Wat die name bedudet. Van sunte Sebastiaen

Transcriptie

1 Wat die name bedudet Sebastiaen is gheseit van naevolghende ende salicheit ; van astin, dat is een poert, ende ana, dat is opwert, want hi volghede die salicheit der steden van boven. Dat is te verstaen, dat hi se besat ende bejaghede 1 ende dat mit vijf penninghe: Dat is richeit mit armoeden, blisscap mit rouwen, ruste mit pinen, glorie mit laster, dat leven mitten dode. Ofte Sebastiaen is gheseit van basto. Ofte Sebastiaen bedudet ombesettet of omgaende ofte omstaende, want hi was omstaen allesins 2 mit gheschutten 3 als een egel. Hi bedudet omgaende, want hi omghinc alle martelaers ende maectense sterck. Van sunte Sebastiaen Sebastiaen was een alten gueden kersten ende een poertere van Melanen 4. Ende Dioclesiaen ende Maximiaen haddenen soe lief, dat si hem overgaven dat heerscap vander ierster scharen 5. Ende si wolden, dat hi altoes mit hem waer. Hi droech alleen een ridders mantel, daerom dat hi der kerstenen zielen sterc maken solde, die hi in tormenten sage gebreken. Doe Marcellijn ende Marcus, twe ghebroeden ende edel manne, om Cristus ghelove solden werden onthoeft, soe quamen hoer vader ende moeder tot hem, dat sise van horen opsette verkeren solden. Die moeder quam ende ontbant hoer hoeft ende schoerde hoer cledere ende toende hem hoer bursten ende seide: O lieve kindere, mi hebben ombevaen 6 ontellike onsalicheiden ende onverdrachlic gheween! Och mi onsalighe, ic verliese mine kindere, die al willens tot hoerre doet wert tiden 7. Waert datse mijn viande ontvoerden, ic solde naevolghen doer midden den strijt der rovers. Ofte leiden sise in ghevanghenisse mechtigher heren: Al solde ic daerom sterven, ic brake den kerker op. Dit is een niwe manier van vervaren 8, dat si bidden den hancman 9, dat hise slae ende datse begheren te sterven ende noeden den doet te comen. Dit is een niwe gheween ende niwe onsalicheit, datmen verlieset die jonghe joghet van soenen hoers dancs 10 ende dat vaders ende moeders oltheit moeten bliven levende. 1 Bejaghen: verkrijgen. 2 Allesins: van alle kanten. 3 Geschutten: pijlen. 4 Milaan. 5 Schare: legerafdeling. 6 Ommebevaen: bevangen. 7 Tiden: gaan. 8 Vervaren: sterven. 9 Hancman: beul. 10 Haers dancs: vrijwillig, uit eigen beweging.

