Masterclass Financieel & Strategisch Management in de zorg

Masterclass Financieel & Strategisch Management in de zorg Het verhaal achter de cijfers en sturen op ratio s Drs. ing. Sander Oude Luttikhuis 16-11-2015 Leadership Entrepreneurship Stewardship

Even voorstellen Drs ing. Sander Oude Luttikhuis Mobiel: 06 10 89 25 11 E-mail: sander@capaxcapitalpartners.com Web: www.capaxcapitalpartners.com Profiel Financieel sparringpartner voor managers en directeuren in de zorg. 2 Opleiding Business Valuation, Rotterdam School of Management Business administration, Erasmus University Rotterdam Ervaring Capax Capital Partners, Zanders Corporate Finance, director M&A Troostwijk Introman Fusies en Overnames, M&A consultant Havenbedrijf Rotterdam, project manager vastgoed transacties Recente projecten Waardebepaling van Diagram Research en begeleiden onderhandelingen met UMC St Radboud Banken en investeerders aantrekken voor zorgvastgoed Beoordelen financierbaarheid van afdeling radiologie Beoordelen business case en financierbaarheid van huisartsenklinieken Groeifinanciering aantrekken voor keten van apotheken Beoordelen business case en financierbaarheid van Abrona restaurants Overzicht enkele huidige projecten Herfinanciering ziekenhuizen Banken en investeerders aantrekken voor lease van medische apparatuur en factoring van vorderingen Structureren van ouderenzorgvastgoed als beleggingsproduct

3 Over Capax Capital Partners clear capital solutions Capax Capital Partners biedt investeerders inzicht in de markt van middelgrote bedrijven in Noordwest Europa met het oog op investeringsmogelijkheden. Capax Capital Partners is hierbij een vooruitstrevende aanbieder, coördinator en adviseur van privaat en project gerelateerd eigen vermogen en vreemd vermogen. Hoofdzakelijk richt Capax Capital Partners zich op situaties waarbij behoefte is aan gestructureerde en innovatieve financiering. Capax Capital Partners opereert in een internationale context waarbij haar focus voornamelijk ligt op het vormgeven en uitvoeren van portfoliostrategieën. Sectoren - Zorg - Publiek - Energie Focus op Europa - Risicodragend Kapitaal - Vreemd Vermogen - Alternatieve Financiering

4 Agenda voor vandaag 16 november 2015 Nederlandse zorgmarkt in vogelvlucht Financiële analyse & ratio s Quiz Rijnstate

5 Leerdoelen voor 16 november 2015 Het belang van financiële overzichten > meer dan cijfers alleen Leren lezen en interpreteren van financiële informatie > het verhaal achter de cijfers Het maken van een financiële analyse aan de hand van ratio s > kijken door de bril van investeerders & financiers Na afloop van vandaag de basisprincipes van financiële analyse toe kunnen passen op eigen organisatie en business cases in relatie tot de eisen van banken en investeerders.

De Nederlandse zorg in cijfers Hoeveel Nederlandse zorginstellingen in 2013? 800 100 zh 100 ggz 150 gz 450 vvt Hoeveel Opbrengsten? Euro 50 miljard Hoeveel (EBIT)? Hoeveel Bancair krediet? Personeelskosten als % van opbrengsten? Interestlasten als % van opbrengsten? Euro 2 miljard Euro 20 miljard 70 % 2 % Marge? Buffers? RISICOPROFIEL? Interestlasten als % van EBIT? 50 %

De Nederlandse zorg in cijfers (2) Investeringsopgave komende 5 jaar? Euro 50 Miljard

9 De Nederlandse zorg vanuit kredietverstrekking Ontwikkeling Gewijzigde bevoorschotting uit hoofde van prestatie bekostiging en DOT Consequentie voor zorginstelling Toenemend beslag op werkkapitaal in de komende jaren Minder nieuwbouw en daarbij verstrekken banken geen 30 jarige leningen meer Langlopende financiering neemt naar waarschijnlijkheid af > 10-15 jarige leningen is tegenwoordig vaak max tegenwoordig > dit leidt weer tot herfinancieringsrisico s In de periode 2012 2018 verdwijnt vergoeding van kapitaallasten (op budget basis) voor interest en afschrijving Minder makkelijk verkrijgen van financiering Omzet daadwerkelijk afhankelijk van productie Minder stabiele cash flow Banken en Basel III Herijken en mogelijk afbouwen van financieringen in de zorg

