Vermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht

Transcriptie

1 Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht

2 Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen Mindfulnesstraining Groep: weer aan het werk na kanker Online training: minder moe na kanker

3 Helen Dowling Instituut: Onderzoek o.a. naar Effect op kwaliteit van leven van spiritualiteit Angst voor terugkeer van kanker Vermoeidheid na kanker Effectiviteit van de online training minder moe na kanker

4 1. vermoeidheid na kanker 2. definitie en plaatsbepaling 3. causale relaties en correlaties 4. instandhoudende factoren 5. interventies

5 Moeheid wordt door patiënten de meest belastende klacht genoemd Moeheid wordt vaak ondergediagnosticeerd en dus ook onderbehandeld Erkenning van de vermoeidheid is de 1e stap op weg naar herstel

6 1. Vermoeidheid na kanker 2. definitie en plaatsbepaling 3. causale relaties en correlaties 4. instandhoudende factoren 5. Interventies

7 definitie en plaats bepaling 1. Negatief geladen, aanhoudend, subjectief gevoel van fysieke, emotionele en/of cognitieve vermoeidheid of uitputting gerelateerd aan kanker of behandeling ervan 1. Staat niet in verhouding tot recente activiteit 2. Belemmerend voor normale functioneren 3. Geen aanwijsbare somatische oorzaak

8 definitie en plaatsbepaling De vermoeidheid gaat vaak samen met een of meer van de volgende problemen: Verwerkingsproblemen Sociaal isolement Angst voor recidief Catastroferende cognities Slaapproblemen

9 ziekte vrije borstkankerpatiënten Ernstig vermoeid niet ernstig vermoeid ernstig vermoeid definitie en plaats bepaling 1. lijfelijk 1. acceptabel niet ernstig vermoeid lijfelijk belastend 66% 1. acceptabel 67% belastend mentaal 2. normaal mentaal kwaadmakend 3. tijdelijk kwaadmakend ergerlijk 4. lijfelijk ergerlijk frustrerend 5. waarschuwend 7. ontmoedigend 6. frustrerend 6. mentaal 8. aanhoudend 7. ontmoedigend 7. voldoening gevend 9. onverklaarbaar 8. aanhoudend 8. ontspannend 10. afmattend 9. onverklaarbaar 9. aangenaam 10. afmattend 41% 10. belastend 21%

10 definitie en plaats bepaling De vermoeidheid heeft veelal ingrijpende gevolgen: Arbeidsparticipatie Rolveranderingen in het gezin Sociaal beperkter functioneren Seksueel disfunctioneren Financiële consequenties Medische consumptie

11 definitie en plaats bepaling Deze vermoeidheid komt veel voor: Als meest belastend symptoom ervaren 1e jaar na behandeling % moe Aan het einde van het eerste jaar 60 % herstel Na 3 4 jaar nog eens 15% herstel 25 % blijft chronisch moe na kanker.

12 definitie en plaats bepaling Kenmerken VNK Geen verbetering optredend een jaar ná het afsluiten van de laatste behandeling Minder energie, zodanig dat normale alledaagse activiteiten veelal niet meer mogelijk zijn De vermoeidheid is niet of niet goed te relateren aan een activiteit Plots opkomend, ook in rust Abnormaal lange herstelperiode na een aanval Geheugen- en concentratieproblemen Stemmingswisselingen en emotionele labiliteit Prikkelbaarheid Soms gaan de klachten gepaard met andere lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, etc.

13 definitie en plaats bepaling Verschil tussen chronisch vermoeidheidssyndroom en vermoeidheid na kanker CVS Geen luxerend moment Beginpunt verschilt per patiënt Minder fysiek actief Heviger vermoeid Meer pijn VNK Luxerend moment Beginpunt duidelijk: kanker Grote spreiding in (fysieke) activiteit Minder vermoeid Geen pijn

14 1. Vermoeidheid na kanker 2. definitie en plaatsbepaling 3. causale relaties en correlaties 4. instandhoudende factoren 5. interventies