2 Doe dat die moeder seide, soe brachten die knapen gheleidt horen olden vader; ende hi had ghemulle 11 gheworpen op sijn hovet ende riep aldus ten hemel wert: Ic bin comen om oerlof 12 te nemen aen mine soenen, die al willens tot hoerre doet wert gaen, om dat ic sal moeten besighen toe mijnre kinder begraven dat ic bereit had mi mede te begraven. O mine soenen, staf mijnre oltheit ende licht van beide minen oghen, waer om mindi dus den doet? Ghi jonghelinghe, coemt herwert ende weent op die jonghelinghe, die al willens sterven! Coemt herwert, ghi olders, ende weent mit mi op mine kinder! Ghi vadere, coemt herwert ende wacht, dat ghi dit niet en gedoeghet! Mijn oghen moeten ghebreken al wenende, dat si niet en sien mine kindere mitten zweerde verslaen. Doe dit die vader seide, soe quamen hoer wive ende brachten hoer kindere voer hoer oghen al roepende ende suchtende: Wien laeti ons? Wie sullen heren sijn van desen kinderen? Wie sal u grote besittinghe deilen? Och, wat herder herten hebdi, die vader ende moeder versmaet ende veronweert 13, u vriende ende u wive verwerpt ende uwer kinder niet en roert ende levert u selven al willens den hancman! Mit desen woerden begonsten deser manne herten te vermorwen 14. Doe quam sunte Sebastiaen, die daer mede was, voert ende seide: O ghi sterke riddere Gods, en verliest die ewelike croene niet mit dusdanighen cativigen 15 smekinghen! Ende hi seide oec den vader ende moeder: En ontsiet 16 u niet! Want si en werden van u niet verscheiden, mer si gaen u bereiden ewelicke woninghe. Want van beghinne der werlt hevet dit leven bedroghen diegheen, die der hem op verlaten hebben; die der nae beiden 17 hoentse, die der hem op verlaten bespot si ende si en dede nie niemant seker noch verhalen sijn, op datmen proven sal dat si allen menschen gheloegen hevet. Want dit leven vermaent enen dief, dat hi stele, enen grammen 18, dat hi wreet si, den logenachtighen 19, dat hi hoene. Dit leven beveelt sunde te doen ende misdade, ende radet alle ongherechticheit. Mer die vervolginge die wi hier ghedoeghen: Huden schijnt si, morghen is si te niete. Huden is si heit, morghen colt. In eenre uren soe ghedoecht men pine, ende in eenre uren soe verdrijft men die ewige pine. Die ewighe pine wort verniwet om dat si felre sijn sal. Si wort ghemeerret om dat se verbarnen sal. Si wort ontsteken om dat se quellen sal. Daer om laet ons onse begheerten verwecken ter minnen van martelien, want die duvel waent daer te verwinnen. Mer als 11 Gemulle: stof. 12 Orlof nemen: afscheid nemen. 13 Veronwerden: geringschatten. 14 Vermorwen: week worden. 15 Keitivich: nietswaardig. 16 Zich ontsien: bang zijn. 17 Beiden na: wachten op 18 Gram: toornig, boos 19 Handschrift: Dittografie; een keer den logenachtighen doorgestreept.

3 hi vaet soe wort hi ghevaen, als hi quelt soe wort hi ghequelt. Als hi dodet soe wort hi ghedodet, als hi verwijt soe wort hi bespot. Ende doe Sebastiaen dese woerde predicte 20, Zoee, Nicostratus wijf, die stomme was, in wes huse men dese ghevangene hielt, si viel tot Sebastiaens voeten ende badt ghenade al wenckende. Doe seide Sebastiaen: Bin ic Cristus knechte ende ist al waer dat dit wijf uut minen monde ghehoert hevet ende ghelovet, soe moet horen mont ontdoen die gheen, die Zacharias mont, des propheten, ontdede. Nae desen woerden riep dat wijf: Ghebenedijt si die redene dijns monts ende ghebenedijt moeten sijn alle, die geloven, dattu gheseit hebste! Doe dit hoer man hoerde, soe viel hi voer sunte Sebastiaens voete ende bat dat ment hem vergave. Ende te hant 21 ontspien 22 hi die martelars ende bat hem dat si en wech ginghen. Ende si seiden, dat si gheensins laten en solden die verwinninge, die si begonnen hadden. Onse Heer gaf sunte Sebastiaens woerden soe grote gracie ende crachte, dat hi niet alleen sterck en maecte Marcelliaen ende Marcus die martelie te ontfaen, mer horen vader, die Tarquilinus hiet, ende hoer moeder mit vele ander wive bekeerde hi ten ghelove. Ende Policarpus, die bisscop, doepte si alle. Tarquilinus, die zeer quelde van enen groten oevel 23, te hant als hi ghedoept was, ghenas hi. Ende die richter 24 van Romen, die oec quelde van enen groten oevel, bat Tarquilinum, dat hi oen 25 tot hem brachte den ghenen, die hem ghenesen hadde. Ende doe Policarpus, die pape, ende Sebastiaen tot hem comen waren ende hi hem bat dat si oen ghenesen solden, soe seide hem Sebastiaen dat hi ierst die afgoden verloechenen solde, ende dat hi hem macht gave dat hise breken mochte, ende dan solde hi ghenesen. Ende doe hem Cromacius, die richter, antwoerde dat hijt sinen knapen dede doen ende hi des selve niet en dede, soe antwoerde Sebastiaen, si solden hem ontsien hoer gode te breken. Ende questen 26 die duvel iemant van hem om dese sake, soe solden die ongelovighen segghen, dat si daer om ghequest waren, om dat si die goden braken. Ende aldus soe braken Policarpus ende Sebastiaen meer dan CC afgode. Hier nae seiden si tot Cromacius: Om dattu ghenesen soldes hebben, als wi die afgode braken, soe ist seker, dattu noch ongelovich biste, of du hebste enige afgode beholden. Doe seide hi, dat hi had enen zael, daer alle die dispocie van 20 Handschrift: predicten. 21 Tehant: onmiddelijk. 22 Ontspannen: losmaken. 23 Oevel: ziekte. 24 Richter: regent, prefect. 25 Oen: hem (Oostmiddelnederlandse vorm). 26 Quetsen: kwaad doen.

