Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit levensloopperspectief: Klinische stadiëring en health management

Transcriptie

1 Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit levensloopperspectief: Klinische stadiëring en health management Dr. A.C. (Arjan) Videler Psychotherapeut/GZ-psycholoog/Senior Onderzoeker Hoofd behandelzaken Expertisecentrum PersonaCura en Topklinisch Centrum Lichaam, Geest & Gezondheid Tranzo, Tilburg University

2 Succesverhaal Kanttekeningen Voorstel voor meer gepersonaliseerde aanpak

3 Adolph Stern A group of patients fit frankly neither into the psychotic nor into the psychoneurotic group 1938

4

5 BPS is groot probleem! Prevalentie 1.1% in bevolking (3.8% subklinische BPS) (Ten Have et al., 2016) BPS bij volwassenen geassocieerd met: Verhoogd risico op andere psychische stoornissen (Grant et al., 2008) Gezondheidsproblemen (Moran et al., 2007) Lagere levensverwachting (Fok et al., 2012) Beperkte sociaal en professioneel herstel (Zanarini et al., 2012) Hoge zorgconsumptie (Zanarini et al., 2015) Hoge maatschappelijke kosten (Olesen et al., 2012; Soeteman et al., 2008) 5

6 Voor 1990:

7 BPS behandelbaar met psychotherapie

8 De huidige situatie

9 Probleem We zijn vaak te laat met onze therapie Veel mensen met BPS komen niet in therapie Na big shot of therapy gaan mensen met BPS van de een naar de ander

10 Probleem

11 BPS in onderzoek & praktijk: selectiebias!

12

13

14 BPS: van de wieg tot het graf?

15 Expressie van BPS over de levensloop

16 BPS in adolescentie

17 BPS in adolescentie Openbaring van BPS in begin puberteit (Cohen et al., 2005; Stepp et al., 2010) Biologische, psychologische en sociale factoren destabiliseren kwetsbare kinderen BPS is een valide diagnose bij adolescenten Jonge BPS patiënten groot risico op psychische stoornissen, onderpresteren op school en verslaving (Johnson et al., 1999; Miller, Muehlenkap, & Jacobson, 2008; Winograd, Cohen & Chen, 2008) Toch nog veel weerstand tegen stellen diagnose bij kinderen en adolescenten (Laurenssen, Hutsebaut, Feenstra, van Busschbach & Luyten, 2013)

18 BPS bij volwassenen

19 BPS bij volwassenen Symptomen nemen af tot midden-volwassenheid (Longitudinal Study of Personality Disorders (LSPD), Lenzenweger 1999; Collaborative Longitudinal Personality Disorders Study (CLPS), Gunderson et al., 2000; Study of Adult Development, Zanarini et al., 2012) Remissie van de volledige diagnose wordt vaak gevolgd door terugval en uitblijven van sociaal en professioneel herstel: Helft van BPS patiënten in Zanarini s study herstelden niet maatschappelijk Symptoomverschuiving van affectieve dysregulatie en impulsiviteit naar interpersoonlijke problemen en langdurige functionele beperkingen Opeenvolgende periodes van remissie en terugval van volledige BPS diagnose

20 BPS bij ouderen?

21 BPS bij ouderen? Prevalentie 55-65: 0,4% en 0,6 % subthresholds Afname prevalentie volledige BPS van middelbare leeftijd naar ouderdom (Debast et al., 2014): Natuurlijke selectie : afname levensverwachting door suïcide en ongezonde/riskante levensstijl (van Alphen et al., 2015) DSM criteria van BPS verwijzen naar jongere volwassenen, en niet naar persoonlijkheidsfunctioneren bij ouderen

22 BPS bij ouderen Onderliggende beperkingen van BPS persisteren tot in de ouderdom en veroorzaken wederom psychosociale problemen: Persisterende affectieve symptomen zoals chronische dysforie, woede en leegte Persisterende interpersoonlijke symptomen gerelateerd aan verlatingsangst Emotionele dysregulatie & verstoorde interpersoonlijke relaties persisteren bij oudere BPS patiënten (Gutiérrez et al., 2012)

23 BPS bij ouderen Klinische ervaring wijst op: Groeiende prevalentie van BPS in zorgsettingen voor ouderen Kenmerken van BPS verergeren door contextuele veranderingen, zoals verlies van naasten of voorheen stabiliserende sociale context Zorgafhankelijkheid triggert onveilige hechtingsstijlen, verlatingsangst en onstabiele relaties (Beatson et al., 2016; Videler et al., in prep.) Late-onset BPS: pre-existente maladaptieve persoonlijkheidsconstellatie en contextuele veranderingen verergeren BPS symptomen zodat voor het eerst aan voldoende BPS criteria voldaan wordt in de ouderdom (Van Alphen et al., 2012; Rosowsky et al., 2017)

24 Expressie van BPS Aanklampgedrag Drop-out van school Driftbuien Auto mutilatie Identiteits diffusie Alcohol misbruik Eetbuien Suicidaal gedrag Gevoelens van leegte Excessief benzodiazepinen gebruik Conflicten met thuiszorg Medicatie weigeren Kroketten bakken HAP bellen

25 Behandeling bij ouderen: Emerging evidence Individuele schematherapie sterke positieve effecten bij cluster C persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen (Videler et al, 2018) Schematherapie voor BPS bij ouderen wordt onderzocht (Khasho, van Alphen, Ouwens, Heijnen-Kohl, Arntz & Videler, 2019) Cognitive Model for Behavioural Interventions (CoMBI) (Osterloh, Videler, Rossi & van Alphen, 2018; Ekiz, van Alphen & Videler, in prep.) VERS voor emotieregulatieproblemen bij ouderen (Ouwens & Videler, in prep.) Dynamische Interpersoonlijke Therapie bij ouderen (den Oudsten, Ouwens, de Bruijn & Videler, in prep.)