15 causale relaties en correlaties 1. Geen somatische oorzaken 2. Geen causaal verband met depressiviteit 3. Geen samenhang met persoonlijkheidsstructuur of persoonlijkheidspathologie 4. Geen samenhang met de specifieke aard van de tumor 5. Geen samenhang met een begrijpelijke vorm van ziektewinst

16 causale relaties en correlaties Mogelijk samenhang met dysregulatie hypothalamushypofyse-bijnier-as (tgv trauma) Binnen de groep VNK-ers is 33% klinisch angstig of depressief Mogelijk enige samenhang met de zwaarte van de somatische behandeling (bv. stamceltransplantatie)

17 causale relaties en correlaties Onderscheidend bij Depressie: Verlies van interesse Gedachten aan de dood Verandering eetpatroon Gering gevoel van eigenwaarde

18 causale relaties en correlaties Overeenkomsten met Depressie: Verandering slaappatroon Gevoelens van hopeloosheid Weinig energie Verminderde concentratie en geheugen

19 1. definitie en plaatsbepaling 2. causale relaties en correlaties 3. instandhoudende factoren 4. interventies 5. vermoeidheid na kanker

20 Instandhoudende factoren Verwerkingsproblematiek (incl. existentiële vragen) Angst voor recidief Cognities omtrent vermoeidheid: ineffectieve coping: catastroferen, self-efficacy, verzet, hoge eisen Verstoord slaap-waak-ritme Activiteitenpatroon niet aangepast (te hoog- te laag/ fysiek/mentaal/sociaal) Gebrek aan sociale steun (veranderende focus van anderen, vermijding)

21 1. vermoeidheid na kanker 2. definitie en plaatsbepaling 3. causale relaties en correlaties 4. instandhoudende factoren 5. interventies

22

23 Interventies Het doel van behandelinterventies is het versterken van het herstel Behoefte: circa 30% vd vermoeiden (10% krijgt het ook) Herstel & Balans (?) Fysieke training (?) Psychosociale begeleiding (IPSO, maatschappelijk werk, medische psychologie) Aandachtgerichte cognitieve therapie (ACT) Cognitieve gedragstherapie (CGT)

24 Interventies Wetenschappelijke literatuur: Wat helpt niet? Acupunctuur Yoga Medicatie bv. ritalin Meeste bewegingsprogramma s, behalve Home Based Activity Program (Pinto)

25 Interventies De effectiviteit van behandelinterventies Meta-analyse Cramp (2008): Sommige fysieke training lijkt te helpen, veel echter niet. Meta-analyse Gielissen (2008): alleen fysieke training bij VNK is onvoldoende; CGT erbij werkt in 70 % van de gevallen.

26 Interventies Cognitieve gedragstherapie (Nijmeegs model) 3 mnd na afsluiten laatste behandeling Psycho-diagnostische screening (psychopathologie uitsluiten) Onderzoek op 6 domeinen (verwerking, angst recidief, cognities omtrent vermoeidheid, slaap-waak-ritme, activiteitenpatroon, sociale steun) Meetinstrumenten Behandeling: maatwerk Gemiddeld half jaar intensief programma

27 Interventies Aandachtstraining Helen Dowling Instituut Op elk gewenst moment tijdens/na de behandeling Uitgebreide intake (psychopathologie niet uitsluiten) Meetinstrumenten Behandeling: maatwerk Training minder moe door minder stress, life of via internet

28 Interventies Aandachtstraining Minder moe bij kanker Ontwikkelen milde en niet oordelende houding Accepteren wat er is Aandacht richten op hier en nu

29 Hoe werkt aandachtstraining? Vermindering experientiele vermijding Negatieve emoties minder onprettig en bedreigend Groter vermogen onderscheiden emoties en lichamelijke sensaties Inzicht dat gedachten en gevoelens voorbijgaande psychische gebeurtenissen zijn ipv vastliggende aspecten van het zelf/iets definitiefs zeggen over de werkelijkheid

30 Interventies Resultaten na 1 jaar: 138 deelnemers 80% is minder moe 50 % is niet meer moe Klanttevredenheid: 8,4

31 Anneke van Wijk GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht