De behandeling van angststoornissen: hoe te handelen bij co-morbiditeit? Dr. Marleen Rijkeboer

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De behandeling van angststoornissen: hoe te handelen bij co-morbiditeit? Dr. Marleen Rijkeboer"

Transcriptie

1 De behandeling van angststoornissen: hoe te handelen bij co-morbiditeit? Dr. Marleen Rijkeboer

2 Veel gehoorde uitspraken Bij co-morbiditeit zullen patiënten minder profiteren van de richtlijnbehandeling (bij angststoornissen CGT met of zonder medicatie) Hoe meer co-morbiditeit, des te minder het behandelprofijt Bij co-morbiditeit is op maat gesneden behandeling nodig (want effectiever)

3 Op maat gesneden behandeling is effectiever dan standaard protocol Inmiddels befaamde RCT uit 1992 van Schulte et al. Opkomst van standaard behandelingen gepaard gaande met de nodige scepsis Schulte en collega s wilden testen of deze standaard protocollen voor angststoornissen wel opwogen tegen op maat gesneden behandelingen, waarbij rekening wordt gehouden met persoonlijkheidskenmerken en comorbiditeit N=120; fobiepatiënten verdeeld over 3 condities

4 Behandeling op maat (rekening houdend met persoonlijkheid en co-morbiditeit) vs standaard protocol? Schulte et al., 1992

5 Behandeling op maat (rekening houdend met persoonlijkheid en co-morbiditeit) vs standaard protocol? Schulte et al., 1992

6 Behandeling op maat (rekening houdend met persoonlijkheid en co-morbiditeit) vs standaard protocol? Schulte et al., 1992

7 Behandeling op maat (rekening houdend met persoonlijkheid en co-morbiditeit) vs standaard protocol? Schulte et al., 1992

8 Op maat gesneden vs standaard Belangrijke voorspeller voor succes van behandeling: toepassen van evidence-based interventies Onderzoek is vele keren gerepliceerd (dezelfde resultaten), kortom: een robuste bevinding Hapering disseminatie van evidence-based interventies: Eerste keus interventies worden nog steeds weinig uitgevoerd: slechts 35-45% van de patiënten ontvangt deze (van Balkom, 2003; Fernández et al., 2007) Brits onderzoek wees uit dat CGT-ers met enige regelmaat geen adequate CGT interventies toepassen (Brosan et al., 2008; Stobie et al., 2007)

9 Tegenwerping: co-morbiditeit was niet ernstig. Hoe zit het met persoonlijkheidsstoornissen?

10 Invloed co-morbide persoonlijkheidsstoornissen (Dreessen et al., 1994; 1997; 1998; Weertman et al., 2005) Dreessen et al., 1994

11 Zeer recent onderzoek: Dijkgraaf-Hartland et al., 2013 N=176; HSK Zoetermeer, Den Haag, Breda en Den Bosch Primair as-i stoornis; 30.4% ook co-morbide PS As I stoornissen: angststoornis, stemmingsstoornis, aanpassingsstoornis, somatoforme stoornis

12 Resultaten van onderzoek Dijkgraaf- Hartland et al., 2013

13 Resultaten van onderzoek Dijkgraaf- Hartland et al., 2013

14 Resultaten van onderzoek Dijkgraaf- Hartland et al., 2013

15 Invloed persoonlijkheidsstoornissen op behandeling primaire angststoornis Patiënten met co-morbide persoonlijkheidsstoornis(sen) profiteren evenveel van CGT (zo niet meer) Zij hebben meer klachten aan het begin en aan het eind, dan patiënten zonder PDs, maar daling in klachten is gelijk (of zelfs beter)

16 Tegenwerping: ambulant intramuraal Patiënten waren ambulante angstpatiënten met co-morbide persoonlijkheidsproblematiek Wat als patiënt niet heeft geprofiteerd van eerdere behandelingen en wordt opgenomen? In hoeverre spelen persoonlijkheidsdimensies dan een rol?

17 Intramurale behandeling na eerdere, mislukte ambulante behandeling. Invloed persoonlijkheidsdimensies NPV? (van den Hout et al., 2005)

18 Intramurale na eerdere, mislukte ambulante behandeling. Invloed persoonlijkheidsdimensies NPV? (van den Hout et al., 2005)

19 Intramurale na eerdere, mislukte ambulante behandeling. Invloed persoonlijkheidsdimensies NPV? (van den Hout et al., 2005)

20 En andere As-I stoornissen? Bij angststoornissen lijkt persoonlijkheid voor het effect van de behandeling geen rol te spelen Maar hoe zit het met andere as-i stoornissen (met name depressie)?

21 Invloed van co-morbide depressie? (Campbell-Sills et al., 2012) Grote studie: N=1004 Angstpatiënten met/zonder co-morbide depressie Primaire angststoornis: PDA, GAD, PTSD, SAD

22 Invloed van co-morbide depressie? (Campbell-Sills et al., 2012)

23 Invloed dissociatie en depressie op behandeling PTSS? (Hagenaars et al., 2010; N=71)

24 Invloed dissociatie en depressie op behandeling PTSS? (Hagenaars et al., 2010; N=71)

25 Invloed dissociatie en depressie op behandeling PTSS? (Hagenaars et al., 2010; N=71)

26 Invloed dissociatie en depressie op behandeling PTSS? (Hagenaars et al., 2010; N=71)

27 Toevalsbevindingen? Eén zwaluw maakt nog geen zomer: replicatie is belangrijk Wat komt er uit reviews en meta-analyses?

28 studies, waarvan 16 specifiek gericht op invloed van co-morbiditeit 14 studies lieten geen invloed zien van comorbiditeit; 1 studie wel invloed indien alleen medicatie werd gebruikt; 2 studies lieten slechts kleine verschillen zien

29 2010 N=3534 (pre-post); N=1807 (post-fu); volwassenen + K&J Overall: - geen verschil in effect door co-morbide andere angststoornissen, depressie, persoonlijkheidsstoornissen, externaliserende problematiek en verslaving, ook bij FU - grotere effect-sizes bij hoger percentage aan co-morbide ontwikkelingsstoornissen, ook bij FU Stoornisspecifiek: - Paniek m/z agorafobie, PTSD (w.o. na seksueel misbruik) en OCD (trend): grotere effect sizes bij meer co-morbiditeit

30 Wat gebeurt er met de co-morbiditeit? De bevindingen zijn consistent, maar tegen-intuïtief. Co-morbiditeit kan obstakel vormen als deze aanblijft. Dus: wat gebeurt er met de co-morbiditeit als de primaire angststoornis wordt behandeld?

31 Behandeling paniekstoornis met agorafobie en comorbiditeit (GAD, SAD, MDD, specific AD) (Tsao et al., 2005) FU = 9 months

32 Wat is invloed van behandeling primaire angststoornis op co-morbide stoornissen? (Davis et al., 2010; N=150)

33 Behandeling paniek met ago en effect op comorbide persoonlijkheidsstoornissen (Hofmann et al., 1998) N=93 RCT: 12 weken behandeling: óf CBT óf imipramine Meting PDA en persoonlijkheidsstoornissen, pre, post en gedurende 6 maanden FU Behandelingen hadden ook effect op dimensionele maat van alle PSen, behalve schizotypisch (pre-post). Verbetering bleef stabiel over 6 maanden FU. CBT had sign. groter effect dan imipramine

34 Hoe valt dit alles te verklaren? Ideeën ontleend aan de netwerktheorie (zie Borsboom et al., 2008, 2010, 2012; Cramer et al., 2010, 2013) Psychopathologie (en co-morbiditeit) is tot nu toe geprobeerd te verklaren m.b.v. onderliggende gemeenschappelijke en daarmee oorzakelijke factor (bv. trait, biologische marker)

35 Hoe valt dit alles te verklaren? Ideeën ontleend aan de netwerktheorie (zie Borsboom et al., 2008, 2010, 2012; Cramer et al., 2010, 2013) Onderzoek naar onderliggende factor heeft weinig opgeleverd Bovendien zijn monocausale ketens en reductionisme dat biologie altijd eerst komt in keten een illusie gebleken: genen brein gedrag Er is wel veel evidentie gevonden voor transdiagnostische processen als vermijding, interpretatie bias, etc.

36 Hoe valt dit alles te verklaren? Ideeën ontleend aan de netwerktheorie (zie Borsboom et al., 2008, 2010, 2012; Cramer et al., 2010, 2013) Netwerktheorie: een stoornis (en co-morbide stoornissen) is een systeem van dynamisch interacterende symptomen: zij hebben een onderlinge causale relatie

37 Hoe valt dit alles te verklaren? Ideeën ontleend aan de netwerktheorie (zie Borsboom et al., 2008, 2010, 2012; Cramer et al., 2010, 2013) Angstsymptomen zijn onderdeel van veel stoornissen en kunnen een brug vormen tussen de stoornissen en daarmee transdiagnostische effecten teweeg brengen Stressvolle omstandigheden kunnen symptomen activeren (stoornisspecifieke én brugsymptomen), die vervolgens transdiagnostische effecten teweeg brengen

38 Hoe valt dit alles te verklaren? Ideeën ontleend aan de netwerktheorie

39 Hoe te handelen bij co-morbiditeit? Twee mogelijke opties: concentreer je op de makkelijkst te behandelen stoornis (of primaire stoornis) waarin belangrijke brugsymptomen zitten werk met transdiagnostische protocollen die ingaan op transdiagnostische processen

40 Wat is tot nu toe bekend uit onderzoek? Craske et al., 2007 N=65 paniekstoornis met agorafobie + comorbiditeit RCT: alleen focussen op PA /naast PA ook focussen op belangrijkste co-morbide stoornis Meeste vooruitgang PA én co-morbide stoornissen in conditie waarin alleen PA werd behandeld: Doing less is more

41 Wat is tot nu toe bekend uit onderzoek? Arch et al., 2012 N=128; primaire angststoornis (PA, OCD, GAD, SAD, specific AD) en co-morbide angststoornis of stemmingsstoornis RCT: CBT voor primaire stoornis/transdiagnostische ACT pre-post-fu metingen CBT en ACT vrijwel hetzelfde effect op zowel primaire angststoornis als co-morbide stoornissen

42 Wat weten we nu? CBT voor primaire angststoornis wordt niet gehinderd door co-morbiditeit CBT voor primaire angststoornis zorgt naar het zich laat aanzien- ook voor verbetering van co-morbide stoornissen Het is onduidelijk of transdiagnostische modellen te prefereren zijn, of dat eerder primaire (of makkelijkst te behandelen) stoornis met belangrijke brugsymptomen target van behandeling moet zijn

43 Dank voor uw aandacht!

Verslaving en comorbiditeit

Verslaving en comorbiditeit Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,

Nadere informatie

ADHD bij volwassenen met een angststoornis

ADHD bij volwassenen met een angststoornis ADHD bij volwassenen met een angststoornis Impuls Symposium AD(H)D, een hype? (Differentiaal) Diagnostiek en Comorbiditeit woensdag 1 april 2009 Anke Roodbergen, psychiater i.o. De Jutters/PsyQ, Den Haag

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning

Nadere informatie

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik

Nadere informatie

Angst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl

Angst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl Angst en de ziekte van Parkinson te veel of te weinig controle Annelien Duits Harriët Smeding www.smedingneuropsychologie.nl Wat moet deze workshop brengen, zodat je zegt: dat was de moeite waard? Smeding

Nadere informatie

Comorbiditeitspatronen bij OCD. Resultaten van de NOCDA studie

Comorbiditeitspatronen bij OCD. Resultaten van de NOCDA studie Comorbiditeitspatronen bij OCD Resultaten van de NOCDA studie Patricia van Oppen, Harold J. van Megen, Neeltje M. Batelaan, Danielle C. Cath, Nic J.A. van der Wee, Brenda W. Penninx Marcel A. van den Hout,

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornissen en Angst. Ellen Willemsen

Persoonlijkheidsstoornissen en Angst. Ellen Willemsen Persoonlijkheidsstoornissen en Angst Ellen Willemsen Overzicht Relevantie Persoonlijkheidsstoornissen Comorbiditeit in getallen PG cijfers comorbiditeit Relatie tussen angststoornissen en PS Aanbevelingen

Nadere informatie

Veerkracht en PTSS-behandeling

Veerkracht en PTSS-behandeling Veerkracht en PTSS-behandeling Prof. Dr. Agnes van Minnen Angstpoli GGz Nijmegen Radboud Universiteit Nijmegen 29 mei 2008 COGIS-Symposium Trauma en Veerkracht Behandeling PTSS Wat is effectief? Meest

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder

Nadere informatie

Beloop van angst en depressie. belang voor de klinische praktijk

Beloop van angst en depressie. belang voor de klinische praktijk Beloop van angst en depressie belang voor de klinische praktijk Jan Spijker, psychiater, A-opleider,hoofd programma stemmingsstoornissen Pro Persona, Ede & onderzoeker Trimbos-instituut, Utrecht Waarom

Nadere informatie

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent

Nadere informatie

Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen

Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn Christine van Boeijen Indeling presentatie Welke stoornissen Vooronderzoeken Hoofdonderzoeken Implementatie Welke

Nadere informatie

Zorgpad Intake. Aanmelding. Eerste gesprek door behandelaar. Bespreking in team. Psychodiagnostische screening (tweede intake)

Zorgpad Intake. Aanmelding. Eerste gesprek door behandelaar. Bespreking in team. Psychodiagnostische screening (tweede intake) Zorgpad Intake Aanmelding Verwijzing via huisarts, school of jeugdinstelling Aanmelding Bespreking Team Er vindt wekelijks multidisciplinair overleg plaats, waarbij nieuwe aanmeldingen en lopende trajecten

Nadere informatie

Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart. Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen

Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart. Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen NESDA - Verschillende cohorten Vanuit NEMESIS (303) Vanuit ARIADNE (261) 1 e lijn (1611) Met huidige depressie/angststoornis

Nadere informatie

29-10-2013. Voorspellers van behandelresultaat bij patiënten met SAS-stoornissen. Rivierduinen SAS symposium. Inhoud. Introductie.

