Psycho- en Neurolinguïstiek: een inleiding

Transcriptie

1 Psycho- en Neurolinguïstiek: een inleiding 13 december 2011 Algemene TaalWetenschap

2 Esli Struys -assistent Piet Van de Craen -onderzoek in de experimentele neurolinguïstiek -breinontwikkeling meertalige kinderen -Bureau 5B415 homepages.vub.ac.be/~estruys/teachin g.html Pag. 2

3 fmri-onderzoek -Neuroimaging Pag. 3

4 Plaats binnen taalwetenschap -studie van taalmateriaal (gesproken / geschreven) tegenover -studie van processen die hieraan ten grondslag liggen Productie, receptie en verwerving Pag. 4

5 Geschiedenis -Wilhelm Wundt ( ) Grondlegger van de experimentele psychologie Mentale processen centraal / introspectie -Structuralisme vs Gestaltpscyhologie Elementaire bouwstenen vs geheel -Behaviorisme vs Chomsky s mentalisme Enkel aandacht voor waarneembaar gedrag >< aandacht voor de «mind» Cf. p. 156, r.12: Hierbij stond vaak Pag. 5

6 Overzicht Invloed van -interactionele principes -communicatieve patronen -cognitieve organisaties op -menselijke ontwikkeling -taalontwikkeling Pag. 6

7 Interactie -wolfskind Genie Totale verwaarlozing, geen interactie Taalontwikkeling geen automatisme -dubbele binding Ontvangen van tegenstrijdige info «Situatie waar je nooit als winnaar te voorschijn kan komen» Interpretatieve schema s op hol, oorzaak van schizofrenie? Pag. 7

8 Conclusie -Mens als betekeniszoekend wezen Prototaal of paleosymboliek Taalverwerving steeds in betekenisgeladen context Vgl. radio Pag. 8

9 Communicatie -Verschil mens vs. Mensaap Dieren hebben ook communicatief vermogen Voornamelijk kwalitatief verschil Op gebied van betekenisvorming, symboolvorming en interpretatie Cf. Mead Invloed van context op menselijke interactie (cf. schelden) Pag. 9

10 4 communicatieniveaus -dierlijke signaalniveau -interioriserende niveau -interpretatieve niveau -normatieve niveau Pag. 10

11 Kenmerken voor communicatie -Eenheid van interactie -Intersubjectiviteit -Besef vh onderscheid subject/object -Besef vd intersubjectiviteit vd relatie ik vs. de groep -Besef v onderscheid tss interpretatieve schema s die object- en subjectgericht zijn Pag. 11

12 Cognitie -Menselijke kennisleer -Piagets conservatie-experiment -Cognitie als omzetting van ervaringen in kennis -Universeel proces? West-Afrikaanse Wolof-kinderen Collectivistisch vs individualistisch Eigen inschatting tov de natuur Pag. 12

13 Effect v interactie op cognitie -Categorisatie Interactie tussen ontwikkelingsaspecten en sociaal-culturele factoren -Belang van scholing «Alle mensen die een huis bezitten» Introductie logisch denken Pag. 13

14 Taalverwerving -Gedomineerd door Chomsky Criteria voor taalverwerving LAD -3 claims Kwaliteit en inputwijze vrij onbelangrijk Rol van semantiek marginaal Taalverwerving cognitief onafhankelijk Pag. 14

15 Relatieve belang vd input -»poverty of the stimulus» -passen volwassenen taalgebruik aan? Motherese Wat onderscheidt snelle van trage leerders? Niet syntactische complexiteit Maar verstaanbaarheid En conversationele aspecten vh taalaanbod Weerlegging van Chomsky s hypothese Pag. 15

16 Marginale rol vd semantiek -Aandacht voor formele aspecten taalgebruik door formele taalkundigen -Maar wat zijn de basisfuncties van taalgebruik? Instrumentele functie Regulatorische functie Interactionele functie Persoonlijke functie Pag. 16

17 Cognitieonafhankelijkheid -taalgebeuren ontwikkelt zich parallel aan cognitieve ontwikkeling -stilistische verschillen taalontwikkeling Pag. 17

18 Onderverdeling van het brein -Grote hersenen (cerebrum) Cerebrale cortex Limbisch systeem Basale ganglia -Kleine hersenen (cerebellum) -Hersenstam Pag. 18

19 Onderverdeling hersenen Pag. 19

20 Cerebrale cortex -2 hemisferen -4 kwabben -gyri & sulci Centrale sulcus of fissuur (van Rolando) Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian) Pag. 20

21 Verschillende perspectieven -LOKALISME versus HOLISME -2 extremen op een continuüm -2 verschillende antwoorden op de vragen hoe het brein hogere cognitieve functies verwerkt & hoe afasie ontstaat? -lokalisatie in specifieke taalcentra versus de idee dat het brein als geheel werkt Pag. 21

22 Tussen de 2 extremen -Associationisme (of connectionisme) -Dynamische lokalisatie van functie -Hiërarchisch of evolutionair perspectief Pag. 22

23 Associationisme -Hogere cognitieve functies afhankelijk van connecties tussen specifieke cognitieve centra in het brein Pag. 23

24 Dynamische lokalisatie v functie -Subfuncties gelokaliseerd in verschillende hersendelen -Gecombineerd leiden subfuncties tot complexe functies -Complexer en dynamischer beeld op afasie -Alexander Luria Pag. 24

25 Hiërarchisch of evolutionair perspectief -gelaagde structuur van het brein (cf. pg. 185) -van basale / primitieve naar hoog cognitieve lagen Kritiek: teleologisch -Jackson & Brown Pag. 25

26 MacLean Pag. 26

27 Franz Joseph Gall -Vader van het lokalisme & frenologie -27 vaardigheden gelinkt aan 27 breinregio s -link tussen ontwikkeling brein en ontwikkeling schedel Pag. 27

28 Drie gevolgen (p. 178) -misbruikt voor racistische doeleinden -opkomst van craniometrie -eerste maal aandacht voor cortex en schedel Pag. 28

29 Voedingsbodem voor controverse -Tussen lokalisten & unitaristen Politieke, religieuze en maatschappelijke implicaties -Pierre Flourens equipotentialiteit Pag. 29

30 Pierre Paul Broca -Vader van de neurolinguïstiek? -Bouillaud & Aubertin Link frontale kwab met taalstoornis Betere anatomische kennis van het brein (Rolando & Gratiolet) Nog steeds controverse Pag. 30

31 Pierre Paul Broca -1861, geboortejaar neurolinguïstiek -2 belangrijke vernieuwingen Mogelijk om cognitieve functies in breinkronkelingen (gyri) te lokaliseren Lateralisatie in de linkerhemisfeer Pag. 31

32 Carl Wernicke -Regio van Wernicke -Associationisme Belang van connecties tussen Broca & Wernicke Associaties tussen verschillende zintuigen 3 vormen van afasie Pag. 32

33 Architectuur van het brein -2 hemisferen Taal links in 95% rechtshandigen en meer dan 60% linkshandigen Overige linkshandigen rechts gelateraliseerd of bilateraal Communicatie dmv hersenbalk (corpus callosum) Corpus callosotomie split-brainpatiënten Pag. 33

34 Hoofdfuncties kwabben -Frontale kwab Motorische cortex -Temporale kwab Auditieve cortex -Pariëtale kwab Sensorimotorische cortex -Occipitale kwab Visuele cortex Pag. 34

35 Brodmann-area s Waar ligt -Broca? -Wernicke? -auditieve cortex? -gyrus supramarginalis & angularis? -inferotemporale cortex? -visuele cortex? -prefrontale cortex? -motorische cortex? -sensorimotorische cortex? Pag. 35

36 Neuronen Pag. 36

37 Grijze tegenover witte massa -grijze massa bevat cellichamen -witte massa bevat axonen -vanwaar het verschil in kleur? Myeline is wit Pag. 37

38 Afferent >< efferent Pag. 38

39 Leren & het plastische brein -Leren door connecties toevoegen of verwijderen -Leren door verandering in de sterkte van de connecties -Leren door aanmaak van nieuwe cellen (neurogenese) Pag. 39

40 Edelmans Neuronaal Darwinisme Pag. 40

41 Neuronale organisatie motorische en sensorische cortex Pag. 41

42 Homunculus Pag. 42

43 Lateralisatie -Wat weet je nog over lateralisatie? -Welke aspecten taal zijn bij de meeste rechtshandigen rechts opgeslagen? -Waar is taal bij linkshandigen opgeslagen? Problemen met lateralisatie Pag. 43

44 Lateralisatie -Contextafhankelijke vs contextonafhankelijke persoonlijkheid -Verschillen in lateralisatie? Pag. 44

45 Culturele verschillen -Lateralisatie taalfuncties Meer bilateraal bij Aziaten en «Native Americans» dan Europeanen -Turken vs joden Verschillende socialisatiepatronen -Belangrijke nuance Pag. 45

46 Variatie in socialisatiepatronen -verschillen tussen Joodse en Turkse socialisatie Joods: nadruk op taal Turks: nadruk op spatiële cognitie -geen etnische verschillen, maar te wijten aan distinctie urbaan/ruraal -implicaties voor onderwijs -terugkoppeling naar Sapir/Whorf Pag. 46

47 Te onthouden -Invloed van sociale interactie op hersenwerking -Sociale interactie verstoord hersenwerking (lateralisatie) verstoord -Hersenwerking als interactioneel proces Pag. 47

48 Het geheugen -Hippocampus -patiënt H.M Pag. 48

49 Het geheugen en leren Pag. 49

50 Neuroplasticiteit -Vermogen om te reageren op interne / externe prikkels Ervaringsonafhankelijk Ervaringsverwacht Ervaringsafhankelijk -Gebaseerd op principe van het Hebbiaans leren Pag. 50

51 Principes & achtergrond meertalig onderwijs 1. leerlinggericht 2. impliciete leerprocessen 3. sociolinguïstische analyse vd situatie 4. nadruk op verwerving vd inhoud 5. simultane talenverwerving mogelijk 6. meertalige leraren Pag. 51

52 Win-win-winsituatie -Franstalige leerlingen -Nederlandstalige leerlingen -anderstalige leerlingen (aanwenden didactisch potentieel leerlingen) Pag. 52

53 Resultaten -kennis doeltaal -kennis eerste taal -leerstofkennis -attitudes en motivatie -cognitieve vaardigheden -breinwerking Pag. 53