Functionele MRI van tinnitus
|
|
- Hanne Visser
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Functionele MRI van tinnitus P. van Dijk, D.R.M. Langers, E. de Kleine Prof. dr. P. van Dijk, klinisch fysicusaudioloog, afdeling Keel-, Neus-, Oorheelkunde, UMC Groningen Dr. ir. D.R.M. Langers, fysicus, VENIonderzoeker, UMC Groningen Dr. ir. E. de Kleine, klinisch fysicusaudioloog, UMC Groningen Correspondentieadres: Prof. dr. P. van Dijk, klinisch fysicusaudioloog UMC Groningen afdeling KNO Postbus RB Groningen med.umcg.nl Samenvatting Zoals alle geluiden die wij horen, moet ook tinnitus gerelateerd zijn aan neurale activiteit in de auditieve gebieden in de hersenen. Met functionele MRI kan deze activiteit worden bestudeerd. Uit voorgaand onderzoek is gebleken dat tinnituspatiënten excessieve hersenactivatie vertonen in respons op geluid. Een dergelijke overactivatie is in goede overeenstemming met de hypothese dat tinnitus wordt veroorzaakt door een verhoogd niveau van spontane activiteit in het centrale auditieve systeem. Bij patiënten die hun eigen tinnitus kunnen moduleren door kaakbeweging bleek dat kaakbeweging reacties geeft in auditieve gebieden in het brein, wat mogelijk een verklaring geeft voor de door patiënten gerapporteerde effecten. Nieuwe MRI-technieken bieden de mogelijkheid om interacties tussen hersen gebieden te onderzoeken. Dit kan inzicht geven in interacties tussen auditieve en limbische hersengebieden die mogelijk een belangrijke rol spelen bij tinnitus. Trefwoorden fmri, tinnitus Inleiding Tinnitus is een frequent voorkomende aandoening die potentieel ernstig invaliderend is. Ongeveer 32% van de bevolking zegt wel eens tinnitus te horen. Daarvan zegt ruim 6% ernstige of invaliderende tinnitus te hebben. Dat zijn bijna volwassenen met ernstige invaliderende tinnitus (een kleine 600 per KNO-arts in Nederland); van deze mensen mag worden verwacht dat ze medische hulp zullen zoeken. Daarnaast zullen ook tinnituspatiënten met milde of matige klachten regelmatig hulp zoeken. Naast de individuele gevolgen die tinnitus voor de patiënt heeft, zijn er vergaande maatschappelijke consequenties. Bartels et al. 1 vergeleken de socioeconomische karakteristieken van tinnituspatiënten met een vergelijkbare controlegroep zonder tinnitus. Beide groepen bezochten de kliniek in Groningen en waren in leeftijd met elkaar gematcht. Daarbij bleek de arbeidsparticipatie 52% bij tinnituspatiënten en 75% bij de controlepersonen. Dit toont dat naast het individuele probleem voor de patiënt, tinnitus ook is geassocieerd met belangrijke maatschappelijke problemen. Tinnitus is niet alleen een probleem voor de patiënt. Ook voor een KNO-arts of een andere hulpverlener is tinnitus problematisch, omdat er geen therapie kan worden geboden die de aandoening geneest. Het gebrek aan inzicht in de oorzaak van tinnitus speelt hierbij een belangrijke rol. Toch ontstonden er recent testbare hypotheses over de pathofysiologie die ten grondslag ligt aan tinnitus. De belangrijkste hypothese over het ontstaan van tinnitus is dat het geluidspercept ontstaat door afwijkende spontane activiteit in auditieve hersengebieden. Uit dierexperimenteel onderzoek blijkt dat bij perifeer gehoorverlies de spontane neurale activiteit in de gehoorzenuw (NVIII) kan verminderen. In de hersenstam en auditieve cortex blijkt de spontane activiteit echter juist te stijgen bij gehoorverlies. 2 Er wordt verondersteld dat deze verhoogde spontane activiteit in het brein kan leiden tot het waarnemen van een geluid: tinnitus. Tinnitus lijkt dus te ontstaan als reactie van het brein op perifeer gehoorverlies. Het ligt daarom voor de hand dat tinnitusonderzoek zich richt op het bestuderen van de auditieve prikkelverwerking van het brein. Daarbij zijn er verschillende vragen: Wat zijn de verschillen in auditieve verwerking tussen normaalhorenden en slechthorenden? Zijn er bij tinnituspatiënten aanwijzingen te vinden dat de spontane neurale activiteit in het brein afwijkend is? Als tinnitus ontstaat bij gehoorverlies, waarom heeft dan niet iedereen met gehoorverlies ook tinnitus? Spelen daarbij bijvoorbeeld niet-auditieve hersengebieden een rol? Om deze vragen te beantwoorden, wordt gebruikgemaakt van functionele MRI (fmri) om hersenactiviteit bij menselijke proefpersonen te registreren. 16
