraden die gene die mi ghiften eyscht. Want ic en begere niet te geuen in geenre manieren. om dat ic alle mine begeerten heb gestelt ende geuoecht om penningen te gaderen ende trisoer te makene ende grote iuwelen van suluer ende van gout te hebben in mijn gewelt. ende ic en begeer anders geen officien noch ambocht. Ic heb sesse handen om mede te gripen al dat mi toe coemt. ende dat al te vergaderen in.vj. manieren ende al om in minen zac te steken ende mine scrinen te vullen. ende mine cameren wel te stofferen. Ja ende mi so te laden waert dat ic viele dat ic nummermeer weder op en stonde. Ende so ics meer hebbe so ics meer hebben wille. Want onversadelic is mine lust mijn gepeyns mijn herte mijn moet ende alle mijn sinnen. nochicen hadde noyt so vele weelden noch so vele bliscappen mijn herte en gapede om gelt ende om duerbaer juwelen. Ende al waer alle die werlt mijn nochtan soudic meer willen. Ic bin die grote zwelch vander zee diet al

181 88r [fol.88ra] ontfaet dat haer toecoemt. ende niet en losset. Want ic lade mi alte geerne mitten metale welc alre meest weecht. Want ic make herde geerne grote staken ende grote blocken van finen. Si en mogen mi nummer meer te groot gesijn te dragen al soudicker onder versmoort bliuen. Ende en mocht ict niet gedragen so soude icker wel willen aen gebonden sijn. Gelijc dat een scemynkel gebonden is an enen bloc. Ende het soude schinen dat ic den bloc soude hoeden. mer zeker ic soude vele bet van hem gehoet sijn. Want hi soude mi wel behoeden dat ic niet verre van hem en soude vlien noch hoge clymmen. mer hi soude mi eer trecken nederwaert. Ende mi en roect wat pinen ic bi hem gedoge op dat ic bi hem bin ende dat icken heb in mijn gewelt. Ende weet oec dat ic wilen eer desen seluen bloc Judase hinc in sine burse doe hi sinen god verriet. ende vercochte. Ende ic leyder in so vele zwaers metaels dat icken dede neder tumelen inden afgront vander hellen. Ende deser gelijc so doeicnoch alle dage an grote ende an cleyne aen vrouwen ende aen ioncfrouwen. Ende aldus lone icse alle die mi [fol.88rb] gelouen wille mitten ewigen lone. Want nummermeer en sceyden si wt mijns vaders huus noch wt sinen af dinkeliken tormenten. Nu wilic di seggen van minen ses handen mitten welken dat ic alle manieren van zwaren metale gripe ende in mijn gewelt houde also ic di hier voer heb geseit Want seker binnen al dinen leuen so en vondi noyt so quade valsche handen noch vinden en selt dat seldi stappans wel gewaer werden. Mine vorste ende mine eerste handen die gewapen sijn mit nagelen van griffoenen die sijn geheten rouers. Om dies wille dat si dicwijl gaen rouen in de forreesten die goede onnosele pelgrimen ende dodense oec somwile biden wege. Ic hebbe dat sietstu wel mine nagelen crom gelijc haken. Ende daer om so bin ic edel bouen allen vrouwen ende ioncfrouwen. Want mi en gelijct niemant die leeft. Ende ouermits deser edelheyde so en mach mi niemant geen dinc weder seggen dat ic hebben wille. Ende daer om so mach ic wel proye of roof halen wien dat gelieft of niet en gelieft. Het mogen oec wel sijn die handen vanden vrouwen die te rouen

182 88v [fol.88va] pleecht al vliegende die cleyne kiecskine die achter harer moeder lopen. Ic roue oec peerde inde kerre ende maker mede mijn solaes. Ic roue oec alle die prouancien die die goede luden gemaect hebben. tot haers selfs oerber ende om daer bi te leuen Ende hier in slachtic den wuwe mi en roect wier om droeft op dat ic vorderen mach minen wille. Mit desen handen sceric ende vla den luden tot inden gront van harer herten gelijc dat die coppe doet die vliegen want also lange alsi daer in mach vinden vleysch ende bloet so blijft si daer ane ende scuert se ende trecse al ontwee. Ende si pleecht oec die arme lude te vlane ende te soeken thaer onder de huut. Ende als si se dus heeft geulegen ende alt haer aldus wtgetrect. Die dan leuen daer in sochte seker hi waer herde dul ende meer dan verwoet. Ende aldus so menic di te besoeken om di te maken mine dispensiere. Want dijn bloet ende dijn vleysch sel ic wt sugen. Ende waerstu vroet eer ic dit dade ghi sout lieuer dijn leuen te miwaerts geuen dan bliuen daer du sijs. Want seker ic sel di berechten also die coppe de vliege berecht. Mer ic sel di teerst [fol.88vb] seggen ende openbaren tbediet van minen anderen handen ende waer om dat ic se hebbe van diueersen maecsele So ic hier voren 199 heb beloeft te doen. Uander hant die ic drage bachten op minen rugge so ghi gesien hebt in vreemder manieren. Dats die gene daer ic mede heymelike plege te treckene gout ende suluer Ende ic pleger mede te trucken dieuachtelic te mi waerts dat gene dat ander lude toe behoort. Ende daer om so staet se bachten omme dat hem niemant daer voer en wacht Tis de hant daer ic mede doe balleren die voete ende die oren of sniden. Want si is geheten bi rechter natueren tronkeborse ende dieuigge geproeft. Tis oec die selue hant die haer niet en dar togen sonder bi nachte alst donker is ende alst die mane oec niet en schijnt soet donkerre is so si haer meer beroert. Si heeft oec cromme nagelen gelijc dat die ander doet daer ic v af seyde. Ende si trect oec te haer waers gelijc dat dander doet. ende rumelic also vele. Mer rumelic also vele isser ane si en coemt so wel niet te kennissen noch te perfectien als dander doet. Dese 199 Hier belet doorgehaald.

183 89r [fol.89ra] hant pleecht oec gate te maken ende huse tontdecken ende scrinen ontween te breken. Ende si pleget gouden penninge te bescroden ende si pleget zegelen te conterfeyten ende valsch te maken ende oec slotelen mede. Ende alle manieren van munten maect si valsch. Ende geerne pleecht si van aerde den luden haer gelt tontrekenen ende tonttellene. Dese hant pleecht oec tontcleden die doden. Ende si hout oec haer veynsteren ende doren geloken ter tijt dat si al heeft geraept dat selue daer si genuechte in heuet. Ende oec segge ic v ist zake dat si uwer gecoren si testamentersse ende restoor te doen. So seg ic di dat si tot haer waerts sel trecken van den scoonsten juwelen sijn si van goude of van siluere die salsi eerst gripen of dalre beste die si vinden can. Van deser hant en mogen hem ooc niet ontsculdigen die gene die bi nachte gaen kockineren ende valsche foreestiers ende valsche serianten. Ende alle die gene die hem tot sulken daden consenteren. Ende die lude die dienen onnoyalike ende die arbeyden valschelike. Molenaren die stelen haren mulfter die welke si redene hieten. ende si doent sonder haer bi te wesen valsche parmentieren. Ende alle manieren [fol.89rb] van luden die so mildelic nemen al dat si gecrigen connen Dese en doe icker niet buten. Want si en mogen hem niet ontsculdigen si en moeten hem helpen mit mijnre hant. Waert zo dattet geuiele datment wiste haers selfs hant souder omme hangen. Ende nochtan weet al ist dat si hier af ontgaen ende beyden lange genoech ende leyden een weldich leuen. Weet dat si tachterst hangen moeten wat si er omme doen Want ic hange se selue gelijc dat ic menigen anderen gedaen hebbe dic ende menichwerf. Nv segt mi vule pelgrim. lelike stinkende quene wat ist dattu meenste plegeste den luden te hangen in dine herscappien ende in dine mogentheyden. ende plegestu hem vaer ende vrese aen te doen in dijn huys. Ia ic vrient Ic giericheyt. doe noch hondertwerf meer dan ic v noch geseit hebbe. ende al verradelike dat si van mi niet en weten. pelgrim Hoe mach dit sijn ende wanen mach di comen dit te seggen. Want iusticie heeft mi al dit geseit hier voermaels dat sijt selue is ende ende dat si iusticie doet op alle diet verdienen doot of leuende Seker vrient giericheit. si seyde waer mer dat si

184 89v [fol.89va] v seyde dats vander sielen allene. Want si en heeft niet meer machten. Mer ic bin iusticiere vanden licham ende vander zielen beyde te gader. Ende niemant en is inder werlt machtiger dan ic en bin. pelgrym. Also moet di god hulpen nu segt mi dan ende en liecht mi wie hinc dan den licham van judase so ghi of si. Ende wie de meeste macht hadde van v beyden in dit werc te volcomen. Giericheit Seker vrient also en moet mi god nummermeer goet doen Ic sal v die rechte waerheyt seggen. Weet dat wi ons beyden hem den strop aen deden. Ende biden gemenen acoorde so hingen wi hem hoge. Mer en had ic haer mit mijnre vromicheyt niet geholpen nummermeer en had si hem op getogen. Want hi woech alte zeer ende ten hoorde haer oec niet toe. Ende hier om so seg ic dat ic principaliken hem allene met mijnre hant hinc. Ende daer om seg ic di wilstu vroetscap doen so wachti van mijnre hant want si doet die achterhoede ende vaet den luden subtiliken ende behendelic. Ende dan so hanget si se an de galge vander hellen. Hier om bistu wel sculdich di van mi te wachten ende te vlien waer ghi moget. Want ic alle [fol.89vb] quaetheyden inden luden can zayen. Ende alle doertreckende scalcheyden is in mi ende vloeyt op alle luden ende in allen luden daer ic can ende mach. Urient weet dat ic di seggen moet van mijnre ander hant daer ic die vile in drage. Want mi lustes. Weet dat ic mit deser hant al begripe ende vergadere ende legge te hope dat ander lude hebben gearbeit ende gepijnt mit groten zwetigen leden. Weet dat si is tegen naturen. Want in alre tijt leyt si haer cure in ysere ende in copere te broeden om ander te winnen. gelijc dattie kieken broeden haer eyeren. Ander handen plegen tgoet te doen minderen bi handelingen sijnre toe doen. Mer dese hant doetet seer wassen ende meerren ondancs dat nature heeft ende weet dat si is ene grote touerarsse Om dat si den menigen ouermits haerre toueryen sceyden van hemelrike om dat si wel can maken van.iiij. dingen vj. Ende coeyen die niet en mogen steruen die can si wel maken ende smeden sonder slach te slaen Ende ouermits dien dat si so lange dueren zonder falgieren so sijn si yseren coeyen geheten. Dese hant can oec wel euene op

185 90r [fol.90ra] solders leggen om te verbeyden ter tijt toe dattet de helfte meer ghelt. Ende aldus doet si oec vanden goede dat coemt int zwin. Want daersi enen penninc leyt si heefter tiene eert haer ontgaet. Si hout oec ene vile in haer hant om mede te vilen ander lude substancie ende voetsel daer si bi leuen omme alenken te nyete te brengen Want cleyne ende cleyne gaet si knagende aender lude goet gaende ende kerende altoos waer si haer belent. Ende geen dinc ter werlt en mach bi haer gedueren si en sout vseren ende al te niete brengen. Woeker is si genoemt bi harer rechter namen. want gelijc dat die woekenaer verteert dat gene daer die mensche bi leuen soude dat moet hi hebben al soude die mensche bederuen van armoeden. dier gelijc doet dese hant mitter voerseyder vilen die altoos vijlt ende vermindert die substancie vanden menschen. ende verteert ende verslijt den lichame vanden mensche ende sine dage ende sine tijt vanden genen die in haer vsagen sijn of wandelen. Mer waert zake dat si inder gewoenten niet so seer en waer elc mensche soude zijn veruaert van haer. Mer seker [fol.90rb] si is so seer in vsaegien worden ende vonden. Want si is in allen mercten ende comanscappen so wel bekent datmen van harer coemste niet verueert en is. In de mercten so gaet si nv den luden verslitende voer alt volc ende te niete brengende mit hare vilen Ende men en vint gene baliuwen noch meyers die haer doen weder seggen. Mer eer so volgen si haer Ende daer om vijltsi se alle ende verslijtse. Ende niemant en is nv leuende die se wil weder staen noch haer blameren. Nv segt mi quene pelgrim. van dijnre wagen daer du mede wegeste. giericheit. Wilneer plagen die bosschaerts haer bosschen te vercopen al staende wassende. Ende si seiden totten coopluden. Ist also dat ghi minen bosch wilt hebben so suldier dustanigen prijs of hebben. Ende aldus vele geldes wil icker af hebben. Ende ist so dat ghi een iaer verste hebben wilt mi te betalen so wil icker meer gheldes of hebben. Want binnen enen iare soude minen bosch wassen ende meerren ende soude meer gelden dan hi nv doet. Ende ist dat dien bosch aldus wert vercoft so seg ic di dat dien tijt niet en was gewegen mer hi was af gehouwen ende

186 90v [fol.90va] geuelt ende aldus vercoft so ge 200 louic herde wel dat die tijt was gewegen. Voert van den dingen die niet en mogen meerren noch wassen Als si te dierre sijn vercoft om der tijt wille die comende is So is die zedrake gewegen. Mer als dat dinc bi haer seluen van naturen mach wassen ic wane ende geloue dat die meerringe ende beteringe allene is gewegen ende effen gewegen. pelgrim. Ic wane na mijnre vroetscap dattie boscaerts nv luttel vercopen haer bosschen opten struke want mi dunct dat sijt alre meest vellen. Want ic sie dat sijt langen tijt moeten neder laten leggen eert vercocht mach zijn. Ende nochtan vercopen sijt herde diere als sijt prisen niet betaelt en sijn. ende sijt wtsetten op borchtocht. giericheit Seker vrient ic sel di seggen tgent dat mi daer of opt herte leit. Waert zake dattie bosscherts niet eer en velden dan die cooplude tot hem comen souden. Si souden herde langen tijt mogen beyden eer si haer bosschen connen vercopen. Want die cooplude souden seggen si en mochten niet so lange beyden tot datment vellen soude. Ende daer om seg ic na minen verstane [fol.90vb] ende na mijnre bester vroetscap dat was geordeniert om tgemene profijt ende om den besten orber datmen de busschen soude hou 201 wen vellen ende laten se leggen ende makense bereet tegen dat die cooplude comen souden so dat si er niet en dorsten omme letten. Ende dat was ene sonderlinge goede ordinancie ende profitelic den gemenen volc so mi dunct. Ende een voerdeel den tymmerluden Ende 202 oec om berninge voer der gemeenten twelke men niet en mach ontberen ende men souts groot gebrec hebben. Want qualike machmen groen hout bernen. Ende daer om dunct mi dat die gemeente niet en is sculdich te verliesen thare. Ja die die hoefschede gedaen hebben van haren bossche of te houwen om die gene dies noot hadden welken bosch waer seer binnen enen jaer gebetert ende groot gewassen. Ende daer om so wanic in mijn beste dat sijt wel te duerre mogen vercopen sonder begrepen te sijn. Ende ic vermoede dat si 203 daer in en peynsen geen beraet noch gene valscheit Noch niemant te bedriegen. Want waert dat sijt anders vercoften dan in dustaniger manieren si souden den zedrake wegen ende die sonne vercopen. 200 Hier uielt doorgehaald. 201 Hier den doorgehaald. 202 Hier oen doorgehaald. 203 Hier dat si doorgehaald.

187 91r [fol.91ra] Ende bi auontueren enige die nv leuen doent bi wilen. Mer alsijt doen so hebben si stappans vonden een decsel ende enen scermscilt ende onsculdigen hem ende seggen dat gecostumeert is ende het heeft langen tijt in vsagien geweest Ende bi deser onscult so wanen si herde vri staen. niet meer en segge icker v af. Nu verstaet also du wils ende ondersoect ende ondergront den texte ende de glose ende exponeert die waerheyt in dijns selfs gront. Mi en roect wat ghi daer mede doet ende hoe ghijt verstaet na uwen wille. Uander vierder hant mitter scotel so wil ic di nv seggen ander nyemaren ende haer werken ende haer hantieringen Cockenerye of loddernye so is dese hant genoemt ende truwanterie. Tis die selue hant die tbroot bidt voer der lude doren gelijc of si bederuen soude van groten honger ende si en begeert oec geen gelach te betalen in geenre stede ende si en begeert oec genen cost te doen die si verteren mach. Want si meent mit truwanternien vri wech te gaen. Ende si en begeert oec niet dat yemant haer werken verbetere. noch enige hoefscheyde die se doet. Want si en mint anders niet dan truwanternye. Si be [fol.91rb] iaecht haer mitter scottele ende leuet herde scandelike ende herde oneerlike. Mer si soude dit herde wel beteren waert dat si woude arbeyden ende pinen om haer broot te winnen. mer seker si en mach niet pinen om dat si die cockinerie mint. Tis oec die gene die mi aldus heeft gelapt ende geplaestert also du zietste. Ende si is oec die gene die mi maect mijn zacskijn ende alle manieren van onsalicheiden Ende tsomers leyt si mi onder de hage om mi te lusene ende te clouwene. ende des winters leit si mi in taueernen ende in cabretten daer ic snachtes plege te slapen in 204 die werme asschen. Ende si heeft lieuer dese solacen te hebben dan pine of arbeit te doen. Ende si doet mi aen die hage sitten daer ic die cooplude wachte ende die rike pelgrymen ende die grote heren om dat si wel weet dat si daer plegen te liden. Ende dit doet si ouermits dien dattie goede lude te meer compassien op mi hebben souden. ende des te lieuer geuen souden. ende ic make mi vele armer ende onsaliger dan ic bin. Ende si doet mi crepel gaende al lenende op enen stoc ende nochtan en let my niet. Ende si doet mi roepen ende carmen sonder redenen dic ende me 204 Hier dasschen doorgehaald.

188 91v [fol.91va] nichwerf al en heb ic geen we noch genen honger. Nochtan doet si mi steynen ende suchten als of ic noyt gegeten noch gedronken hadde ende ic spliten soude van armoeden. Ende si oec dat ic dicwijl vloeke den luden om dat si mi niet en geuen. Dese hant ontlenen dicwijl die edel lude om mede te truwanten. Ende dan steken si se in haer grote valken hantscoen daer si se wel in decken. als si dan willen gaen truwanten aen die rike lude van religione als abden abdinnen moniken ende nonnen so connen si se wel wt trecken. Ende dan seggen si aldus tot hem luden. Geeft ons van uwen goede want wi hebbens herde wel te doene om dat wi herde geerne onsen voglen zouden doen maken nyewe werpelingen ende nyewe caproenen. Ende oec mede halsbanden tonsen haeswinden behoef. Of scoen ende kousen tonser knapen behoef die inde bosschen iagen ende vliegen om onse proyen. Ende leent mi oec.viij. of.x. dage een paert om mijn male te dragen. Want ic moet varen totten coninc minen here. Ende leent mi oec ene karre om mine berninge mede vten bossche te brengen. ende leent mi oec twee of drie ploegen mijn lant mede te eerne. Ende ghi moet [fol.91vb] mi dese beesten vet maken want mijn knapen sijn alte wonderlic. Ende ghi moet mi doen enen goeden vetten osse ende vijf of ses goede scapen Ic sel v also lief doen hebdi mijns te doen. Aldus behelpen hem die edel lude onder den luden van religionen ende onder 205 tgemene volc. niet dat si mine hant ontlenen. Mits welker si aldus op ander lude goet leuen ende sparen thare scandelic ende scoffierlic twelc si genoech hebben ende oueruloedelic. Ende hem dunct dat die goede lude van religione geen goet en hebben dan tot harer behoef. ende dat sijs bet weerdich sijn dat si selue. Ende ist zake dat hem niet en wert dat gene dat si eyschen so maken si hem zonderlinge zere gram. ende werpen groten euelen moet op die cloosters ende op die broeders sonder redene ende doen hem groten hinder waer dat si mogen. Nu besich ende merct wel of mi dese edele lude niet wel sculdich en sijn te minnen. dat ic hem aldus doe dragen die scotel vanden truwanten ende steke hem mijn hant in haer hantscoe. Ende ic wil dat si mi sijn gehoersam die out bin ende graeu. ende mi is wel van node dat mi alle lude vrient sijn. pelgrim. 205 Hier tgheleemene doorgehaald.

189 92r [fol.92ra] Nv soudic geerne weten waert v wille tbediet vander hant mitten aexkine. Want dat selue dat ghi mi geseit hebt van deser dat genoecht mi herde wel. Want ghi hebt mi claerlic ende wel ontbonden den alingen text mitter glosen. Ghiericheyt. Ic segge di lieue vrient dat dese hant was willeer gevisschet inder hellen gront. Ende van daen brochten si mi symon magus ende gesi ende si dadenre mi mede groot present ende gauen se mi. Mer symon magus leyde daer aen die aex van sijnre eerster figuren om dat si na hem soude sijn genaemt ende si is gefigureert al crom. Ende daer om gelijct si der s. Ende ouermits deser cracht ende desen teyken welke teyken is beteykent bider eerster letter van symons name Ende hier bi so is bediet dat ic bin abdisse van eenre zwerter abdyen daermen in leeft een quaet onsalich leuen. Ende ouermits dat deser crochte bider s. is beteykent symons. So is de hant symonie genoemt. Dese hant regiert die gene die verkeren in allen gods husen. Ende si oec van so groter clergien dat si den dieuen leyt doer spleten ende gaten binnen den huse sonder doer [fol.92rb] in ende wt te gaen. Ende als si se daer binnen heeft geleit so maket si hem crochten mit haerer aex ende doetse herders wesen vanden scapen. Ja herders dat sijn si die dander souden spisen ende voeden. Mer si spisen hem seluen ende laten dander al vergeten bliuen. Ende hier in doen si so vele datmense bet sculdich waer te heten gripende wolue dan herders van scapen. Want voerwaer weet dat si mitter cracht van harer scaren daer si mede haer scapen also na sceren al totten velle toe. Daer mede verdriuen si gracie gods vten trone van haren conincrijc ende steken se wt harer maiesteit bi groten giften van tijtliken mieden. Want ene vre maken si hem copers. ende een ander vre maken si hem vercopers. Ende men siet oec dat si se dicwijl leggen te pande ende dragense ten woeker of daer men hem ghelt op geuen wille ende leuen in hare plecht. ende hier om is gracie gods herde zeer vergramt. Want haer dunct dat sy herde luttel is geacht. om dat men se om alsulc dinc te pande heeft geleyt ende om so cleyn dinc gegeuen ende si en is oec niet wel daer in gepaeyt dat die gene die si heeft geset in so groter heerscapien ende

190 92v [fol.92va] in so groter eren. doen haer so grote dorpernye ende al de scande die si mogen. Dese hant die aldus gehaect is van zulker manieren ende van sulker sceppenissen ende van sulken aerde dat si ene vre vercoept. ende een ander vre weder coept. Mits den welken dat ic v segge so wie daer of wil spreken properlic ende haren rechten name ondecken So seg ic aldus. wanneer si vercoopt so is si geheten giesitrie ende als si coopt symonie. Mer gemeenlic so is te verstaen dat si in den name van symonien den anderen begrijpt ende bedect. Van dustaniger hant so en sijn niet vri noch en mogen hem niet ontsculdigen die gene die de missen doen singen of lesen bi belofte van penningen of bi tijtliken mieden. Ende die priesters en sijnre oec niet vri of die de penningen daer of ontfaen bi enigen voerwaerden of beloften. Mer sonder twiuel den valschen iudas si geliken. endeicsegge dat si arger sijn dan iudas. want doe iudas sach dat hi had misdaen so ginc hi ende gaf die penningen weder. ende dese copers noch vercopers en willen also niet doen. Al waren alle die philosophen ende alle die predikaers ende alle [fol.92vb] die meysters vergadert die men vint so en souden si hem luden niet connen geprediken noch geseggen dat sijt weder geuen souden. Ende dit is die zake. Du zietste herde wel dat ic drage enen sac op minen hals herde subtijliken. Want al dat daer in coemt dat en mach in geenre manieren wt sijn gedaen. Want hi is gemaect gelijc enen engiene daermen vissche mede vaet dat si niet weder wt en mogen In welc engien is een inganc mer genen wtganc. Ende hier om pinen si hem daer in te werpen al dat si gecrigen connen ende gaderen mit mijnre hant. ende mitten hake die si tegen mi hebben ontleent. Ende ouermits desen so en machmen vten sacke geen dinc brengen bi geenre redenen noch bi genen rechte. Want het moet daer al in verrotten ende bederuen. Ende ten mach niemant comen te profite. Pelgrim. Mettien dat si mi aldus hadde vertrucken ende geseit van deser hant mitter aex die welke doet groot despijt ende onweerde gode ende alle die mit hem behoren. Daer na bad ic haer dat si mi seggen woude vander hant die si hielt op haer hanke die manc was. giericheit. Weet dat si is geheten verraet

191 93r [fol.93ra] loesheit ende duertructe scalcheit. Want al bedriech is in haer besloten ouermits dat si haer pinicht alle die gene te bedriegen die sijn simpel ende sonder malicie. Of die gene die in haerre comanscap maken soude ende bedriuen lose trecken. In valschen gewichten in valschen maten. In tontrekene Ende alsi vercopen so willen sijt meten mit eenre cleynre ellen. Ende alsijt copen so willen sijt meten mitter groter ellen Ende deser gelijc doet si mitten gewichte. want si can daer mede wel doen wisselinge Of en doet sijt niet also so helpt si hem mitten dumekine ende tillet neder lichtelike na dat si ontfaet of leuert daer na point sijt. Want zeker si en mat noit te pointe. noch si en woech noit mit gerechten gewichte. Ende alsulc dinc heeft god in groter onweerden Bi dat ic in prouerbien vinde bescreuen. Want god haet die gene die onnoyalike leuen. Dese hant pleecht oec te studeren om nuwe vonden te vinden ende om scalcheide te ondergrondene. Want si can herde wel maken vercieren of gordinen daer men lakine vercoept om dies dat die verwe te scoonre soude schinen inde donker lucht. Ende ic segge dat si herde wel can togen goede [fol.93rb] penwaerden ende herde fine verwe alsi vercoopt. Ende als si se leuert so heeft si te handen van sulker verwen ende doet se den coopman ontfangen. Mer als hi se thuus heeft dan is hi bedrogen. Want hi en vint niet dat hi waent vinden. Noch doet si veel meer. Want in anderen tiden vanden iare so draecht si in 206 ander lande valsche reliquien ende toocht se den simpelen luden om valschelic ghelt te crigen. Ende si seit hem toe dattet sijn heilige reliquien ende warachtige perdoenen. Ende van al dat si seit so liecht si valscheliken. Ende daer en maect si geen werc of. Want si verblijt in haer seluen alsi sterkelic liegen mach. Op anderen tiden can si oec Inde kerke wel gaen ende nemen sommige vermoste beelden ende draecht se thuus offer niet aen belanc en waer. Ende gaet daer in boren vele gaten ende daer na ghiet hi daer in olye wijn of water om dat die liquoer doersinken soude ende dan draecht hijt weder in die kerke ende settet daert stont ende dan coemt hi mitten pape ende toocht hem dat beelde hoet staet ende zweet. Ende dan gaen si die clocken luden ende beyeren. so coemt dan tvolc gelopen mit groten nerenste ende brengen gelt om dat scone mirakel te siene. 206 Superscript.

192 93v [fol.93va] ende dit bedrijft de hant de welke hiet moeder van alre loesheyden. Ende si geeft wt voer alt volc dat vele mirakelen doet. Ende om dies dat die mirakelen te bet sijn bewimpelt ende te meer vernaemt so ga ic die cockinen spreken ende de truwanten ende doe hem luden gebaren ende gelaten of si crepel waren ende verminct doof ende stom. Ende hier toe vermiede ic se om cleyne dinc ende dan doe ic se comen voer de beelde stenende ende carmende ende roepende. O heilige weerde mogende beelde geneest mi. Want naest gode so heb ic troost ende hope an v. Ende mit dat si aldus leggen ende roepen so ga ic se op heffen mit mijnre hant al gesont. ende zeker ten is geen wonder want si waren te voren al gesont. Sonder hier in allene dat si mine siecheide hadden. Mer de lude en wistens niet. Ende daer om achten sijt voer grote scone warachtige miraculen. Ende bi dustanigen acketten so doe ic den papen winnen grote hopen van ghelde. Ende alst dus is geschiet so doe icker of maken enen valschen misdach. Dese hant heeft gedaen menich quaet ende noch doet si genoech. Want si doet noch meer [fol.93rb] valsheyden die hier te lanc waren te vertrecken. pelgrim. Ten alren minsten selstu mi doch seggen op dattu wilste waer 207 om dijn hant so dicwijl genaket dijn tonge ende oec mede dinen mont die welke mi dunket al besiect. Ende het docht mi oec onmate datmen v gedoget onder tvolc te gane. Ic segge di vrient giericheit. dat mine tonge is verzawen. ende daer om is si geheten bi harer namen meyneedich. ende mijn lanke daer si haer op rust die is geheten logenachtich. Wantet sijn drie dingen van enen acoorde. hoe dat si in dese werlt doen menich ongelijc ende menich onrecht. ende houden tvolc te hem waers mit haren engienen. Want seker si en hebben gene cracht noch 208 macht alsi versceyden sijn deen vanden anderen. Ende daer om houden si hem deen in den anderen. pelgrim. Waer om heetstu dijn tonge menedicheide ouermits dijnre hanken wille die een spatbeen heeft ende die du hiets matteringe of materie. giericheit. Urient ic heb di geseyt die waerheit na dat ic can ende mach. Want in minen wech also ic ginc heb ic ghe 207 Hier op dattu wilste doorgehaald. 208 In de rechtermarge met verwijzingsteken.

193 94r [fol.94ra] moet gerechticheyden ende noyaelheyden die welke om haer broot gingen. ende si dochten mi herde sonderlinge seer arm wesende. Ende sonder twiuel ten was geen wonder want si en hadden gene vrienden. Ende mit dien dat ic se sach so keerdic mi vten wege om dat ic aen hem luden niet winnen en mochte. Ende mittien liep ic achter velde recht of ic vten sinne geweest hadde. so dat ic mi stiet aen ene gracht ende quetste mi van welker quetsuren ic noch niet en bin genesen noch nummermeer genesen en sal binnen al minen leuen. Want alle die meysters vander werlt en mogen mi niet helpen daer toe. Nu weet dat ic mine misquame ende mijn spatbeen twelke ic hiete manteringe houden moet bi mi om mijn gemac Want ten was noyt mensche so manc noch so crepel noch so lelic ende ontsien als manteringe allene is. nochtan is si mi herde nootsakelic ende herde orberlic om mede te voldoen dat ic te doen hebbe. Want mijn sac is ouermits haer veel eer geuullet ende ic hebber beter neringe mede dan of icker zonder ware. Want waert [fol.94rb] dat ic recht ginge ic en soude niet so vele beiagen noch vinden in minen wech. ende oec so coemt nv zulc tot mi die henen soude liden ende gaen sijnre straten. Nu seg ic di ouermits dien dat ic aldus manc ga ende dat ic mi mit logenen genere. So wert in mi wassende ende vermeerrende so ouer grote hetten des brandes der giericheit comende. Hier in is te verstaen dat ic werde so heet ende so bernende dats om noch veel meer te vercrigen dan ic hebbe. Want ic en houde mi niet gepaeyt mit dat ic hebbe ende hier om moet ic mijn tonge wt steken gelijc den honde die leggen ende gapen van hetten op haer messen. Ende dan lopic tsconincs houe waert mit groten neerste. om dat ic mach horen deputeren van loye ouermits dien dat ic mi noch sel onderwinden van gedingen ende dat ic voersprake sel sijn. Als ic aldus tsconincs houe comen bin so moet ic daer zweren op de heyligen die daer zijn dat ic om gene mieden noch om gene creature leuende anders doen en sel dan gerecht. ende recht vonnesse geuen sel elken diet an mi versoeken sal. Mer als ic die cedulen heb gesien ende gecopieert ende daer in

194 94v [fol.94va] gestudeert een luttel tijts So en mach mijn tonge hebben geen verdrach noch gene ruste si en moet haer mengen mit logene ende mit manteringe ist bi rechte of bi onrechte si sal vmmer haer saet zaeyen valschelike wt als si siet dat ic ghelt hebben sal mogen. Ende ic segge di noch dat ic doe geliker wijs dattie blanse doet die haer tonge helt ter ziden waert daert gewichte meest is. Want daer ic sie die meeste winninge ende tmeeste gelt te vercrigene. daer leydic mijn tonge alre liefste ende mit groten neernste pine ic mi daer toe. Tis mi herde menichwerf geschiet dat enige sijn comen tot mi om mi te bidden vriendelike dat ic hem helpen woude si soudens tegen mi hoechliken verdienen. mits dien dat ic van harer saken soude willen oerconden dat si recht hadden in haer gedinge. Ende dat ic stoutelic daer omme soude willen zweren. Ende wilstu dan weten wat ic doe Sijt des zeker wanneer ic tgelt zie om te vullen minen zac ende om wel geladen te zijn. Ic zwere stoutelike ende lichte ende segge dat si recht hebben om dat si haer cause daer bi winnen ende behouden thare. Hebben si recht [fol.94vb] of onrecht ic doet na minen wille op dat icker an winnen mach. Ende nochtan so wetic wel te voren dat ic liege openbaerliken. Om zulke manieren ende zeden so heb ic geleert mine tonge wt te steken ende vanden rechten in onrechte te verkeren om minen zac mit gelde te vullene. Hier bi so toge ic di dat bi mijnre tongen is verstaen menedicheide ende valsche verzweringe. Ende ic segge di oec dat mijn tonge is al verzaeyt ende ouermits der groter logen die ic plege te liegen bi bedriegene ende bi verzwerene ende bi valschelic ander lude goet te begeren ende te gecrigen ende minen sac te vullene mi en roect waent coemt. Ic heb so vele gelogen ende gezworen ende so valschelic mijn tonge beleet dat ic nummermeer daer om en sel sijn geloeft noch geacht. ende dattie canoenen ende priuilegien ende loyen verandert zijn ende verwandelt dat coemt bi mijnre tongen. die nummermeer te genen dagen bekent en mach sijn. ja de natuer ende de nacie van haer die onbehoerlic waer enigen mensche te weten. Ende oec en behoortse genen goeden mensche toe. Want natuere souts haer te storen. ende het waer wel recht waert so dat enich man of wijf

195 95r [fol.95ra] tot haerwerts trucken mit harer tongen yser of coper gelijc datmen soude mogen doen mit eenre hant. Wantet waer onmogelijc ende hier aen so mogestu wel sien dat ic nature niet toe en behore noch dat ic van haren geslachte niet en bin. pelgrim. Ic bids v dat ghi mi wilt vertrecken ene collacie van den mammette daer du mi of sprakest hier te voren. Want ic moet also wel vroet sijn vanden enen als vanden anderen. giericheit Seker vrient so seg ic di dat mijn mont is die gene ouermits welken die lude hebben grote bulten die sculdich waren slecht ende zuuer te zijn ende gerechtich gelijc der regulen Want mijn mont is oueruloeyende ende maect alle dinc oneffen ende gebult ende belemmert dat recht ende wel te punte staet. Si is oec die gene die den riken menschen geliken doet tegen den kemel die hoge gebult is ende ouermits sijnre bulten niet liden en mach doer eenre naelden oge. Ende hier is in te verstaen als die mensche nyewe geboren is ter werlt comende doer ene cleyne poerte van sijnre moeder. Most hi daer dan weder doer keren als hem bulten gemaect waren tegen gode ende tegen naturen. so waer hem [fol.95rb] ongereet te liden die poerte en worde gewijdt. of anders en soude hi daer doer niet mogen comen. hi en dede sine bulten of ende bescrodede hem smal ende cleyne. Een mensche die tret in religione bi beloften of bi professien te doen. ende hi dan in gaet bider poerten die herde nauwe is ende herde cleyne. ende het dan daer na geualt dat hi hem seluen bulten maect bi te gaderen dat gene dat hi gelaten heeft. So seg ic di dat hi bider posteernen van hemelrijc dat noch vele nauwer is niet en sal mogen doer liden ende dat is om dat hi sulke bulten mit hem draecht. Dese bulten sijn properlic die gene die so seer vresen die armoede ende die vrese vanden surgien. Want si en darse niet verbeyden om den anxt die se heuet dat hi haer bulten soude willen sniden om de vulicheyde daer wt te verdriuen. Dit en is geen dinc datmen helen mach noch bedecken. mer hi slacht den genen die scurft is ende niet gesien en wil wesen noch hi en acht niet enige yuoren cammen te besigen. Dies gelijcs so en roect gene feeste te hebben proprieteit daer si armoede soude gedogen. Want zeker si 209 haet se herde zere. ende so doe ic oec om 209 Hier hei doorgehaald.

196 95v [fol.95va] dat ic bulten hebbe. Dese gebulte lude die in die cloosters sijn verborgen sijn mine neuen ende mine nichten ende ic heb se vele lieuer dan ander lude ende so doen si mi oec dies gelijcs Want daer si sculdich waren te sijn recht ende slecht daer sijn si gebult ende oneffen. Ende neuens rechte wegen gaen si crom ende aen deen zide vallende. Ende si en willen horen geen begrip dat hem luden aen gaet noch dat hem ongenoechlic si te horen. Voerwaer seg ic di dattu hier namaels wel suls weten alstu een van minen bultenaers sels 210 sijn ende weet dattet sal sijn herde veringe op dat ic mach. ende zeker ic selre mi om pinen neerstelike mer ic sel di eerst seggen een woert van minen mammette de welke mijn god is ende mijn here gelijc dat christus is de dine. Ende dies gelijcs sel hi oec wesen de dine hoet di alstu alre best mogeste al ist dattuut hebste weder seit ten sal di niet helpen. Mijn god die genoemt is mammet dats die penninc die gemaect is van suluer ende van goude ende ic hebber grote minne aen om dat zuete geluut datter wt coemt welc ic prise bouen herpen ende vedelen. [fol.95vb] Ja bouen alle instrumenten die noyt waren of vmmermeer werden sellen Dese god wil dicke sijn g loit ende geheuen ende sachte geleit. ende hi wil oec leggen in sconen zuueren scrinen ende in heymeliken steden geborgen ende dicwijl wort hi gedoluen in deerde mitten mollen. Ende dits de selue god die doet menich scoen mirakel contrarie christus dinen god. Want vele is waer hi plach den luden siende te maken. ende mijn god maect den luden blint die dogen te hem werts keren ende neerstelic op hem zien. Tis oec die gene die den luden maect gebulc gelijc daticbin of noch vele meer. Hi maect mi lelic ende nochtan genuecht hi mi herde wel ende hebber mijn minne so aen geset dat icken aenbede als ghi uwen god doet. Ende geen dinc en is in der werlt so sterc noch so vreselic te doene ic en doet alte zonderlinge geerne als hijt begeert. ende alle deerweerdicheit die men visieren of gepeysen mach die doe ic in alle manieren daer ic can en mach om hem te trecken ende te leyden in mijn huys ende in mijn herberge daer icken geerne wel ende eerlic ontfae. Ic segge di noch meer dat ic wilneer laurencius 210 Hier sien doorgehaald.

197 96r [fol.96ra] briet opten rooster ende opt gloeyende vier. om dat hi mi desen god had genomen ende ontkeert om den armen te delen ende te geuen. Ic hebben so zeer lief dat ic om zinen wille bin zot ende dul ende ontsinnich. Want om sinen wille vercopic minen roc ende om zinen wille spelic menige verboden spelen. Ja mitten taflen ende mitten teerningen ende ga daer omme al naect gelijc enen ribaut. Ende om dat icken aldus zeer minne So wilicoec dat du hem toges ende doetste scoen gelaet ende dat hi van di si gedient ende geeert. Nu besich wat dattu doen sels. Want du en hebste van mi niet langer verste noch respijt du en moetsten aenbeden sonder enich langer letten ende mit allen hem op geuen. Doe mi giericheit pelgrim. also stont ende dwanc mit haren valschen afgoden taenbeden so hoerdic bachten mi roepen mit luder stemmen te mi sprekende. <Miniatuur: pelgrim, Gulzigheid met zak met gaten in mond, Venus op everzwijn> [fol.96rb] Help wel gulsicheyt. lieue gesellinne is dat een man daer ghiericheyt tegen staet ende spreect. Gawi der waerts lopen wel gereet tot hem ende laet ons hem doen vele scanden ende ende verdriets. Want giericheit heeften alte lange gespaert om welke si ene herde groten sottinne ende dullike verget si haers selfs werc te doen. Seker lieue gesel venus linne du hebs waer geseit. Nu laet ons spoeden vollike ende laet ons gaen mit groten eernste dat hi ons niet en ontga ende later ons so vele toe doen dat hi bi onser daet doot bliue in de plage. Pelgrim. Mettien dat ic dese sprake hoorde so was ic zeer verueert ende buten kere ende ic had geerne wech geuloen had ic gemocht. Mer ic had anxt dat si souden hebben geuolcht Ende mit dat ic aldus stont ende twiuelde so keerdic mi een luttel ouer een zide. Ende doe zach ic comen ene quene mit eenre langer nasen. mit twee grote ogen ende si was qualike gemaect ende si hielt in haren tanden enen vulen sac mit vijf gaten. ende mittien dat si mi sach so nam si haren keer te mi waerts ende zi swoer bi sint Jorijs dat si

198 96v [fol.96va] mi nemen soude mitter kelen. ende daer na sach ic ene ander quene comen die mi noch meer verueerde. Want si droech in haer hant een dinc gelijc eenre taergen Ende een fouisage na der formen gemaect van enen wiue ende si reet op een zwijn ende was herde wel gepareert. mer haer parure was geonneert mit vulicheiden Ende daer om sloech si haer aensicht onder haren caproen. Weet oec dat si hadde enen strael mitten wel si mi scoot doer die ogen in mijn herte eer si tegen mi sprac. Ende hier in was ic zeer tachter dat ic minen helm niet en hadde om dat mijn ogen niet en waren gewapent twelke ic zwaerlike becochte. Daer na sloech si mi minen handen. Biden welken mine waengepaine hadden mi grote weldaet ghedaen ende groot goet. Mer tis wel waer datmen pleecht te seggen Dattie dulle mensche niet en vreest voer hi den slach op den hals heeft. Nu weet als ic mi aldus sach gewont ende mismaect. ende ic vander eerster noch niet en was verzekert so vele te meer was ic gesconfiert ende veruaert. Want seker si togeden mi alte wonderlike siere om dat ic mine gorgiere niet aen en had ende om dat ic niet voer [fol.96vb] sien en was ende geliet recht als of si mi mitter kelen soude hebben gegrepen om te doden doe en wistic wat doen. Want ic sach wel dat mi geen criten noch roepen en mochte helpen want omtrent mi en sach ic niemant die mi mocht hebben vertroost. Ende doe seidic tot mi seluen aldus. Onsalich mensche onsalich katijf waer selstu di nv mogen bergen ende wat sel dijns nv mogen werden. Seker mi is herde zeer misuallen ende groot vernoey toe comen. Ey lacen oficdes mattemakers raet gheuolcht hadde ende doer sinen wech gegaen hadde. Want ic sie wel dat ic nv mijnre groter speciaelre vriendinnen vrouwe redenen verwracht hebbe ende gracien gods mede. Want ic werde wel gewaer dat si is harer veerde gegaen ende heeft mi gelaten Ende zeker ic beuoele mi herde zeer gewont in minen handen bi fauten van minen waengepainen die ic achter liet om dat si mi niet en genoechden. Ende hier om duchtic dat ic minen palster niet lange en sel dragen om die quetsure die ic in minen handen hebbe. Mer ten alren minsten so waer ic doch wel sculdich te vragene wie si zijn die mi dit hebben gedaen ende

199 97r [fol.97ra] waer om. Ende mit dien verstoude ic mi ende seide. Quene die daer drages den sac ic bidde di dattu sprects tegen mi ende segt mi dinen name ende wie du biste want ic wil weten wattu meenste ende oftu mi hier doden sulste sonder slach te slaen ende sonder steec te steken. Mittien antwoerde mi die quene ende seide. Urient ist dattu gulsicheit. wetes ende kenste die gene die epyturi zijn. so selstu weten dat ic bin haer moeder. So wie dat haer vader geweest heeft ic moet haer moeder bliuen. Nu segt mi dan. Wie sijn die gene die epyturi sijn dies bid ic v. Seker het zijn eenre hande lude die van haren gegaetten zacken maken haren god. Hier in is te verstaen dattet zijn die gene die anders niet en denken dan haer zacken te duer vullen ende haer buken dat si hem dunken spliten. Ende moeten se weder ydelen bi foertzen om dat sijt niet verdragen en mogen Ende oec souden si wel enen dach of twe sitten in ene kuekine om enen nyer harst wel te bereden ende leckerlic te maken op zijn recht ende oec mede om ene goede zause wel te maken ende leckerlic te crudene ende wel te temperen op haer recht. Ende si en hebben in [fol.97rb] genen dingen genoechte dan allene in eten ende in drinken ende sonderlinge in lecker morselen. Ende dit achten si ouer grote sollase ende grote genuechte. Ende hoe bistu geheten dat segt mi dies bid ic v want ict geerne wiste. Ic bin geheten gul gulsicheit. sicheit. die welke die in minen gegaetten zac steke so vele spisen dat ic daer af werde vul ende stinkende gelijc eenre pryen. Ende dat coemt. want ic steker so vele in als icker toe come datter twee of drie arme menschen wel of zouden verzaet werden. Ende zeker waert dattu wel wistes die ouertollicheyt van mijnre spisen ende dranke du soudeste mi noemen bi minen properen name Als menichfoudicheit van reuiele ende van genuechten in spisen ende in dranke. die welke men vinden mach in die goede morseelen daer ic minen zac mede vulle Want mitten alren besten ende leckersten vullic minen zac ende versmoerse daer in ouer mits dat icker so menige maniere in stampe ende perse. ende oec heb icker menige maniere in gesteken die welke ic daer in niet en conste geherbergen. noch behouden. ouermits mijnre bernender ouertalliker hetten die ic al niet verdragen en mochte.