4 steernen in was, dat sinen vader had ghecost wael CC pont golts, ende daer in voersach hi al dat toecomende was. Ende Sebastiaen seide: Alsoe lange als du dat geheel hebste, soe en sulste di selven niet geheel hebben. Doe hi hiet, datment breken solde, soe seide een schoen jonghelinc, Tiburcius, sijn soen: Ic en sal niet ghedoeghen, datmen dit schoen werck breke. Mer dat niemant duncken en sal dat ic teghen mijns vaders gesontheit bin, men heite hier twe ovene, ende en gheneset mijn vader niet als dat werck te broeken is, dat men u beiden levende daer in verberne. Sebastiaen seide: Men doe alstu gheseit hebste. Ende doe ment brac, soe openbaerde hem ons Heren enghel ende hi seide hem, dat oen onse Here Ihesus sijn gesontheit weder ghegeven had. Ende te hant wart hi ghenesen ende liep nae hem, dat hi sine voete cussen solde. Ende hi verboedet hem om dat hi noch niet ghedoept en was. Ende aldus wart hi ende Tiburcius, sijn soen, ende dusent ende vierhondert van sinen ghesinde ghedoept. Zoee wart ghevaen vanden ongelovighen ende langhe ghepijnt soe datse sterf. Als dat Tarquilinus hoerde, soe quam hi voert ende seide: Die wive gaen voer ons totter cronen wert. Wat beleven wi? Ende in corten daghen wart hi ghesteent. Men dwanc sunte Tiburcius dat hi den afgoden offerde, of dat hi mit bloeten voeten op heite colen ghinghe. Ende hi seghende hem mit enen cruce ende ghincter mit bloeten voeten op vromelic ende seide: Mi dunct dat ic op rosen gae, inden name ons Heren Ihesu Cristi. Ende die richter seide hem: Wie twivelt, Cristus en heeft u gheleert toverie? Tiburcius seide: Swijch onsalighe, want du en biste niet weerdich den heilighen soeten name te noemen! Doe wart die richter gram ende onthoefdene. Ende men nagelde Marcelliaen ende Marcum aen enen stake. Ende doe si daer vast aen waren, soe seiden si: Siet, hoe guet ende hoe vrolic ist ghebroedere, in een te wonen! Die richter seide hem: Ghi onsaligen, legt u verwoetheit 27 af ende verloest u selven! Ende si seiden hem: Wi en hadden nie dus goede warscap 28, mer gave God dattu ons dus lange lietes wesen als wi leven. Doe gheboet die richter, dat men si doer hoer side steken solde mit speren ende aldus bleven si martelaers. Hier nae soe riet die richter Dioclesiaen, den keiser, van Sebastiaen ende hi riepen tot hem ende seide: Ic heb di altoes ghehadt onder die vorste van minen palase ende du hebste tot nu verborgen 27 Verwoetheit: waanzin. 28 Waerschap: feest(-tijd).

5 gheweest teghen mine salicheit ende mijnre gode onrechte? Ende Sebastiaen seide hem: Om dine salicheit heb ic altoes Cristo ghedient, ende ic heb Gode, die inden hemel is, altoes ghebeden omden staet 29 van den rike van Romen. Doe gheboet Dioclesiaen, datmen hem in midden in een velt bonde ende datten die ridders schieten solden. Ende si schoetenen alsoe vol gheschutten, dat hi scheen een egel. Ende si waenden dat hi doet was ende ghinghen en wech. Ende Sebastiaen wart in corten daghen ghenesen ende hi quam ende stont op die trappe van den palaze ende berispte 30 die keisers, daer si quamen, vanden quade dat si den kerstenen deden. Ende die keiser seide: Is dit Sebastiaen, dien ic had gheboden doet te schieten? Ende Sebastiaen seide: Daer om hevet mi God verwect, dat ic comen solde ende u berispen van den quade, dat ghi den kerstenen, Cristus knechten, doet. Doe dede hem die keiser 31 soe langhe mit cluppels 32 slaen, hent 33 hi sinen gheest gaf. Ende hi dede sijn lichaem werpen in een onlant 34, datten die kerstenen niet oefenen 35 en solden 36 voer enen martelaer. Ende op dien nacht daer nacht daer 37 soe openbaerde Sebastiaen sunte Lucien ende wijsde hoer sijn lichame ende hieten hoer begraven neven der apostelen lichamen, ende si dedet. Hi was ghepassijt onder Dioclesiaen ende Maximiane int jaer ons heren CCLXXVII 38. Gregorius seit in dialogo, dat een wijf in Tussien, die niwelinge ghehilict 39 was, dat si ghenoet 40 was van enen anderen ter kercwijnge te comen te sunte Sebastiaens kerc. Ende doe si des dages gaen solde, soe en conste si hoer des nachtes niet ghehoeden van horen man. Des morghens schaemde si hoer meer voer die lude dan voer Gode ende ghinc derwert. Te hant als si quam in die capelle daer sunte Sebastiaens heilichdomte 41 in waren, soe ghinc die duvel in hoer ende begonstese voer alle die lude te quellen. Doe begreep die pape vander kerken enen mantel vanden altaer ende overdectese daer mede; ende te hant ghinc die duvel inden pape oec. Ende die vriende leidense ten belesers 42 of tovenaers, datsi den duvel verjaghen solden mit horen belesen. Ende te hant als mense 29 Staet: toestand, gesteldheid. 30 Handschrift: berispten. 31 Handschrift: keisers. Naar het lijkt is de schrijver niet zeker over het aantal keizers en vermengt daarom meermaals enkel- en meervoudsvormen. 32 Cluppel: knuppel. 33 Hent: totdat (Oostmiddelnederlandse vorm). 34 Onlant: moerasland; slecht land. 35 Oefenen: vereren. 36 Handschrift: solde. 37 Sic. Overbodig; waarschijnlijk daar na. 38 Sic. Bij Maggioni, p.167: 287 (!). Pas in 286 werd (de historische) Maximianus tot mede-keizer benoemd. 39 Gehilict: gehuwd. 40 Noden: uitnodigen. 41 Heilichdoem(-te): relikwie. 42 Beleser: exorcist.

6 belas, soe ginc in hoer mit Gods vonnisse een legioen dat is VI M VI C ende LXVI duvelen ende si begonsten si te quellen. Mer een heilich man, die Fortunatus hiet, ghenasse mit sijnre bedinghe. Men leest oeck inden Gesten van Lomberdien, dat in Ghiselbrechtes, des conincs, daghen in Italien soe groete sterfte was, dat nauwe die een den anderen begraven en mochte. Ende dese sterfte was te Romen ende te Papien 43 al te groet. Doe openbaerde vele luden openbaerlic Gods engel, die den duvel, diet volc sloech ende dat venijn droech, beval dat hi slaen solde ende sterfte maken. Ende alsoe menich werf, als hi een huis sloech, alsoe vele lude storven daerin. Doe vertoende God enen gueden mensche, dat dese sterfte niet op holden en solde voer datmen te Papien sunte Sebastiaen een altaer solde hebben ghemaect. Ende dat maecte men in sunte Peters kerke datmen heit sunte Peters 44 banden 45. Als dat altaer ghemaect was, soe ophielt die sterfte ende daer droech men van Romen sunte Sebastiaens heilichdoemte. Van desen sancte seit Ambrosius: Heer, dat weerdighe bloet dijns martelars Sebastiaens, dat om dinen name uutghestort is, ende oec dine wonderen vertoegen, dattu volmaecs cracht van crancheiden; ende het geeft profijt onser neernsticheit 46, ende voer di verleendet onsen zielen hulpe. 43 Pavia. 44 Handschrift: Superscript boven kolom b van Fol. 83v met invoegteken. 45 Handschrift: ten banden, waarvan ten is doorstreept. Bij Maggioni, p.168: ad vincula als bijnaam van de kerk. 46 Nernsticheit: bekommering.