2 Functionele MRI Functionele MRI is een techniek die op niet-invasieve wijze in staat is hersenactiviteit aan te tonen en relatief nauwkeurig te lokaliseren. In tegenstelling tot diverse andere meettechnieken (zoals EEG, of de welbekende BERA) is fmri niet rechtstreeks afhankelijk van de zwakke elektrische velden die in de hersenen worden opgewekt tijdens neurale activiteit. In plaats daarvan wordt gebruikgemaakt van de grote gevoeligheid van MRI-beelden voor de lokale magnetische verstoringen die uitgaan van de aanwezigheid van ijzerhoudend zuurstofarm bloed. Doordat hersengebieden bij toegenomen neurale en metabole activiteit overmatig worden doorbloed, neemt het veneuze oxygenatieniveau plaatselijk toe. Dit leidt tot een geringe maar aantoonbare helderheidstoename van de betreffende gebieden in bepaalde typen MRI-beelden. Door langdurige series van dergelijke momentopnamen te acquireren, kunnen de optredende helderheidstoenames worden gedetecteerd. Wanneer deze reproduceerbaar samenvallen met de momenten waarop proefpersonen aan zekere stimuli worden blootgesteld, vormt dit een sterke aanwijzing dat de betreffende hersengebieden betrokken zijn bij de verwerking van de aangeboden stimuli. Zo kan bijvoorbeeld worden nagegaan welke hersengebieden reageren op geluid en kan de sterkte van de hersenrespons op verschillende soorten geluidsstimuli worden vergeleken. Het indirecte karakter van de beschreven hemodynamische hersenrespons heeft een aantal belangrijke gevolgen. Zo is de tijdsresolutie van fmri beperkt ten opzichte van EEG doordat dilatatie en constrictie van capillaire bloedvaten veel trager geschieden dan de onderliggende veranderingen in neurale activiteit. Waar neurale processen zich typisch afspelen op tijdschalen van milliseconden tot tienden van een seconde, bereikt de met fmri meetbare respons pas een piek na zo n vijf seconden en kan deze gedurende meer dan 10 seconden aanhouden. Dit ogenschijnlijke nadeel kan worden uitgebuit om de respons op aangeboden stimuli in de tijd te scheiden van de respons op scannerlawaai. 3 Een belangrijkere beperking in het kader van tinnitusonderzoek is echter dat absolute kwantificatie met fmri onmogelijk is: hersenactivatie kan alleen worden opgespoord door veranderingen in het fmrisignaal te detecteren. Zo kan de respons die gedurende een scansessie optreedt naar aanleiding van een auditieve stimulus worden onderscheiden doordat het fmri-signaal dan afwijkt van dat tijdens perioden van stilte. Voortdurend verhoogde hersenactiviteit kan echter niet worden onderscheiden van voortdurende passiviteit. Omdat chronische tinnitus wordt gekarakteriseerd door een aanhoudend percept, lijkt fmri op het eerste gezicht ongeschikt om te bepalen welke hersenactiviteit direct aan het tinnituspercept ten grondslag ligt. Wel is het mogelijk om met fmri te onderzoeken of bij tinnituspatiënten de respons op externe stimuli ten gevolge van hun aandoening eveneens is veranderd. Zo ja, dan geeft dit belangrijke aanwijzingen over welke hersengebieden bij tinnitus zijn betrokken. Daarnaast biedt fmri interessante mogelijkheden voor het onderzoek bij bepaalde subgroepen tinnituspatiënten. Zo is het niet ongebruikelijk dat het tinnituspercept kan worden gemoduleerd door specifieke manipulaties. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een verandering in de luidheid, de toonhoogte of het karakter van de tinnitus bij kaakof oogbewegingen. Door na te gaan welke hersengebieden bij normaalhorenden zijn betrokken bij dergelijke bewegingen, en deze te vergelijken met de optredende reacties bij tinnituspatiënten, kunnen mogelijk hersengebieden worden geïdentificeerd die specifiek zijn gerelateerd aan de tinnitus maar niet aan de manipulaties per se. Een ander voorbeeld is de maskering van tinnitus die vaak optreedt tijdens het aanbieden van een geluidsstimulus en die soms nog enige tijd aanhoudt na afloop hiervan, in geval van residuele remming. Door op deze wijze de tinnitus tijdelijk aan en uit te schakelen, kan een contrast worden verkregen waarvoor fmri gevoelig is. De meeste fmri-onderzoeken naar tinnitus maken tot op heden gebruik van dergelijke manipulaties. Recent fmri-onderzoek toont aan dat bij bepaalde groepen tinnituspatiënten de hersenrespons op geluid is verhoogd. 4,5 Dit suggereert dat de verwerking van geluidsprikkels bij deze patiënten is verstoord. Hoewel het geen direct bewijs is voor afwijkende spontane hersenactiviteit suggereert dit resultaat dat de auditieve hersengebieden bij tinnitus een verhoogde neiging tot activiteit hebben. Het is voorstelbaar dat dit tevens is gerelateerd aan verhoogde spontane hersenactiviteit. 17