200 97v [fol.97va] ende daer om mosticse rechte uoert al wt lossen ende makenre mi quite ontamelike ende scoffierlike ende scandelike voer den luden. Pelgrim. Tfi onreyne stinkende quene van di ende van al dinen werken. En sprect mi hier niet meer af ic en machs niet horen. want zeker tis alten onmenscheliken leliken af griseliken dinc te horen spreken. Ende zeker ghi sijt tontdierre ende tonnutter. ende ic houde vele te min van v dat ghi mi noit hier of aen spraect. Want mi deert dat ict v noyt hoerde vertrucken. Wantet is verwitelic ende walgelic allen goeden natuerliken menschen. Seker vrient gulsicheit du hebste die rechte waerheit geseit van mi. Mer na dien dattuut begeerste ende aen mi versoecste ende minen rechten name wilste weten. so seg ic di dat ic bin geheten gulsicheide. Ic bin oec die opperste wolfinne van den foreeste ende meesterse van allen beesten. Want ic heb altoos so groten bernenden honger dat ic altoos na mine proye gelijc den wilden lewen die nummermere en versaden so wat si steken in haren zacken. Ic bin oec die gene diet al scuert dueren ende veynsteren om in die kuekene [fol.97vb] te geraken daer ic de roke vercrigen mach vanden vetten duerbaren spisen diemen daer in bereit. Gelikerwijs dattie honde doen die comen vander jachte gelopen al gapende ende al blasende gelijc of si die werlt verslinden souden. Mine nase is lanc bouen maten daer om stekic se al omme waer ic geruken can den goeden dranc ende leckere morselen die ic bouen maten sere prise. Pelgrim. Segt mi nv oftu oec dinen sac pleges te vullen mit eniger oncosteliker spisen ende onsmakelic. Als van bruynen roggenen brode of van boinen of van wermoese of van coeyen penssen of van karnemelke. gulsicheit Du selste weten dat ic also wel bin gewone mit brunen brode mit pottagen het si melc of wermoes minen sac te vullen als mit costeliker spisen. Mer tbeste heb ic alre liefste. Nochtan makic also wel mine genuechte in de onweertste als ic doe in dalre duerbaerste diemen vint. Ende dat doet mi mijn lange nase de welke mi mijn vader gaf om al omme ende omme mede te ruken daericmede mine zmake mochte doen hebben sine genuechte doer welken ic doe al eerst liden den

201 98r [fol.98ra] roke vander spisen die welke ic in minen sac steke. Ende daer in heb ic allene mine genuechte ende maker mede mijn sollaes. Ende weet oec dat dit is de mont van minen sacke de welke en is gene drie vingeren lanc dats mi herde leet. Want seker ic wilde wel dat hi waer also lanc als die hals van enen crane. ende oec wildic wel dat alt ghene datter duere lijt al ware van goeden leckeren morselen. Ende den seluen dranc die ic oec drinke die wildic wel dat waere goeden wijn van garnaten. of goede malemeseye ende tachterse goeden rijnschen wijn. ghi selt oec weten dat ics niet en roeke wat pinen ende ongeual desen zacke geschien mach op dat hi altoos vol si. Want zeker hi slacht minen ogen. Ende hoe veel dattie smake in mach tonnen ende vaten die ogen hebben noch veel meer begeerten toe te sien Want si en laten hem van genen dingen genoegen also lange alsmen yet steken mach inden sac. Ende dats een dinc twelke mi mijn leuen cort bi mijnre groter dulheyde ende bi mijnre groter ouerwanicheyde van mijnre groter veruultheyde. Want zeker in alder werlt en is geen so vreseliken wapen. als [fol.98rb] een ouertollich morseel twelke men neemt bouen der noot. Waer om stecstu pelgrim. dan in dinen zac sulke morselen die di sijn so pestilens ende so onnatuerlic ende so quetselic dinen lichaem. Gracie gods. Ic segge di dat ic drage in minen mont ene tonge die is al vol pestilencien. Want wanneer dat si genaect den goeden vetten leckeren morselen dan heeft si in haer seluen so ouer groot reueel ende so ouer grote bliscap dat si haer seluen niet en kent noch en beseffet. Ende waert zake dat si dat ander daer na niet rechteuoert en smaecte si soude gebaren recht of si waer wt haren sinne ende schinen al verwoet. Deen na den anderen wil si smaken sonder letten. Geliker wijs dat mijn smake niet en mict op mijn profijt. Dier gelijc en mict si oec anders niet in dien dat si hebbe haer ghenuechte in haer spise. Nu sal ic v voert seggen van mijnre tongen. Ghi selt weten dattet is een bode die herde lichtelic heeft geboodscapt alle dat selue properlike dattet herte heeft geboden. Si is oec geheten quaet geclap ende quade deerne ende ongeraect.

202 98v [fol.98va] omme dies dat si geerne misseget ende dorpernie herde lichte spreect also lief op haren vrient als op haren vyant. Alsi verzadet is van den goeden morselen ende van den smakeliken spisen der goeder ende menichfoudiger gherechten ende van den goeden wijn. Nu segt mi dan pelgrim. pleecht si te dienen in taueernen ende in cabretten om dat si haer onderwint te proeuen. want anders en mach si niet weten waer de beste is. gulsicheyt. Hoe ende wat waenstu hebstuus despijt of sijt aldus doet om haer sollaes. want zeker daer neemt si haer genoechte. ende bi haer so bin ic buten maten lecker genoemt. Want si prijst mi bouen maten zere de leckernie vander smaken die ic beuoele. Ende mids dies so breng icse mi toneren Ende roof mi pays ende weerdichede. Bi haer so heb ic ooc tconduut daer ic mede den goeden wijn in minen sac tonne. Ende bi haren rade ende ouerdade so geuics mi seluen so vele dat ic en weet sin noch redene noch geen bescheet van geenre duecht die si noch ic te minen huse en connen geraken. Ende als ic thuus bin so en can ic tot minen bedde minen bedde niet geraken ef [fol.98vb] fen te gaen leggen. Ende oec mede verstore ic al mine gebuere. Ende make so groten gescal dat ment hoort alle de straten duer daer ic in wandele ende ic bin dan oec onbesceyden op alle die gene die mi castyen ende begripen willen. Ende ic en wil kennen vrient noch vyant ende dit coemt mi al van harer genoechten. Pelgrim. Seker an al dat ic an di gemerken ende verstaen can so en is in di gene duecht noch gene goede zeden. ende du en dunkes mi anders niet dan een dinc sonder regiment ende sonder besceyt want du en hebste in di geen bestier noch voersienicheit van redenen. gulsicheit Tis wel waer vrient dat ghi segt mer wisti dan al mijn beleyt ende mijn ordinancien ende werken so soudijt eerst mogen seggen. Want zeker als ic die goede wine in mine kele getont hebbe. Ende ic oec mit goeder dierbaerre spisen minen gegaetten sac gevullet hebbe dan seggic grote dorpernye gode ende blasfemeren ende alle sine heyligen. Ende sijnre weerder moeder mede die welke mi noyt en misdede. Ende geuelt oec dat redene tot mi quame ic soudse herde lichtelike

203 99r [fol.99ra] van mi doen vlien. Ja al quaem oec mit haer Gerechticheit Suuerheyt Wijsheit Goedertierenheit Abelheit Wetentheit Noyaelheit ende gehoorsamheit Alle dese soudic van mi steken onweerdelic ende dorperlic wech iagen sonder enich beyden. Want bi mi en souden si niet mogen gedueren. Wantet sijn die gene die ic vete van rechter doot veeten. Ja al quamer oec mede soberheit ende abstinencie ende getempertheit ende onderdanicheit ende oetmoedicheit Ja alle die haer ten tienden lede toe bestaen so gaue icker niet om een mispel Ic en soudese alle wech iagen ende bliuen harer alre here. En hoe daer meer quame hoe icker meer mijn scheren mede houden soude ende mijn folaerdie. Want weet zeker als ic den goeden wijn in tonne ende ic daer bi verblide dan werdic fierer dan een eenhoorn. Ende ic wil elken die bi mi coemt ende mi genaect hurten ende steken ende lachteren ende verspreken. ende op hem luden ondoe ic mijn ogen recht als of ic waer verwoet ende buten minen sinne ende ic gebere of ic den luden soude willen eten ende sliten. Ende ouermits dien dat ic dustanigen gelaet ouer mi [fol.99rb] hebbe so en dar mi niemant genaken noch verspreken. Ende seker zonder redene en heb ic niet dese twee buken gelijc dat die butoor doet. pelgrim. 211 oe segstu mi dat hebstu dan twe buken ende hoe mach dat sijn segget mi. gulsicheit. Ia ic weet oec dat si toe bestaen vrou venus de welke mi hier na volget ende coemt achter mi als ghi siet. Vanden welken deen is dronkenscap geheten ende dander onversadelicheit van eten ende so wanneer die eerste heeft wat gedronken. ende dats dander geware wert so wil hi vmmer eten sonder enich langer beyden. Ende alst oec geualt dat eerste eet so wil dander stappans drinken ende dat hi yet beyt dats hem leet. Ende dit en genuecht hem luden niet mit een werf of twee of drie Mer si willen altoos volgen tgene dat si begonnen hebben sonder eynde ende sonder af staen. Want elc sonderlinge wil hem altoos pleysteren ende duer vullen ende alle dage willen si beginnen op een nuwe ende euen versche. Want also lan als die spise is bereyt ende die wijn is gemeten so begeren si dat mense voert brengt. Want si en willenre niet af sceyden 211 Hier slechts een representant voor H.

204 99v [fol.99va] eert al op gegeten ende gedronken si. Dese twe buken doen vrou venuse werden vol bliscap ende vol riueels ende si doen se hoge springen ende dansen pipen ende bongen. Ende in allen feesten doen si haer grote ere. Ende hier in so doen si se so seer verstouten dat si haer min scamende wert om vele quaets te doen. Ende dit gesciet al om de minne van desen tween buken so coemt si oec geerne bi mi ende gaet oec geerne daericga. Want si denct in haer seluen dat si in hare subiectie sel hebben den genen dieichebbe mitter kelen vaste gegrepen. Ende zeker ic mene dattuut bist zelue om dattu mi bist na gecomen. pelgrim. Nu weet voerwaer dat si mi rechteuoert sonder enich langer letten herde vaste greep mit beyden handen bider kelen. Ende doe si mi wel vaste hadde tusschen haren handen so sprac si aldus tot mi. Gulsicheyt. Na dien vrient dattu geen gorgiere en hebste omtrent dine kele so moet ic di aldus daer mede gripen. Ende weet oec dat ic veel te fierre ende ouerdadiger bin op v Ende hier na selstu mi [fol.99vb] oec vinden vele te vreseliker. Ach arme on pelgrym. salich ellendich mensche wat selstu nv mogen doen ende wat sal mijns gewerden. Laet mi doch den genen spreken ende bekennen die ic daer bachten v sie comen. Want si heeft mi mit haren strale gescoten ende iammerlike begaet. ende ic en can niet geweten wie si is. Mittien antwoerde si mi ende sprac aldus. Ic wil wel dat ghijt weet ende dat si di daer of vroet make. mer zeker nochtan en selstu mi niet connen ontgaen. Want ic sel di herde vaste houden na dien dattu mi biste dus na gecomen. Mit desen woorden werdic herde seer versaget nochtan verstoute ic mi ende vragede der geenre die mi gescoten hadde wie si was ende hoe si hiete. ende ic seide tot haer. Seker ghi vaert herde vreemde ende sottelic achter lande ridende op dit zwijn al bronkende onder dinen caproen. Venus. Du vrageste mi wie ic bin ende ic salt di berechten. Weet dat ic bin die gene die te minen tributen doe bliuen alle die gene die mine subiecten sijn. geliker wijs of si mine geuangen waren.

205 100r [fol.100ra] Ende ic doe se gereet wesen te minen dienste ende te minen gebode als ic wille. ende ic hebber oec menige verminct beyde van zien ende van sprake ende van haerre continancien oec mede Ic bin venus daer du menich werf of hebste horen spreken mijnre zuster vrou gulsicheyde die di vaste bider kelen hout ende vermeestert. Want si heeft di in haer bedwanc. nu selstu weten ende claerliken gelouen dattet langen tijt is leden dat ic se vter werlt zuuerde ende stac ende iagede. Om welke dingelen wies suster dat si was mi sin noyt sien en mochten noch horen ende daer om plegen si noch haer ogen te luken alsi mi sien ende haer nasen te stoppen als si mi ruken. om dat si mi niet en mogen ruken te haren goede. Ende weet zeker dat si dit niet aldus en souden doen op ene vule stinkende krenge. of daer en waer meer gebrecs dant in mi is. Ende daer om so volgic vaste mit groten eernste alle maechdomlicheyt waer ic se weet of vernemen can ende ic laet haer hebben geen ruste winter noch somer dach noch nacht. Ende waert zake dat si mi in reli [fol.100rb] gionen niet en waren verborgen ende so verre van mi geuloen ic hadse langen tijt gedestrueert ende gedoot. Ende ic vinde den casteel so sterc ende so vaste dat ic haer geen quaet en can gedoen ten waer dat si quamen ter duere om te kiken ende te gapen herwerts ende derwerts. gelijc dat dyna dede de welke nummer meer en had geweest gecorrumpeert en had si niet wt gegaen om te zien al omme. ende alst aldus geualt dan bin ic daer al bereet ende beroue hem luden haer suuerhede ende anders en mach ic suuerheiden niet deren ten si dat si come ter duere gapen. pelgrim. Wat hebben di dese twe misdaen die du so luttel duechden meenste te doen ende ic versta an uwe redene dattu hem en begeerste geen ere noch weerdicheit te doen. venus. Ic segge di voerwaer dat maechdomlicheyt en woude noyt leggen in bedden noch in cameren daer in dat ic lach. Want oyt so heeft si mi gehaet. ende ic heb haer al mijn leuen geweest onmenschelic om minen ouertalligen zac. Ende zuuerheyt haet mi daer oec om herde zeer. Ende wanneer dat si

206 100v [fol.100va] So seit si. tspi op mi ende op al dat mi toe behoort ende aldus veronweert si mi herde zeer waer dat si mach ende can. Seker du seg zuuerheit. ste waer. Want ic heb lieuer minen mantel te verliesen ende scade daer of te hebben dan ic enigen tijt bi v hebbe te liggen ende oec heb ic veel lieuer mi seluen te geuen in een abdie of in enen clooster dan ic dade een ychtech punt te wesen in dinen geselscap noch te sijn daer du wandels noch verkeerste. Pelgrim Nu berecht mi quene daticdi vrage. Macht dan wesen waer dat dese grawe moniken Ja witte ende zwerte ende oec mede die ioncfrouwen van religioene dat si haer zuuerheyde hebben ontfaen of si se mogen behouden om dies dat si daer mede begeuen sijn. venus Ja si dat seg ic di zekerlike voer waer want si maect daer haer bedde inden dormpter. twelke mi herde qualiken behaget. So segt mi dan heeft si daer enige officie. Seker mit waerheiden geseit. Ja si. Ende daer om so hatic se veel te meer ende volge haer al omme daer ic mach ende ic bin vele te scerper ende te wreder tegen haer. Ende oec wacht ic se vele te nauwer in allen steden daer [fol.100vb] ic se bespringen mach ende can voer doren voer poerten voer clouen ende voer gaten. pelgrim. Segt mi waer om hebstu mi gescoten. Wat waenstu alstu mi biste so na dattu mi niet en sulste geuoelen. Bi minen hoefde twelke wel is bekent du en hebste mi noch niet wel geproeft. Want ten is noch mer een beginsel. Want als ic yemant gripe binnen mijnre heerscappien Ic en sceyder niet so lichte noch so varinge of alstu waenste. want mijns en sidi aldus niet noch quite. Ende oec seg ic di voerwaer Waert zake dat ic waer scoon Ic en soude aldus niet bronken onder minen caproen. Want al ist dat ic bin wel bekent ende ic my moy make ende parere op mijn gesienste daer mede en is mijn maecsel niet verscoont. Want ic bin lelic van aerde out onreyn bezeuert beslabbert stinkende ende vuyl van dorperliker ontameliker vulicheyde Ja noch vele vuylre dan ic seggen dar. wantet waer alte ontamelic te seggen ende alte vuyl te vertrecken. Ja ic loeke ende berge mi onder minen caproen om dat ic niet en wil gesien sijn al bin ic moy. Want ic en begeer oec niet gesien te wesen in genen

207 101r [fol.101ra] genen steden daert licht ende claer is. Want sonder twiuel ic ga geerne in donkeren steden. ende in hoeken daer ic ongesien bin van den luden. Ende oec ouer mits dien so en wil ic niet sien te vollen middage. Ende oec so doge ic dicke ende menichwerf vele verdriets ende pinen ende ongeuals om te maken in mi seluen bolgenscap tegen alle saken die mi toe comen mogen. Waert oec dattu wistes hoe menige wege ic plege te gaen ende in wat schine dat ic ga du soutste di herde zeer van mi verzagen ende du souste mi oec herde luttel prisen ende noch vele min minnen soutstu an mi hebben. Ende dat mogestu herde wel beuroeden op dattu wils an mi te aenscouwen. Want du sietste wel dat ic ride op een ongeordeniert peert ende van diueerschen aerde. Want so de weg arger is ende daer die dootlage dieper ende onreynst ende vuylre is daer gatet alre liefste in liggen van rechter naturen ende van rechten aerde. Ende weet dat bi desen peerde is te verstaen mijn wille die welke mi draecht daer ic wesen wille. Ende dit peert is altoos gereet te leggen gelijc der zuegen die geerne leyt in die alre meeste vuyle onrey [fol.101rb] nicheyde die si vinden mach ende du sietste oec wel dattet gelijct een zwine twelke altoos heeft sijn mule in deerde. Ende daert liggen gaet daer leytet mi oec Mer als wi beyde aldus leggen so veruulet die stede meer dan si verzuuert. ende daer om bin ic aldus vuyl bemoddert ende besmet. Noch bin ic veel leliker dan ic heb geseit ende daer om drage ic een fouisage voer mijn aenscijn om mijn lelike maecsel mede te decken. Dese fouisage is genoemt bedriechnisse. Want als ic bin out lelic ende verrompelt bleec ende ongeuerwet. So makic mi daer mede scoon ende parere mi op mijn gesienste blickende ende scemerende in despite van naturen. Ja in de varwe van enen sconen iongen meiskijn daer elkerlijc toe comen mach als hi wille om te doen sine vuyle onreynicheyde. pelgrim. Na dien dat ic versta an v so bistu herde onreyn ende ontamelic. Ende ouermits dien dattu sijs dustaen so en heb ic gene begeerte noch genoechte mitti te hebben kennisse noch wanderinge wantet waer grote scande voer alle die gene diet wisten. Venus. Seker vrient du hebste

208 101v [fol.101va] waer geseit ende du hebste di wel verantwoert. Nochtan weet waert dattu wel hadste gesien die allamen die ic onder mijn cleet verborgen drage du souts mi noch vele min prisen dan du doets op dattu niet en waers buten kennissen Ende di soude oec vele min roeken parlement tegen mi te maken ende du en soutste oec niet geweerdigen tegen mi dus vele woorde te maken om mijn diueerscheden. pelgrim. Uer quene toget se mi dan ende laet se mi sien ic bids di. ende segt mi hoe si sijn genoemt ende brenct mi te kennissen dat ic se bekennen mach op auonture wats geuiele Venus. Dijn begeerte wil ic veruullen ende volcomen. wetet dat deerste is geheten Raptus. dander Stuprum. die derde Incestus. die vierde hiet Adulterium. Ende die vijfte is geheten Fornicacio. Hier mede mach di wel genoegen ende du mogeste di wel houden gepayt. Want vander sester en is men niet sculdich te seggen. noch ten waer niet behoerlic dat mer vele of seide. Nu verstaet se also du wils. mer weet voer waer dat si sijn herde sorchelic ende herde vreselic. Ende [fol.101vb] weet dat ic se di nv niet en sel togen noch exponeren Want seker ic genen tiden so en plege ic se te togen openbaerlike om haer conterfeyte maecselen die vol sijn van onreynicheyden ende van stinkender lelicheyden. Mer weet dat ic daer mede wel can slaen den mensche als ic tijt hebbe ende stonde. Ende seker al dat selue sel ic di oec doen. rechteuoert op dattu mi niet en ontulies. Mer nadien datti gulsicheyt hout mitter kelen so heb ic genen vaer dattu mi suls ontvlien. ende seker daer om selstu rechteuoert steruen eer du nummermeer vorder gaes van hier. pelgrim. Mettien sloech mi die quene ene strale in mijn herte. ende velde mi neder ter eerden leggende. Ende gulsicheide halp haer sonderlinge seer. Want si trac mi neder mitter kelen. Giericheit wasser oec mede. Ende oec vele ander lelike quenen die daer toe quamen gelopen holpen haer oec neerstelike. Want si en hadden in handen noch in voeten de aertentike dat scheen wel aen hem lieden. Want elc sloech mi na harer macht so si seerste consten mit sulken wapinen als si hadden. Ende daer