29-10-2013. Voorspellers van behandelresultaat bij patiënten met SAS-stoornissen. Rivierduinen SAS symposium. Inhoud. Introductie. 29113 Inhoud Voorspellers van behandelresultaat bij patiënten met SASstoornissen de Leiden Routine Outcome Monitoring Study Rivierduinen SAS symposium Routine Outcome Monitoring & echte patiënten De Leiden

Nadere informatie

Voorspellers van terugval bij angststoornissen. Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten

Voorspellers van terugval bij angststoornissen. Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten Voorspellers van terugval bij angststoornissen Najaarsconferentie Vgct 8 november 2012 Willemijn Scholten Achtergrond Angststoornissen zijn goed te behandelen Beloop op lange termijn chronisch of episodisch

Nadere informatie

Cortisol en het beloop van depressie en angststoornissen

Cortisol en het beloop van depressie en angststoornissen Cortisol en het beloop van depressie en angststoornissen Sophie Vreeburg VGCt najaarscongres 15 november 2013 Hoge prevalentie 25 depressie angststoornis 20 15 10 lifetime prev. 1-jaar prev. 5 0 m v m

Nadere informatie

Prevalentie. Prevalentie. Prevalantie. Prevalentie. Kenmerken van depressie bij ouderen

Prevalentie. Prevalentie. Prevalantie. Prevalentie. Kenmerken van depressie bij ouderen Ernstige neurotische stoornissen. Depressie, angst, verslaving Het grootste onderschatte leed. Sylvia Heijnen-Kohl, klinisch psycholoog / manager zorg Lieve Van Hoof, GZ-psycholoog / programmacoördinator

Nadere informatie

Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. Samenvatting

Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. Samenvatting Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Psychische stoornissen komen geregeld voor bij ouderen (65-plus).

Nadere informatie

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen?

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Richtlijnen Casus IDDT Richtlijnen, wat zeggen ze niet! Richtlijnen Dubbele Diagnose, Dubbele hulp (2003) British

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Angstbehandeling bij cliënten met een comorbide persoonlijkheidsstoornis

Angstbehandeling bij cliënten met een comorbide persoonlijkheidsstoornis Angstbehandeling bij cliënten met een comorbide persoonlijkheidsstoornis Dr. Marisol Voncken Universitair Docent en Cognitief Gedragstherapeut, VGCt Drs. Remco van de Wijngaart Psychotherapeut, supervisor

Nadere informatie

! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen

! !  #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door

Nadere informatie

De do s en don ts bij implementatie van nieuw testonderzoek Jeroen Kleijweg

De do s en don ts bij implementatie van nieuw testonderzoek Jeroen Kleijweg De do s en don ts bij implementatie van nieuw testonderzoek Jeroen Kleijweg Wetenschappelijk Bureau HSK VGCt Najaarscongres 2011 18 november 2011 Overzicht presentatie 1. Aanleiding om instrument te ontwikkelen

Nadere informatie

Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie

Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie Behandeling van problematisch middelengebruik van leefstijltraining naar cognitieve gedragstherapie Dr Wencke de Wildt Directeur behandelzaken Jellinek GZ psycholoog VGCT 2016 Inhoud 15 jaar cognitieve

Nadere informatie

Wat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?

Wat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld? NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.

Nadere informatie

Angststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure

Angststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure Angststoornissen bij ouderen Arjan Videler GGz Breburg SeneCure Programma Angststoornissen Verschillen in etiologie & fenomenologie Differentiële diagnostiek Behandelopties Angststoornissen Angst is functioneel

Nadere informatie

DIPJE OF DEPRESSIE ONZEKER OF ANGSTSTOORNIS. Maaike Nauta Leonieke Vet. Klinische Psychologie RuG. Accare UC Groningen

DIPJE OF DEPRESSIE ONZEKER OF ANGSTSTOORNIS. Maaike Nauta Leonieke Vet. Klinische Psychologie RuG. Accare UC Groningen DIPJE OF DEPRESSIE ONZEKER OF ANGSTSTOORNIS Maaike Nauta Leonieke Vet Klinische Psychologie RuG Accare UC Groningen Dit lukt me nooit Anderen vinden het niks Ik zie er niet uit Ze vinden me saai Maar wanneer

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De nadelige gezondheidsrisico s/gevolgen van roken en van depressie en angststoornissen zijn goed gedocumenteerd, en deze aandoeningen doen zich vaak tegelijkertijd voor. Het doel

Nadere informatie

Traumagerichte CGt versus EMDR na stabilisatie voor de behandeling van PTSS na misbruik in de jeugd: pilot data. Paul Emmelkamp

Traumagerichte CGt versus EMDR na stabilisatie voor de behandeling van PTSS na misbruik in de jeugd: pilot data. Paul Emmelkamp Traumagerichte CGt versus EMDR na stabilisatie voor de behandeling van PTSS na misbruik in de jeugd: pilot data Ingrid Wigard Thomas Ehring Paul Emmelkamp Achtergrond Samenwerking PsyQ met Universiteit

Nadere informatie

Stressgerelateerde stoornissen

Stressgerelateerde stoornissen Stressgerelateerde stoornissen Werkhervatting en effectiviteit Prof. dr. R.W.B. Blonk Inleiding Stressgerelateerde stoornissen Effectstudies Stressgerelateerde stoornissen Even recapituleren Volgens de

Nadere informatie

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? -

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Neeltje Batelaan Didi Rhebergen, Ron de Graaf, Jan Spijker, Aartjan Beekman en Brenda Penninx Filmfragment College tour 2012 Een vraagje. Vraagt u tijdens anamnese

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote

Nadere informatie

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer Psycholoog i.o. tot GZ-psycholoog Senior onderzoeker VIP (Vroege Interventie Psychose) Tilburg GGz Breburg Pijn! pijn is een stressvolle ervaring

Nadere informatie

Centrum Dubbele Problematiek

Centrum Dubbele Problematiek Centrum Dubbele Problematiek Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog Josje van den Heuvel, MSc, GZ-psycholoog Bert Teunissen, ervaringsdeskundige Utrecht, 22 oktober 2015 Programma Introductie

Nadere informatie

Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis

Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?

Nadere informatie

prof dr Else de Haan De Bascule/AMC/UvA Amsterdam 7 0tober 2010

prof dr Else de Haan De Bascule/AMC/UvA Amsterdam 7 0tober 2010 prof dr Else de Haan De Bascule/AMC/UvA Amsterdam 7 0tober 2010 Emotie: gespannen, ongelukkig Fysiek: hartkloppingen, trillen Cognitief: overinterpreteren, piekeren, aandacht Gedrag: vermijden - Verkeerd

Nadere informatie

Baat het niet dan schaadt het niet: EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen. Jackie June ter Heide, Trudy Mooren, Rolf Kleber

Baat het niet dan schaadt het niet: EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen. Jackie June ter Heide, Trudy Mooren, Rolf Kleber Baat het niet dan schaadt het niet: EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen Jackie June ter Heide, Trudy Mooren, Rolf Kleber Complexe PTSS 1: DESNOS Complex trauma: herhaaldelijk, langdurig,

Nadere informatie

Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking

Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking VGCT najaarscongres, november 2015 Sonja Schaffner & Endang Siebert-Rizzi Vraag1: Wanneer spreek je van een verstandelijke

Nadere informatie

DECISION TOOLS De juiste zorg op de juiste plaats

DECISION TOOLS De juiste zorg op de juiste plaats Stichting Topklinische GGz DECISION TOOLS De juiste zorg op de juiste plaats De juiste zorg op de juiste plaats In de ggz is het al langer een probleem dat patiënten niet altijd de juiste zorg krijgen,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en

Nederlandse samenvatting. 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en Nederlandse samenvatting 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen? Van de trauma- en stressorgerelateerde (kortweg trauma-gerelateerde) stoornissen

Nadere informatie

Emotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders. Nederlandse samenvatting. Jacqueline G.F.M.

Emotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders. Nederlandse samenvatting. Jacqueline G.F.M. Emotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders Nederlandse samenvatting Jacqueline G.F.M. Hovens Inleiding Traumatische gebeurtenissen uit de jeugd zijn niet verloren maar,

Nadere informatie

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Valerie Van Cauwenberghe en Prof. dr. Roeljan Wiersema Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Dit onderzoek werd uitgevoerd door: Prof. dr.

Nadere informatie

Effectiviteit van metacognitieve therapie voor gegeneraliseerde angststoornis: een overzicht Colin van der Heiden

Effectiviteit van metacognitieve therapie voor gegeneraliseerde angststoornis: een overzicht Colin van der Heiden Ruminatie na de dood van een dierbare: vermijding of confrontatie? Maarten Eisma, Henk Schut, Margaret Stroebe, Wolfgang Stroebe, Jan van den Bout, Paul Boelen Effectiviteit van metacognitieve therapie

Nadere informatie

Nieuwe inzichten in de werking en toepassing van exposure. Marleen Rijkeboer & Erik ten Broeke

Nieuwe inzichten in de werking en toepassing van exposure. Marleen Rijkeboer & Erik ten Broeke Nieuwe inzichten in de werking en toepassing van exposure Marleen Rijkeboer & Erik ten Broeke Het kan beter. Exposure is een effectieve behandeling van angststoornissen, maar Ongeveer de helft van de patiënten

Nadere informatie

Nonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands

Nonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands Nonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands Behandeling OCS bij kinderen Cognitieve gedragstherapie (CGT) Combinatie CGT

Nadere informatie

Zorg 2.0 De ontwikkeling van E-health bij Pro Persona. Gert-Jan Hendriks, directeur/hoofd zorgprogramma Centrum voor Angststoornissen Overwaal

Zorg 2.0 De ontwikkeling van E-health bij Pro Persona. Gert-Jan Hendriks, directeur/hoofd zorgprogramma Centrum voor Angststoornissen Overwaal Zorg 2.0 De ontwikkeling van E-health bij Pro Persona Gert-Jan Hendriks, directeur/hoofd zorgprogramma Centrum voor Angststoornissen Overwaal Zorg 2.0 Actualiteit Pro Persona Enkele cijfers Waarom juist

Nadere informatie

De revisie van de richtlijn angststoornissen

De revisie van de richtlijn angststoornissen De revisie van de richtlijn angststoornissen Ton van Balkom VU-MC/GGZ ingeest Amsterdam Dagelijkse behandeling angststoornis (Young et al, Arch Gen Psychiatry 2001) Depressie Angst Angst + Depressie

Nadere informatie

COMET: wat is het en wanneer pas je het toe? Inleiding op het symposium. Dr. Kees Korrelboom, klinisch psycholoog-psychotherapeut

COMET: wat is het en wanneer pas je het toe? Inleiding op het symposium. Dr. Kees Korrelboom, klinisch psycholoog-psychotherapeut COMET: wat is het en wanneer pas je het toe? Inleiding op het symposium Dr. Kees Korrelboom, klinisch psycholoog-psychotherapeut Een stukje geschiedenis - 1980: (C)GT: individuele casusconceptualisatie

Nadere informatie

EMDR in de behandeling van een paniekstoornis met/zonder agorafobie

EMDR in de behandeling van een paniekstoornis met/zonder agorafobie EMDR in de behandeling van een paniekstoornis met/zonder agorafobie Ferdinand Horst, GZ-psycholoog in opleiding tot specialist Brigitte Baeten, klinisch psycholoog/psychotherapeut Afdeling medische psychologie

Nadere informatie

Is cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie?

Is cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie? Nijmeegs Kenniscentrum Is cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie? Jan-Frederic Wiborg, Jose van Bussel, Agaat van Dijk, Gijs Bleijenberg, Hans

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Angstbehandeling bij kinderen met en zonder autisme spectrum stoornis. Dr. F.J.A. (Bonny) van Steensel Universiteit van Amsterdam UvA minds

Angstbehandeling bij kinderen met en zonder autisme spectrum stoornis. Dr. F.J.A. (Bonny) van Steensel Universiteit van Amsterdam UvA minds Angstbehandeling bij kinderen met en zonder autisme spectrum stoornis Dr. F.J.A. (Bonny) van Steensel Universiteit van Amsterdam UvA minds Rol van ouders in angstbehandeling? Geen verschil kind vs gezinsgerichte

Nadere informatie

Voorstellen. Belangenverstrengeling. Indeling workshop

Voorstellen. Belangenverstrengeling. Indeling workshop Workshop Durf te leren, om daarna te leren durven RCT en begeleide zelfhulp Christine van Boeijen Voorstellen Christine van Boeijen, psychiater GGNet Apeldoorn-Zutphen en plaatsvervangend opleider GGNet

Nadere informatie

Angst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater

Angst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Inhoudsopgave Achtergrond Etiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Kushner ea Multidisciplinaire Richtlijn alcohol

Nadere informatie

Interpersoonlijke psychotherapie

Interpersoonlijke psychotherapie Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe, psychotherapeut Opleider-supervisor NVGP en NVIPT De genezing van de krekel Geacht somber gevoel,

Nadere informatie

Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef

Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef Henny Visser Harold van Megen Patricia van Oppen Ton van Balkom Ton van Balkom VU-MC en GGZinGeest Amsterdam Inference-based

Nadere informatie

ANGST! Geen belangenverstrengeling. Voorstellen

ANGST! Geen belangenverstrengeling. Voorstellen Begeleide zelfhulp, een nieuwe interventie Christine van Boeijen Voorstellen Christine van Boeijen, psychiater GGNet Apeldoorn en plv. opleider GGNet AGIKO GGZBuitenamstel, nu GGZ ingeest Onderzoek EMGO

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders

Nadere informatie

Kenmerken. VG protocol Borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS) Comorbiditeit. Vaak gepaard met:

Kenmerken. VG protocol Borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS) Comorbiditeit. Vaak gepaard met: VG protocol Borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS) (Emotioneel instabiele persoonlijkheidsstoornis) Kenmerken stabiel onstabiel : een pervasief patroon van: Emotionele instabiliteit Impulsieve gedragingen

Nadere informatie

Therapeutische waarde van specifieke persoonlijke herinneringen. Prof. dr. Filip Raes KU Leuven

Therapeutische waarde van specifieke persoonlijke herinneringen. Prof. dr. Filip Raes KU Leuven Therapeutische waarde van specifieke persoonlijke herinneringen Prof. dr. Filip Raes KU Leuven Antwerpen Het verhaal, met en zonder woorden 17.03.2017 waarover zal ik het hebben? belang van specifieke

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in

Nadere informatie

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug. ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens

Nadere informatie

Succes met geïntegreerde behandeling?

Succes met geïntegreerde behandeling? Succes met geïntegreerde behandeling? Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog Kenniscarrousel LEDD Utrecht, 18 april 2017 Dubbele problematiek Patiënten met een dubbele diagnose vallen vaak tussen

Nadere informatie

Diversiteitscompetentie bij de behandeling van depressie

Diversiteitscompetentie bij de behandeling van depressie Diversiteitscompetentie bij de behandeling van depressie Turkse en Marokkaanse cliënten uitgelicht Gabriela A. Sempértegui Promovenda Universiteit van Tilburg, GZ-psycholoog i.o. Psychologisch Centrum

Nadere informatie

Dr. D. Cath, GGZ Drenthe/UMCG/UU

Dr. D. Cath, GGZ Drenthe/UMCG/UU ANGST en PSYCHOSE Oranjewoud 10 maart 2017 Danielle Cath, opleider psychiatrie GGz Drenthe Vakgroep KP UU, RGOC Groningen Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

ADHD EN VERSLAVING FRIEDA MATTHYS VUB PETER JOOSTENS BAT ET AL.

ADHD EN VERSLAVING FRIEDA MATTHYS VUB PETER JOOSTENS BAT ET AL. ADHD EN VERSLAVING FRIEDA MATTHYS VUB PETER JOOSTENS BAT ET AL. CATEGORIALE DIAGNOSTIEK Sud ADHD EN VERSLAVING: VLAAMSE MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN EPIDEMIOLOGIE METHODOLOGIE RESULTAAT IMPLEMENTATIE

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot

Nadere informatie

Symptom Questionnaire SQ-48. V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie

Symptom Questionnaire SQ-48. V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie Symptom Questionnaire SQ-48 V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie SQ-48 Naam patiënt: Datum: Nummer: Geboortedatum: HOEVEEL LAST HAD U VAN: Nooit Zelden Soms Vaak Zeer Vaak 18. Ik had zin om

Nadere informatie

Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans

Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Experimentele psychopathologie Op zoek naar de psychologische processen die een rol spelen bij het ontstaan, in stand houden en terugval van psychopathologie

Nadere informatie

Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen

Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen Dr. A.C. (Arjan) Videler Psychotherapeut/GZ-psycholoog/Senior Onderzoeker Manager behandeling Expertisecentrum PersonaCura Treatment of personality

Nadere informatie

EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA

EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA WAAROM IS EMOTIEREGULATIE BELANGRIJK??? VERSCHILLENDE MANIEREN OM NAAR DIAGNOSE TE KIJKEN Categorische diagnostische

Nadere informatie

De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp

De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp Nancy Van Loey Wetenschappelijk onderzoeker VSBN Corinne Reynders Onderzoekscoördinator België Inhoud

Nadere informatie

DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE. Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student

DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE. Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student Definitie trauma in de kindertijd Emotioneel misbruik Emotionele verwaarlozing Fysiek misbruik Fysieke verwaarlozing Seksueel misbruik

Nadere informatie

De rol van sekse, hechting en autonomie in as-i en persoonlijkheidspathologie.

De rol van sekse, hechting en autonomie in as-i en persoonlijkheidspathologie. De rol van sekse, hechting en autonomie in asi en persoonlijkheidspathologie. Drs. N. Bachrach GZ psycholoog io Klinisch psycholoog VVGI Externpromovendus UvT Promotor Prof. Dr. M. Bekker Copromotor: Dr.

Nadere informatie

De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen

De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig

Nadere informatie

Emotioneel redeneren kun je afleren!

Emotioneel redeneren kun je afleren! Emotioneel redeneren kun je afleren! Een experimentele manipulatie in het lab Miriam J.J. Lommen, Iris M. Engelhard, Marcel A. van den Hout, and Arnoud Arntz Waar het mee begon Therapie: Verstandelijke

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36026 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hovens, Jacqueline Gerarda Francisca Maria Title: Emotional scars : impact of

Nadere informatie

Begeleide zelfhulp, een nieuwe interventie. Christine van Boeijen

Begeleide zelfhulp, een nieuwe interventie. Christine van Boeijen Begeleide zelfhulp, een nieuwe interventie Christine van Boeijen Indeling workshop Voor welke stoornissen Randomised Controlled Trial (RCT) Bekendheid effectieve methode Implementatie Begeleide zelfhulp

Nadere informatie

De rol van disfunctionele automatische associaties bij het ontstaan en voortduren van angststoornissen en depressie.

De rol van disfunctionele automatische associaties bij het ontstaan en voortduren van angststoornissen en depressie. De rol van disfunctionele automatische associaties bij het ontstaan en voortduren van angststoornissen en depressie. Peter J. de Jong (29 november 2006) Projectleiders: prof dr. Peter J. de Jong (beoogd

Nadere informatie

Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen?

Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen? Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen? Iris van der Meer GZ psycholoog Ondersteuner Specialismegroep voedings- en eetstoornissen Martie de Jong Klinisch psycholoog Specialismeleider

Nadere informatie

Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies

Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies POP expertise centrum Amsterdam Prof.Dr.Adriaan Honig SLAZ/VUmc Verloskunde conferentie 3 februari 2012 Utrecht Marion Heres Adriaan Honig Hanneke Wennink Multidisciplinair

Nadere informatie

DE EFFECTIVITEIT VAN ONLINE EN OFFLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE VOOR SUÏCIDE PREVENTIE

DE EFFECTIVITEIT VAN ONLINE EN OFFLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE VOOR SUÏCIDE PREVENTIE DE EFFECTIVITEIT VAN ONLINE EN OFFLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE VOOR SUÏCIDE PREVENTIE SPREKER: JASPER WIEBENGA FUNCTIE: PROMOVENDUS & PSYCHOLOOG, AFDELING PSYCHIATRIE, GGZ INGEEST & VUMC VAN BLENDED

Nadere informatie

Angst en depressie. Multistage assessment. Denise Bodden

Angst en depressie. Multistage assessment. Denise Bodden Angst en depressie Multistage assessment Denise Bodden Indeling Hoe vaak komt angst en depressie voor? Onderdiagnostiek? Signalering Waar? Waneer? Wie? Hoe? Multi-stage assessment Hoe vaak komt angst en

Nadere informatie

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Collaborative stepped. angststoornissen

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Collaborative stepped. angststoornissen Improving Mental Health by Sharing Knowledge Collaborative stepped care bij angststoornissen Anna Muntingh Onderzoeksgroep: Prof. dr. C.M. van der Feltz-Cornelis, Tilburg University PI Dr. H.W.J. van Marwijk,

Nadere informatie

AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study

AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental

Nadere informatie

Wie doet wat? 8 maart 2016 Danielle Cath, Psychiater Altrecht Christine Weenink, Kaderhuisarts GGZ

Wie doet wat? 8 maart 2016 Danielle Cath, Psychiater Altrecht Christine Weenink, Kaderhuisarts GGZ Angst Wie doet wat? 8 maart 2016 Danielle Cath, Psychiater Altrecht Christine Weenink, Kaderhuisarts GGZ Angst is Nuttig Normaal Beschermend Besmettelijk Lijfelijke sensatie Lastig te herkennen Angstig

Nadere informatie

CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen

CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen CGt binnen de ambulante forensische GGz: nieuwe ontwikkelingen Achtergrond symposium Criminaliteit heeft grote gevolgen voor samenleving: -Fysieke verwondingen -Psychische klachten -Materiële schade -Kosten:

Nadere informatie

Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda

Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda Aantrekkelijke interventies: Gaming voor mentale gezondheid (2) Marlou Poppelaars, promovenda Waarom video games? Nadelen van huidige interventies Effectiviteit Toegankelijkheid Stigmatisering Didactische

Nadere informatie

EEN NETWERKBENADERING

EEN NETWERKBENADERING EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Depressie en angststoornissen zijn veelvoorkomende neuropsychiatrische stoornissen. Een depressie of angststoornis wordt vastgesteld aan de hand van de DSM (Diagnostic and Statistical

Nadere informatie

Zorgprogramma Angststoornissen

Zorgprogramma Angststoornissen Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar

Nadere informatie

Sociale angst. Faalangst. Project Pasta. Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten. Risicofactoren. Interventies. Sociale Angst bij Jongeren

Sociale angst. Faalangst. Project Pasta. Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten. Risicofactoren. Interventies. Sociale Angst bij Jongeren Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten Sociale angst Risicofactoren Interventies Angst voor het oordeel van anderen Voor gek staan Uitgelachen te worden In verlegenheid gebracht te worden In de belangstelling

Nadere informatie

PTSS en verslaving actuele ontwikkelingen

PTSS en verslaving actuele ontwikkelingen PTSS en verslaving actuele ontwikkelingen LEDD-congres 18 april 2017 Leon van Rens Hoofd Zorg IrisZorg GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut VGCT l.rens@iriszorg.nl WWW.IRISZORG.NL Middelenafhankelijkheid

Nadere informatie

Hij heeft 7(angst, depressie, sociale fobie, agorafobie, somatische klachten, vijandigheid, cognitieve klachten)+2 (vitaliteit en werk) subschalen

Hij heeft 7(angst, depressie, sociale fobie, agorafobie, somatische klachten, vijandigheid, cognitieve klachten)+2 (vitaliteit en werk) subschalen SQ-48: 48 Symptom Questionnaire Meetpretentie De SQ-48 bestaat uit 48 items en is in 2011 ontworpen door de afdeling psychiatrie van het LUMC om algemene psychopathologie (angst, depressie, somatische

Nadere informatie