26 BPS is een levenslang probleem! Symptomen van BPS openbaren zich in vroege puberteit (Cohen et al., 2005) Symptomen van BPS wax and wane, afhankelijk van contextuele, biologische en psychologische factoren Onderliggende beperkingen neigen naar chroniciteit De impact van BPS gaat veel verder dan de symptomen zelf!

27 Clinical staging model persoonlijkheidsstoornissen door de levensloop Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV Latent/nonexistent Verhoogd risico Acuut Chronisch recidiverend Chronisch irreversibel Risicofactoren: preventie Subthreshold: vroeginterventie Threshold: Psychotherapie Recidive: Psychotherapie of stabiliseren Chronische PS: chronische zorg

28 Clinical staging model persoonlijkheidsstoornissen door de levensloop Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV Latent/nonexistent Verhoogd risico Acuut Chronisch recidiverend Chronisch irreversibel Risicofactoren: preventie Subthreshold: vroeginterventie Threshold: Psychotherapie Recidive: Psychotherapie of stabiliseren Chronische PS: chronische zorg Where is my early intervention program to help me cope with my empeachment?

29 Behandeling van BPS anno 2019 Detectie en behandeling pas in latere stadia ( fullblown disorder) Onderbehandeling volgens richtlijnen Beperkte follow-up na one big shot of therapy Uniforme behandeling, onafhankelijk van stadium van BPS Gericht op verminderen van symptomen, minder op herstel Geringe betrokkenheid van de context van cliënten

30 Disease/health management Strategie om zorg te organiseren voor mensen met chronische aandoeningen, zoals diabetes of Parkinson Geïntegreerde benadering door zorgverleners van verschillende disciplines Interventies van preventie en vroeginterventie tot standaardbehandeling en lange termijn zelfmanagement Focus op actieve participatie van patiënten en families Omvat follow-up na actieve behandeling (Wagner, 2005)

31 Waarom HM voor BPS? 1. BPS is een (potentieel) chronische aandoening ondanks symptomatische remissie 2. HM differentieert types and doseringen van behandeling, afgestemd op klinische stadium van de stoornis 3. HM geeft model voor specifieke interventies in verschillende ontwikkelingsfases 4. HM onderkent complexe multidisciplinaire karakter van behandeling vabn BPS: focus op symptomatisch herstel, en sociaal, professioneel en ontwikkelings herstel 5. HM biedt model voor afgestemde zorg, na behandeling in acute episodes of BPS 6. HM empowert patiënten om een proactieve rol te hebben in voorkomen van begin of verslechtering van BPS en comorbide problemen, en in preventie van terugval na initieel herstel (Hutsebaut, Videler, Verheul & van Alphen, submitted)

32 Stage Programs Focus Recovery of social and professional life, where possible 0 / pre-morbid School-based prevention Fostering resilience through psycho-education about emotions, Psycho-education MBT-P self-image and other aspects of healthy personality functioning Early detection of emerging problems Empowerment Preventing transgenerational transmission of psychopathology I / sub-threshold II / threshold III / chronic IV / irreversible Early Intervention programs, like HYPE-CAT, MBT-early and Emotion Regulation Training Early intervention before retirement or in case of multimorbidity Early Intervention (like HYPE-CAT, MBT-early and ERT) and adolescent-adapted programs, like DBT-A, MBT-A Standard treatment for BPD, including DBT, MBT, TFP, SFT, adapted for age groups Long-term supportive and outreaching treatment (e.g. AMBIT) in age-specific networks Early detection and treatment of specific problems Empowerment, fostering healthy areas of functioning Maintenance or recovery of normal, age-appropriate developmental trajectory Treatment of acute BPD symptoms Treatment of co-morbid mental state disorders and prevention of onset of new disorders Reducing impact on social and academic life Comprehensive treatment of BPD and associated problem areas Management of BPD and other problem areas Creating a supportive context

33 Stage Programs Focus Recovery of social and professional life, where possible 0 / pre-morbid School-based prevention Fostering resilience through psycho-education about emotions, Psycho-education MBT-P self-image and other aspects of healthy personality functioning Early detection of emerging problems Empowerment Preventing transgenerational transmission of psychopathology I / sub-threshold II / threshold III / chronic IV / irreversible Early Intervention programs, like HYPE-CAT, MBTearly and Emotion Regulation Training Early intervention before retirement or in case of multimorbidity Early Intervention (like HYPE-CAT, MBT-early and ERT) and adolescent-adapted programs, like DBT-A, MBT-A Standard treatment for BPD, including DBT, MBT, TFP, SFT, adapted for age groups Long-term supportive and outreaching treatment (e.g. AMBIT) in age-specific networks Early detection and treatment of specific problems Empowerment, fostering healthy areas of functioning Maintenance or recovery of normal, age-appropriate developmental trajectory Treatment of acute BPD symptoms Treatment of co-morbid mental state disorders and prevention of onset of new disorders Reducing impact on social and academic life Comprehensive treatment of BPD and associated problem areas Management of BPD and other problem areas Creating a supportive context

34 Conclusies BPS betreft onderliggende beperkingen van de wieg tot het graf Klinische stadiëring en health management bieden raamwerk voor gepersonaliseerde aanpak Vroeginterventie in de hele levensloop! Behandeling ook richten op herstel Zelfmanagement en terugvalpreventie na behandeling acute fase Betere samenwerking met disciplines buiten onze instellingen (jeugd, volwassenen en ouderennetwerk)

35 Contact PersonaCura: