Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??

Transcriptie

1 Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde Gerion VUmc Onderzoeker: begeleider aantal onderzoeken Redactie Denkbeeld Werkgroep Richtlijnontwikkeling Verenso 1

2 Inhoud Casus Wat is een klier? Probleemgedrag en psychofarmacagebruik Bijwerkingen van psychofarmaca Waarom wordt er medicatie voorgeschreven bij probleemgedrag? Verantwoorde farmacologische behandeling van onrust/agressie (Verenso richtlijn) Conclusie Casus Mw Alberts heeft een gevorderde Alzheimer dementie en woont op afdeling Lelie, samen met 9 andere bewoners. Ze is altijd lastig geweest voor haar omgeving: veeleisend, niet snel tevreden. Er zijn de laatste tijd meer problemen ontstaan: mevrouw Alberts heeft veel weerstand bij verzorging; ze knijpt en slaat daarnaast soms personeel/medebewoners, zonder de reden duidelijk is. De verzorgende van de afdeling belt u dat ze nu mevrouw de Jong geslagen heeft. Ze vindt dat de maat vol is: ze moet haldol, dit gaat zo niet langer. 2

3 Casus U bent degene, die gebeld wordt. Wat gaat u doen? Wat of wie is een klier? Een klier is iemand met probleemgedrag? 3

4 Probleemgedrag Probleemgedrag (Verenso): alle gedrag van de patiënt dat door die patiënt en/of zijn omgeving als moeilijk hanteerbaar wordt ervaren Probleemgedrag in de ouderenzorg Dementie Delier Andere psychiatrische morbiditeit: psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen Neurologische beelden: CVA, Parkinson, MS Combinaties! 4

5 Probleemgedrag Agitatie, agressie, negativisme Omkering dag-nachtritme Claimend gedrag Prikkelbaarheid Ontremming Zwerfgedrag Verzamelwoede Decorumverlies Apathie Overmatig oninvoelbaar huilen of lachen Probleemgedrag bij dementie 5

6 Probleemgedrag bij dementie Probleemgedrag bij dementie Voorkomen in beloop dementie vrijwel 100% Zeer belastend voor patient/(mantel)zorg/medebewoners Belangrijke reden voor verwijzing naar ambulante GGZ-zorg/dagopvang c.q. opname in verpleeghuis 6

7 Probleemgedrag en psychofarmacagebruik Voorschrijven psychofarmaca Waarom wordt er voorgeschreven? 7

8 Voorschrijven psychofarmaca Voorschrijven psychofarmaca Artsen, verzorging, familie denken dat effecten opwegen tegen bijwerkingen Artsen, zorg, familie verwachten effect in 50-55% van de gevallen Artsen, zorg, familie verwachten als bijwerkingen: sufheid, valneiging, parkinsonisme Bij 86% dringt de zorg en bij 17% de familie aan op medicatie Artsen voelen in 17% druk Familie vindt in 44% van de gevallen de informatie over bijwerkingen onvoldoende 8

9 Voorschrijven psychofarmaca Voorschrijven psychofarmaca Redenen om voor te schrijven: - Ontbreken alternatieven door gebrek aan geld - Druk door zorg/mantelzorg - NB: vaak wel twijfel aan effectiviteit; matig voorschrijfgedrag conform richtlijn 9

10 Voorschrijven psychofarmaca Feiten over effect en risico s antipsychotica: Number Needed to Treat: 3-8 Number Needed to Harm (sufheid) 3-10 Number Needed to Harm (motorische bijwerkingen) 4-13 Verantwoord behandelen, ook met psychofarmaca? Beginpunt van elke behandeling is goede diagnostiek! 10

11 Behandeling Niet farmacologische mogelijkheden (afhankelijk van analyse gedragsprobleem): - uitleg en omgangsadviezen aan team/partner/familie - daginvulling, dagstructuur Behandeling Niet farmacologische mogelijkheden (afhankelijk van analyse gedragsprobleem): - individuele psychologische begeleiding/behandeling - behandeling van lichamelijk problemen/ongemak: pijn, infecties, etc. 11

12 Behandeling met psychofarmaca? - bij gedragsproblemen die uit andere psychiatrische stoornissen voortkomen: behandel psychiatrische stoornis (bijv. delier) - bij gedragsproblemen bij dementie alleen aanvullend op de niet farmacologische behandelingen - redenen: beperkt effect; ernstige bijwerkingen Behandeling met psychofarmaca Soorten psychofarmaca: - Antipsychotica - Anxiolytica/hypnotica - Antidepressiva - Antiepileptica - Dementiemiddelen 12

13 Psychofarmaca: bijwerkingen Sufheid Verhoogd valrisico Slikproblemen Parkinsonisme Longontsteking Beroerte Verhoogde sterftekans Behandeling met psychofarmaca Bewijs voor beperkte effectiviteit bij: - agitatie/agressie - hallucinaties/wanen - angst - depressieve symptomen - nachtelijke onrust/omkeer dagnachtritme - (apathie) 13

14 Behandeling met psychofarmaca Geen bewijs voor effectiviteit bij: - roepgedrag - claimend gedrag Behandeling met psychofarmaca Aandachtspunten: - comorbiditeit, co-medicatie (polyfarmacie), nierfunctie - belastende/hinderlijke bijwerkingen - met name antipsychotica berucht, zowel typische als atypische (CVA, mortaliteit, pneumonie, vallen, sufheid, slikproblemen, parkinsonisme) - doseer voorzichtig, maar geef wel adequate dosis: spreiding bij ouderen groot! 14

15 Behandeling met psychofarmaca Aandachtspunten: - Monitor effect van behandeling op het doelsymptoom - Meestal betreft de farmacologische behandeling off-label gebruik van de middelen (risperidon) - Off-label gebruik mag als er protollen/standaarden zijn binnen de beroepsgroep zonder overleg met apotheker; in andere gevallen: overleg met apotheker - Bij stabiel gedrag: probeer af te bouwen na enkele maanden Niet agressief, maar duf? Niet nodig: - doseer adequaat - monitor effect en bijwerkingen - bouw af na enkele maanden stabilisatie van gedrag - blijf zoeken naar niet-farmacologische mogelijkheden 15

16 Conclusies Probleemgedrag komt veel voor en is belastend voor alle betrokkenen Niet farmacologische behandeling verdient de voorkeur Behandeling met psychofarmaca heeft beperkt effect; ernstige bijwerkingen Geef psychofarmaca met beleid en gecontroleerd! Dank voor uw aandacht 16