10 De Nederlandse zorg vanuit kredietverstrekking Ontwikkeling Banken en financiers zullen strenger toe gaan zien op het naleven van convenanten Consequentie voor zorginstelling Business cases + scenarioplanning + liquiditeitsplanningen + weten wat de impact is van de grootste risico s Banken zullen concentratierisico in de zorg in de komende jaren willen afbouwen Noodzaak tot alternatieve financieringsmogelijkheden Financieel management (mede afgedwongen door zorgverzekeraars en financiers) is daarom ontzettend belangrijk!!

Levenscyclus van organisaties Iedere fase kent eigen dynamiek en heeft eigen financieringsbehoefte Succes en/of complexiteit # 1 # 1 Ontwikkelen van zorgproducten Testen v/d markt! Acceptatie door markt: betalende zorgconsument en uitbreiding van zorgproducten Bekend en volledig geaccepteerd: Stabiel, sturen op efficiency en vasthouden van marktpositie Transformerende instelling Instelling zit in de wildernis : Rationaliseren, innoveren en ondernemen Pionier Groei Volwassen Transformatie of verval Tijd

Profiel Ruwaard van Putten Ziekenhuis Algemeen profiel Algemeen ziekenhuis gevestigd in Spijkenisse Opgericht in 1986 Biedt nagenoeg alle basisspecialismen voor regio: Spijkenisse, Hoogvliet, Voorne-Putten, Rozenburg en Albrandswaard Medewerkers: 973 (per 1 januari 2013) Financieel profiel Omzet (mln) Winst (mln) Balanstotaal (mln) 2010 64-1 70 2011 66-5 74 2012 (voorlopige cijfers) 68-4 73

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Balans Balans Ruwaard van Putten Ziekenhuis X 1.000,-- Aciva 2010 2011 Passiva 2010 2011 Vaste Activa 51,068 51,296 Eigen vermogen 15,497 11,177 Vlottende activa 19,025 20,017 Vreemd vermogen 32,241 26,983 Liquide middelen 107 3,158 Vlottende passiva 22,462 36,311 Totaal activa 70,200 74,471 Totaal passiva 70,200 74,471 Wat is de balans eigenlijk? Balans = overzicht van bezittingen (activa) en schulden (schulden)

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Resultatenrekening Resultatenrekening: Ruwaard van Putten Ziekenhuis x 1.000,-- Resultatenrekening 2010 2011 Omzet (bedrijfsopbrengsten) 64,759 66,630 Totaal bedrijfslasten 64,378 70,455 Bedrijfsresultaat / EBIT 381-3,825 financiële lasten -1,375-1,228 Resultaat voor belasting -994-5,053 Vennootschapsbelasting - - Resultaat na belasting -994-5,053 afschrijvingen vaste activa 4,960 5,201 EBITDA* 5,341 1,376 Aflossing langlopende schulden -1,945-1,945 *EBITDA = Earnings Before Interest & Tax & Depreciation & Amortisation Resultaat voor belasting & interest & afschrijving & amortisatie Wat is de resultatenrekening eigenlijk? Resultatenrekening = overzicht van opbrengsten (+) en kosten (-)

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Financiële ratio s Ratio's: Ruwaard van Putten Ziekenhuis 2010 2011 Delta 2010-2011 Rentabiliteit -2% -8% -6% ROIC 1% -10% -10% Solvabiliteit 22% 15% -7% Debt / Equity 2.2X 2.6X 0.4X Debt / EBITDA 6.4X 21.0X 14.6X ICR 0.3X -3.1X -3.4X DSCR 1.6X 0.4X -1.2X Current ratio 85% 64% -21% Wat zijn financiële ratio s eigenlijk? Ratio s = zijn verhoudingsgetallen en geven verdere betekenis aan financiële data/ informatie. Je leert er cijfers mee lezen.

