Psycho- en neurolinguïstiek van meertaligheid. Gastles Esli Struys EhB, opleidingsonderdeel «Psycholinguïstiek» (Dr. H. Stengers) 29 februari 2012

Transcriptie

1 Psycho- en neurolinguïstiek van meertaligheid Gastles Esli Struys EhB, opleidingsonderdeel «Psycholinguïstiek» (Dr. H. Stengers) 29 februari 2012

2 Esli Struys -assistent Prof. dr. Piet Van de Craen (VUB) -onderzoek in de experimentele neurolinguïstiek -breinontwikkeling meertalige kinderen -slides: homepages.vub.ac.be/~estruys/teaching.html Pag. 2

3 fmri-onderzoek -Neuroimaging Pag. 3

4 Overzicht les 1. Plaats van de neurolinguïstiek binnen de taalwetenschap 2. Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek 3. Lokalisatie van taal in het brein 4. Lokalisatie van meerdere talen in het brein 5. Psycholinguïstische modellen van meertaligheid 6. Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 4

5 Plaats binnen taalwetenschap -studie van taalmateriaal (gesproken / geschreven) tegenover -studie van processen die hieraan ten grondslag liggen Productie, receptie en verwerving Pag. 5

6 Psycho- vs. neurolinguïstiek -Studieobject gelijk: verwerking van taal door de menselijke geest (psychè) -Methoden verschillend Psycholinguïstiek: studie van menselijk (taal)gedrag (behavioural studies) Neurolinguïstiek: aanvankelijk studie van verstoord (taal)gedrag na breinletsels (klinisch), nu ook studie van breinactiviteit (experimenteel) Pag. 6

7 Psycho- vs. neurolinguïstiek -Gelijkaardige testbatterij -Stimuli en responsen -Beslissing (judgment task) over stimulus, stimulus reproduceren, spontane respons -Voorbeeld: lexicale decisietaak Pag. 7

8 Psycho- vs. neurolinguïstiek -Wat meten de verschillende disciplines? Psycholinguïstiek: gedrag in de vorm van reactietijden en percentage correcte antwoorden (accuraatheid) Klinische neurolinguïstiek: verstoord gedrag ten gevolge van hersenletsel Experimentele neurolinguïstiek: breinactiviteit (waar? of wanneer?) Pag. 8

9 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek -Afasiologie (klinisch) Post-mortem autopsie Breinchirurgie (DCES) -Neuroimaging (experimenteel) Invasieve neuroimaging PET, CT, Non-invasieve neuroimaging MRI (waar?) ERP (wanneer?) Pag. 9

10 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek Pag. 10

11 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek (f)mri Pag. 11

12 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek Voordelen van fmri Niet-invasief Maar niet voor claustrofoben en veel lawaai Goede spatiële resolutie (lokalisatievraag beantwoorden, WAAR?) Maar slechte temporele resolutie Vaak gebruikt Maar kennis van statistiek en fysica vereist Afbeeldingen breinactiviteit Maar gemakkelijk verkeerd te interpreteren Pag. 12

13 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek -Controletaak -Experimentele ta(a)k(en) -Subtractiemethode -Wat je ziet is dus altijd relatieve en geen absolute breinactiviteit Pag. 13

14 Onderzoeksmethoden van de neurolinguïstiek EEG/ ERP Pag. 14

15 Lokalisatie van taal in het brein -Grote hersenen (cerebrum) Cerebrale cortex Limbisch systeem Basale ganglia -Kleine hersenen (cerebellum) -Hersenstam Pag. 15

16 Lokalisatie van taal in het brein -2 hemisferen -4 kwabben -gyri & sulci Centrale sulcus of fissuur (van Rolando) Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian) Pag. 16

17 Lokalisatie van taal in het brein -Frontale kwab Motorische cortex Spreekvaardigheid -Temporele kwab Auditieve cortex Luistervaardigheid -Pariëtale kwab Sensorimotorische cortex -Occipitale kwab Visuele cortex Leesvaardigheid Pag. 17

18 Lokalisatie van taal in het brein -1861, geboortejaar neurolinguïstiek -Pierre Paul Broca introduceerde belangrijke vernieuwingen Mogelijk om taal in breinkronkelingen (gyri) te lokaliseren Lateralisatie in de linkerhemisfeer Taal in de Linker Inferieur Frontale Gyrus Pag. 18

19 Lokalisatie van taal in het brein -Carl Wernicke -Regio van Wernicke Taalbegrip Pag. 19

20 Lokalisatie van taal in het brein -Broca s afasie -Wernicke s afasie -Globale afasie -Conductieafasie -Transcorticaal motorische afasie -Transcorticaal sensortische afasie -Alexie Pag. 20

21 Lokalisatie van taal in het brein -Ook andere regio s betrokken: Cerebellaire afasie Subcorticale afasie -Dynamische lokalisatie van functie Pag. 21

22 Lokalisatie van taal in het brein -Verschillen tussen lexicale (of semantische) en grammaticale (of syntactische) kennis? Mentaal lexicon Mentale grammatica van regels -Ullmans Declaratief/Procedureel Model -Verschillende systemen langetermijngeheugen Declaratief of expliciet Procedureel of impliciet Pag. 22

23 Lokalisatie van taal in het brein -Lexicon ~ expliciet -Grammaticaregels ~ impliciet -Verschillende lokalisatie Lexicon ~ linker temporeel Grammatica ~ linker frontaal en basale gangliën Pag. 23

24 Lokalisatie van talen in het brein -Wordt L2 op een andere plaats verwerkt dan L1? -Welke factoren verklaren individuele variatie? -Welke regio s zijn betrokken bij typisch activiteiten meertaligen? Pag. 24

25 Lokalisatie van talen in het brein -L2 verwerkt op dezelfde plaats als L1 -L2 verwerkt op andere plaats dan L1 -Specifieke taalactiviteiten meertaligen in andere breincentra -Zelfde regio s maar elke taal heeft specifieke neurale circuits Pag. 25

26 Lokalisatie van talen in het brein Source: Kim et al., Pag. 26

27 Lokalisatie van talen in het brein -Leeftijd van tweedetaalverwerving (Age of acquisition) -Taalvaardigheid (L1/L2 proficiency) -Blootstelling (Exposure) -Manier van verwerving (Manner of acquisition) Pag. 27

28 Lokalisatie van talen in het brein -Critical Period Hypothesis (CPH) (Lenneberg, 1967) Is leeftijd van taalverwerving een kritieke factor? Ja, voor L1. Nee, voor L2. Test voor native speakers Maar, ons brein verliest wel aan plasticiteit. Geen abrupte, maar geleidelijke overgang Pag. 28

29 Lokalisatie van talen in het brein -BUT you can t fool your brain -Taalgedrag is misschien gelijk aan moedertaalsprekers, maar breinactivatie ook? -Hierover hebben we geen bewuste controle Pag. 29

30 Lokalisatie van talen in het brein -Lexicon versus grammatica -Hypothese dat L2 grammatica declaratief wordt opgeslagen door late leerders -Niet frontaal dus, maar temporeel -Incorrecte veronderstelling, maar wel verschil tussen lexicon en grammatica Pag. 30

31 Lokalisatie van talen in het brein -Zolang lexicale kennis L1>L2 Verschillen in omvang v breinactiviteit Verschillen in locatie v breinactiviteit -Lexicale kennis L1=L2 Neurale convergentie Pag. 31

32 Lokalisatie van talen in het brein -Belang contextuele factoren -Zoals omgevingstaal Bron: Perani et al., Pag. 32

33 Lokalisatie van talen in het brein Bron: Wartenburger et al., Pag. 33

34 Psycholinguïstische modellen van meertaligheid -structurele overlappingen L1 & L2 in mentaal lexicon -zijn woorden uit beide talen actief bij woordherkenning? Language selective or language nonselective access? Hoe kun je dit testen? Pag. 34

35 Psycholinguïstische modellen van meertaligheid Pag. 35

36 Psycholinguïstische modellen van meertaligheid Pag. 36

37 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 37

38 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 38

39 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid -Meertaligen moeten constant taalconflicten managen Onderdrukken items andere taal of switchen tussen taal -Daardoor zijn ze beter in cognitieve controle Zelfs als de taak niets met taal te maken heeft -Dit is een belangrijke vaardigheid Pag. 39

40 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Leren en het plastische brein Leren door connecties toe te voegen of te verwijderen Leren door sterkte van de connecties te veranderen Leren door connecties aan te maken tussen nieuwe zenuwcellen (neurogenese) Pag. 40

41 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 41

42 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid -grotere dichtheid grijze massa bij tweetaligheid -correleert met AoA en taalvaardigheid Pag. 42

43 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 43

44 Cognitieve en neurostructurele effecten van meertaligheid Pag. 44