3 De experimentele procedure. Elke tien seconden werd een scan gemaakt; tussen de scans waren vier condities mogelijk. De stippellijnen geven schematisch de hemodynamische responsen weer op zowel de diverse stimuli (protrusie/geluid) als het scannerlawaai. De timing werd zodanig gekozen dat wel een optimale respons op elk van de condities gemeten werd, maar er slechts minimale beïnvloeding door voorafgaand scannerlawaai plaatsvond. Figuur 1. Functionele MRI-scans onder vier condities. Tinnitus en kaakbeweging In een recent Gronings onderzoek 6 wordt een fmrionderzoek beschreven bij een groep patiënten die hun tinnitus kunnen moduleren door bewegingen van de kaak. Dit blijkt bij ongeveer 35% van de tinnituspatiënten het geval te zijn. Bij sommige van deze patiënten wordt de tinnitus luider als ze hun kaak bewegen, bij andere zachter en soms verandert de klank. Er werden 13 patiënten en 20 controlepersonen zonder tinnitus geïncludeerd. Het gehoor van alle proefpersonen mocht niet al te slecht zijn (drempels tot 1 khz beter dan 30 db HL). Alle proefpersonen werden met een MRI-scanner van 3 Tesla onderzocht. Functionele MRI-scans werden gemaakt onder vier condities: a) rust, b) kaakprotrusie, c) geluid of d) een combinatie van kaakprotrusie en geluid (figuur 1). Figuur 2 laat voor de hele groep proefpersonen de respons zien op geluid (geel/rood) en kaakbeweging (groen/blauw); per hersengebied werd het verschil in signaalsterkte berekend tussen de stimulus- en de rustconditie. Het contrast geluid vs. rust liet vooral verwerkingscentra in het auditieve pad zien: cochleaire hersenstamkern, inferieure colliculus, mediale geniculate lichaam, primaire auditieve cortex en auditieve associatiecortex. Het contrast kaakprotrusie vs. rust leverde vooral sensorimotorische gebieden op: de ventrale laterale hersenkern van de thalamus, het putamen en de secondaire somatosensorische cortex. Een klein gebied in de primaire auditieve cortex liet voor beide contrasten een respons zien. Er was bij deze analyse geen verschil tussen de groep patiënten en de controlepersonen; in de figuur zijn derhalve de gegevens van alle proefpersonen samen genomen. In figuur 3 is voor verschillende hersengebieden de gemiddelde respons op de drie stimuli weergegeven, voor zowel de patiënten als de controlepersonen. Voor beide groepen gaf de conditie geluid vs. rust responsen in alle auditieve gebieden. De conditie kaakprotrusie vs. rust gaf responsen in de somatosensorische gebieden, maar ook in bijna alle auditieve gebieden. Dit was niet alleen zo bij de tinnituspatiënten, maar ook bij de controlegroep. Het enige verschil tussen beide groepen was dat de tinnituspatiënten een grotere respons op kaakbeweging lieten zien in de inferieure colliculus en de cochleaire hersenstamkern. Samenvattend geeft dit onderzoek aanwijzingen dat verschillende gebieden in het centraal auditief systeem reageren op kaakbeweging. Opvallend genoeg niet alleen bij de patiënten met tinnitus maar ook bij de controlegroep. De auditieve gebieden in de hersenstam reageren bij de patiënten sterker op kaakbeweging dan bij de controlepersonen, wat misschien indicatief is voor een verstoorde interactie tussen het auditieve en het somatosensorische systeem. De resultaten van dit onderzoek geven een mogelijk neurofysiologisch substraat voor het effect van kaakbeweging op tinnitus. 18
4 Figuur 2. Groepsrespons voor de contrasten geluid vs. rust (geel/rood) en kaakprotrusie vs. rust (groen/blauw). Een klein gebied in de primaire auditieve cortex reageerde op beide stimuli (gele ovaal). A: auditieve associatiecortex, B: primaire auditieve cortex, C: mediale geniculate lichaam, D: inferieure colliculus, E: cochleaire hersenstamkern, F: secondaire somatosensorische cortex, G: ventrale laterale hersenkern van de thalamus, H: vermis, kleine hersenen. Figuur 3. Responsen in verschillende auditieve en somatosensorische gebieden voor controlepersonen (wit) en patiënten (grijs). Significante responsen zijn gemarkeerd met een. 19
5 andere hersensystemen worden bestudeerd, zoals die gerelateerd aan gezichtsvermogen, geheugen, cognitie, emotie, enzovoorts (figuur 4). Figuur 4. Nieuwe analysemethoden ter bestudering van diverse voor tinnitus relevante hersensystemen. De methoden identificeren afzonderlijke componenten in hersenactiviteit. Deze coronale dwarsdoorsneden tonen vier componenten in vier hersengebieden (van links naar rechts, van boven naar beneden): het centrale auditieve systeem, de mediotemporale limbische gebieden, de basale ganglia en de cingulate cortex en insulae. 