Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson"

Bertha van Beek
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson Drs. Katja Batens Promotor: Prof. Dr. Patrick Santens Copromotor: Prof. Dr. Dirk Van Roost Achtergrond informatie 1

2 Ziekte van Parkinson (ZvP) - Basale Ganglia Progressieve degeneratie van dopaminerge neuronen Verstoorde werking van het striatum en de corticobasale ganglia-thalamocorticale circuits (Niethammer, Feigin, & Eidelberg, 2012). ZvP asymmetrie Asymmetrische degeneratie van dopaminerge neuronen(djaldetti, Ziv, & Melamed, 2006; Kempster, Gibb, Stern, & Lees, 1989b). Deze asymmetrie blijft meestal merkbaar doorheen het verloop van de ziekte, zelfs als er klinische bilaterale problemen merkbaar (Antonini et al., 1995; Cronin-Golomb, 2010; Djaldetti et al., 2006). Motorische problemen zijn het meest zichtbare gelateraliseerde symptoom, maar ook niet-motorische en cognitieve functies zijn dit. (Cubo, Martinez Martín, Martin- Gonzalez, Rodríguez- Blázquez, & Kulisevsky, 2010; Kempster, Gibb, Stern, & Lees, 1989a; Kempster et al., 1989b; Riederer & Sian-Hülsmann, 2012; Verreyt, Nys, Santens, & Vingerhoets, 2011). 2

3 ZvP taal Exacte rol van de Basale Ganglia bij taal blijft tot op heden onduidelijk Indirect rol Algemene cognitieve rol eerder dan taal specifiek Betrokken bij cognitieve controle door het onderdrukken concurrerende optie (selectie inhibitie) Betrokken bij ordening (sequencing) Direct rol Domein specifieke betrokkenheid (Robbleset al.,2005; Chan et al.,2013) ZvP spontane taalproductie Syntactisch eenvoudige zinnen (Illes, 1989) Verminderde hoeveelheid informatie (Murray, 2000) Pragmatische stoornis (McNamara 03, Ellis 06): verminderd besef van taalproblemen Fonologische parafasieën (Zanini, 2003) Morfosyntactische fouten en syntactisch eenvoudige zinnen enkel in de moedertaal (Zanini, 2010) 3

Taal asymmetrie Taalprocessen hebben een duidelijke gelateraliseerde representatie Patiënten met meer rechts hemisferisch dopamineverlies produceren minder werkwoorden en eenvoudigere

, 2010) Semantische verwerking van actiewoorden > na inname van Levodopa groter dopamine gerelateerd effect in de minst aangetaste hemisfeer (De Letter et al.

4 Taal asymmetrie Taalprocessen hebben een duidelijke gelateraliseerde representatie Patiënten met meer rechts hemisferisch dopamineverlies produceren minder werkwoorden en eenvoudigere uitingen > gestoorde pragmatiek (Holtgraves et al., 2010) Semantische verwerking van actiewoorden > na inname van Levodopa groter dopamine gerelateerd effect in de minst aangetaste hemisfeer (De Letter et al., 2012) ZvP Diepe hersenstimulatie Bilaterale stimulatie van de nucleus subthalamicus Gevorderd stadium ZvP met ernstige motorische fluctuaties, waarbij medicatie onvoldoende effect heeft. Verbetering van motorische symptomen Vermindering van medicatie > vermindering medicamenteus geïnduceerde problemen Effect op niet motorische problemen zeer variabel 4

5 ZvP Diepe hersenstimulatie Biedt mogelijkheid effect van unilaterale stimulatie na te gaan Asymmetrisch dopamineverlies Gelateraliseerde representatie van taalprocessen Eigenlijke onderzoek 5

6 Onderzoeksdoelstellingen Semantische en morfosyntactische eigenschappen van spontane taal bij de ziekte van Parkinson. Invloed van asymmetrisch dopamine verlies op spontane taal productie. Effect van diepe hersenstimulatie op de spontane taal. Interactie tussen asymmetrisch dopamine verlies en diepe hersenstimulatie. Zijn er nog andere variabelen die de linguïstische effecten van STN DBS beïnvloeden (medicatie, parameterinstellingen, cognitie, depressie, spraakverstaanbaarheid). 2 prospectieve studies 1 longitudinale studie Methodologie PD-patiënten met STN DBS Geen dementie: MOCA 21 Geen taalontwikkelingsstoornissen Spraakverstaanbaarheid voldoende (NSVO-Z > 80%) Neurolinguïstisch analyse van spontane taal: Semi-gestandaardiseerd interview: Zonder tijdslimiet Onderwerpen: werk, familie, reizen, hobby's en algemene interesse. Linguïstische analyse met ASTA (Analysis van Spontane Taal bij Afasie) Vier stimulatiecondities : Bilaterale stimulatie af Bilaterale stimulatie aan Enkel links stimuleren Enkel rechts stimuleren 15 minuten tussen elke stimulatieconditie Gerandomiseerd 6

7 Longitudinale studie Preoperatief 1 maand 6 maand DBS chirurgie 3 maand 1 jaar Longitudinale studie Preoperatief 1 maand 6 maand DBS chirurgie 3 maand 1 jaar Met PD medicatie Zonder PD medicatie Standaard preoperatief neurologisch DBS-protocol Standaard preoperatief neuropsychologisch DBS-protocol Neurolinguïstische analyse van de spontane taal (ASTA) 7

8 Longitudinale studie Preoperatief 1 maand 6 maand DBS chirurgie 3 maand 1 jaar Bilaterale STN stimulatie af Bilaterale STN stimulatie Enkel links STN stimulatie Enkel rechts STN stimulatie Neurolinguïstische analyse van de spontane taal (ASTA) Longitudinale studie Preoperatief 1 maand 6 maand DBS chirurgie 3 maand 1 jaar Neuropsychologisch DBS-protocol 8

9 Semantische en morfosyntactische eigenschappen Invloed van asymmetrisch dopamine verlies Resultaten prospectieve studie 1 1. Spontane taalproductie van PD patiënten versus normatieve data? Semantische parameters Aantal zelfstandige naamwoorden Aantal lexicale werkwoorden Type token ratio zelfstandige naamwoorden Type token ratio lexicale werkwoorden Morphosyntactische parameters Aantal koppel- en modaalwerkwoorden Percentage correcte zinnen Mean length of utterances Finietheids index* *Percentage correcte persoonsvormen gedeeld door het aantal werkwoordsvormen waarbij een persoonsvorm nodig is 9

10 Resultaten prospectieve studie 2 1. Beïnvloedt asymmetrisch dopamine verlies de semantische en morfosyntactische aspecten van spontane taalproductie? PD- links Aantal zelfstandige naamwoorden Type token ratio lexicale werkwoorden Aantal koppel- en modaalwerkwoorden Mean length of utterances (MLU) Percentage correcte zinnen Finietheidsindex PD-rechts Aantal zelfstandige naamwoorden Type token ratio lexicale werkwoorden Aantal koppel- en modaalwerkwoorden Mean length of utterances (MLU) Percentage correcte zinnen Finietheidsindex = studie 1 Resultaten longitudinale studie 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% % afwijkende taalparameters # nouns TTR nouns # lex verbs TTR lex verbs # modal verbs MLU %cor Finiteness pre post 10

Effect van diepe hersenstimulatie Variabelen die de linguïstische effecten van STN DBS beïnvloeden

11 Resultaten longitudinale studie Aantal zelfstandige naamwoorden PD links Aantal zelfstandige naamwoorden PD rechts Pre on Pre off 1 mnd 3 mnd 6 mnd 12 mnd Pre on Pre off 1 mnd 3 mnd 6 mnd 12 mnd Effect van diepe hersenstimulatie Variabelen die de linguïstische effecten van STN DBS beïnvloeden (asymmetrisch dopamine verlies, medicatie, parameterinstellingen, cognitie, depressie, spraakverstaanbaarheid). 11

12 Individuele verschillen 60% 50% % nieuwe afwijkende parameters na DBS chirurgie % of normale taalstalen 40% 40% 30% 30% 20% 10% 20% 10% 0% patient 1 patient 2 patient 3 patient 4 patient 5 patient 6 patient 7 0% Patient 1 Patient 2 Patient 3 Patient 4 Patient 5 Patient 6 Patient 7 pre op off post op off post op off new Algemeen: Zonder STN stimulatie: hoogst aantal afwijkende linguïstische parameters Enkel rechts stimuleren en bilateraal stimulatie: normalisatie van linguïstische parameters. Asymmetrische dopamine verlies: PD-links: bilaterale STN stimulatie: hoger aantal zelfstandige naamwoorden en langere zinnen. Stimulatie van enkel de rechter STN normaliseert bij PD-links het aantal koppel en modaalwerkwoorden in vergelijking met enkel stimulatie van de linker STN. 12

13 Stimulatie Beste talige outcome: gemiddelde Total Electrical Energy Delivered (TEED, Koss et al. 2005) Meest nieuw afwijkende paramenters na DBS: laagste TEED TEED links rechts links rechts links rechts links rechts 1mnd 3mnd 6mnd 12mnd patient1 patient2 patient3 patient4 patient5 patient6 patient7 Medicatie Beste talige outcome: hoogste Levodopa-equivalent daily dose (LED) Gemiddelde LED na DBS chirurgie pre op 1mnth 3mnths 6mnths 12mnths patient1 patient2 patient3 patient4 patient5 patient6 patient Totaal gemiddelde LED na DBS chirurgie patient1 patient2 patient3 patient4 patient5 patient6 patient7 13

14 Conclusie Voornamelijk morfosyntactische veranderingen Asymmetrisch dopamineverlies Dopaminerge medicatie stimulatie intensiteit 14

Vergelijkbare documenten

Algemene introductie Onderzoeksdoelstellingen Onderzoeken Algemene discussie Conclusie

Dr. K. Batens Algemene introductie Onderzoeksdoelstellingen Onderzoeken Algemene discussie Conclusie Algemene introductie Ziekte van Parkinson Ziekte van Parkinson en taalverwerking Diepe hersenstimulatie