Return On Invested Capital (Rendement op geïnvesteerd vermogen) 1 8.0% 6.0% ROIC Ruwaard EBIT / (Eigen Vermogen + Rentedragende schulden) 4.0% 2.0% -2.0% -4.0% -6.0% -8.0% -1-12.0% 0.8% 2010 2011-9.5% ROIC Norm Mate waarin de investeringen van een organisatie geld genereren. Wordt vaak afgezet tegen de totale vermogenskosten van de organisatie. Balans Resulatenrekening Wat zegt deze negatieve ROIC? Ac#va Materiële vaste activa Passiva Eigen vermogen Omzet (bedrijfsopbrengsten) Totaal bedrijfslasten Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Negatieve ROIC bij Ruwaard duidt op waarde vernietiging Vlo*ende ac#va Vreemd vermogen Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Liquide middelen Vlottende passiva Resultaat na belasting Totaal activa Totaal passiva

Solvabiliteit (financiële weerbaarheid) 25.0% Solvabiliteit Ruwaard Eigen vermogen / Balanstotaal. 2 22.1% 15.0% 1 5.0% 15.0% Mate waarin een organisatie over een buffer beschikt om eventuele verliezen op te vangen. 2010 2011 Solvabiliteit Norm Wat zegt deze solvabiliteit? Balans Ac#va Materiële vaste activa Passiva Eigen vermogen Solvabiliteit loopt bij Ruwaard terug > organisatie teert in op reserves Vlo*ende ac#va Vreemd vermogen Liquide middelen Vlottende passiva Totaal activa Totaal passiva

Debt / Ebitda (mate van financial leverage) 25.00 20.00 21.02 Debt / EBITDA Totaal rente dragende schulden / EBITDA. 15.00 10.00 5.00-6.40 2010 2011 Debt / EBITDA Norm Mate waarin een organisatie in staat is haar rentedragende schulden terug te betalen. Geeft een ruwe schatting hoeveel tijd een organisatie hiervoor nodig heeft. Balans Ac#va Passiva Resulatenrekening Omzet (bedrijfsopbrengsten) Wat zegt deze leverage? Totaal bedrijfslasten Materiële vaste activa Vlo*ende ac#va Liquide middelen Eigen vermogen Vreemd vermogen Vlottende passiva Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Resultaat na belasting Leverage loopt onverantwoord op door terugval in EBITDA > met het EBITDA niveau in 2011 duurt het 21.02 jaar voordat het vreemd vermogen is afgelost Totaal activa Totaal passiva afschrijvingen vaste activa EBITDA

Debt service cover ratio: capaciteit om vreemd vermogen te servicen 1.80 1.60 DSCR EBITDA / (te betalen interest + reguliere aflossingen). 1.40 1.61 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20-0.43 2010 2011 DSCR Norm Mate waarin een organisatie in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen. Resulatenrekening Omzet (bedrijfsopbrengsten) Totaal bedrijfslasten Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Resultaat na belasting afschrijvingen vaste activa EBITDA Wat zegt deze Debt Service Cover Ratio? DSCR zakt onder 1 waarmee de organisatie niet meer in staat is haar interest en aflossingsverplichtingen te voldoen Aflossing rentedragende schulden (reguliere aflossingen)

Current ratio (liquiditeitsratio) 1.60 1.40 1.20 Current ratio Kortlopende vorderingen incluis liquide middelen / kortlopende schulden 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20-0.85 0.64 2010 2011 Current ratio Norm Mate waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen uit de vlottende activa kunnen worden betaald Balans Ac#va Materiële vaste activa Vlottende activa Liquide middelen Totaal activa Passiva Eigen vermogen Vreemd vermogen Vlottende passiva Totaal passiva Wat zegt deze current ratio? Current ratio bij Ruwaard ligt onder 1 en geeft aan dat de organisatie niet meer in staat is om uit haar kortlopende vorderingen de kortlopende verplichtingen te voldoen