7 Nieuwe ontwikkelingen De laatste jaren hebben belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden op het gebied van verwerking van fmri-beelden, die het mogelijk maken om betekenisvolle patronen van hersenactivatie te detecteren zonder dat het daarbij noodzakelijk is om eenduidig gedefinieerde stimuli aan te bieden. Deze technieken zijn in staat om blind (dat wil zeggen zonder informatie over het experimentele protocol) fluctuaties te detecteren die optreden in de hersenen, niet alleen tijdens de waarneming van geluiden maar ook tijdens rust. Doordat dergelijke fluctuaties coherent optreden in functioneel gerelateerde hersengebieden zijn deze analysemethoden in staat om dergelijke signalen te onderscheiden van willekeurige incoherente signalen (zoals meetruis) of van de qua dynamiek afwijkende signalen die toebehoren tot andere netwerken. Met andere woorden, wanneer gebieden consistent dezelfde variaties vertonen, duidt dit erop dat ze functioneel op enigerlei wijze zijn gerelateerd en nauwer verband houden met elkaar dan met andere gebieden die volkomen ongerelateerde signalen vertonen. Op deze wijze is het mogelijk gebleken spontane schommelingen in activiteit van het centrale auditieve systeem te identificeren. Tegelijkertijd kunnen op soortgelijke wijze ook Deze nieuwe ontwikkelingen zijn uitermate relevant voor tinnitusonderzoek in het bijzonder. Tinnitus is immers van nature een rustfenomeen, in de zin dat het spontaan optreedt en niet afhankelijk is van externe invloeden. Niet onvermeld mag blijven dat recentelijk een uitgebreid netwerk is beschreven dat juist wordt geactiveerd tijdens rust (het zogenoemde default mode network; voor een overzicht, zie referentie 8) en dat dit aan introspectie gewijde netwerk een rol lijkt te spelen bij diverse neuropsychologische aandoeningen, waaronder de ziekte van Alzheimer, autisme en schizofrenie. Het is niet onaannemelijk dat dit netwerk ook bij tinnitus een rol speelt. Er wordt algemeen aangenomen dat de pathofysiologie van tinnitus zich niet beperkt tot het centrale auditieve systeem maar ook belangrijke interacties met andere hersengebieden omvat. Een populair model is dat van Jastreboff. 9 Hierin wordt aangenomen dat plastische veranderingen in de organisatie van het auditieve systeem optreden die de uiteindelijke oorzaak vormen van het optreden van afwijkende spontane activiteit. De aanleiding tot dergelijke reorganisaties kan bestaan uit aandoeningen van het perifere gehoor. Andere hersenfuncties spelen echter eveneens een rol bij deze veranderingen. Dit model omvat derhalve, naast het auditieve systeem, ook hersengebieden die gebruikelijk worden geassocieerd met conditionering en die zijn betrokken bij emotie, geheugen, leren, en beloning (figuur 5). De genoemde nieuwe fmri-technieken bieden een handvat om betekenisvolle activiteit aan al deze hersensystemen te onttrekken en de interacties in de betrokken netwerken te bestuderen. Op dit gebied zijn de komende jaren belangrijke ontwikkelingen te verwachten. Conclusie In de bestaande onderzoeken 4,5 is aangetoond dat functionele MRI subtiele afwijkingen in de functie van centraal auditieve hersenactiviteit kan detecteren. Zo kan fmri bijdragen aan het inzicht in de pathofysiologie van tinnitus maar ook in de evaluatie van toekomstige therapieën. 20
6 Toekomstig fmri-onderzoek kan inzicht geven in de relaties tussen hersengebieden, maar kan ook tonen hoe tinnituspatiënten van elkaar verschillen. Bij klinische trials valt op dat patiënten heel verschillend kunnen reageren op een therapie. Dit komt mogelijk doordat bij verschillende patiënten ook verschillende factoren een rol spelen bij het ontstaan van het percept. Hierbij valt te denken aan verschillen in de etiologie van het gehoorverlies, in audiologische karakteristieken van het gehoor of in persoonlijkheidskenmerken. Waarschijnlijk gaat dit gepaard met functionele verschillen in de hersennetwerken (limbisch en auditief) die betrokken zijn bij de tinnitus. De nieuwe fmri-technieken kunnen inzicht geven in die variabiliteit tussen patiënten. Het zal duidelijk moeten worden of tinnituspatiënten kunnen worden ingedeeld in verschillende subgroepen, waarbij elke subgroep waarschijnlijk een specifieke behandeling vraagt. Literatuur 1. Bartels H, Middel B, Pedersen SS, Staal MJ, Albers FW. The distressed (type D) personality is independently associated with tinnitus: a case-control study. Psychosomatics 2010;5: Eggermont JJ, Roberts LE. The neuroscience of tinnitus. Trends Neurosci. 2004;27: Hall DA, Haggard MP, Akeroyd MA, Palmer AR, Summerfield AQ, Elliott MR, et al. Sparse temporal sampling in auditory fmri. Hum Brain Mapping. 1999;7: Melcher JR, Sigalovsky IS, Guinan JJ, Levine RA. Lateralized tinnitus studied with functional magnetic resonance imaging: abnormal inferior colliculus activation. J Neurophysiol. 2000; 83(2): Figuur 5. Het gepostuleerde mechanisme achter tinnitus omvat plastische veranderingen in het (sub-corticale en corticale) auditieve systeem. Dergelijke reorganisaties kunnen plaatsvinden naar aanleiding van perifeer gehoorverlies, maar diverse niet-auditieve hersengebieden spelen ook een belangrijke rol Lanting CP, Kleine E de, Bartels H, Dijk P van. Functional imaging of unilateral tinnitus using fmri. Acta Otolaryng. 2008;128: Lanting CP, Kleine E de, Eppinga RN, Dijk P van. Neural correlates of human somatosensory integration in tinnitus. Hear Res. 2010;267(1-2): Langers DR. Unbiased group-level statistical assessment of independent component maps by means of automated retrospective matching. Human Brain Mapping. 2010;31: Raichle ME, Snyder AZ. A default mode of brain function: a brief history of an evolving idea. NeuroImage. 2007;37: Jastreboff PJ. (2007). Tinnitus retraining therapy. Progress Brain Res. 2007;166:
