Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen Dr. A.C. (Arjan) Videler Psychotherapeut/GZ-psycholoog/Senior Onderzoeker Manager behandeling Expertisecentrum PersonaCura
Treatment of personality disorders in older adults Beyond therapeutic nihilism Arjan Videler
Programma Indicatiestelling bij ouderen Schematherapie bij ouderen Mediatietherapie Blik op de toekomst
Behandeling ouderen: one size fits all?
Indicatiestelling ouderen Nederlands-Vlaamse Delphi Studie Van Alphen, Bolwerk, Tummers, Videler, Van Royen, Barendse, Verheul, & Rosowsky, 2012 Gekruisvalideerd in VS! Rosowsky et al., 2016
Drie behandelniveaus Steunendstructurerend Adaptatiebevorderend Persoonlijkheidsveranderend
Drie behandelniveaus Steunendstructurerend Adaptatiebevorderend Persoonlijkheidsveranderend Gedragsadvisering Mediatietherapie klachtgericht MBT/DGT/SFT/TFP Motiveren Ondersteunen systeemtherapie Surrogaat steunsysteem
Evidence voor behandeling bij ouderen?
Schematherapie Veel evidentie voor CGT bij ouderen voor depressie en angst Sluit aan bij veel ouderen: Gestructureerd & klachtgericht
Korte groepsschematherapie (van Vreeswijk et al., 2013; Videler et al. 2014) Cognitieve & gedragstherapeutische technieken, geen experientiële technieken Significante verbetering van klachten (d = 0.54) Verandering in schema s in eerste fase voorspeller voor klachtafname in laatste fase behandeling
Korte groepsschematherapie (van Vreeswijk et al., 2013; Videler et al. 2014) Cognitieve & gedragstherapeutische technieken, geen experientiële technieken Significante verbetering van klachten (d = 0.54) Verandering in schema s in eerste fase voorspeller voor klachtafname in laatste fase behandeling Ergo proof of concept : Schemaverandering medieert afname symptomen Toepasbaar bij ouderen!
Korte groepsschematherapie door de levensloop Studie Maten Effect sizes Jongvolwassenen Renner et al. (2013) Klachten 0,81 Schema s 0,56 Modi 0,98 Volwassenen Vreeswijk et al. (2012) Ouderen Videler et al. (2014) Klachten Schema s Modi Klachten Schema s Modi 0,66 0,75 0,50-0,65 0,54 0,38 0,26-0,35
Effectief, maar minder dan bij jongere leeftijden? Medium effect size! Versus groot bij jongen mid- volwassenen Schema s minder flexibel & veranderbaar met ouderdom?
Effectief, maar minder dan bij jongere leeftijden? Medium effect size! Versus groot bij jongen mid- volwassenen Of: 1) Individuele schematherapie? Of: 2) Aanpassen aan ouderen?
Individuele schematherapie (Videler et al., 2016) Intensievere, individuele behandeling (50 sessies) Integreren van experientiële technieken, krachtiger om schema s te veranderen
Individuele schematherapie: Multiple baseline case series design N = 8 Leeftijd: 63-76 (M=70) Cluster C persoonlijkheidsstoornissen Vaak meten van core beliefs Veranderingen binnen patiënten meten met tijdreeksanalyses 4 fases: random baseline, CBT, experientiële technieken, booster sessies
Resultaten: core beliefs ARMA11-model ES=7.6
Voorlopige conclusies: Schematherapie sluit aan bij ouderen Eerste aanwijzingen voor effectiviteit Experientiële technieken blijken krachtig, ook bij ouderen! Wellicht verbetering mogelijk door aan te passen aan ouderen
Taalgebruik Schematherapie aanpassen (Videler et al., 2015, Videler et al., in press) Techniek van imaginatie en rescripting Compacte casusconceptualisatie Stoelenwerk: eenvoudig houden Integreren Wisdom enhancement Focus ook op positieve schema s!
Lopend onderzoek Aangepaste groepsschematherapie voor ouderen Meer tijd cognitieve technieken Meer experientiële technieken Meer focus op persoonlijkheidsstoornissen Mondriaan & GGz Breburg plus enkele andere sites
Lopend onderzoek Individuele schematherapie voor cluster B GGz Breburg & Mondriaan
Lopend onderzoek Dynamische Interpersoonlijke Therapie Gestructureerde variant van MBT Focus op interacties Toepasbaar voor ouderen? GGz Breburg
Meditatietherapie op basis van maladaptieve trekken Symptomen of bijv. gedragsproblemen bij dementie Evidentie voor mediatietherapie, medium effecten Rol pre-/comorbide persoonlijkheid Gedragsadvisering op basis van Model van Beck Breburg & Mondriaan
Tragiek van persoonlijkheidsstoornissen Kernschema Overtuigingen Kernbehoefte Gedragspatroon
Mediatietherapie op basis van maladaptieve persoonlijkheidstrekken Probleemgedrag? Uitlokkende gebeurtenis? Aan welke kernbehoefte wordt onvoldoende voldaan? Hoe deze te compenseren? Gebruikmakend van NIC
Toekomst?
Clinical staging in levensloopperspectief
Clinical staging model van persoonlijkheidsstoornissen door de levensloop Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV Latent/nonexistent Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthreshold PS Acute fase: Psychotherapie Recidive: Therapie of stabiliseren Chronische PS: chronische zorg
Clinical staging model van persoonlijkheidsstoornissen ouderen Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV Latent/nonexistent Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthreshold PS Late onset PS Reemergent PS Onbehandelde PS
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Persoonlijkheidsveranderend Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Psychotherapie/ schematherapie Persoonlijkheidsveranderend Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Psychotherapie/ schematherapie Persoonlijkheidsveranderend Vroeginterventie Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Persoonlijkheidsveranderend Vroeginterventie Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Toenemende intensiteit Persoonlijkheidsveranderend Vroeginterventie Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Behandel niveaus Fase 0 Clinical staging model ouderen Latent/ nonexisten t Fase I Fase II Fase III Fase IV Verhoogd risico Acuut Recidiverend Chronisch Geen PS Subthresh old PS Late onset PS Re-emergent PS Onbehandelde PS Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Psychotherapie/ schematherapie Toenemende intensiteit Persoonlijkheidsveranderend Vroeginterventie Adaptatiebevorderend Steunendstructerend
Take Home
En vooral : Therapeutisch nihilisme voorbij!