determinanten van agressie bij dementie Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009
Opbouw Presentatie Inleiding definitie & prevalentie relevantie vraagstelling Methode zoekstrategie Resultaten bespreking determinanten Discussie methodologie Aanbevelingen
Inleiding: definitie & prevalentie Patel and Hope (1992): An overt act, involving the delivery of noxious stimuli to (but not necessarily aimed at) another organism, object or self, which is clearly not accidental. Prevalentie: Nederland: (Zuidema, 2007) verbale agressie: 33% fysieke agressie: slaan 13%, krabben 8%, schoppen 7%, bijten 3% Internationaal: (Talerico, 2000) extramuraal: 55-65% intramuraal: fysieke agressie 14-51%, verbale agressie 25-66%
Inleiding: relevantie overbelasting mantelzorger: burnout, depressie, stress vroegtijdige opname in verpleeghuis toepassen van fixatiemiddelen of psychofarmaca verhoogd risico op ouderenmishandeling risico op (ernstige) verwondingen verhoogde kosten: 1 punt > NPI = 400 dollar!
Inleiding: vraagstelling Welke determinanten zijn geassocieerd met agressie bij dementie? Welke van de gevonden determinanten zijn te beïnvloeden? Theoretische basis: samenspel stabiele factoren en veranderbare factoren unmet needs model fight or flight principe
Methode: zoekstrategie (1) databases: Pubmed, Cochrane, CINAHL, Embase & PsycInfo zoekfilters: (patiënten met) dementie, determinanten agressie + agitatie, zorginstellingen in- en exclusiecriteria (title/abstract) (649) taal: NL, EN, DU primaire artikelen, full-text associatiestudies naar determinanten van agressie resultaat: 71 artikelen echter veel extra artikelen via referenties: (> 50) onvolledige / onjuiste zoekstrategie? zowel te breed (agressie + agitatie) als te smal (alleen zorginstelling) wat nu? (eerst scriptie!)
Methode: zoekstrategie (2) zorginstelling criterium loslaten (verbreden): veel onderzoek buiten zorginstelling verricht veel factoren los van woonsituatie (bv geslacht, breinpathologie) agressie los zien van agitatie (versmallen): agressie is direct bedreigend, agitatie niet andere behandeling bij agressie (psychofarmaca, fixatie) en veiligheidsmaatregelen praktisch: gegevens over agressie gaan verloren in bulk van agitatie praktisch: boordeling aan de hand van titel Resultaat: 33 primaire artikelen, 8 niet full-text = 25!
Resultaten: patiënt & medische factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen oudere leeftijd 3/13 mannelijk geslacht 7/13 testosteron hypothese? mantelzorger hypothese? blanke ras 0/3 ongehuwd 1/2 premorbide agressie 2/3 slaapstoornis 3/3 moe = prikkelbaar moe = mindere prestaties? pijn 1/2 pijndiagnose zelfbeschermende reactie? gevolg van stress? obstipatie 1/1 bijwerking psychofarmaca? unmet needs? infectie (uwi/lwi) 0/1
Resultaten: dementie factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen type dementie 0/3 alleen AD en VD, geen FTD ernst dementie 6/13-1/13 afasie (receptief) 2/3 misinterpretatie? unmet needs? meetinstrument? voldoende functies voor agressie? proxy voor andere determinanten? ADL afhankelijkheid 5/7 verlies autonomie? meer registratie? ADL zorg (persoonlijke ruimte) 3/3 (2/2) bedreigend? houding zorgverlener
Resultaten: psychische factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen depressie 7/9 atypische presentatie? onderbehandeld? serotonine? psychose hallucinaties wanen 2/2 4/5 6/6 agitatie 3/3 meetinstrument? voorbode? misinterpretatie situaties? (dreiging) antipsychotica 4/6 reden van voorschrijven? dus geen effect? sederend effect? antidepressiva -1/1 wel effect? depressie of serotonerg?
Resultaten: biologische & externe factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen [serotonine] 3/3 synthese, werking, afbraak rol voor SSRI s? dopamine 1/1 DRD1 B2/B2 gen via psychose? Apo E4 1/1 ernstiger beloop AD, dus meer agressie? breinschade 1/1 anterior temporaal, frontaal en parietaal fixatie 3/3 reële bedreiging?! gesloten afdeling 1/1 bedreigend?
Discussie: methodologie studiebeperkingen: retrospectief, cross-sectioneel: geen causale verbanden status onderzoek, meetinstrumenten, aantal deelnemers hoog risico op confounding collineariteit hoe vergelijk je appels met peren? agressie (RAGE, RAS, OAS) determinanten (bv MMSE vs CDR, Hamilton vs DSS) fysieke agressie versus verbale agressie veel onderzoek alleen bij AD
Aanbevelingen identificeer en behandel: lichamelijke klachten: pijn, obstipatie slaapproblemen depressie gebruik antipsychotica alleen bij (echte) hallucinaties of wanen overweeg een proefbehandeling SSRI s gebruik geen fixatie bij agressie opties om communicatie te verbeteren (logopedie) PDL benadering van ADL zorg (psycholoog, ET, FT) denk aan verstorende omgevingsfactoren (visus/gehoor) accepteer dat agressie kan optreden bij dementie
Tot slot: niets dierlijks is ons vreemd!