Nederlandse samenvatting
Samenvatting Nederlandse samenvatting Oorsuizen zit tussen de oren Tussen de oren Behalve fysiek tastbaar weefsel zoals bot, vloeistof en hersenen zit er veel meer tussen de oren, althans zo leert een
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatie21/10/15. Tinnitus en hyperacusis bij hulpzoekende patiënten. Definitie. Haarcellen in het slakkenhuis
De neurofysiologie van tinnitus en hyperacusis Pim van Dijk Klinisch fysicus audioloog Universitair Audiologisch Centrum Groningen/KNO/UMCG -1- Definitie Tinnitus - Oorsuizen! Een (betekenisloos) geluid
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie
Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie 255 256 De twee hersenhelften, de hemisferen, van het menselijke brein verschillen zowel in vorm als in functie. In sommige hersenfuncties, zoals
Nadere informatieLinking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer
Linking Depression Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder Esther Opmeer Nederlandse Samenvatting Depressie staat in de top 3 van ziekten die de meeste ziektelast geven
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31633 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kant, Anne Marie van der Title: Neural correlates of vocal learning in songbirds
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER X 188 INLEIDING Wereldwijd neemt het aantal mensen met overgewicht steeds verder toe. In Nederland heeft ruim de helft van de huidige bevolking overgewicht, en 14% heeft
Nadere informatieIk hoor, ik hoor wat jij niet hoort
Ik hoor, ik hoor wat jij niet hoort Dr.ir. C.P.Lanting Disciplinegroep Keel-, Neus-, en Oorheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Vrijwel iedereen heeft het wel eens waargenomen: je ligt in
Nadere informatieHet (on)meetbare brein
Het (on)meetbare brein Proost op de wetenschap, SPUI25 Lukas Snoek Universiteit van Amsterdam Even voorstellen... Wie ben ik? Lukas Snoek, promovendus psychologie ("Brein & Cognitie") aan de UvA Interesse
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Het doel van dit proefschrift was om te onderzoeken of klinische verschijnselen (fysieke beperkingen en cognitieve stoornissen) bij MS verklaard konden worden door verstoring van functionele hersenennetwerken
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieLaag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding?
Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding? Ir. Dyon J.W.M. Scheijen Klinisch fysicus audioloog Inhoud Tinnitus Hoe horen wij? Het gehoorsysteem Beleving van geluid
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieTranscraniële magnetische stimulatie
Transcraniële magnetische stimulatie S.F.W. Neggers (PhD) Hersencentrum Rudolf Magnus UMC Utrecht Transcraniële magnetische stimulatie Korte magnetische puls als gevolg van ~15cm grote spoel op het hoofd
Nadere informatiede verzwakkingscorrectie uit te voeren op basis van de berekende verzwakkingscorrectie.
De ultieme uitdaging in het veld van neurowetenschappelijk onderzoek is om te begrijpen wat de biologische basis is van emoties, cognitie en, uiteindelijk, van bewustzijn. Het verkennen van de menselijke
Nadere informatieRol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer
NEDERLANDSE SAMENVATTING CINGULAIRE NETWERKEN Rol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer 157 Achtergrond Dementie is een aandoening die gepaard gaat met een achteruitgang
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 samenvatting Hersenfuncties, zoals het cognitief functioneren, emoties en perceptie, zijn in grote mate afhankelijk van neurale communicatie en connecties tussen
Nadere informatieSamenvatting 9 122 Chapter 9 Diabetes mellitus is geassocieerd met langzaam progressieve veranderingen in het brein, een complicatie die diabetische encefalopathie genoemd wordt. Eerdere studies laten
Nadere informatieDe Hersenen. Historisch Overzicht. Inhoud college de Hersenen WAT IS DE BIJDRAGE VAN 'ONDERWERP X' AAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE?