209 102r [fol.102ra] was mi gerooft minen palster Mer mijn scarpe was mi gelaten Want si peynsden wel dat si se wel souden vercrigen also dicke als si souden willen ende sijt begeerden. Dus mismaecten si mi Jammerlike ende buten maten was ic seer geslegen van hem allen. Dwelke my vernoyde ende verdroot haddict mogen betren. Hier sprect die pelgrim ende bekarmt hem iammerlicken zeere bouen maten hebbende groten rouw ende ellendige droefheyt. Als ic sach mi aldus bedrogen ende aldus begaet ende ter eerden neder geuelt ende iammerlic geslegen ende zere gewont ende ic minen goeden sconen palster verloren hadde twelc mi zeer iammerde ouermits dien dat icker mi mede plach te behulpen in menige quade trepassen. ende als ic geuallen was plach icker mi mede op te richten. Ende zeker ic weet wel dat noyt man droeuer wesen en mochte dan ic was doe ic mi aldus sach bedrogen. Want mi docht dat ic was al sinloos. ende buten mi seluen. Ende doe riep ic lude mit groter stemmen. Ay laes onsalich mensche wat salstu nv doen ende wat sal dijns gewerden. Nu bistu [fol.102rb] comen te dinen eynde want van hier en selstu niet mogen ontgaen Ach ende waer om en waerstu noyt pelgrim. Ende waerom namestu desen sconen palster die du hier in dit lant verloren hebste de welken di gracie gods gaf. O onsalige ende wie sel di vmmermeer mogen helpen of visitieren of beraden of vertroosten. Want du hebste verloren bi dijnre dolheide gracien gods dine goede weerdinne want si di wtnemende zeer minde. O penitencie penitencie waer om was ic noyt ribel ende weder spannich. ende waer om vreesdic die scerpe hage doer te liden. Ach nv soustu mi sijn zuet lieflic ende wel smakendee ende vaste zoudic nv staen en had ic mi van di niet so vervreemt ende veruerret. dine scerpheyde ende dine wreetheide dine roede ende dijn disciplijn waer mi nv een suete saluinge te minen groten ongeualle ende te mijnre groter droefheit ende zwarre quetsuren de welke mi herde zwaer sijn te gedogen. O helm van gerechten ridderscap v waric wel sculdich al mijn leuen zeer te bekarmen ende te clagen leefde ic langer. Want had ic di geloeft. mi en waer niet

210 102v [fol.102va] also mi is. Want eens was ic mit v gewapent ende herde eersamlic versiert. mer onsalich katijf ten was niet lange. Want ic leyde v herde veringe neder welc mi zint herde zere iammerde ende om twelc ic menich ongeual gedoecht heb. Ende nv sonder enich verdrach so bin ic geuelt ende geslegen ende gemartelijt totter doot. also ment an mi sien mach. O sacramente vander heyliger kerken waer om heb ic v so luttel gepresen ende eer gedaen ic duchte dat ic v om niet heb ontfaen. Na dien dat ic aldus heb verloren minen palster daer ic mede plach weder op te stane als ic was geuelt bi onvoersienicheiden. O iherusalem weerde ende lieflike stede daer ic was om geporret toe te gane hoe sel ic mi te di waerts mogen excuseren ende wat antwoorde sel ic di geuen van dien dat ic di beloeft had in minen moet dat ic vmmer doen soude den wech totti als ic eerst di sach inden groten spiegel ende nv bin ic hier belet vanden ouden vulen onreynen quenen ende ic bin geslegen ende gewont jammerlic. Ter quader tijt gelouedic noyt ledicheyden. Bider welker ic ginc wt minen rechten wege mids dien dat si mi qualiken [fol.102vb] wijsde. Want ic duchte dat ic di niet meer sien en sal of god en help mi. Mettien dat ic mi aldus stont ende becarmde ende mijn groot verlies beweende so sach ic liden ene wolke die welke niet hoge en was verheuen ende si quam recht van zuytwaerts ende die wint quam daer wt. ende mi docht dat si bouen mi bleef ende die wint quam daer wt ende si lette daer een stic. Maer ic en merkeder niet vele op ouer mits der droefheit ende der zericheyt die ic beuoelde. Want ic was recht als half doot ende ic had luttel leuens in minen lichaem. Mer verstaet dat v god lone hoe haer gracie gods node verscheyt vanden genen die si heeft geholpen op anderen tiden in harer noot. Weet dat vter wolken daelde neder een stemme sprekende aldus te mi. <Miniatuur: pelgrim zit op de grond, uit wolk hand met staf>

211 103r [fol.103ra] Staet op gracie gods. onsalich katijf staet op du hebste daer al te lange neder gelegen ende du en hebste genen noot datmen di proeue. Want du biste een quaet verwonnen ridder Ic heb di dinen palster weder brocht om di weder te verheffen wt dinen ongeualle Stant op ende verstoute di com herwaerts ic geuen di weder want noch en wil ic hebben dinen doot. Hoe dattu mi nochtan hebste vele misdaen. mer ic wil dattu di bekeers ende beterste dijn leuen om dine pelgrimage te voldoene ende te comen ter steden daer du begeerste pelgrym Als ic dustanige vriendelike sprekinge hoorde so ondede ic mine ogen ende sach een hant bouen mi die minen palster hielt al bereet mi weder te geuen ende ic wert in mi seluen pensende of dit was die selue hant die mi int eerste minen staf had gegeuen om mi mede te behelpen. ende wert roepende an gode dat hi mi verlenen moste goede salige nyemare ende warachtigen troost. Want zeker voerwaer ic en verdiende noyt tegen mijnre vrouwen gracien dat si aldus vriendelic ende getrouwelic om mi [fol.103rb] peysen soude. Want zeker ic had stappans mit allen verloren geweest en had si mi dus vriendelic niet vertroost. Want ouermits dien dat si mi minen palster heeft weder gegeuen So bin ic van mijnre droefheit 212 vertroost ende gheuorst vander doot die ic niet en had mogen ontgaen sonder namelic bider hulpen van hare. Van welker hulpen ic v here ihesu christe bedanke hondert dusentichfout ende mijnre vrouwen gracien mede. Gracie gods weerde soete geminde vrouwe. Nu sie ic wel ende werde geware dat ghi mine siele niet en hebt mit allen vergeten. want voerwaer ic mach wel seggen dat ghi mi ter groter noot bistandich geweest hebt om mi te hulpen ende te troosten. ende tgebrac an mi bi mijnre onbekentheyt. ende zeker ic en can niet geweten wanen mi dit toe coemt sonder nameliken van uwer groter goedertierenheyt want zeker in mi en hebdi gene doecht geuonden noch gene abelheyt. Ende want ic uwen raet noyt en woude doen daer om is mi mit rechte dit misual geschiet. Hier om bid ic om genade ende loue v vrouwe dat ic mi beteren sal ouermits uwer 212 Hier geuorst ende doorgehaald.

212 103v [fol.103va] hulpen die mi herde nuttelic is. Ende dit belouic v bi mijnre sielen edele vrouwe dat ic mi beteren sel op dat ghi mi nv wilt helpen op te stane ende mi te rechten want zeker vrouwe mi verdriet herde zeer dat ic dus lange hier leggen moet. Ende ouermits dien dat ic van v werde verlost seker so sal ic vlien recht totter hagen van penitencien sonder letten. Ende gelieuet v ghi selter mi oec selue toe leyden. Seker gracie vrient ic sel di seggen een alten sconen parabole. ic segge di waert zake dattie gene so waer bedoocht die welke is aelmoeseniere ende dispensiere mi te geuen tgene dat ic hebbe. Hier in is te verstaen waert so dat si wilde so vele doen te mijns vaders waert die welke is haer sone ende si sijn moeder dat hi mi totti weder gaue sulc regiment als ic van eerst te di waert hadde noch en soutstu niet gaen te quiste noch te niete. Ende noch soutstu wel weder hebben kennisse tot penitencien op dattu wildes. want ic soude di daer leyden blidelike mit groter feesten. Ende ic soude di helpen vten tormente ende wt alre ellenden daer du in sijtste. Wel lieue wtvercoren pelgrim [fol.103vb] vriendinne ende wie is dan dese vrouwe die uwe meystersse is ende uwe dispenciere Seker si moet sijn ene grote machtige vrouwe die ouer v heeft heerscappie ende gebieden van doen ende van latene. gracie Seker vrient du hebste waer geseyt ende daer om moetstu se bekennen. Ende ten eersten moetstu aen haer mit groten eernste ende mit goeder herten genade bidden. Want ist zo dat si wil ic sel di helpen wt deser noot. Want ic hebs noch wille also ic di wel getoocht hebbe. Ende segt mi En weetstu niet wiee dese vrouwe is of wesen mach dies mogestu di herde zeer scamen want si heeft di op anderen tiden geholpen menichwerf wt herde quaden sloten ende wt diepen passagen. Weet dat si is die carbonkel van dinen palster die welke so ouerscone bleckende ende scemerende is. Ende sonder twifel ic hebber di tanderen tiden of gesproken. hebstu dat nv al vergeten so hebstu dolliken di gequijt. Ende ouer sot so machmen di wel houden ist dattu se vergeten hebste. pelgrim. Seker vrouwe ic en wiste niet noch en waende dat ghi van dier vrouwen spra

213 104r [fol.104ra] ket daer ghi mi nv af spreect mer ic waende dat ghi hadt gesproken van eenre ander die ic niet en kende ende die ic noyt gesien en hadde. Mer nadien dat is mijn carbunkel so selic herde geerne minen mont op doen ende sel haer bidden mit goeder herten in sulker manieren als ic sal connen dat si mi helpen wil ende vertroesten. Mer ic soude herde geerne sien dat ghi mi gaeft leringe ende kennisse hoe ende in wat manieren dat ic haer sculdich waer te bidden Ic soudet herde sonderlinghe geerne doen. Ende mit dien dat ic dus tegen haer sprac so worp si mi wt den wolken een gescrifte ende seide aldus. gracie. Sich hoe du aen haer biste sculdich te bidden ende tallen anderen tiden dattu noot van haer sels hebben. In dustaniger manieren selstu spreken alstu hier vinden sulste. Les dan dit gescrifte dat ic di hier nv geuen sal Ende versoect an haer deuotelike in haer altoos te belouen mit herten fijn dattu suls wesen haer pelgrim. ende dattu nummermeer en sulste gaen bi enigen wege daer du in sulste wanen verdolen. pelgrim. Doe ic dit gescrifte op dede ende besach met [fol.104rb] dien dede ic mine bedinge na der manieren dat dit voerseyde gescrifte hilt Twelke mijn vrouwe gracie hadde geordeniert na haren sinne om mine nuttelicheide ende om mijnre sielen bate. Twelke ic v nv wil vertrecken ende openbaren na minen verstane ende na minen vermogene Ten loue ende ter weerdicheit van ihesum christum ende van sijnre gebenedider moeder der glorioser maget marien ende ter eren van allen den genen die haren soeten heyligen name in weerdicheyden hebben. Ende sonder twiuel ist zake dat ghi enige kennisse in v seluen hebt dat ghi verstaet ende bekent den a b c ghi sult lichtelic ten zinne geraken. Ende als ghi daer toe comen sijt so suldijt selue mogen seggen als ghijt begeert ende alst v van node is. Want dese bedinge is nuttelic allen goeden menschen die geerne behouden souden wesen na dit leuen Int ewige leuen. Hier begint die bedinge ende de lamentacie vanden pelgrim totter moeder ons heren ihesu christi der weerdiger glorioser maget marien achtervolgende ende geordeniert naden letteren van den.a.b.c.

214 104v [fol.104va] <Miniatuur: pelgrim bidt tot maagd met kind op schoot> An di der werlt toeuerlaet Gloriose maget comic om raet. Al confuys om mine misdaet. Ic houde mi an v om te hebben aflaet. Van sonden die mi ter neder slaet. Want ic bin verwonnen bi sviants raet. Ende na dien dattu mi staetste in staden. So comic totti op dine genade. Eert mit mi qualiker staet. Ende eer mi gesciet meerre scade. So vertroost mi dan ende berade. Of mijn bedeuaert wert al te quade. Bi di gelouic sal sijn vertroost. Mijn arme herte dat is ontroost. Want du biste poorte van salicheyden. Ende ist dat ic mi heb qualiken verloost. Van seuen dootsunden altoos. Die mi deden wanderen in donkerheiden. Vrouwe ic hope dat bi dijnre bede. Ic sal comen ter goeder stede. Mijn arme siele coemt tot di [fol.104vb] om troost. Daer om bi dijnre oetmoedichede. Maect se zuuer ende bereet. Want si di langen tijt vercoos. Confuse ende scaemte van sonden. Doen mi altoos dinen name vermonden. Ende leuen op hope nacht ende dach Dine goetheit en mach niemant volgronden. Al waren alle loueren tongen. Daer om so roept o wi o wach. Mijn arme ziele an di salige dracht. Die verwoede helsche honden. Ende dat si moet hebben verdrach. Van den wrede hantgeslach. Daer dijn kint sal purgieren de sonden. Du bist moeder der ontfermicheit. Bi wien god geboren was ende geleit. Om van sinen volke versoent te wesen. Bi di so was doorloge bevrijt. Die welke hi hadde totter menschelicheyt. Want alvoer in ellendicheiden so ic lese. Was bi di af gedaen die pese. Vanden boge der ghieriger snese. Ende daer om heb ic mi geordeneert. Di te danken mit oetmoedicheyden. Want du bist mijn salicheit. Bi v hopic te sijn geconforteert. Ende om dat ic hopede in di. So heeft dijn kint dicwijl mi. Gedaen herde grote genaden. Ende vanden hemelschen goede heeft hi mi. Versaet ende mijn ziele gemaect vry. Die van

215 105r [fol.105ra] sonden was zeer verladen. Mer oftu ten ordele sonder genaden. Niet en biste ende spreecste mine tale. So mach ic wel lude roepen o wi. Want ic bin van sonden verladen. Ende van duechden licht tot mijnre scaden. Daer om seg ic mi seluen fy. Flawende comic totti gelopen. Want in di heb ic groten hope. Dat ic gracien weder hebben sal. Daer om eer mi die doot ga nopen. Maect tusschen ons beyden een vast knopen Die ewelic gedueren sal. So salic hebben groot geual. Of anders so vallic int diepe dal. Daer die vyant sijn vier doet roken. Vrouwe bi dijnre gracien speciael. Helpt mi te comen int getael. Vanden hemele daer ic toe hoepe. Gloriose maget ende moeder vri. Noyt en wert geuonden in di. Bitterheit inder zee noch inder eerden. Daer om so comic gelopen totti. Vrouwe dattu wilste helpen mi. Van gracien ende mi so beuerde. Dat mi de vyant niet en terde. Want geerne brocht hi mi in sine veerde. Vrouwe helpt mi hier inder eerden. Gloriose maget dies bidde ic di. Hier beneden woude dijn kint mensche werden. Bi sijn [fol.105rb] re genaden om onse bederuen. Ende om te maken een sterc verbijnt. Mit ons ende om ons mit hem te eruen. Daer bouen in sijns vaders erue. Daer ist goet sien dat hi ons mint. Ontfermicheyt hem daer toe dwinct. Dat hi ons voer sine broederen kint. Ende en wil ons niet laten bederuen. Daer om seker hi die smerte ontfinc. Vander glauien die sijn herte doer ginc. Dies die ioden hielden haer sceren. Vrouwe dese passie mi daer toe brinct. Dat hi van mi moet sijn gemint. Toter vren dat ic sal steruen. Ic en vinde bi genen wege Gene beter salicheyde. Naest gode vrouwe dan ic in di doe. Want als yemant gaet vten wege. Ende hi in sonden is verlegen. Ende hi en weet wt te geraken hoe. Ten si dattu hem bringest gracien toe. Die hem sijn sonden af doe. Ende bringen ten wege der salicheyden. Vrouwe ic bid v bi oetmoedicheyden. Dattu wilste horen mine bede. Dieicmit herten aen di doe. Kalendieren sijn wel gedicht. Ende menige ander boeken verlicht. Alsi in dinen name sijn gescreuen. Alle die gene die sijn ongesticht. Ende an di roepen om dijn licht. Werden vrou

216 105v [fol.105va] we van di verheuen. Daer omme bid ic di dattu mi wils geuen Gracie ende dat si in mi werde beseuen. Voer dijn kint die mi heeft gesticht. Ende dat si mi so bestiere sonder sneuen. Dat ic comen moet int leuen. Daer mijn herte toe gehoept heeft langen tijt. Lieue vrouwe van dijnre soetheyt. Te vertrecken so en heb ic wijsheit. Noch subtijlheyt cracht noch macht. Noch van dijns soens mogentheyt. Die hi in dinen lichame had geleit. Doe hi geboren was inde coude nacht. Ende hi bi minnen dede sulke cracht. Dat hi tusschen twe stomme beesten lach. In herde groter ellendicheyt. Hier om soete rose wel geraect. Bidt dijn kint der soeter dracht. Dat hi mi mijn sonden af leit. Moyses sach in dine figure. Dattu in di zuuer ende pure. Jhesum den gods sone ontfincs. Want een bosch tegen naturen. Sach hi bernen sonder brant geduren. Dat bistu in twiuele geens sins. Den brant is god die du beuincs. Ende du den bosch des aermincs. Dat ic dat sien moet wel te sins. Dijns kints mogentheit alle sins. Ten dage die menige sal zijn sure. Notable troesterse van eertrike. Nergent en vintmen dijns gelike. Inder zee noch inder eerden. [fol.105vb] Van v coemt ons properlike. Alt goet dat ons die rike. Coninc doet want hi mit weerden. Mint want geen meyster op eerden. En mach ons van siecten beuerden. Alstu doetste keyserinne rike. Bescermt mi edel vrou vermeerde. Van des vyants scerpen zweerde. Als ic sceyde wt desen slike. O licht vanden genen die verblint. Sijn ende wech der geenre die twint. En connen gaen nader gods lere. Van di sijn alle menschen gemint. Want dijn oetmoedicheit di daer toe dwinct. Ende dijn goedertierenheit in elken kere. O rike tresorieren lere. Mi te werden dijn secretere. Want mi dine minne daer toe bijnt. Ende dat mi gracie so regere. Mit duechden ende so bestiere. Dat ic onderhorich moet sijn dijn lieue kint. Pure maget nv soudic gheerne. Weten wat ihesus inder eerden. Sochte doe hi hem in di besloot. In di wert hi worm vander eerden. Om ons te leyden weder ten erue. In dat hemelsche conroot. Ende of ic dan hier in werde verdoot. Geen leydsman en is mi ter noot. So nutte als dijn lieue kint. Om ons sit hi op dinen scoot. Daer om bidt hem inder noot. Dat hi mi vanden viant wil bescermen. Qualic heb ic nv geuaren. Ten si vrouwe uwe genaden.

217 106r [fol.106ra] Dat ghi mi gracie impetreert aen dijn kint. Ic come totti al sonder sparen. Eer mi die vyant doet misuaren. Want hi mijn qualic varen seer mint. Vrouwe die alle de werlt ommerinct. Bidt dinen sone die alle therte kint. Dat hi mi voert an gespare. Ende dat hi mi so vaste dwinct. Aen hem dat ic om geen dinc. Sinen wille en breke vroe noch spade. Rose begrijpt mi ende castiet vaste. Eer die vyant aen mi taste. Noch oec dat hi mi mach verleyden. Dijns kints castien is mi groot last. Want hi destrueert ende slaet herde vaste. Als hi wrake nemen wille van ons luden. Vrouwe ende ic heb mijn leuen geleden. In sonden ende in onreynicheden. Dies mijn siele heeft groot last. Daer omme troosterse van kerstenheyden. Mijn vonnesse van di wil ic verbeyden. Want ic di bidde dattu mi ontlast. Sonder di niemant goet en heuet. Noch sonder di god geen goet en geeft. Van al heeft hi di gemaect meysterse. Ende alstu wils hi al vergeeft. Want bi di heeft hijt al vol weeft. Om te iustisierne de gouuernersse. Ten is coninginne noch princesse. Die du ontsiets noch snede van messe. Noch bi dreygen sijn [fol.106rb] recht ontmeyt. Vander werlt bistu belederersse. Ende vanden hemele ordenersse. Sonder redene en bistu niet gecoroneert. Tempel geheylicht daer god in habiteert. Daer alle heresine wt sijn gepriueert. Ende ten ewigen dagen wt onterft. Tot di comic om te sijn geconforteert Ontfaet mi bi dijnre ontfermherticheyt. Want van di en heb ic mi niet gedweerft. Ende ist dat ic mi heb gheherft. Van sonden die in mi sijn verwerft. Wilter mi of vrien bi dijnre goedertierenheyt. Want daer toe so heeft mi gewerft. Mijn siele bi harer lust die sterft. Want si mi daer toe heeft verleyt. Urouwe vol van groter versiertheyden. Ghi die ten castelen ende ter steden. Van hemelrijc dine vrienden toe brinct. Maect mi bereet van sulker stede. Dat ic moet hebben geduricheide. In dine gracie ende mi daer in brinct. Of ik vol bin so geeft mi omme rinc. Van dijnre zuuerheit ende dwinct. Ende ten paylase mi toe brinct. Daer rust die drieuoudicheyt. Xristus dijn sone hier neder quam. Inder eerden ende aenden cruce hi clam. Ende hadde die side gespleten omme mi. Sine grote snelheyt hi doe an nam. Als hi si

218 106v [fol.106va] nen gheest op gaf om mi dan. Sinen licham hangende den dieuen bi. Sijn bloet was daer gestort om mi. Ic hebt dicke wel verstaen daer bi. Dat mi grote hoefscheit dede dit lam. Ende ist dat hi is gram op mi. O vrouwe so begeric hulpe an di. Voer dijn kint twelc is loofsam. Ysaac was die figure. Die niet en gaf om den doot zure. Want hi obedierde sinen vader. Aldus dijn kint die soete ghure. Begeerde den doot in elker vre. Om ons te zuueren alle gader. O soete maget vol van genaden. Doet mi so wenen voer minen vader. Dat mijn siele vinde sauure. Doet mi so in gracien vol staden. Dat mijn consciencie si zuuer algader. Voer dijn kint vonden in elker vre. Zacharias die vermaent mi. Dat ic genade versoeke an di. Want du biste daer of die moeder. Fonteyne goedertieren noemt hi di. Om te dwaen alle sondaren ende mi. Dese lesse is goet oec te hebben in hoede. Vrouwe du biste de loeder. Daer alle sondaren in vinden moeder. Suuert mi vrouwe van mijnre armoeden. Eer iusticie destrueert mi. Tykes al had ict gedestrueert. Al ouer gesien ende geymagineert. Ende ic daer na niet en wrochte. Met allen waric gedesoleert. [fol.106vb] Ende bedrogen ende gereprobeert. Als of ic op niet en rochte. Maget mijn leuen heb ic gedestrueert. Ende mijn siele in sonden geordeneert. Van beteren heb ic gehadt cleyne gedochte. Daer om vrouwe gracie mi impetreert. Noch comen ins vyants bedrochte. Compareert mi als dijn dienre Want ic totti come om genade. Ende ic geloue di beter te wesen. Mits dien dat ic mi nummermeer en scade. Mijn siele ic di nv voert op lade. Want wilstu si wert genesen. Vrouwe nv bid ic v dattu wils wesen. Te minen eynde ende mi wils lesen Te comen in den hemelschen pade. Waer bi dat ic ten oerdele sonder mislesen. Bi v moet sijn daer bouen geresen. In des leuens boec blade. *? heb di wel mit rechten. Bouen al dat noyt ter werlt plechte. Wt gesceyden v kint allene. Daer om vrouwe bouen allen geslechte. Alle blinde herten wilt brengen int lechte. Vanden hemele fonteyne reyne. Waer bi dat wi moeten alte gemene. Delen in des soets lants lene. Die noyt van sonden en hadde plechte. Ende dat mi gracie gods verlene. Cracht op dat mi die vyant niet en beulechte. Amen

219 107r [fol.107ra] <Miniatuur: pelgrim ontvangt staf van Gratie Gods> Doe ic aldus Pelgrym. had gesproken mijn bedinge totter vrouwen die welke is aelmoeseniere van gracien mijnre meysterssen. Doe hief ic mijn hant op ende trac minen palster te mi waerts. Die welke mi gracie gods bi mijnre goedertierenheyt boot. Ende als icken hadde so seydic tot haer aldus. Vrouwe nv dunct mi recht an v dat ghi mi helpen wilt in mijnre noot. Want mi dunct dat ic stappans op sal staen ende sel haestelic sijn genesen. op dattu mi wilste saluen mit dijnre edelre saluen 213 de welke bouen gaet allen vngumenten. Want ic weet wel dat mi carbonkel in haer lieue kint macht heeft vercregen ende geimpetreert mi te helpen. Dats te verstaen dat ghi mi helpen moecht ende genesen hoe seer [fol.107rb] dat ic gewont bin. Want si wil dat ghi sijt gedispensiert ende geaelmosineert tot allen den genen die v begeren te hebben ende tontfane. Ende si wil dat niemant en hebbe gebrec van v mids dien datmen doet dat ghi begeert. Ende ist so dat ic en hebbe gene helpe an v dat coemt bi mi ende niet bi haer. Help mi dan ende si sal mi helpen Want ic heb groten troost op haer. Ende mittien dat ic dit geseit had so openbaerde haer gracie gods te mi waerts ende seyde. Na dien dattu gracie gods. hebste so groten troost an mi gif mi dijn hant ic sel di helpen. Stant op ende behelp di mit dinen palster. ende en sijt van di seluen niet weger. want om niet soudic di die hant geuen ten waer dattu di seluen holpes ende macht gaueste. Met dien gaf ic haer pelgrim. mijn hant ende ic hielt mi vaste an minen palster. ende si halp mi so dat ic op stont. om welc die quenen herde seer gram waren. Want elc ginc mit groter confusen daen si comen waren. Mer ic sach sint menichwerf daer si mi deden herde vele verdriets. ende al seidic alle dage Ic wane dat ic niet liegen en soude. Ende mettien 213 Hier da doorgehaald.

220 107v [fol.107va] rechteuoert so togede mi gracie gods ene hoge steenroedse. Ende op die steenroedse was een oge wt welken vielen dropelen waters in ene cupe die daer onder was. Ende si seide to mi aldus. Sietstu hier dese cupe staen. Weet dattu daer in moets baden om v te zuueren ende dine wonden te genesen. pelgrym. Nu segt mi dan wanen coemt dat water daer in. Ende van dien ogen die ic daer sie so bin ic herde seer versaecht. gracie gods. Den roetse die du daer sietste dat is therte vanden genen die gelaten heeft alstu doetste den wech van salicheyden voersienichlike de welke verhert is als een steenroodse in haer dolinge ende in haer quaetheyde. Nu seg ic di als icken heb gelaten aldus langen tijt in sine sonden leggende So geualt wel dat ic enigen tijt hebbe ontfermenisse van hem. Ende doe hem sine ogen keren tot mi waerts om hem seluen wel te besiene hoe hi hem beuoelt heeft. Ende als hi wel heeft gesien die hertheit van sijnre herten. dan doe ic se hem vermorwen mit dat ic hem doe tranen wenen. Mitten welken hi hem geerne soude suueren waert dat hi mochte [fol.107vb] mer om dat hijs niet doen en mach allene. So heb ic ouer mids dien dat ic niet en wil dat hi sinen arbeit verliest dese cupe daer onder gestelt. om daer in tontfaen de dropelen ende de tranen van sinen ogen dat si niet en werden verloren. Want weet voer waer dat dustanige tranen die aldus gestort sijn sijn herde goet ende nuttelic om een scoon bat daer af te maken den genen in te baden die enige quetsuren hebben of mincsel. Ende dits een ander doopsel vanden welken penitencie wel maken can herde goede loge ende haren buuc omme tprofijt van haren lijnwade. Weet oec dat in dit badt was maria magdalena gestooft ende gebaedt. Ende sinte peter doe hi so seer weende. ende maria van egipten ende menich ander die ic alle niet en can genoemen. Want du hebste hier voer wel horen noemen penitencie op dattuse wel onthouden hebste ende wilstu sijn gezuuert du moetste daer binnen sijn gedwegen ende gebaedt. Wantet is een wtnemende purgacie ende een salige vercoren medicine. pelgrym. Urouwe zeker waert dattet v geliefde ende

221 108r [fol.108ra] dattet v bequamelic waer Ic soude v herde geerne willen bidden dat ghi mi derwaerts woudt leyden. Want sonder v en soudicker niet connen gaen. noch ten soude mi geen profijt sijn. Doe nam si mitter hant ende seide aldus. Nu gaet dan voer ende du sulste mi daer vinden. ende spoet di also seer alstu vmmermeer mogeste. Ende ic ginc derwaerts al suuerliken so ic best mochte. ende voerwaer ic vantse daer. mer si was mi in de wolken verborgen. Ende oec sach ic daer die cupe mer si en was niet half vol so mi dochte Ende ic riep tot haer ende seide. Vrouwe hier en is niet waters ghenoech om mi te baden. ende te zuueren ende af te dwaen van mine vulicheide ende mittien so daelde si neder ende hielt ene lange roede in haer hant. mer ic en vant niet waer si se genomen hadde noch wanen si haer quam. Ende daer om was ic versaecht van haer. Want ic en had se haer noyt te voren sien hebben. mer ic wert peysende in my seluen dat was die selue roede daer moyses mede in de woestine sloech den steen daer hi twater mede dede wt comen. Ende dat selue was si oec zeker [fol.108rb] like also ic namaels wel sach an haer cracht. Nu seggic di dat si mit dier roede sloech de steenroedse. Ende stappans so spranker scoon water wt ende quam gelopen recht in de cupe dier onder stont. mer dat water nam sinen loop doer die ogen daer ic di voer af gheseit hebbe. gracie gods. Lieue vrient wat duncti hebstu waters genoech om di te zuueren ende te dwane in dit bat. Tret in dit bat stoutelike ende dwaet di herde wel ende maecti zuuer. Want ic hebt van punte wel gewermt. ende duket daer in totten ogen toe. so sal di tbad mogen helpen ende stade doen. Pelgrym. Met dien sonder letten so ginc ic daer in ende bade mi ende ic geloue wel dat mi tbad al had gezuuert ende genesen had ict lange genoech mogen gedogen. Mer ic ginc herde veringe wt. ende dat was om dies dat ic niet gewoen en was alsulker badinge. Ende seker hier in en gelijcte ic niet dauid die seide dat hi hem seluen een warm bad maecte alle nachte. Ende hier in so meende hi dat hijt in sijn bedde storte na minen verstane. Nu weet mittien dat ic was

222 108v [fol.108va] aldus vten bade gegaen om dat ic niet langer daer in gedueren en mochte. doe sprac mijn vrouwe gracie tot mi ende seyde aldus. gracie gods. Urient waenstu so varinge sijn genesen. Seker du waers wel weert dat ic di leyde in enen hoep scerper doornen of netelen ende du hebste wel verdient dat ic di dede tquaetste dat ic mochte. Hoe mochtstu noyt ghevinden in dijn gedochte dattu een luttel waters niet en conste gedogen noch en mogeste oec een luttel tijts daer in sijn om dijn profijt ende om dijn gesonde ende sonderlinge om di te suueren ende te dwane na dijnre behoefte. Ende om twelke du wel sculdich waerste di te verbliden waerstu wel beraden. Nu segt mi hoe sulstu mogen gedogen die hage te ouerliden die welke du begeert hebste. Wantu se vinden selste scerper ende onsochter van doornen ende meer di prekelende ende stekende sonder gelike dan du se int eerste soudste vonden hebben hadstu vol baedt na na mijn visieren. Twelke du niet en wils gedogen om di te zuueren. Nu gaet ende doet also du wilste [fol.108vb] Ic sal sien ende merken hoe snel ende liberael dattu suls sijn in dit remenant. Int welck du tra 214 ge hebs gesijn hier voren. Want zeker men siet dicke an enen goeden ridder die ghewont wert in enen strijt wanneer dat hi verwarmt wert dat hi vele stouter is ende veel meer moets in hem begrijpt dan hi van eerst dede. Ende hier om volcoemt hi bet sine ridderscappie ende is meer ghepresen van allen groten heren dan hi was te voren. Ende ist so dat ghijt aldus doet seker ic sals sijn vele te blider ende ic sel mi vele te bet houden gepaeyt van v. ende oec vele lieuer salic v hebben. ende bet te helpen comen in dijnre noot. Mer nv tot deser tijt en selstu niet meer sien. Want ic wil mi bedecken wt dinen ogen om dies dat ic noch sien wil wattu doen sels. Ende wat wege du houden sels ende hoe du di beleyden suls in dinen wech. Pelgrim. Doe mijn vrouwe aldus oerlof an mi genomen hadde ende sijt mi dus voerseit hadde. wert ic droeuich ende seer versaecht ende sprac tegen mi seluen. Acharme onsalich mensche ende wat selstu nv doen. Seker ic en weet niet waer ic best sel nemen minen wech. Ic wane wel 214 In de marge met invoegingsteken.

223 109r [fol.109ra] na mijn beste dat noyt pelgrym en was dus seer versaecht noch verueert alsicbin ter tijt van nv. Lieue here god ic bid v oetmoedelic doer uwe goedertierenheyt dat ghi mi hulpen ende beraden wilt want ic sere te wets bin. Want ghi sijt de opperste pumeel mijns palsters. daer om aen roepic v ende versoeke. Dat ic in v moet sien waer ic minen wech vinden sal. Want ghi selue hebt geseit dat ghi sijt die wech der waerheyt. O weerdige karbonkel precioes du biste dat ander pumeel van minen palster die welke is so ouerscone. Daer om verclaert mi ende ondoet mine ogen. want du hebste macht te lichten nacht ende dach. waer dat ic sal mogen gaen ende geraken. Du bist een warachtich pumeel. Inden welke dat ic hebbe grote sekerheyde ende heb gehadt alle mine dagen. Daer om vrouwe so houdic mi an di. Ende ist dattu mi niet en helpste ic bliue ewelic verloren. Mettien dat ic aldus sprac te minen pumelen ende genaden daer aen versochte. So wert ic peysende in welke side ic mochte die hage hebben. Ende mi dochte dat ic derwaerts gaen soude ende dat icker wel toe soude geraken. Ende mittien so porredic mi [fol.109rb] nen wech te gaen. mer ic en ginc ene dachuaert ic en vant herde grote zware belettinge. als ghi varinge sult horen. <Miniatuur: pelgrim met staf aan oever van de zee, daarin zwemmende mensen> Hier begint die derde partye van desen boeke ende spreect vander zee deser werlt ende vanden tempeesten ende onwederen die daer in zijn. Ghi 215 heren ende ghi vrouwen nv hoert ende verstaet hoe ende in wat manieren dat mi quamen in minen wech vele belettingen. Ende sonderlinge vanden genen dat mi meest quellede selic v eerst seggen. Want in geberchten ende in dalen sach ic meest menige wonderlike dingen ende van diueersen maecselen. Ende waert sake dat icker mi woude mede besich maken v te vertrecken nummermeer en quamics of. Ende het soude v luden oec verdrieten te horen. Ende 215 G over vier regels.

224 109v [fol.109va] oec en soudic gene genoechte daer in hebben mogen. Nu seg ic v mittien dat ic aldus ginc doer minen wech den welken ic vercoren had so vant ic voer mi ene zee daer vele wonders in was te merkene Want daer dochten mi in sijn herde grote tempeesten van groten stormigen winde daer sach ic mannen ende wiuen die daer in zwommen al gecleet ende oec docht mi daer sommige ander in sijn mitten voeten opwaerts. Want van hem luden en sach ic niet meer. ende oec daer andere in al recht op staen vanden welken de sommige hadden vlerken Ende het scheen aen haer wesen dat si souden vliegen en hadden si geen belet vander zee. Vele ander lude sach ic gearresteert mitten voeten ende herde vaste gebonden mit langen cruden die in die zee waren gewortelt die hem luden herde seer deerden ende beletteden. Noch andere sach ic daer die haer ogen waren verbonden ende scenen al verblint. Mit dat ic dustanige dingen gesien hadde so was ic herde seer versaecht. Ende seyde Here god wat wonder mach dit sijn. noyt in alle minen [fol.109vb] leuen en sach ic sulken zee. Nu sie ic wel dat ic niet voerwaert gaen en mach ic en moet weder keren of ic moet hier bliuen ende verbeyden uwer genaden. Want ist dat ic in ga ic bin verdronken. Ende ga ic besiden ic werde rechteuoert verdoolt. ten si dat ic van uwer wegen yemant vinde die mi geue enigen raet. Daer om here god en wetic wat doen ten si dat ghi mi wilt troosten bi uwer genaden. Mittien dat ic in dit gepeyns lach so auisierde ic in mi seluen ende bedochte. Waert zake dat ic daer bleue ic en mochter niet an winnen. Ende vanden weder keren was ic zeker dat ic vele min profijts doen soude. Ende mittien so peynsdic dat ic wilde gaen opten oeuer vander see om te besien of ic yet had mogen vinden een cleyn sceepkijn daer ic in had mogen ouer liden sonder enige vrese. Ende ic sette mi te wege ende begonste te gaen neffens der zee. Mericen ginc niet herde verre ic en sach also leliken beeste dat mi gruwelde. Lieue lude seghent v ende cruust v. want alle die gene die se

225 110r [fol.110ra] aensien ende wel merken haer maecsel die sijn in vare ende in anxte van hare. Ende seker ten is niemant die nv leeft so sterc noch so vroem noch so wijs sage hi se dat hi hem versekert soude houden van haer. Ende dit seg ic ouer mi seluen want zeker mijn siele vreest se also dicke alsi van haer gedinct. Want si was so ongemaniert ende so lelic gefigureert dat ic in mi groten anxt hebbe als ic van haer spreke ende mi gruwelt van haer te vermanen. Ende daer om heb ic geordeniert dat si sel sijn gefigureert om dattie gene die se sullen sien hem vollike van haer sellen vermoeyen ende vlien haerre veerde Anders en soudicker niet af connen spreken dan dat si gefaetsoneert sijn vanden alren lelicsten maecsele datmen gepeynsen mach. want noeyt so en was en genen leliker vonden In die zee noch te lande noch in genen marasche noch in al eertrijc mede dat weet ic wel. So vele pelgrim. seg ic v ende noch meer. dat ic se inde zee vischen sach want si hadde daer in geworpen haer hingene. Ende mitten handen hilt si die roede. Ende an haren hals had si enen horen herde vaste hangende. Ende een bon [fol.110rb] del mit strecken van basten Ende si had oec gespreyt vliegende netten tot onder de wolken op de zee spreyende herde ouergroot. ende breet. Ende doe si mi sach comen tot haer waerts so blies si haren hoorn. Ende riep mitter vaert herde lude dat si meende haer strecken omtrent mijn lijf te spreydene om dat ic haer niet en ontginge. Ende mittien dat ic sach sulke gereetscap so had ic wel gewilt te sijn in een scip. want ic sach wel waert dat ic quame onder haer banden ic soude staphans werden gegrepen ende geuangen binnen haren strecken. O here god ende wat sel mijns gewerden ende geschien. Ic vinde sonderlinge quaden wech. Waer salicmogen vlien wt haren wege. Seker nummermeer en come ic van deser plagen en helpstu mi niet bi dijnre gracien. Ende mit dien dat ic dus seer was te weds so sach ic omme an dander side. ende sach comen lopen een lelike oude quene brengende een fasseel van houte. Ende si quam erselinge ende ouer dwers sach si op mi herde misselike want si was lusch ende mit dat si mi bi quam so sprac si aldus tot mi ende seyde. Heresie.

226 110v [fol.110va] Nu coemt herwaerts want seker du biste qualiken geraect tot dijnre behoef gif di op eer du vorder gaetste. Wantet moet sijn. Doe vragede ic haer wie si was. Ende si seyde mi Si was in enen sconen wech een aenstoot om alle lude te voete ende te peerde te doen an te stoten. Ende weet dat ic bin geheten heresie de sceluwe die altoos bin bereyt also varinge als ic minen vader hore blasen den horen inde rechte wege om die pelgrimen te berouen ende dat peynsic di wel te togen. Want ic en 216 hate geen dinc so seer als ic die scerpe doe. Nu sich dattu di wel wachtes voer mi want zeker ic sal de dine gecrigen ende te stucken scoren. Om dat ic op die vellekine sie gescrifte die na minen sinne niet te rechte en sijn gescreuen. noch oec na mijnre genuechten mede. pelgrim Swijcht vermaledide quene tgescrifte is wel gescreuen. mer mit dinen sceluwen ogen en constu des niet wel gemerken. Heresie. Seker vrient ic en roeke niet van uwen seggene. Want ic wille dattet gescrifte werde gecorrigiert ende af gescuert na dat ic sie mit mi [fol.110vb] nen ogen. Want gelijc dattu sies dat ic ga al erselende ende niet en volge den anderen noch en ga haer voetstappen. aldus so en sie ic niet op die gescriften gelijc dat die ander doen. Ende daer om sal ic noch sijn gebernt gebroeyt ende gesingelt. Ende daer om dragic dit fasseel hout al gereet op minen hals. om tfier daer in te stekene al gereet om te bernen. pelgrym. Nu segt mi dan ic bids di bistu dan die gene die de templiers dede verbernen in verledenen tiden so ic heb horen vertrecken. Heresie. Uoerwaer Ja ic ende ic bin oec die gene die tegen sinte augustine porrede tgedinge ende de dolinge in die tijt doe hi was pelgrim. Mer seker ic en mochte hem noyt of gedoen sine scaerpe. noch ic en conste se hem noyt gerouen. Want te mijnre groter scanden so mostic van hem vlien. Ende hier in so was ic herde dollike beraden dat ic mi noyt onderwant hem te aenveerden. Ende oec so en sijn alle mannen niet sijns gelijc noch si en hebben oec const noch cracht gelijc dat hi hadde. Want ic heb sint menigen man sijn scerp genomen sijns ondancs Ende aldus sel ic oec mitti doen. 216 Hier hagee doorgehaald.

227 111r [fol.111ra] Want ic wil dattu af doetste dijn scerpe. pelgrim. Weet dat ics om dinen wille niet en sel doen. Ende mittien dat si dit hoorde so aenveerde si mi. daer ic menigen anxt om hadde dat si mi mine scarpe genomen soude hebben of dat si se mi mochte hebben gescuert. Ende mittien dat ic was inde vrese so verstoute ic mi ende sloechse so seer mit minen palster dat ic se dede van mi vlien. Ende mittien werts gracie gods gewaer dat ic mi so wel hadde geweert tegen die voerseyde quene. Ende si seide tot mi dat ict herde wel gedaen hadde. Ende ouermits dien so soude si mi wisen minen wech ende gaen mit mi op dat ict begeerde ende sprac mi herde vriendelic toe. Ende ic bedanctese ende seyde. Lieue vrouwe danc moetstu hebben dattu hier gecomen biste dus vriendelic tot mi. Ende van dat ghi mi beloeft ende aldus vertroost. Want ic had verloren geweest haddi yet langer gelet om dese lelike ende vreselike beeste. Ende daer om bid ic v dat ghi mi daer of wilt informeren ende maken vroet tbediet. Ic segge gracie gods. di datmen wel mach spreken al gaende. Nu ga wi dan voerwaerts onder ons beyden in godes namen. Ende ic sal di al gaende [fol.111rb] vroet maken van desen dingen die welke du an mi begeers na mijnre macht. Pelgrim. Nu seg ic v dat mijn vrouwe ende ic gingen voerwaerts neuens die stricken die die vreselike beeste daer in minen wech geleyt hadde. Ende dus leden wi haers ondancs ouer. Want si en dorst niet weder seggen om mijnre vrouwen gracien wille die si vreesde. Ende wi gingen voert al neuens der zee. Ende ic vraechde mijnre vrouwen wat dat wonder mochte beduden dat icker in gesien hadde. gracie gods. Lieue vrient weet dat dese zee beduut de werlt die nummermeer so wel te rusten en is daer en sijn grote tempeesten in ende vele tormenten om datter die wint van ydelre glorien in waeyt die welke ydel glorie is den blaesbalch die du houeerden sages dragen om den mensche alle quaetheit in te blasene ende tontsteken na sijnre begeerten. Nu sietstu in dese zee gaen ende zwemmen in diueerschen manieren vele wonderlike dingen. Weet dattie gene die du daer sietste mitten voeten op waerts. Dat sijn die gene die alte zeer sijn geladen mitten bloede van vrecheyden twelke nergent en is behoorlic dan in

228 111v [fol.111va] die zee. Want die grote zwaricheit van hem doetet hooft vanden genen die se draget neder duken daer in ende versinken biden welken dat hi niet en mach daer in gaen noch zwemmen. Ende seker sulke lude deputeer ic verloren te sine ten si dat si dat quade bloedighe last neder werpen ende hem daer af ontladen. Want rijcheyt is van sulker naturen ende van sulken aerde dat si destrueert ende confundeert alle creaturen die hem tot haer waerts geuen. Dander lude die du daer in al rechte sietste gaen de welke sommige hebben vlerken soot wel schijnt. dat sijn enige manieren van luden die in die werlt anders niet en soeken dan hare sustinanci ende in gode allene hebben si haren troost. Ende dese lude staen ende wanderen in die zee. want si en mochten anders niet leuen naden licham. Mer tgeestelike leuen en soeken si niet in deser zee. Want si weten wel dat sijt van elder sellen hebben ende gecrigen ende daer om gaen si rechte daer in al zwemmende ende maken hem seluen vlerken van duechden om te vliegen daer bouen in de scone wtuercoren lieflike stede van iherusalem die du saghes wilen [fol.111vb] eer. Ende daer ic di leden sal op dattu mi wils gelouen. Sulke lude geliken enen vogel die ortigometra is genoemt. Want als hi ouer die zee liden sal ende hi moede is van vliegen dan valt hi neder in die zee ende begint te zwemmen. Mer hi hout sine vlerken op ende maecter af zeyl ende stier om dat hi niet in en sinke noch om dat hi niet te nat noch te zwaer en werde hi en mach weder vliegen alst hem lust. Ende aldus doen dese lude daer ic di of hebbe gesproken. Want allene sijn si in dese zee om haer noot te gecrigen Mer elder so is haer begeerte ende haren wille. Voert weet dattie gene die du aldus sies gebonden biden voeten ende gehecht ende verwerret mitten langen cruden dat sijn die weerlike lude die al haer begeerte setten in ydelre genuechten si gaen geerne ter bruloften ten spele ende al omme daermen danset ende springet. Ende om deser zaken wille so sijn si gehecht mitten voeten. ende mitten benen. Ende zeker ic en can niet gesien noch gemerken hoe si souden mogen geuliegen. Want si hebben genoech te doen mit zwemmen ende mit baden. daer si cleyne genoechte in rapen.

229 112r [fol.112ra] Nv wil ic v seggen vanden genen die die ogen sijn verbonden ende schinen al blint te wesen. dat sijn die sotte luden die niet en gelouen dan aen die versiertheyt deser werlt. Ende oec in dat si sien van buten hoe dattie werlt vol is van onreynicheyden Ende alle dier in sijn die sijn oec onreyn ende vuyl. nochtan maken si hem seluen banden ja zacbanden van goude ende van zuluer om haren scoof mede te gorden. Dit sijn wel dulle menschen die hem seluen thomen mit diueersen scoonheyden die varinge vergaen. Waer of dat salomon spreect inder epistelen vander magdalenen so hijt wilneer gesien hadde Want hi vant dat anders niet en was dan ydelheyt der ydelheyden. Ende nochtan so hebben si daer mede haer ogen verbonden ende si sijn daer mede alle verblint. ouermits der ydelheyt die hem haer ogen verstopt bi fortunen ende bi voerspoedicheyden. Ende mit dese so werden alle verblint die gene die in auontueren sijn dat sietstu wel op dattu wilste Hier mede latic van hem luden staen te spreken. Ende ic wil di seggen vanden anderen. Weet dattie wilde beeste die du daer [fol.112rb] sietste visschen in die zee is sathanas geheten die welke leyt alle sine intencie ende verstannesse om te gecrigen alle die gene die wandelen in die zee van deser werlt. Ende weet dat sine roede ende sine line sijn verstaen bi sijnre temptacien. Mitten welken hi tempteert man ende wijf. Ende so wie die consenteert te sijnre temptacien die trect hi te hem waerts om mede te spelen in der hellen. Mer om dat hi se alle niet hebben en mach bi sijnre temptacien. So heeft hi geleert stricken te maken ende netten om te visschen ende oec opwaerts te sperne om die vliegende vogelen te vaen. dat sijn die gene die du sietste vlerken hebben ende die contemplatijf sijn. Om die gene heeft hi sine netten gespreyt ouer die zee. dat si hem niet en ontgaen bi der cracht van haren vlerken. Ende oec om die gene die hi peynset die vlien sullen vter zee deser werlt So is hi worden jager ende heeft sine strecken gesperret ende sine banden om hem luden te arresteren ende te vangen dat si hem niet en ontgaen. Want du en sageste noyt spinne noch coppe die so menige netten maecte om de vliegen te

230 112v [fol.112va] vane als hi doet om de menschen te vane. Want hi in allen tiden temptacie in hem heeft. Ende hi en doet anders niet dan sceren ende weuen sine netten ende maect se vaste ende sterc om den mensche daer in te vane ende te behouden op dat hi mach ende can. Ende nv weet oec so wie dat een luttel crachten of wijsheyden hadde. Ja also vele machten als ene vliege allene. Van alle sinen banden noch stricken en gauic niet een caf. Want si en sijn anders niet dan spinne webben. Want si sijn gescuert te broken mitten vliegen van eenre vliege. Dats te verstaen mit enen goeden gepeynse. Ende hier af seit sinte Jeronimus op dat hijt wil wederstaen. Want sijn stricken ende hi selue sijn herde cranc op dat mense wille wederstaen. Mer ic en segs daer bi niet du en sulste di wachten mit herde groten sorgen ende mit groten eernste ende mit goeder wijsheyt. Want om den mensche te bedriegen so heeft hi dusentich aerten. Hi neemt oec geerne fouisagen om te dissimileren valschelike dat hi si een engel van lichte ende het schijnt dat hi geen quaet en can doen noch en weet. Hier om so wil ic di vertrecken hoe [fol.112vb] hi eens enen heremite bedrooch daer hi hem openbaerde gelijc enen goeden engel ende seide aldus. Vrient die vyant is herde subtijl wachti dat hi di niet en bedriege. Want hi sal mergen comen totti In gelijc van dinen vader Ende ic rade di dattu hem ten eersten slaes. Tsander dages so gesciedet aldus. Want sijn vader quam hem te visiteren. Ende also varinge als die heremite sinen vader sach so gaf hi sinen vader enen herde groten slach so dat hi en doot ter eerden velde. Daer was dese heylige heremite herde subtijlike bedrogen. Mer hi werts alte spade gewaer. Daer om so radic di dattu di wachtes van sinen stricken ende banden. Want hi is diegene daer sinte peter of seit die omme loopt dach ende nacht omme de creaturen te vane ende te bedriegen. Ende dit wil ic di vertrecken om dattu si sculdich biste te wachten van hem. Want zeker wistestu hoe menich scaep hi heeft gedoot ende lammers versceyden vanden borsten ic wane datti verdrieten soude. Ende daer om so wil ic daer of zwigen mitten minsten. Mettien dat Pelgrijm. gracie gods aldus tegen mi sprac so sach ic voer mi ene ioncfrouwe die docht

231 113r [fol.113ra] mi herde cleyne ende kintsch. Want si droech in haer hant enen bal ende omtrent de voeten was si bepluymt gelijc eenre duuen Ende doe woude ic tegen haer spreken ende ic vragede haer. Wel scone joncfrouwe wie si di die v aldus beleet. Joncheit. <Miniatuur: pelgrim met Jeugd, met stok en bal> Seker vrient waert dattu wistes wie ic waer ende waer van dat ic diene ende hoe ic mi beleyde. Ic wane dattu mi niet vele en soudeste vragen Noch du en soudes niet roeken parlementen tegen mi te houden. Want du zouds di meer van mi veruaren dan du doetste. pelgrim. Ioncfrouwe waer om segstu dat ghi dunct mi sijn so seer scone ende so liberael waert sake datmen v stelde te venten niemant die leeft ende soude v te diere mogen copen Want mi [fol.113rb] dunct dattu alte wtnemende bequamelic sijtste. Joncheit. Urient du segste waer. Mer waert so datmen mi wel vseerde ende conuersacie mit mi hadde. dat alte sterc waer te doen sonderlinge die gene die wilt sijn ende van puter naturen. Nu wil ic v seggen wie ic bin ende hoe men mi kent. Ic bin geheten joncheyde die snelle ende die lichte ende heb grote wiltheide in mi ende ic en prise nyemants dangier een stro. Ic ga ic springe ic lope ouer die grachten ic danse ic tumele ic werstele. Ic werp den steen om verre ic clymme ouer de muren. Ic sprenge ouer de hagen. ende op die bomen bin ic herde geringe geclauwert om mijnre gebure appelen te gecrigen. Ende om niet en bin ic oec gepluymt om mine voete gelijc eenre duuen Want mijn voeten dragen mi daer ic sijn wille Want si hebben vlerken dat sietstu wel. Azael droechse wilneer. mer hi becoftet namaels alte diere. Al te grote lichtheyt en is dicwijl den mensche niet goet Weet dat een vroet man mit zwaren voeten is beter dan vier dulle mit vliegenden voe

232 113v [fol.113va] ten. Ende daer om wilneer die heilige kerke ordenierde dat geen persoen daer toe en waer vercoren haer te gouuerneren hi en soude hebben loden voeten. Ende daer om so bin ic daer af gepriueert also lange als ic dese gepluymde voeten hebbe. Ende ouermits dien so moet ic hebben enen stoet ende ene colue mede te spelen. want mit geenre ander en heb ic te doene dan allene mit mijnre cholle crochen. Ende waert oec dat men mi enige ander gaue seker men dede dulheide. Want mijn voeten en souden hem niet onthouden mogen van vliegen. Noch oec om te 217 lopen te horen suete gelude ende lieflike instrumenten ende gracelike liedekine. Ende in alle dingen te soeken mine genuechten. Ende daer om so heb ic meerre genuechte nacht ende dach mit minen balle te spelen te kaetsen of wat spele dat ic wille dan ic doe in alle dat my mijn vader of moeder wijst. Want ic en hebbe gene ander sorge dan nacht ende dach mijn sollaes te mijnre genuechten te soeken. ende grote bliscap te hebben in alle menistrolodie. pelgrim. Nu soudic herde geerne weten of ghi en dient [fol.113vb] van genen anderen dingen dies waric geerne vroet. Dat selstu herde wel sien ende gewaer worden. Want stappans sal ic di torssen op minen hals ende laden ende ic sal di doer die zee dragen. Suldi mi dragen wat ist dat ghi segt Seker so en wildi gene cleyne last dragen also lange als ghi mi meent te dragen doer dit grote gruwelike wilde water. Jongelinc. Ic sal di 218 dragen moeten mit crachten of du sulste staphants den genen gemoeten die di sal nemen tleuen van dinen lichame die welke is geheten in latine Mors. Sonder di noch iemant te doen ongelijc. Ende dan sulstu dat wel sien. Alstu outheyden sels hebben gesien ende si te di sel sijn comen. Nu segt mi dan pelgrym. waer is outheide ende wat ist van haer ende waer woent si ende hoedanich is si ende wat can si maken. Joncheit. En laet di niet verlangen du sulstet tijts genoech weten. Mer noch en salt niet sijn. Geeft mi dine hant ende climt op mi ic wil vliegen. ende di dragen ouer de see. ende daer selstu sien vele wonders ten si dattu alte sere slapeste. Mettien sonder pelgrym. 217 Hier luder doorgehaald. 218 Superscript met invoegingsteken.

233 114r [fol.114ra] langer letten so nam si mitter hant ende leyde mi op haren halse ende begonste te vliegen ouer de zee. Vanden welken ic in mi seluen niet wel verzekert en was. om die ouergrote menige baren die ic daer sach. Ende om dies oec dat si mi daer in dukede also dicke alst haer geliefde. ende si leide dicwijl mi daer ic groten anxt hadde. Ouermits haren dullen beleyde. Want cyrtem Caribdis. Ende scillam Bitalasim. Fyram. Ende menige andere vresen van der zee so dede si mi geuoelen ende gedogen. Ende en weetstu niet wat cyrtes is ic salt di seggen ende vanden anderen vieren sel ic oec herde cortelic seggen tbediet. Want ic heb grote haeste om ander dingen. Weet dat cyrtes beduut also vele als propren wille. De welke is als een vergadert zant dat maect enen berch in die zee. Ende alsmen waent al daer liden so moet men daer bliuen stille staende. Ende dies gelijc sach ic daer oec man ende wijf die herde vele dingen vergaderden om enen groten hoop goets te maken. Sulke lude soudic dipputeren ouer zant ende ouer enen hoop zauels twelke bouen maten zeer te hope drijft [fol.114rb] ende maect ene grote boche inden gront vander zee. Ende ouermits dien berge beneemt hi den mensche te zwemmen. Dits cyrtes de welke zeer sorchlic is te siene. Ende daer om so wacht di daer of dats mijn raet. Caribdis is de sapiencie die inde werlt is ende die wijsheit die welke is der menscheliker behendicheyde ende weerlike occupacie. Sulke dingen omlopen altoos ende varieren sonder enige ruste. Ende ewelic sijn se hem beroerende sonder enigen tijt stille te stane. Dits ene beroeringe varierende ende doerschinende. Sulc int beginsel sulc int eynde. Want daer en is ruste noch eynde niet te meer dant water doet ter molen. Ende ist dat v gedenct van salomon hoe hi die werlt al doer sochte So moechdi wel beuroeden ende gedinken dat hi selue seide dat hi van al geproeft hadde. Ende nochtan so dipputeerde hijt al ouer ydelheyt ende ouer pine. Ende daer om so moechdi weten op dat ghijt wilt weten an sijn exempel dat alle de occupacie ende alle die belemmertheyden van der werlt is een gerecht caribdis. Ende ene belemmerde verderfnisse ende ene valsche bedriechnisse.

234 114v [fol.114va] In scilla ende in bitalaso seg ic v oec dat herde quaet is te zwemmen. Scilla beduut also vele als wederstoot. Ende bitalaso beduut also vele als voerspoedicheyt. Ende dit sijn twee engienen mitten welken vrou fortune haer wiel doet drayen. Want mit bitalaso doet se hem op clymmen. ende scilla doetse se weder neder vallen. Gelijc als du wel gesien hebste gescreuen in husen in wegen ende in anderen steden genoech. Wederstoot doet also als scilla. Want wanneer dat yemant daer in is geraect hi is gescoten ende gehortet mitter baren vander zee. Ende daer in geleuert ende si gaen dan op hem bassen gelijc honden ende murmureren van sinen gelate. Dits ene vrese seer te duchten ende tontsiene. Want menige lude nemense herde node. Ende seker dander en is niet min te duchten diet wel besochte. Want hi is vaste houdende ende anxtelic ende seer belettende van weerliker rijcheit van eren van stercheit ende van ydelen scoonheyden. Ja seker dat wonder is dat hi en verdoruen man of wijf die daer dore lijt of vaert. Syrena beduut ons oec weerlic sollaes. Want bi haren soeten sange so trect si den zee man te [fol.114vb] haer waerts. Ende doet hem laten den goeden wech. Ende dits een anxt ende een vrese daer mi ioncheit wilen eer in droech dicwijl. Ic wane dat si mi haetten totter doot om dat si so seer minden die vrese. Nu so seg ic v alsi mi gedragen had een lange stic ouer alle die tempeesten vander zee. So sach ic ene quene ter luchter siden die mi dochte riden op die baren vander see. Ende si had gegort voer haer een vel gelijc enen smit. Ende in dene hant so droech si enen hamer ende in dander hant ene tange daer si mi mede dreygede van verre also mi dochte an haer wesen. Nu coemt af tribulacie. jongelinc herde varinge Want du en sels niet meer gedragen sijn aldus. Want du moeteste rechteuoert leren zwemmen doer dese zee gelijc dat dander doen. Pelgrym. Segt mi dan quene waer of dat ghi dan dient ende wie du biste ende wanen du coemste ende hoe du heetste ende waer om du mi aldus dreygest. want ic di niet misdaen noch misseit en hebbe. tribulacie. Mijn vel mijn hamer ende mijn tange togen harde wel mijn ambocht wantet sijn instrumenten die

235 115r [fol.115ra] den smit toe behoren. Ende mi en gebrect anders niet dan een aenbeelt. Ende seker hebstu enen so is di herde wel geschiet van mijnre wegen. Want ic sel daer op smeden ene crone ende makense di van punte wel. Ende seker ist dattu gene en hebste so is di herde qualic geschiet. Want du sulste varinge van mi herde qualike ontfaen sijn. Want mijn slagen sellen vallen op di gelijc of si vielen op enen aenbelt. Pelgrim. Met dien dat ic dit hoorde so gedochte mi van den wamboyse dat mi gracie gods gegeuen had in haren huse. Aen welc wamboys geset was een aenbilt tusschen den scouderen. Mer zeker het was mi alte spade mi daer mede te wapenen. Want ic te verre ouer minen pael was getorden. Ende hier af so werdic herde wel geleert als mi tribulacie tremenant wt seyde ende vroet maecte van al. tribulacie Ic segge di dat ic ben die goutsmedersse vanden hemel ende dupperste meystersse van alden werke datmen daer smeedt Ende ic bin in dit lant comen om te smedene ende te maken de crone van hemelrijc ende tmetael ende de mine daer ic [fol.115rb] af plege te werken als ic wille dat plegic te slane ende te dorschen om te proeuen oft mi gelieft. Ende ic pleecht oec te doen in een bernende fornays om te purgeren ende om te weten van wat gewichten dattet is. Ende somwijl nemict mit mijnre tangen ende rect ende slaet mit minen maertele. Ende dat gene dat goet is dat makic mit minen slagen noch fijnre ende beter. ende dat quaet is van naturen dat wert noch vele quader ende wederspaniger. Ic bin tribulacie geheten mit alre scrifturen ende wel geproeft. ende mijn marteel is geheten persecucie mitten welken ic plege te volgen herde menigen mensche om te slaen ende te persequeren als ic minen point zie. Ende ic sla op hem daer mede also ouer grote slagen als ic can. ten si dat hijt wamboys an heb gedaen. Twelke memorie heeft of anders so wert hi beduruen ende geconfundeert. Dit voerseyde wamboys was wel van node Job doe hi in dit leuen wanderde. ende oec mede alle die gene die genoemt staen in de calendieren ende noch menich ander die daer niet in en sijn gescreuen. Ende weet voer waer. En hadden si dit voerseide

236 115v [fol.115va] wamboys mitten aenbilde niet aen gehadt wel te pointe ic had se bedoruen al op ende op mit minen groten slagen daer ic se mede geslegen hadde gehadt Mijn tange beduut die grote bedwangen ende smerten ende anxten die welke so sere bedwinget ene bedroeuede herte So dat hem dunct dat hi is onder ene perse besloten gelijc datmen den wijn perst. Twelke men dicke gesien heeft herde wel dat doer tconduut neder quam enen groten hoop van tranen gelopen de welke waren de metsagieren van der droefheit die ic hem dede gedogen. Mids den anxt ende den vare dieichem luden aen dede. Voert dat vel dat ic voer mi heb ghescort is geheten scande ende confuse. Want als ic heb yemant heb vernagelt ende mishandelt dan is hi sculdich te sijn gheordeelt ter doot sijt geestelic of lichamlik. Staphans so doe ict sijn vel becopen mit groter scaemte ende confusen die ic hem daer of doe hebben. Ende daer so machmen wel bekennen dat hi sijns ondancs in mijn bedwanc is. Want hi heefter of confuse ende scande. Mer seker ic geue luttel daer omme. Ende daer omme leg ic se voer mi om hem luden te doen te meer commers ende ver [fol.115vb] driets. Want so de mensche heuet meer scanden so hi meer persecucien vint in alle sinen saken. Ende zeker ist dan dattu hebs so danigen vel dat sal ic herde varinge weten. Want ic selt voer mi scorten stappans. om daer mede te smeden. Ende bistu ydel van binnen du sulste lude clinken. Want in ydelheiden en is anders niet dan gescal als men daer op slaet mit hertheyden. Ic weet wel want ic hebt geproeft. Adonay dedet my proeuen als hi mi makede goudsmedersse vanden hemele. Pelgrim. Na dien dattu biste so grote meystersse so toget mi dine commissie ende dine macht. Mittien stac si haer hant in haren bosem ende tracse daer wt ende seide Ist datti dese niet en genuecht ic sel di ene ander togen die ic heb van enen anderen meyster. Ende ic antwoerde ende seide dat ic se alle beide woude sien Ende si togedese mi herde geerne ende lichtelike. Dits die commissie van gode sprac tribulacie. Adonay coninc van iusticien wies mogentheit niet en vergaet. Ende du sijtste die grote keyser van naturen wies rijc nummermeer en fal

237 116r [fol.116ra] giert. Saluyt ende groete ontbieden wi tot tribulacie alsulc als wi haer sculdich sijn tontbieden. Ende wi doen haer te weten dat wi nyewelincs heben verstaen vander stiefmoeder van allen duechden. die voerspoedicheit is geheten. weet dat si heeft haer hant gestrect in onse weerlike conincrijc ende si heeft onse soudeniers getrocken haer caproenen ouer dogen. Ende heeft hem luden haer wapinen genomen ende geroeft haer bokelaren ende zweerden ende wilse leyden sonder verbeyden omme te nemen de instrumenten van bliscappen. Ende noch meer si heeft geydelt onse prouansie die wi in voerleden tiden geleit hadden in diueersen religionen die ons toe horen want daer en waren niet veel goeder castelen. Wi en haddenre in geleit van onsen sarianten de welke wi hadden veruult mit onsen groten trisore van hemelrijc. dat was de soete graciose instortinge ende saluinge van gracien die ons toe behoert welc tresoer is vele edelre dan enige costelike stenen noch suluer noch gout. noch alle duerbaerheit vander werlt en is daer niet voer te prisen noch daer tegen te leggen. [fol.116rb] Nu moetstu weten ouer mits dattu biste onse machuedrager. So ontbieden wi di ende gebieden dattu gaetste in allen onsen husen ende soekes voerspoedicheit so verre ende so vele tot dattuse vindes. Ende alstuse vonden hebste so slaetse so seer dat si nummermeer tegen ons of tegen onsen knapen en si ribelle. Voert so ontbieden wi v ende gebieden dat alle die gene die haer caproenen hebben voer haer ogen. Ja ende oec die gene die voerspoedicheyt heeft verbonden haer ogen dattuse hurtes ende stotes so vreseliken waer bi dat si nemen mogen voersienicheit mit hem. om tontbinden haer ogen. Bi den welken dat sien mogen totten hemele. Ende zeker weet hadden sijt willen verstaen van eerst si en hadden haer ogen niet verbonden. Ende voert ist zake dat haer wapinen sijn te broken of verscuert so versmeet se hem luden weder. ende vermaectse. Ende dan doet se hem luden weder ane doen. sonder enich langer letten. Want ouermits dien dattu dit doen sels so hebben wi di gemaect onse smedersse van hemelrijc ende onse machuedragersse. Voert so ontbieden wi di. dattu

238 116v [fol.116va] alle weerlike sollacen ende bliscappen ende weerlic spel nemes ende houdes in dijn hant. Ende dattu van daer niet en gaetste voer dattuse alle gader selste hebben gedoot. Want wi en willen niet dat onse serianten ende soudeniers sijn verloren bi al sulken ambochten ende alsulke werken. Voert wi geuen di oec macht dattu gaetste besien onse vaten of si ydel sijn ende offer niet in en is. Want ist sake dat si ydel sijn ende du daer aen slaes si sellen luden. Ende ist oec dat si niet vol en sijn du sulstese horen murmureren. Ende bi desen teyken selstu se kennen. Van al dit te doene so geuen wi di volle macht. Ende bi beuelen alle die gene die onder ons sijn dat si sonder enich langer letten ende sonder enich wederseggen werden obedient tot di groot ende cleyn. Dit was gedaen gemaect ende geordeniert opten dach ende int jaer dat Adam was gedaen ende gewijst in ellenden der werlt. Dits dander Commissie van sathanas tot tribulacien. De ammerael van der zee sathan viant vanden geslachte van adame Coninc ende here van alre gebreclicheit ende in allen landen so is hi wel ontfaen [fol.116vb] ende gemanifesteert. Saluyt ontbieden wi aen tribulacien sulc als wi haer ontbieden mogen. Weet dat wi nyewelincs hebben verstaen dat Adonayen serianten sijn aldus tegen ons beroert dat si ter steden daer wi of sijn geuallen willen clymmen. ende sijn ontfaen. ende si hebben elc genomen enen palster ende ene scaerpe dat seitmen ons. Ende si seggen oec dat si daer doen sellen haer pelgrimaege. waer bi wi di ontbieden ende gebieden dattu derwaert gaes sonder letten. Ende dattu slaes sonder dreygen alle die gene die du derwaerts sietste clymmen. Ende oec al dattu vindeste dat hem luden toe behoort ende tormenteert se veel meer dan du Job dedes wilen eer den welken du names zine gesonde sijn kinder ende sijn tijtlike goet. Ende doet hem luden of scaerpe ende palster ende stec dinen crauwel ende dine tange in haren lichame tot inde longen ende inde leuer dattet herte ende die inadren hem wt lopen gelijc dat si van judas daden. Hier in is te verstaen dat si hem seluen bi desperacien verhangen moeten mit sinen stricken. Hier of so geuen wi di volle macht ende volle cracht. Dit was ge

239 117r [fol.117ra] daen gemaect ende geordeniert opten seluen dach ende int selue saysoen dat ihesus christus dede op clymmen den scakere die to sijnre rechter siden hinc int paradijs. Pelgrym. Als ic dese commissie had gesien ende gelesen so voud ic se ende gaf se haer weder. ende seide. Of si dese commissien beyde te werke woude stellen. Want si en dochten mi niet luden van eenre acoorde noch si en geliken deen den anderen niet meer dan triakel ende venijn twelke zeer schilt. Weet als ic Tribulacie. op di slaen sal ende di persequeren sal dan selstuut weten op dattuut wilste twelke ic eerst besigen sal an v. Ende ist zake dat ghi niet en sijt herde zeer verduldich ende gode dinen scepper altoos dankende vander persecucien die ic di doen sal na minen wille ende na minen goetdunken. Ende ist dattu daer of gode ondankes ende sine heyligen Ende dattu wech werpes dijn scerpe ende dinen palster. Gelijc dat theophilus dade. seker weet dan voerwaer dat ic besigen ende vseren sal den achtersten ende de putertierste. Mer ist zo dattu dit wils vriendelic nemen in paciencien ende in verduldicheyden dat gene dat [fol.117rb] ic di doen sal in persecucien so mogestu weten voerwaer dat ic besegen ende vseren sal die eerste. Ende hier om so hebste scoen voerdeel Want du mogeste selue verkiesen ende bepeynsen di mitten welken dattu wils dat ic mi besich maken wille in di te tempteren. Want na dat ic vinde inde herten vanden menschen daer na so werkic. Gelikerwijs dat bider hitten van der zonnen die modder verhert ende verdroocht. also mach ic seggen van nu want na dat ic vinde disposicie ende ordinancie in die materie vanden mensche daer na so werkic diueerselike Nu so wachti van mi oftu wils Want ic en mach niet langer beyden ic en sal di slaen ende persequeren. Pelgrym. Also varinge alsi dit geseit hadde so hielt si wel haer beloften. Want si sloech mi so seer dat si mi velde inder zee. Ende joncheit liet mi vallen neder. Want si vloech herde seer van mi. ende ouermits dien so had ic rechteuoert wel na verdronken geweest en had mi mijn palster niet geholpen. Want zeker ic hilt mi herde vaste an hem om dat ic niet en conste zwemmen. Nochtan zeker ic hadt wel mogen leren in voerleden

240 117r [fol.117ra] tiden en had ic niet te traghe geweest. Want voerwaer ic sacher daer menige herde meysterlike zwemmen ende si reckeden haer handen herde wel wt in te geuen geerne den armen van den haren alst noot was. Ende oec sach icker menige vanden anderen die haer voeten seer roerden bi penitencien. als of si meenden verre pelgrimagen te gaen. Dits de maniere vanden zwemmen dat ic sach in de zee. Nu verstaet mi wel ic en zwam niet aldus. want allene betrouwede ic mi in minen palster die bouen bleef zwemmende op dit water. want hi ten gronde niet en sinkede. Ende daer bi bleef ic opt water onthouden. Nu seg ic v voert mittien dat ic aldus ginc al zwemmende. So quam mi na geuolcht tribulacie al slaende ende al pulsende. Ende si hilt mi so vaste mit harer tangen dat mi dochte dat ic stont gesloten in ene wijnperse. Ende si dede mi so vele droefheyden in mijn herte gedogen dat herde luttel gebrac ic en liet gaen minen palster ende vlieten inde zee daer hi wilde. Mer mit dien dat ic mi sach in dus groter auonturen so bad ic gode onsen here grote genade ende [fol.117vb] riep herde zeer an hem ende seide. O here help mi in mine droefheyden ende in dese ellendicheit ende en falgiert mi niet lieue here in desen anxt. Want al ist dat ic mijn leuen bi ioncheyden hebbe een stuc dullike ende sottelike beleet. mi rouwets here herde zonderlinge zeer. Ende zeker voerwaer ic bins my wel sculdich te berouwen. Mittien dat ic sach joncheyden voer mi staen de welke ene grote sottinne was. So liet ic gaen dine grote gracie ende suete soetheit de welke mine belederse was ende si had mi oec vele goets gedaen menichwerf. Ende zeker ic liet mi dragen van deser zottinnen ouer dese wide diepe zee. Ende zeker si heeft mi herde qualiken beleet in dien dat si mi heeft gedragen. Want si heeft mi laten vallen daer in. om twelke mi herde seer is misuallen ende misschiet. ten si dattu mi verleens een toeuerlaet gelijc dattu dades noe in der tijt van der diluuien bi dijnre heyliger gracien. Want zeker here du zies wel dat ic bin bedoruen ten si dat ic onder di mach sculen Mids dijnre smederssen de welke mi sere persequeert ende tor

241 118r [fol.118ra] menteert. Ende soete here ist zo dattu dit niet doen en wils. So bid ic v ouermits v goedertierenheit dat v gelieue dat dine gracie moet sijn gelijc dat si te voren heeft geweest. Ende mittien dat ic dus bat voer mi seluen so quam die smedersse rechte uoert tot mi. Ende 219 seide dat ic geen noot en hadde gode genade te bidden. na dien dat ic minen palster niet neder en had geleit. Want hi soude mi wel leiden tot gracie gods die mi wel helpen soude van dat mi van node soude sijn. Ende aldus ginc si mi voert seggende menigerhande dingen. tribulacie. Ghi selt weten dat ic bin gelijc den wijnde die de loueren vanden bome alsi geuallen sijn drijft ende waeyt daer si te rusten sijn. Want als yemant vliegen wil tot inden wolken dat hem wel geschiet dat hem misualt ende dat hi oec mit allen neder valt. Ende alst hem oec dus geschiet so heeft hi oec wel noot dat hi sonder letten vinde enigen troost of enige ruste daer hi pays in vinden mach. of dat hi werde gedaen in heymeliken steden dat hi niet en si vertorden noch qualiken begaet. Nu weet zeker dat ic dit ambocht herde [fol.118rb] geerne doe als ic zie dat noot is. Want ic castye die ouerdadige. ende ic sla oec die gene die alte weeldich sijn ende alte fier. Ende ooc die vten wege sijn die bringe ic weder te wege. Ende nummermeer en bin ic wel te rusten noch te gemake voer dat ic hem luden heb ruste gevonden. Weet dat ic den enen iage tot goedertierenheit van der mogentheit gods. ende dander leydic tot sijnre gracien of totter weerliker scolen. Dander leydic mit geuouweden handen tot enige vanden anderen sancten daer si sijn gewoen te gaen om daer onder te sculen ende te rusten. Ende om dies dat gracie gods is dijn toeuerlaet ende dattuse dicwijl hebste vonden gereet daer om so leidic di daer ghi se vinden sult. Ende seker di en darf niet roeken al moetstu daer pine om liden want si sal di vriendelic ende wel ontfangen. pelgrim. Mettien dat mi tribulacie aldus hielt besich mit harer redenen so besach ic my. Ende ic sach dat ic was bider hauen daer ic sijn woude. Ende ic sach daer mijnre vrouwen gracien die haer niet verporret en had van daer. Ende doe ic bi haer was seide si aldus tot my. 219 Hier da doorgehaald.

242 118r [fol.118ra] Nv comt tot gracie gods. mi ende segt mi waen du coemste. Want ic waende di hebben verloren om dat ic di niet meer en sach. Want du hebste mi herde sottelic gelaten ende luttel geacht op mi. Ic en weet niet waer dattu vonden hebste dese stoutheyde. dattu dorres weder comen tot mi. Ende ic soude herde geerne weten wie di weder tot mi heeft gebrocht wantu herde verre van mi waerste gedwaelt. Pelgrim. Als ic sach ende gewaer wert dat si dus tegen mi argueerde. So seide ic rechteuoert. Vrouwe ic bid v oetmoedelic genade. Want dollike heb ic v gelaten dat heb ic sint dicke zwaerlic becocht. Mer nochtan so heeft mi weder tot v gebracht die grote goutsmederse gods ende dat moechdi sien want si mi hier hout ende is comen mit mi mijns ondancs. Daer omme bid ic v dat ghi se wech wilt iagen van mi ende mi bescudden van hare. Mer seker mi ghenoecht herde wel dat si mi nv gedaen heeft na dien dat si mi weder brocht heeft tot v. want seker ic heb noch grote hope dat ghi mi niet falgieren en sult noch af gaen in deser noot. Ende mit dien dat ic aldus dede mijn [fol.118vb] bede so trac wech die goutsmedersse daer ic herde blide om was want si hadde mi gedaen vele persecucien. gracie gods. Onsalich keytijf wat soustu nv doen ende waer soutstu nv lopen of ic niet en waer dijn troost alsmen di wilde quaet doen. ende wat hadstu nv begonnen oftu mi niet en hadste vonden al hier. mit dat v tribulacie so zeer persequeerde ende pijnde. Ende ooc soude si di geleit hebben ter quader hauenen. Ja seker totten visscher vanden welken si heeft die commissie dien du sages sine netten spreyden ende sperren. om den luden te vane die daer wanderen bider zee. Ja in de zee. Seker ic segge di mi ontfermt dijns. Ende daer om ist dattu comen wils tott mi ende di daer an vaste houden ende bi mi bliuen noch en sal ic di niet af gaen. Mer ic sal sijn dijn troosterse ende dine vriendinne. Ende ic sal di leyden harde cortelic totter hagen van penitencien daer du geerne waers dat wetic wel. Ende zeker waert dattu wildes dinen wech wel corten om te gaen ter scoonre steden daer du toe biste geporret. Noch soude icker di wel toe leyden sonder te gaen den langen wech. Noch

243 118r [fol.118ra] tan soutstu een luttel moeten liden doer die instrumenten van penitencien. Want si heeft se in menige diueersche stede geleit ende sonderlinge heeft si se geleyt inden wech daericdi af spreke. Mer die wech is vele corter te gaen ende vele naerre totter steden daer du wils sijn. Ende hier of so antwoort mi welc dat ghi gaen wilt van desen tween. pelgrim. Mettien dat ic alsulke sprake hoorde so wert ic zeer veruult van bliscappen. want de cortste wech behagede my herde wel ende ic antwoerde haer ende seide. Vrouwe de cortste wech is herde goet ende herde sollacelic den pelgrym die moede is. Ic bin moede ende seer verarbeit daer om soudic geerne den cortsten wech gaen woudi mi daer leyden. Want zeker al ist dat ic daer vinde de instrumenten van penitencien ic en bin daer enen twint niet af veruaert. Ende mittien dat ic dese woorde sprac so sach ic een groot wonderlic scip vlietende in die zee. Ende het stont herde bider hauenen al bereet om ouer te liden. Nu weet oec dat mi dochte dat dit scip was gebonden al omme mit hoepen. mer seker enige van dien hoepen waren al scalc bi fauten van [fol.119rb] wimen. Ende sommige waren oec al gescuert ouermits twelke scip was vele te cranker. mer ic weet wel dattet niet en was der hoepen scult. Want si waren vaste genoech van hem seluen hadden si vaste gebonden geweest. Voert sach ic in dit scip menich huus ende menigerhande woninge die herde scone waren ende wel schenent conincs huse wesen. Want daer waren toornen ende muren ende castelen. Ende recht in de middewaert so was gerecht die mast vanden scepe Ende daer aen was gesperret de raa daert zeyl an hinc al bereet. om te zeylen op dat si hadden goeden wint. Ende ooc datsen hadde gene belettinge van genen zaken. gracie gods. <Miniatuur: pelgrim en Gratie Gods in schip> Sietstu nv wel dat ouerscone scip. Ja ic vrouwe zeker.

244 118r [fol.118ra] vanden welken ic bin herde seer versaecht. Want ic en sach noyt binnen al minen leuen sulken scip. Noch sulstu vele meer sijn versaecht alstu daer in sulste sijn getorden. Want du sulste daer in sien herde vele cleyne scone dingen op dattu mit mi daer in dorste gaen. Nu segt mi vrouwe dies bid ic v hoe hiet dit scip. of ic daer in moet gaen om ouer de zee te liden. gracie gods. Ic segge di dattet bi rechter namen is geheten religioen ende is gebonden ende weder bonden in menigerhande manieren van obediencien. Ende also lange alst aldus ende daer mede sel sijn gebonden so en selt niet mogen bederuen. Ende indien dat ic seyde dat dit religioen wederbonden was bediet dat ouerdadige leuen twelke gescuert is. ende is daer in verbonden. Dats te verstaen in de gene die daer in torden. Want waert zake dattie grote hoepen wel seker ende vast waren gebonden. Biden welken ic versta die beloften die wilneer daer aen maecten die goede religiose die se stichten ende ordeneerden. Seker ic segge di voerwaer waren die wel gehouden nummermeer en soude dit scip mo [fol.119vb] gen falgieren bi genen quade noch bi geenre archeyden die men hem soude mogen doen. Mer men vint sommige lude die herde luttel prisen die cleyne wimen daer dese hoepen mede gebonden sijn. Ende si seggen dat hem dunct dat dit scip in auontueren is. Wantet is openbaer dat dese hoepen daer niet toe en dienen ten waer dat se die wimen hilden vaste gebonden. Dese wimen hietic die cleyne geboden Biden welken die grote vaste gehouden sijn ende verhoet. Daer om so seg ic wie se breect of sceurt dit scip moeter of werden te cranker ende te onvaster. Want nummermeer en sellen die grote beloften wel bewacht sijn ten si dat si vaste gebonden sijn mitten cleynen geboden. die ons beduyt sijn biden wimen. Nu woudic dattet gelieue gode minen vader dattet religioen ware alsuc alst was eerstwerf doe nyewe gebonden was Mer vanden verbinders en is nv ter tijt en geen want si hebben alle haer wimen verloren. Ende de cleyne hoepen sijn alle gescuert. ouermits welken de grote sijn vele te cranker ende te sorchliker. Dit en seg

245 120r [fol.120ra] ge ic niet om dat ict wille lachteren. Want daer sijn noch herde vele goeder banden die geen noot en hebben van niewen wimen. om mede te verbinden. Noch oec om nuwe geboden te maken. Nu seldi weten dat ic dit scip heb te bestieren. Ende dattie mast die daer in is gerecht is gerecht cruce mids der radie die daer aen is geuest ende gecoppelt. Ende dat zeyl dat daer an hanget helpt mi oec herde wel mijn scip te bestieren als die goede wint daer in waeyt. Bi desen mast is te verstaen dat cruce vanden coninc ihesu. ende die wint is die heilige geest Mids welken winde als seyt jan guldemont mach dit scip comen ende brengen ter goeder hauenen. Ende daer om seg ic di. Ist dattu wils varinge sijn in iherusalem. So moetstu daer in terden ende logieren in enen vanden castelen van clongi of van cisteus. Of in ene andere die di bet genuegen mach. Want si sijn alle sterc genoech ende vast om daer in te voerhoeden ende te bescermen ziele ende licham. Want geen vyant en mach daer niemant misdoen noch misseggen. Hoe goet meyster dat hi si van werpen of van scieten ten waer datment op gaue bi vri [fol.120r] en wille. Of dat hijt vonde open staen bi gaweloesheiden. Nu laet ons gaen der waerts des radic di. Want zeker tisser vele beter in te gaen dan te zwemmen in dit grote wide water. Want seker die gene dier in zwemmen bederuen herde lichte. Pelgrim. Als mi gracie gods dit geseit hadde ende dus vriendelic toe gesproken. So nam si mitter hant ende leyde mi in dit voerseide scip. ende si togede mi daer alle die scone castelen daer si voer af geseit hadde. ende si hiet mi gaen in welken dat ic woude. Want si soude mi daer in doen ontfaen. Ende mit dien dat si mi dit dus toe seide so vercoos ic enen vanden welken ic vant den portier die in sijn hant hielt ene grote machue. Ende ic seide tot hem dat hi mi liet in gaen want gracie gods heeftet aldus geordeniert ende si heeft mi hier mit haer gebrocht. Seker vrient portier waert dat ict wiste of dattet den coninc lief waer ic soude di herde geerne in laten gaen. Want en waer die coninc van hemelrijc hier niet in ic en dorste voer die poerte niet staen. pelgrim. Hoe

246 120v [fol.120va] bistu dan geheten des bid ic v op alle vrienscap. vrese gods. Urient ic bin geheten vrese gods. Ende bin tbeginsel ende tfundament van sapiencien Want ic steke ende jage wt de sonden. Want si in desen castelen niet en mogen logieren noch lusschen. Ende zeker ic en laet se oec niet terden in dit scip. Ende comen si daer in dat is dieflike ende mijns ondancs Ende weet dat mine grote machue is die wrake gods geheten. Ende vander pinen vander hellen de vrese die welke alle creaturen sculdich sijn tontsiene daer mede plegic den luden te slane ende te castien dat si geen dolheyden en doen. Want seker en had ic niet dese machue niemant en soude mi prisen noch vresen. pelgrim. Mettien begonstic te sien op gracien gods ende ic vertract haer aldus. Weerde vrouwe mi dunct wel dattet niet also en is als ghi mi seit. Want dese inganc is mi herde ongereet. Ende doe antwoerde si mi aldus. Hebstu vergeten dat ic di seide dattu soudes vinden impedimenten bi den instrumenten van penitencien. Slage van poertieren en sijn geen doot wonden. Want hi en sel di [fol.120vb] niet so seer slaen du en selste noch wel ander pine gedogen. Ende daer om en ontsiet v niet in te gaen om sine machue. Want als men enen goeden ridder wil maken men pleget hem te geuen enen slach in sinen hals. Doe seide ic Ist aldus dan vrouwe. Ende si seide Jaet vrient. Ende mettien so seidic. Vrouwe ic selre dan geerne in gaen. Mer ic en wil niet sijn de eerste Want ic begere dat ghi voer gaet. ende ic sal v volgen na. Doe tarde si voer in ende ic daer na. Ende seker die poertier was daer voer die mi niet en vergat te slane. Want seker hi gaf mi sulken slach dat hi mi wel na geuelt hadde ter eerden en had minen palster gedaen. Ic weet oec wel dat sulke slage alle ridders niet en ontfaen die zweerde dragen dats grote scade dunket mi. Nu segge ic v als ic ouer leden was die poerte so sach ic in die castelen meniger hande wonder die mi herde scone dochte. Want 220 daer was vrijthof ende dormter. Monster cappelle ende reuenter. Ende ic sach daer een herde sconen gasthuus ende een formerie aen deen side. Ende doe ginc ten gasthuse 220 Hier de doorgehaald.

247 121r [fol.121ra] alre eerst om dat ic daer in peynsede te herbergen. Daer sach ic caritate die diende den pelgrimen. Ende si ginc oec herde dicke ter poerten om te vertroosten die arme lude ende te spisen. Van haer heb ic gesproken anderwerf hier voren. Want si is die gene die testament van payse hielt doe si moyses relief deelde. Ende van daer ginc ic voert in die kerke daer ic vant een scoen geselscap van vrouwen. Vanden welken ic niet en weet harer alre namen te noemen. Want allene van dien daer mi meest omme was so vragedic de name gracien gods. Ende mittien sach icker twe die den dormter op gingen te gader. Ende dene droech een wamboys ende dander droech enen stoc. Die mitten wamboyse was al naect sonder dat si daer mede was gecleet. Ende dander was inden handen gewapent mit twee wapinen hantscoen. ende was mit enen witten clede herde moylic verciert. Oec sach icker twe ander spreken te gader ende gingen ten capittel waert Vanden welken dene droech coerden ende banden. Ende dander hilt ene stalen vyle tusschen haren tanden. ende was mit eenre taergen ge [fol.121rb] wapent. Noch sach ic een ander die daer ginc achter den clooster ende mi docht dat si spise droech op perkement die gemaect was mit honige. Ende bouen haer sachicene scone witte duue vliegen haer volgende Noch sach ic daer een ander gaen al omme ten reuenter waert Ende mi docht dat si hadde ene gorgiere omtrent haren hals. Voert sach ic een ander in de kerke die droech enen busse gelijc enen metsagier. Ende si had vlogelen wide ondaen als om te vliegen totten wolken. Ende in haer een hant droech si enen nauigaer. Ende dien nauegaer boot si harer ander hant op waert ende mitter seluer hant diende si dode luden dier binnen waren. Ende het scheen dat si bi haren dienen worden weder leuende. Noch sach ic een ander daer binnen die in haren handen hilt enen hoorn. Ende si maecte daer binnen herde groot geluyt als van orgelen ende van santerien. Ende mittien dat ic dit sach so peynsdic dattet waer een speelwijf omme den luden van daer binnen te versolacen. Ende doe ic 221 alle dit gesien hadde doe vragedic mijnre vrouwen gracien. Wat alle dese dingen beduden mochten. gracie gods. 221 Superscript met invoegingsteken.

248 121v [fol.121va] Urient ic wil eerst dattu comes mit mi ende dattu sietste openbaer mit dinen ogen hoe datmen dient in den reuenter. Ende om dattu oec sien suls den dormter hoe hi di behaecht. pelgrim. Na desen woorden gingen wi derwaerts. Ende als wi quamen ten dormiter so sach ic daer de vrouwe mitten stocke die de bedden maecte ende si spreyde daer op versch lijnwaet ende haer gesellinne mitten wamboys stont ende sanc in deser manieren. Ic singe mit blider herten ende mit sconen gelate. ende dat bin ic sculdich te doen Want ic en drage geen goet mit mi ende daer om en selmen mi niet waernen in te gaen ten cleynen winkette. Daer na gingen wi ten reuenter daer ic herde wonderlike dingen sach. Want ic sach daer dode lude die den leuenden luden gauen teten ende si diendense deuotelike ende liberaeliken op haren knyen. Ende die mitter gorgieren dochte mi daer vrouwe wesen. Want si visiteerde herde vriendelic alle die gene die daer aten ende die daer waren. gracie gods Du selste weten vrient dattie vrouwe die du [fol121vb] sages dragen die banden ende die stricken is die meystersse van hier binnen. Want si is priorinne van desen clooster onder mi. Om te leyden dese moniken in haren bedwanc al gebonden mit handen ende mit voeten. Ende oec hout si se geuangen mit openen doren. Ende si is geheten obediencie. Ende haer strecken ende banden beduden haer diueerse geboden die welke binden den eygenen wille dat hi geen dinc doen en mach bi hem seluen. Ende dat selstu wel weten alstu sels vinden gebonden in haren banden. Dander vrouwe die du sages mitter vilen is geheten discipline. Ende dit is die selue vrouwe die die oerdene behoet dat si geen quaet en doen. Ende die vile die si in haren mont heeft is geheten begrip van quaetheiden. Want si en laet geen smette noch geen vulicheit si en suueret ende maket scone ende duer vilet ende corregieret. Ouermits dien dat si van al te al te punte doe tegen hem luden Ende oec dat si gevreest si. ende dat haer oec niemant en misdoe daer om so issi mitter taergen gewapent. Uoert die derde vrouwe

249 122r [fol.122ra] mitten wamboyse is geheten willige armoede. die mit wille gelaten heeft alle tgoet dat si ter werlt hadde. Ende van allen dingen heeft si haer naect gemaect ende ontcleet. Ende si heuet oec gesongen ende dat is van bliscappen. Want si en heeft geen dinc omtrent haer dat haer benemen mochte te gaen in die stede die du hebs gesien. Daer om ist di herde goet ende herde nuttelic dattu maecste kennisse aen haer. Ouermits dien dat si di dicwijl leren ende conforteren aldus te singen gelijc dat si doet. Uan harer gesellinne die den stoc draecht so seg ic di dat si daer mede daer binnen de bedden pleecht te maken. Ende daer om so radic di dattu van haer maecs dine vriendinne Biden welken dat si alle nachte wel ende sochte dijn bedde make ende dattuse bi di legges te slapen. Want si sel geerne bi di leggen also dicke alst di gelieuen sel. Want si leyt dicwijl bi den anderen ende slaept ende rust alle nachte. Ende sonder twiuel tis herde goet te hebben alsulken cameriere. Want quaem venus in haren dormter si souden herde vreselike ende scandelike wt iagen wt haren dormter mitten stocke. [fol.121rb] Noch oec in geen bedde dat daer ware en soude si haer laten leggen om geen dinc in deser werlt. Ende die saken waer om dat si haer niet en soude willen herbergen dat is dit. Ghi selt weten dat in voerleden tiden venus haer iagede vter werlt. Ende daer om moet si haer sluten in castelen ende binnen muren. Ende daer om so ist wel goet recht dat si se weder wt iage als si daer comen wil binnen harer macht. Ende dese vrouwe is geheten suuerheit ende si is borch grauinne van desen casteel. Want daer en is inganc noch wtganc noch winkel noch karteel si en wilt al bewaren ende behoeden so datter gene scichten noch deerlike zaken van venus wegen noch van nyemant anders in comen en mach. Ende daer om so sijn haer handen gewapent mitten yseren hantschoen. Daer ic di eens mede wapende ende mitten wamboyse welken du gaues memorien te dragen. Ende daer om weetstu wel hoe si heten. Want ic leerdet di in minen huse daer ic di mine juwelen togede. Uander vrouwen die du sages gaen achter den clooster de welke

250 122v [fol.122va] spise droech op perkement daer of so wil ic di bedieden. Weet dat si is kelnersse van hier binnen want si geeft den sielen tetene ende versaetse so dat si niet en verhongeren noch en verdorsten. Si veruult de herten ende niet den buuc van harer gehonichder soeter spisen Die welke vrouwe is geheten lesse ende studie bi harer rechter namen. Ende die spise die si draecht op tperkement is geheten die heylige scrifture. Want seker die edel wtuercoren spise en soude niemant die leeft mogen gedragen in en geen vat. Al so wel noch also eerlike als opt voerseide perkement. Ende zeker ic rade di dattu an haer kennisse maecste. Want bi haer op dattu wils so selstu licht hebben van allen den anderen kennisse ende minne. Ende oec die gracie mede van den heyligen geest die haer volget gelijc eenre witter scoonre duuen saldi seggen ende bootscappen watmen doet Int lant daer du in begeers te gane. Want si daer af is 222 messagiere. Ende si coemt alle dage spreken totten genen die studeren. Ende daer doet se hem nemen voetsel. ouermits dat studeren in de heylige scrifte. [fol.122vb] Nv sal ic di seggen hier na vander vrouwen die du sageste in den reuenter de de gorgiere had om haren hals weet dat si daer of vrouwe is ende alstu tegen haer wilste spreken du selste haer heten abstinencie. Ende haer gorgiere selstu heten soberheyt. Tis langen tijt leden dat ic di seide hoe si hiet ic en weet of duut vergeten hebste. Weet oec dattie dode lude die den leuenden teten gauen ende diendense deuotelic dat sijn die goede lude die van deser werlt sijn versceyden. Ende die van haren goede hier so vele gauen dattie leuende daer of sijn gesustineert ende verzaedt. Ende voerwaer hi waer herde dul ende herde sot die niet verdienen en soude willen tgoet doen dat hi soude hebben ontfaen vanden genen die versceyden sijn. Ende verstaet dit wel om dies dattie dode vanden leuenden haer luder dienst ontfaen So stonden si op haren knien recht als of si se bedankeden dat si baden voer haer ende oec dat si hem vermaenden dat si vanden haren leefden. De vrouwe die du sageste in die kerke die welke hadde ene busse gelijc enen metsagiere dats die 222 Superscript met invoegingsteken.

251 123r [fol.123ra] vrouwe die se oec dient elc na sinen verdienten. Want si heeft enen nauegaer also du sages metten welken si wel duerboren can den hemel ende doen neder waerts dalen tgoet daer si bi leuen. Dese nauegaer is genoemt snelle continuacie in bedingen. want bi harer eenpariger continuacien so wert de hemel doerboort. Ende van dien dat si daer of doet dalen so geeft se hem luden tetene ende leent hem luden haren dienst Ende daer om hebben si tewige leuen. Ende ouermids dien so ist dattie leuende hem luden dienen vanden haren. ende des werden si weder gedient vanden doden. Want haer metsagier dient hem luden herde gereet mit haerre lude purgatorie. die welke si hem cort ende verledicht hem van harer pinen. Ende dese vrouwe is geheten oracie dats innich gebet. Oec heeft si vlogelen dats om lichtelic te clymmen inden hemel. om haer bootscap te dragen voert menschelike geslachte. Want si daer of metsagier ende procurarsse ende cortelic ende getrouwelic doet si datmen haer beueelt. Ja als mit deuocien is besegelt haer procuracie. daer om radic di dattu [fol.123rb] tot haer gaetste ende dattuse voer di sendes daer du wils gaen. Want si sel di wel connen bereyden na dijnre behoorten om di daer in te wonen. Waer om het wel noot waer dat men daer van di wist te spreken eer du tot daer quaemst. Want di noyt mensche en sette daer den voet hi en hadder te voren in gesonden. Ende dit was gecostumeert bi den dief die welke hinc bi den coninc ihesu. Want hi sende bedinge te voren dies hem te bet was ende ewelic sijn sal. Ende aldus so selstuut doen doe di minen raet. Wantu hebstes also wel noot als hi doe dede. De vrouwe die du hebste sien spelen mitten instrumente ende oec den hoorn dragen weet dat si is wachtere ja die den coninc ontwect mit haren spelen ende mit haren horen te blasen ende si is genoemt bliscap. ende haren hoorn is genoemt deuocacie van gode zijnde in onse hulpe alsi eerstwerf daer mede blaest. Ende daer na so gaet si haer abligeren tot haren orgalen om wel te spelen ende sollacelike ende oec opte sanctorie mede. Ende dan is daer grote melodie van sange ende van feeste van alre bliscappen. Aldus so sijn di genoemt de instrumen

252 123v [fol.123va] ten bi harer rechter namen de welke den coninc minen vader herde wel genoegen. Ende daer om so heeft hi gemaect van deser vrouwen sijn speelwijf. want bi alsulken coninc behoert wel spel van groter bliscap ende van soeter melodien. Mettien dat mijn gracie gods. vrouwe gracie gods aldus tegen mi sprac ende mi instrueerde bi harer genaden so sach ic voer mi staen die vrouwe mitten banden ende si quam te mi waerts ende seide aldus. Outheyde. Nv coemt herwaerts vrient ende segt mi wie du biste. Ende wattu soecste in desen clooster want ic wil weten van v oftu hier coemste om ons te verspiene of te verradene. pelgrim. Seker vrouwe ic en come hier niet om te bespiene. Mer ic come hier om te gaen te iherusalem in die stede. ende daer om so heeft mi hier gebrocht mijn vrouwe gracie om minen wech te corten. outheyde. Nu segt mi vrient. En heeft si di niet geseit dattu hier binnen vinden suls herde bedden ende zwaren wech ende hert leuen. Ja se seker vrouwe. Mer ic soude geerne doen dat haer gelieuede op [fol.123vb] dat ic conste ende mochte. Ende doe seyde si tot mi. Seker vrient. Wilstu doen bi haren raet. So en isser geen dinc so prilleus du en selstet herde wel doen Mer du moets al keren tenen goeden wille. Ende ist dattu dien hebste dat sal ic stappans wel weten. Want ic sel di rechte uoert leggen te proeuene. Nu com herwaerts ende ghif mi dijn hande ende dijn voeten Want ic wil di doen in werpriemen gelijc oftu waers een valke. pelgrim. Mettien dat ic dustanige sprake hoorde so was ic herde seer versaecht Want ic en was niet gewoen te wesen gebonden. Ende ic en dorste niet vlien om mijnre vrouwen gracien die mi daer hadde gebrocht. Ende mittien seide ic tot mijnre vrouwen obediencie dat si mit mi dede alle dat si wilde. Want ic en wil v niet sijn contrarie. Want mijn vrouwe gracie hadt mi wel geseit te voren daticdaer vinden soude belemmertheide van der hagen van penitencien. Mittien ondede si haer banden ende bant mi wel vaste mitten voeten so dat mi dochte dat ic was geuangen ende in boeyen geslegen ende in stricken gesloten. Ende die banden daer ic me

253 124r [fol.124ra] de was gebonden hielt si herde vaste mit haren handen. Ende daer na bant si mine handen ende seide tot mi dat al mijn werc soude sijn ondrachtich ten ware dat ict bij haer dede. Voert so dede si mi mijn tonge wt steken. Ende dede mi al omtrent enen sterken bant. ende si seyde mi dat ic niet en soude mogen spreken ten ware bi haren orloue. Ende doe si mi al dit gedaen hadde so seide si te mi aldus. outheide. Desen bant die ic heb gedaen omtrent dine tonge is geheten silencie Ende den slotel daer mense mede ontsluyt is geheten benedicite. Mer van gracien gods en seg ic niet noch oec vanden anderen vrouwen die du hebs gesien ende die du noch sien sulste. Tegen de welke du niet herde wel en sels mogen spreken alstu hem enich dinc suls willen vragen. pelgrym. Mettien dat mi die priorinne aldus hadde gebonden mit haren banden daer si mi mede leide al omme daer si wilde so sach ic ouer enen langen tijt daer na twe quenen van den welken ic mi herde sere versagede. Want dene hadde twe cricken op haren hals. ende si hadde oec twe loden voe [fol.124rb] ten. Ende si sceen wesende een metsagiere. Dander dochte mi des gelijcs mer si droech een bedde op haer hoeft ende si had haer slippen op gescort als om te worstelen Ende also quamen si beyde te mi gaende ende seyden aldus. <Miniatuur: pelgrim met Outheit en Ziecheit> outheit ende ziecheit. Urient du selste hier namaels wel weten dat ons de doot sent tot di om te boetscappen dat hi varinge sonder enich letten sel comen totti. Ende si heeft ons beuolen van di niet te sceyden voer dat wi di hebben geslegen ende alte male neder geleyt. Want du hebste di beroemt van worstelen ende daer om wil wi ons pinen di te verwinnen. pelgrim. Seker ver quenen ic en weet niet wie ghi sijt nochicen kenne v niet noch den doot oec mede. Ende daer

254 124v [fol.124va] om so wil ic weten uwen name ende wie ghi sijt. Ende of de doot is v meystersse. Ende waer of dat ghi dient. outheit ende ziecheit. Weet zeker vrient dat tegen ons te spreken en doech di niet. Want ten mach di niet vromen noch du en moges ons niet weder staen noch der doot oec mede. Want niemant in dese werlt en is so sterc noch so machtich. Wanneer wi tot hem comen wi en vellen hem mit allen ter neder. Want de doot onse meystersse heeft heerscappie in dese werlt op alle menschelike naturen. Ende weet dat coningen ende grauen vresense vele meer dant doen arme lude. Nochtan maectse alle arme ende rike euen gelijc Want si en spaert niemant groot noch cleyn. Ende seker si coemt oec in menigen steden daer men om haer niet en sent. Ende daer om heeft si di gedaen grote ere in dien dat si haer voerboden heeft gesent totti. Ende daer om so mogestu auisieren. want wi sijn haer speciale bootscap dragers. Ende wi sellen di seggen onsen name ende waer of dat wi dienen. Siecheyde. Urient weet dat ic bin geheten ziecheyde [fol.124vb] die al omme ende omme daer ic gesonde vinde plege te haer te worstelen omme te verwinnen ende onder te leggen. Mer het geualt dicwijl dat si mi verwint ouermits eenre vrouwen die hiet phisike die haer is ene herde grote hulpe. Ende si was geboren om mi te verdriuen ende dicwijl geschietet also dat ic se vinde voer die duere daer ic geerne binnen liden soude om mijn bootscap te gaen doen. Ende daer om so moetic weder keren ende verbeyden een groot lanc stuc ende daer buten letten. Ende ondancs nochtan al haren cruden ende bussen ende specien ende plaesteren droge ende natte so coem ic somwilen daer in. Ende coppele mi aenden genen daer mi de doot an ghesent heeft. Ende ic steken neder in sulker manieren dat ic hem suke tmarch vten benen endeicvertere sijn bloet ende sijn vleisch dat hi en heeft cracht noch macht. Ende dan legge icken in dit bedde dat ic drage op mijn hooft om dat si mijn vrouwe vinden mach al gereet alsi coemt om hem tleuen wt te trecken sonder vele pinen. Seker du en pelgrim. biste geen messagiere der welker men sculdich is te togen scone siere ende scoon gelaet

255 125r [fol.125ra] blidelike. ziecheide. Ic bin zeker want du selste weten dat ic bin die gene die van penitencien doe gedinken alsi alte male vergeten is. Ende ic brenge weder te wege die wt den wege sijn. Ende weet oec dat ic bin die gene die welneer makede nature om dat si sach dat vele lude haers niet en rochten noch oec en vreesden. Ende si hadden hem mit allen vergeten ende daer om so riep hi mi tot hem ende seyde aldus openbare. god sprect tot ziecheyden. Laet 223 in mijn weerlic lantscap ende worstelt tegen die gene die leuen in onbekentheyt. ende velt se daer neder liggende die alre weldichste daer in sijn. Want si prisen mi luttel om dat si hebben gesonde Ende daer om so hebben si mi al vergeten. Ende daer om so beuele ic dattu se corregiers vaste ende castiet se bouen maten. Ende bint se so vaste in haren 224 bedden so dat si te haren quaden wille niet en mogen weder keren Ende doet hem verliesen tappetijt van etene ende van drinken. Ende dit so beuelic di om dat ic wille dat si hem beteren om haer siele te behouden. Ende dat si de doot in sulken punte vinde dat elc van [fol.125rb] hem seggen mach tot haer. Ic en prise v niet een stro.want al mijn herte ende mijn gepeyns heb ic geleyt aen minen scepper. Slaet alstu wilste mijn siele is al bereyt om te varen wt haren kerker Want penitencie heeft so lange doen wesen in haren buuc dat se gepurgiert is ende gedwegen zuuer Nu seg ic di Siecheyde. als mi god dit beuolen hadde. Ic was hem rechte uoert gehoersam ic scortede mine slippen onder minen riem. Ende voer wt achter lande herde lichteliken. Ende ic heb my so wel gespoet dat icker menige te bedde heb geuelt ter neder. Ende weet voerwaer dat ic niet min van di doen en sal. Ende daer om bereyt di so du best mogeste want ic wil tegen di worstelen ende stappans so wil ic di te bedde leggen. Ende voert mer so sel di mine gesellinne seggen wie si is ende wat si mi heeft belooft. Outheyde. Urient du moetste weten dat ic bin die gene die du nummermeer en waendes gesien hebben. Ja doe di joncheide droech ouer dese zee. Weet dattu plages te seggen dat ic hadde loden 223 Representant g. 224 Hier quaden wille doorgehaald.

256 125v [fol.125va] voeten ende dat ic di nummermeer achterhalen en soude mogen Ende zeker du segste waer van som want ic heb lodine voeten. Mer ic wane dat ghi dic hebt horen seggen datmen al scoenkine gaet herde verre. Ende daer om seg ic di al ist zake dat ic lange gelet hebbe nochtan heb ic di achter haelt. Ende ic brenge di nyemare dat die doot coemt totti die nyemant en spaert. Ende du sels weten dat geen warachtiger messagiere en mach daer af spreken dan ic. Want mine gesellinne liecht dicwijl om dat si vint enich impediment. dat haer niet en laet doen haer boetscap. Ic bin geheten outheit die vercrompen is mitten grawen hoofde Ende diemen grote ere is sculdich te dragen. Want men vraget mi dicwilen raets om dat ic heb gesien den tijt voerleden. ende dat ic hebbe vele goets ende quaets gesien ende geproeft. de welke dingen beduden die glosen van wijsheyden. Biden welken men weet alle dingen want seker nummermeer en sel sijn gene wijsheit si en sel worden besocht mit voersienicheit. Want men moet sien ende voerproeuen alle dinc inder waerheyt. Nochtan geschiet dicwijl dat ic heb genoech gesien genoech ghe [fol.125vb] proeft ende genoech geweten ende dat ic wel.c. iaer out bin. Nochtan vallet wel dat ic weder werde geleit in den rinc vanden kinderen. Ende werde so versuft int achterste dat ic genen raet noch zinne en hebbe om raet te geuen. Ende daer om so vliec mi ysaias doe hi sach ende mi kende. pelgrym. Nu segt mi op alle trouwen wat die cricken beduden die du daer drages. Ende dan gaet van hier want dine presencie en genuecht mi niet. Lieue vrient outheide. al ist datti mijn coemst niet en genuecht. Nochtan so moetet nv vmmer aldus sijn. Want seker ic en sel niet sceyden van di voer dat mijn vrouwe die doot comen sel totti. Ende ic zal di so seer slaen rechte uoert dattu nummermeer en suls hebben bliscap. Want ic sal di crom maken ende onmachtich mitten groten slagen die ic di geuen sal. Nochtan wilstu du selste hebben dit voerdeel op dattu vroet sijs. dats dattu di suls mogen gehulpen mit desen tween cricken die ic hier hebbe om di daer an te lenen. mer ic en segge niet dat ic om dit occisoen di rouen wil dinen palster. Want mitter

257 126r [fol.126ra] geesteliker sustinancien is herde goet ende herde nuttelic de geestelike confortancie. Dese voerseide cricken dede ic daer toe maken om die gene mede te behulpen die ic neder velle ende crepel make mit minen slagen. daer om neemtse op auonture dat radic di. Want si sellen di sijn van groter noot eer yet lanc. Outheyt ende ziecheyt vergaderen. Nv coemt tot mi vrouwe ziecheyt ende laet ons aenveerden desen stouten pelgrym. Werstelt tegen hem ende werpten ter neder ende legten in dijn bedde ende zeker ic sal hem deren al dat ic vmmermeer mach. pelgrim. Ach arme lacen lieue lude. mettien so namen si mi alle beide te gader. Ende deden mi alle mine bliscap verliesen Want si namen mi mitter kelen ende dwongen mi so vaste dat ic en wiste noch en conste niet gespreken. dan roepen ende criten dat was alt sollaes dat ic hadde. Doe leyden si mi int bedde ende bonden mi herde vaste ende seiden. Bereet di Want de doot sel comen. Ende al ist oec dat si di beuanget dat en tyget ons niet. Want wi hebbent di wel voerseit ende noch seggen. [fol.126r] <Miniatuur: pelgrim in bed met Barmhartigheid naast zich> Mettien dat pelgrim. ic aldus gebonden was ende lach te bedde. So sach ic ene vrouwe comen die my mijn herte herde seer verblide. Want zeker si hadde een herde simpel aensien. ende een deuoet wiel op haer hooft. Ende si hadde getrocken wt haren bosem een van haren borsten gelijc of si yemant soude willen zogen. Ende in dander hant hilt si ene coerde. Ende mittien quam si te mi waerts ende seyde aldus. Vrient stant op ende comt tot mi in de firmarie. want du en legste hier niet wel. noch sochte. Wel lieue weer pelgrim. de geminde vrouwe. Ic beloue di bi mijnre zielen ende bi al dat ic van v houde dat ic zonderlinger geerne mit v sal gaen waer dat ghi wilt op dat ghi mi seggen wilt uwen name. Ontfermherticheyt.