Om mee te nemen.. 1. Financiële overzichten zijn gestandaardiseerde weergave van cijfers. Ieder economisch actieve instelling en of project heeft een balans en resultatenrekening. 2. Winst representeert geen koopkracht. EBITDA wel! 3. Ratio s zijn af te leiden vanuit de (1) de operationele activiteiten (resultatenrekening), (2) investeringsactiviteiten (activazijde balans) en (3) financieringsactiviteiten (passivazijde balans) Operationeel > voortbrengen diensten en producten Investeren > in kapitaalgoederen en werkkapitaal uit hoofde van operationele activiteiten Financieren > eigen vermogen en vreemd vermogen

En dan nog dit.. 1. Ratio s geven verantwoordingsinformatie, stuurinformatie, en benchmarkinformatie; met ratio analyse is de vrije geldstroom in perspectief te plaatsen 2. Ratio s vervullen een signaalfunctie voor de financiële positie van een organisatie 3. De belangrijkste ratio s zijn: i. ROIC (return on invested capital) ii. Solvabiliteit (financiële weerbaarheid) iii. Debt / EBITDA (mate van vreemd vermogensfinanciering > schuld) iv. DSCR (Debt service cover ratio > capaciteit van de geldstroom om interest en aflossing te voldoen) v. Current ratio (vlottende activa / vlottende passiva)

Investor Healthy Quiz 60 min.

26 Quiz: Ziekenhuis Rijnstate benadert u als potentiële investeerder / financier. In eerste aanleg wordt een investeringsbedrag van 50mln gevraagd. 1. Bereken de volgende financiële ratio s van Rijnstate voor 2010 en 2011: Return on invested Capital (ROIC) Debt / EBITDA Debt Service Cover Ratio (DSCR) 2. Vul de berekende ratio s in het spreadsheet Ratio Dashboard. 3. Beoordeel de financiële positie van Rijnstate. 4. Zet uw bevindingen en overwegingen als potentiële investeerder op een slide en licht uw aanpak en bevindingen kort toe. 5. Wat is uw oordeel als potentiële investeerder; bent u bereid de gevraagde EUR 50mln te investeren en onder welke voorwaarden? Licht uw oordeel kort toe.

27 Quiz: U bent gevraagd de volgende ratio s (in het rood) van Rijnstate Ziekenhuis te berekenen. Ratio Definition Norm Interpretatie 2010 2011 Rentabiliteit Rendement op geïnvesteerd kapitaal (ROIC) Resultaat / Totale opbrengsten EBIT / (EV + Rentedragende schulden) Solvabiliteit Eigen vermogen / Balanstotaal Debt / Equity Debt / EBITDA ICR (interest coverage ratio) DSCR (debt service coverage ratio) Current Ratio Totaal rente dragende schulden / Eigen vermogen Totaal rente dragende schulden / EBITDA > 1.5% Relatieve resultaatmarge van een organisatie > 7.5% Mate waarin de investeringen van een organisatie geld genereren. Wordt vaak afgezet tegen de totale vermogenskosten van de organisatie > 20% Mate waarin een organisatie over een buffer beschikt om eventuele verliezen op te vangen < 2.0X Mate waarin een organisatie met vreemd vermogen is gefinancierd < 3.5X Mate waarin een organisatie in staat is haar rentedragende schulden terug te betalen. Geeft een ruwe schatting hoeveel tijd een organisatie hiervoor nodig heeft EBIT / te betalen interest > 2.0X Mate waarin een organisatie in staat is interest te betalen EBITDA / (te betalen interest + reguliere aflossingen) Kortlopende vorderingen incluis liquide middelen / kortlopende schulden > 1.3X Mate waarin een organisatie in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen > 1.5X Mate waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen uit de vlottende activa kunnen worden betaald

Balans Rijnstate 2010-2011

Resultatenrekening Rijnstate 2010-2011

Kasstroomoverzicht Rijnstate 2010-2011

Uitwerking Ratio Quiz: de ratio s zonder additionele 50mln 31 Naam Instelling Rijnstate Ziekenhuis Balans Rijnstate Ziekenhuis X 1.000,-- Aciva 2010 2011 Passiva 2010 2011 Vaste Activa 247,606 252,625 Eigen vermogen 42,352 39,621 Vlottende activa 97,953 110,251 Vreemd vermogen 156,931 226,387 Liquide middelen 15 32,011 Vlottende passiva 146,291 128,879 Totaal activa 345,574 394,887 Totaal passiva 345,574 394,887 Resultatenrekening: Rijnstate Ziekenhuis Financiële ratio's: Rijnstate Ziekenhuis 2010 2011 lta 2010-2011 x 1.000,-- Resultatenrekening 2010 2011 Bedrijfsopbrengsten 337,025 322,641 Rendement 0.8% 0.3% 0% Totaal operationele kosten 327,009 311,380 ROIC 4.78% 4.07% -1% Operationeel resultaat (EBIT) 10,016 11,261 Rentabiliteit 0.78% 0.26% -1% (+) Financiële baten 169 535 Solvabiliteit 12% 10% -2% (-) Financiële lasten 7,479 10,769 Debt / Equity 4.0X 6.0X 2.0X Resultaat voor belastingen 2,706 1,027 Debt / EBITDA 4.3X 6.0X 1.7X (-) Belastingen 154 58 ICR 1.3X 1.0X -0.3X Resultaat na belastingen 2,552 969 DSCR 1.6X 1.3X -0.3X Current ratio 0.67X 1.10X 43% (-) Afschrijvingskosten 28,702 28,110 EBITDA 38,718 39,371 Aflossingsdeel rentedragende lening 16,398 20,049

Uitwerking Ratio Quiz: de ratio s met additionele 50mln 32 Additionele financiering: 50,000 Ja / nee! TRUE 1% 7 Naam Instelling Rijnstate Ziekenhuis Balans Rijnstate Ziekenhuis X 1.000,-- Aciva 2010 2011 Passiva 2010 2011 Vaste Activa 247,606 252,625 Eigen vermogen 42,352 39,621 Additionele investering 50,000 50,000 Vlottende activa 97,953 110,251 Vreemd vermogen 156,931 226,387 Additionele fianciering 50,000 50,000 Liquide middelen 15 32,011 Vlottende passiva 146,291 128,879 Totaal activa 395,574 444,887 Totaal passiva 395,574 444,887 Resultatenrekening: Rijnstate Ziekenhuis Financiële ratio's: Rijnstate Ziekenhuis 2010 2011 x 1.000,-- Resultatenrekening 2010 2011 Delta 2010-2011 Bedrijfsopbrengsten 337,025 322,641 Rendement 0.6% 0.1% 0% Totaal operationele kosten 327,009 311,380 ROIC 3.75% 3.38% 0% Operationeel resultaat (EBIT) 10,016 11,261 Rentabiliteit 0.56% 0.12% 0% (+) Financiële baten 169 535 Solvabiliteit 11% 9% -2% (-) Financiële lasten 7,479 10,769 Debt / Equity 5.3X 7.4X 2.1X (-) Additionele financiële lasten @4% 500 500 Debt / EBITDA 5.8X 7.5X 1.7X Resultaat voor belastingen 2,206 527 ICR 1.3X 1.0X -0.3X (-) Belastingen 154 58 DSCR 1.23X 1.02X -0.2X Resultaat na belastingen 2,052 469 Current ratio 0.67X 1.10X 43% (-) Afschrijvingskosten 28,702 28,110 Verschil in belangrijkste ratio's zonder additionele financiering EBITDA 38,718 39,371 ROIC 1.02% 0.70% DSCR 0.39X 0.25X Aflossingsdeel rentedragende lening 16,398 20,049 Debt / EBITDA -1.48X -1.45X Additionele aflossing @ 7 jaar 7,143 7,143

33 Wrap up: de behandelde thema s ü Interpreteren van financiële overzichten (balans en resultatenrekening) ü Sturen op de vrije geldstroom ü Strategie en scenario s in de zorg ü Kijken vanuit een investeerder / financier naar de zorg (eigen vermogen / vreemd vermogen) ü Sturen op financiële kengetallen en ratio s ü Keuze tussen vreemd en eigen vermogen (Financieringsstructuur) >>>> Belangrijkste les: onderken het belang van free cash flow en hoe deze met ratio s betekenis te kunnen geven!!!!