De Hersenen Oriëntatie, september 2002 Esther Wiersinga-Post Inhoud college de Hersenen historisch overzicht (ideeën vanaf 1800) van de video PAUZE neurofysiologie - opbouw van neuronen - actie potentialen
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht
Nederlandse samenvatting Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht 222 Elke keer dat je naar iets of iemand op zoek bent, bijvoorbeeld wanneer je op een
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson (ZvP) is een progressieve aandoening van de hersenen
Samenvatting 125 126 SAMENVATTING De ziekte van Parkinson (ZvP) is een progressieve aandoening van de hersenen waarbij zenuwcellen in de middenhersenen, die de neurotransmitter dopamine produceren, afsterven.
Nadere informatieNetworks of Action Control S. Jahfari
Networks of Action Control S. Jahfari . Networks of Action Control Sara Jahfari NEDERLANDSE SAMENVATTING Dagelijks stappen velen van ons op de fiets of in de auto, om in de drukke ochtendspits op weg te
Nadere informatieObjectieve Diagnostiek. Tympanometrie Oto-Akoestische Emissies BERA Rechts 70 db, Links 90 db
Objectieve Diagnostiek - casuïstiek - Arjan J Bosman en Henriëtte Koch Audiologisch Centrum UMC St Radboud Nijmegen Objectieve Diagnostiek Tympanometrie, stapedius reflexen functionaliteit middenoor Oto-Akoestische
Nadere informatieSamenvatting. Audiovisuele aandacht in de ruimte
Samenvatting Audiovisuele aandacht in de ruimte Theoretisch kader Tijdens het uitvoeren van een visuele taak, zoals het lezen van een boek, kan onze aandacht getrokken worden naar de locatie van een onverwacht
Nadere informatieVerwerking van echte en geïmpliceerde beweging
Verwerking van echte en geïmpliceerde beweging (Nederlandse samenvatting) Wanneer we een foto van een persoon zien, herkennen de meeste van ons of de persoon op de foto rende terwijl de foto gemaakt werd
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45136 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Werff, S.J.A. van der Title: The stressed brain - discovering the neural pathways
Nadere informatieRepresentatie van de akoestische wereld in de hersenen: normale en abnormale ontwikkeling van tonotopische mappen in het auditieve systeem
Representatie van de akoestische wereld in de hersenen: normale en abnormale ontwikkeling van tonotopische mappen in het auditieve systeem Robert V. Harrison 2nd Pediatric Conference Chicago 2001 Jojanneke
Nadere informatieMethoden hersenonderzoek
Methoden hersenonderzoek Beschadigingen Meting van individuele neuronen Elektrische stimulatie Imaging technieken (Pet, fmri) EEG Psychofarmaca/drugs TMS Localisatie Voorbeeld: Het brein van Broca s patient
Nadere informatieWaarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie
Waarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie Jojanneke is een studente van 24 jaar en kampt al een tijdje met depressieve klachten. Het valt haar huis-
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieTypische en atypische ontwikkeling van functionele hersennetwerken
Nederlandse samenvatting Typische en atypische ontwikkeling van functionele hersennetwerken Hoe ontwikkelt het brein zich als complex netwerk? Tijdens gezonde, onverstoorde ontwikkeling, groeit er een
Nadere informatieA Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M.
A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M. Goltstein Proefschrift samenvatting in het Nederlands. Geschreven
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32213 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schel, Margot Antoinette Title: Free won't : neurobiological bases of the development
Nadere informatieSam envatting en conclusies T E N
Sam envatting en conclusies T E N Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Sinds de zeventigerjaren van de vorige eeuw zijn families beschreven met dominant overervende herseninfarcten,dementie
Nadere informatieSamenvat ting en Conclusies
Samenvat ting en Conclusies Samenvatting en Conclusies 125 SAMENVAT TING EN CONCLUSIES In dit proefschrift werd de invloed van viscerale obesitas en daarmee samenhangende metabole ontregelingen, en het
Nadere informatieSamenvatting. Exploratieve bewegingen in haptische waarneming. Deel I: de precisie van haptische waarneming
Exploratieve bewegingen in haptische waarneming Haptische waarneming is de vorm van actieve tastwaarneming waarbij de waarnemer de eigenschappen van een object waarneemt door het object met zijn of haar
Nadere informatieSAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56
SAMENVATTING Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 Schiemanck_totaal_v4.indd 134 06-03-2007 10:13:56 Samenvatting in het Nederlands Beroerte (Cerebro Vasculair Accident; CVA) is een veel voorkomende
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties
Nadere informatieElektrofysiologische correlaten voor een auditief verwerkingsprobleem bij mensen met dyslexie
Elektrofysiologische correlaten voor een auditief verwerkingsprobleem bij mensen met dyslexie Hanne Poelmans, Heleen Luts, Maaike Vandermosten, Bart Boets, Pol Ghesquière & Jan Wouters ExpORL & Onderzoekseenheid
Nadere informatieSpeaking of Reading. The Role of Basic Auditory and Speech Processing in the Manifestation of Dyslexia in Children at Familial Risk B.E.
Speaking of Reading. The Role of Basic Auditory and Speech Processing in the Manifestation of Dyslexia in Children at Familial Risk B.E. Hakvoort Samenvatting Dyslexie komt voor bij ongeveer 3 tot 10%
Nadere informatieDutch Summary DUTCH SUMMARY
DUTCH SUMMARY Ieder organisme is uitgerust met een aangeboren systeem dat adaptief om moet kunnen gaan met situaties die onze fysieke en psychologische gesteldheid bedreigen. Zulke situaties worden ook
Nadere informatieThe hearing brain in males and females Ruytjens, Liesbet
The hearing brain in males and females Ruytjens, Liesbet IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting Toenaderen of vermijden. Neurobiologische mechanismen in sociale angst Het doel van dit proefschrift was om meer inzicht te krijgen in de psychobiologische mechanismen die een rol spelen bij
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20120 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bogaard, Simon Johannes Adrianus van den Title: Huntington's disease : quantifying
Nadere informatieLAVEREN DOOR HET SOCIALE LEVEN: OVER SOCIALE COGNITIE IN GEZONDHEID EN PSYCHOSE SAMENVATTING
LAVEREN DOOR HET SOCIALE LEVEN: OVER SOCIALE COGNITIE IN GEZONDHEID EN PSYCHOSE SAMENVATTING Navigating Social Life Samenvatting Sociale cognitie ligt ten grondslag aan succesvol sociaal functioneren.
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieOmdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals
Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van
Nadere informatieBlock 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.
Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn
Nadere informatieSniffing out Parkinson s disease. Samenvatting
Samenvatting 139 Samenvatting De eerste beschrijving van een reukstoornis bij de ziekte van Parkinson (ZvP) dateert uit 1975. Sindsdien is het duidelijk geworden dat Parkinson-patiënten reukstoornissen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieWorkshop Hersentumoren en veranderingen in emotie, karakter and cognitie
Workshop Hersentumoren en veranderingen in emotie, karakter and cognitie Natasja Janssen en Hanneke Zwinkels Verpleegkundig specialisten Neuro-Oncologie Introductie Veranderingen in karakter, emotie en
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Genetische & omgevingsrisicofactoren. Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier?
Genetische & omgevingsrisicofactoren voor Obsessieve- Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier? 181 182 Obsessieve-compulsieve (OC) symptomen worden gekenmerkt door terugkerende,
Nadere informatieSAMENVATTING 183 SAMENVATTING
SAMENVATTING 183 SAMENVATTING Vermoeidheid is een alledaagse ervaring. Wanneer vermoeidheid een lange tijd aanhoudt kan dit voor problemen zorgen. Geneeskundestudenten zien we als relatief kwetsbaar als
Nadere informatieINLEIDING. Samenvatting
INLEIDING Iedereen die ooit heeft gezien hoe een baby van enkele weken oud zijn omgeving verkent en bekijkt, heeft ongetwijfeld opgemerkt dat het kijkgedrag van een pasgeborene zich sterk onderscheidt
Nadere informatieNederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een
Nederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een voorgeschiedenis van interpersoonlijk trauma, zoals kindermishandeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het onderzoek dat is beschreven in dit proefschrift bestrijkt een breed scala aan onderwerpen, variërend van exploratiegedrag en nieuwsgierigheid tot de effecten van temporele
Nadere informatieDisclosures. Geen. Insentis. geen. geen. geen geen
Disclosures (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere
Nadere informatieDisclosure belangen. Ir. Dyon J.W.M. Scheijen klinisch fysicus - audioloog
Disclosure belangen Ir. Dyon J.W.M. Scheijen klinisch fysicus - audioloog Geen (potentiële) belangenverstrengeling Geen voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Alleen financiering
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting 2 In dit proefschrift wordt met behulp van radiologische technieken de veroudering van de hersenen bestudeerd. Hierbij wordt in het bijzonder aandacht besteed
Nadere informatiea p p e n d i x Nederlandstalige samenvatting
a p p e n d i x B Nederlandstalige samenvatting 110 De hippocampus en de aangrenzende parahippocampale hersenschors zijn hersengebieden die intensief worden onderzocht, met name voor hun rol bij het geheugen.
Nadere informatieNeonatale gehoordiagnostiek
Neonatale gehoordiagnostiek Hoe je met klikken verder komt Terugkomdag ALGO-screeners 17 januari 2018 Samuel Hoekman klinisch fysicus - audioloog Wat ga ik vertellen Outline Gehoor Gehooronderzoek Screening
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Achtergrond Het risico op het ontwikkelen van een psychiatrische ziekte, zoals attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), schizofrenie of verslaving, wordt voor een aanzienlijk deel bepaald door
Nadere informatieChapter 14. Samenvatting
Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert
Nadere informatiePsycho- en neurolinguïstiek van meertaligheid. Gastles Esli Struys EhB, opleidingsonderdeel «Psycholinguïstiek» (Dr. H. Stengers) 29 februari 2012
Psycho- en neurolinguïstiek van meertaligheid Gastles Esli Struys EhB, opleidingsonderdeel «Psycholinguïstiek» (Dr. H. Stengers) 29 februari 2012 Esli Struys -assistent Prof. dr. Piet Van de Craen (VUB)
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
5 Nederlandse samenvatting FUNCTIONELE EN PERFUSIE MRI BIJ DEMENTIE Dementie kan worden veroorzaakt door een groot aantal verschillende ziekten. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende neurodegeneratieve
Nadere informatiePsychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen
Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieUniversity of Groningen. Adaptation after mild traumatic brain injury van der Horn, Harm
University of Groningen Adaptation after mild traumatic brain injury van der Horn, Harm IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.
Nadere informatieSamenvatting. Synchronisatie met fractal ritmes: Complexiteit matching bij statistische structuur
Samenvatting Synchronisatie met fractal ritmes: Complexiteit matching bij statistische structuur De uitvoering van dagelijkse fysieke activiteiten is sterk variabel. Deze variabiliteit kan worden beschreven
Nadere informatieVerstoorde bewegingssturing bij de ziekte van Parkinson. Rick Helmich
Verstoorde bewegingssturing bij de ziekte van Parkinson Rick Helmich Agenda Hoe komt een beweging tot stand? Wat gaat er mis bij de ziekte van Parkinson? Hoe compenseren Parkinson patiënten hiervoor? Zitten
Nadere informatieNoëlle Uilenburg Harry Knoors
Het brein, so what!? Reflectie op het nut van kennis over het brein voor de praktijk van opvoeding en onderwijs bij kinderen met gehoor- en/of taal problemen Noëlle Uilenburg Harry Knoors Opbouw Wat vindt
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20953 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruine, Francisca Teresa de Title: Advanced MR brain imaging in preterm infants
Nadere informatieCover Page. Author: Netten, Anouk Title: The link between hearing loss, language, and social functioning in childhood Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47848 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Netten, Anouk Title: The link between hearing loss, language, and social functioning
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25829 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nunspeet, Félice van Title: Neural correlates of the motivation to be moral Issue
Nadere informatieChapter 15. Samenvatting
Chapter 15 Samenvatting Chapter 15 316 Samenvatting Deel I In Nederland worden ieder jaar ongeveer 14.000 kinderen te vroeg (prematuur) geboren, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur van minder dan
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/30209 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/30209 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Witteman, Jurriaan Title: Towards a cognitive neuroscience of prosody perception
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY)
NEDERLANDE AMENVATTING (DUTCH UMMARY) 189 Nederlandse amenvatting (Dutch ummary) trekking van proefschrift Patiënten met een chronische gewrichtsontsteking, waaronder reumatoïde artritis (RA), de ziekte
Nadere informatieGating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.
Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende
Nadere informatieJapanse hersenonderzoekers leren van robots
Japanse hersenonderzoekers leren van robots Daan Archer - 4-6-2009 Samenvatting Eind maart 2009 presenteerden Japanse onderzoekers een sterk staaltje breinmachine interacties. Enkel met zijn gedachten
Nadere informatieInteractie van elektrische en akoestische stimulatie in de cochlea van de cavia
Interactie van elektrische en akoestische stimulatie in de cochlea van de cavia H. Christiaan Stronks, Huib Versnel, Vera F. Prijs, Wilko Grolman, Sjaak F.L. Klis Afdeling Keel-, Neus- en Oorheelkunde
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands
18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 201 03-01-2011 14:43:11 18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 202 03-01-2011 14:43:11 Cognitieve flexibiliteit in patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis en
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Chapter 7 3D en Subtractie MRI bij MS: Verbeterde detectie van spatiotemporele ziekteactiviteit Multiple sclerosis (MS) is een inflammatoire, demyeliniserende
Nadere informatieDuurzaam inzetbaar, Even je geheugen opfrissen
Samenvatting Mensen zijn in staat zich aan te passen aan de veranderingen die voortdurend plaatsvinden in hun omgeving en in henzelf. Ons gedrag en de manier waarop ons brein informatie verwerkt verandert
Nadere informatieDuurzaam inzetbaar, Even je geheugen opfrissen
Samenvatting Mensen zijn in staat zich aan te passen aan de veranderingen die voortdurend plaatsvinden in hun omgeving en in henzelf. Ons gedrag en de manier waarop ons brein informatie verwerkt verandert
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
173 174 De drijfveer tot beheersing: Hoe affect en motivatie cognitieve controle beïnvloeden Helpen emoties in een situatie die vraagt om mentale inspanning? Dat is de centrale vraag die dit proefschrift
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op
Nadere informatieFrequentie specifieke ABR
Frequentie specifieke ABR Krista Willeboer UMC Utrecht Estimation of the pure-tone audiogram by the auditory brainstem response: a review David R. Stapells & Peggy Oates Audiology & Neuro-otology 1997;
Nadere informatieCognitieve functiestoornissen bij schizofrenie
Hallucinaties zijn een merkwaardig psychologisch verschijnsel. Het betreft een vorm van sensorisch bedrog, die bij patiënten met schizofrenie het dagelijks functioneren belemmert en de kwaliteit van leven
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatie