7. KLEURZIN (pgelet: vanaf punt 7.3: lees het nieuwe dssier van nvember 2008!) 7.1. ALGEMENE DOELSTELLING (Vr meer infrmatie verwijzen we naar het bek "Kleurenzien en kleurzinstrnissen vr de practici" en de brchure van A. Uvijls 33 34 ). Kleurwaarneming is een functie van de 3 srten kegeltjes (rd, gren en blauw) van het netvlies, die bij nrmale kleurenwaarneming in het netvlies aanwezig zijn en ptimaal functineren. Bij kleurzinstrnissen is het g minder gevelig (anmalie) f ttaal ngevelig (anpie) vr één f meerdere kleuren: rd (prtan), gren (deutan) en/f blauw (tritan). Opmerking: kleurzin kan niet getest wrden dr het laten benemen van kleuren, aangezien kleurzingestrde kinderen dit vaak ged kunnen uit ervaring. Bij het kleurzinnderzek is de vrnaamste delstelling het pspren van aangebren kleurzinstrnissen. Bijgevlg is het vldende alle kinderen één maal te nderzeken. Bij twijfel kan het nderzek herhaald wrden (bvb bij vlgend cnsult). 7.2. AANBEVOLEN TESTEN 7.2.1. EEN WOORDJE UITLEG VOORAF 7.2.1.1. Tests met pseud-ischrmatische platen Zulke testen zijn gebaseerd p het waarnemen van gekleurde vrmen (vlekken f spts met verschillende grtte, helderheid, ) p een gekleurde achtergrnd. Dr hun kleurverwantschap vrmen smmige spts bepaalde figuren die in cntrast staan tt een achtergrnd van spts in andere kleuren. De meest verspreide test is de Ishihara Test. Dit is de test bij uitstek vr het pspren van cngenitale rd-grendefecten (prtan en deutan), gaande van een zeer licht tt een sterk uitgesprken defect. Het laat echter niet te met zekerheid cngenitale afwijkingen in prtan en deutan van elkaar te nderscheiden. Blauw-geeldefecten wrden met deze test k niet pgesprd, maar dat zijn uiterst zeldzame cngenitale afwijkingen. Een andere test met pseud-ischrmatische platen is de AO-HRR Test (American Optical Cmpany Plates - Hardy, Rand & Rittler). In tegenstelling tt de Ishihara is de AO-HRR Test niet z streng in zijn rdeel en dus minder gevelig vr de pspring van een prtan/deutan defect. Dit betekent dat een kind met een lichte kleurzinstrnis, pgesprd dr middel van de Ishihara test, een vlledig nrmaal resultaat kan bekmen p de AO-HRR. Deze laatste test is dus minder geschikt vr screening, maar laat eerder te een inzicht te verwerven in het type van defect en de graad van de strnis. De AO-HRR Test bevat zwel platen vr de detectie van rd-gren als blauw-geeldefecten. Prbleem is k dat deze test reeds lang niet meer verkrijgbaar is. Sedert krt is een nieuwe editie van de test p de markt gebracht dr Richmnd Internatinal (RI-HRR). Onderzek heeft echter aangetnd dat deze nieuwe versie minder nauwkeurig is dan de rsprnkelijke: 25% van de prtans wrden futief als het deutan type gediagnsticeerd 35. 7.2.1.2. Rangschikkingstests Bij deze tests meten gekleurde dpjes gerdend wrden naar kleurtn en helderheid. Rangschikkingstests zijn niet geschikt vr screening want hiermee kunnen slechts kleurzinafwijkingen van zekere mvang wrden pgesprd. Indien gebruikt in cmbinatie met andere instrumenten (bvb een anmalscp) zijn deze tests nuttig m een diagnse te stellen (type en graad van een kleurzinstrnis). De Farnswrth Panel D-15 is de meest gekende rangschikkingtest. De test kan snel uitgeverd wrden, blijft zelfs bij zwakke visus mgelijk en kan gebruikt wrden zwel vr prtan-, deutan- als tritandefecten. Let wel p: de uitslag p deze test laat niet te m met zekerheid de diagnse te stellen. VWVJ Standaard Visus - 2003 96
7.3. FREQUENTIE (!!: nderstaande NIET meer up-t-date: lees nieuwe richtlijn van nv. 08!!) - systematisch in 1 e leerjaar - p indicatie kan dit reeds vanaf de 2 e kleuterklas (bij gemelde prblemen met kleuren) 7.4. UITVOERING VAN DE TEST (!!:NIET meer up-t-date: lees nieuwe richtlijn van nv. 08!!) 7.4.1. ALGEMEEN 7.4.1.1. Belichting De belichting van de test is belangrijk vr een juiste weergave van de kleuren. Natuurlijk daglicht is een ideale lichtbrn. Het best wrdt de test afgenmen vr een venster dat daglicht uit het nrden ntvangt. Indien het niet mgelijk is met daglicht te werken, kan een kunstmatige lichtbrn gebruikt wrden. De lichtbrn met licht uitstralen met een kleurtemperatuur van 5000-7500 Kelvin (met een verlichtingssterkte van 1500-2000 lux p het werkvlak), bvb een TL lamp Philips TLD 86, 95 f 96, 18W gemnteerd p een statief. Na gebruik dient het nderzeksmateriaal afgeslten pgebrgen te wrden aangezien langdurige belichting kleurbeschadiging kan verrzaken. 7.4.2. ISHIHARA-TEST 7.4.2.1. Materiaal De Ishihara Test bestaat uit platen met cijfers en platen met krnkelende lijnen (de slangetjes) vr kinderen nder de 6 jaar en met ntwikkelingsachterstand. Er zijn verschillende edities van de Ishihara Test p de markt, waarbij het aantal platen verschilt. Richtprijs: 140 (24 platen), 170 (38 platen). 7.4.2.2. Uitvering De test begint met een demnstratieplaat, gevlgd dr een aantal screeningsplaten die telaten de nrmalen te nderscheiden van persnen met een prtan (rd)- f deutan (gren) defect. Tensltte zijn er een aantal platen die het nderscheid maken tussen een prtan- f deutandefect, alhewel zij hiervr vaak nvldende zijn. De Ishihara Test met cijfers is betruwbaar af te nemen vanaf de leeftijd van 7 jaar, de slangetjes kunnen gebruikt wrden vanaf 4 à 5 jaar. Bij gebruik van de slangetjes wrdt aan het kind gevraagd m met een penseel de krnkelende lijnen te vlgen tussen de twee uiteinden aangeduid met een kruisje. Krte uitveringen zijn sterk aan te bevelen en meest deltreffend. In het eerste leerjaar wrden bij vrkeur de platen met cijfers gebruikt. Als screening kan men gebruik maken van een beperkt aantal platen (cf. Ishihara-test 6 de ed.) 33 : 13 cijferplaten f, indien deze ng te meilijk zijn vr het kind, 6 platen met slangetjes. De vlgnummers van de platen verschillen vlgens de editie, maar men kan steeds dezelfde platen terugvinden. 24- plateneditie (zie bijlage 9A): cijferplaten: 1 / 2 / 3 / 4 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 14 / 15 / 16 / 17 platen met slangetjes: 24 / 23 / 22 / 21 / 19 / 18 38-plateneditie (zie bijlage 9B): cijferplaten: 1 / 2 / 3 / 6 / 9 / 10 / 11 / 14 / 15 / 18 / 19 / 22 / 23 platen met slangetjes: 38 / 36 / 34 / 31 / 29 / 27 In het kader van het systematisch screeningsnderzek in het eerste leerjaar geniet de krte uitvering van de Ishihara test met 13 cijferplaten de vrkeur. VWVJ Standaard Visus - 2003 97
De test wrdt bij brildragende kinderen afgenmen met bril aangezien nvldende gezichtsscherpte een crrecte lezing bemeilijkt. Getinte brillenglazen f lenzen beïnvleden de resultaten van de test. Een waarnemingsafstand van 75 cm dient gerespecteerd te wrden. Het is tegestaan m de platen schuin te huden indien de leerling hierm vraagt. Hierdr kan mgelijks de leesbaarheid wrden bevrderd. Nrmaal dient de leerling p drie secnden te antwrden, znder hulp van de nderzeker. 7.4.2.3. Afwijkingen en strategie De antwrden die de leerling geeft wrden aangeduid p het registratiefrmulier in bijlage 9. Uit de klm waarin eventuele fute antwrden zich bevinden, kan de aard van het defect afgeleid wrden: prtan (rd), deutan (gren) f erger defect. Geen futen: nrmaal kleurenzicht Fut in beneming Ishihara-platen in 1e leerjaar: - Enkel een fut bij plaat 74/21 (=plaat nr.7 in 24-plateneditie en plaat nr.9 in 38- plateneditie): in plaats van 74 wrdt 71 f 21 gelezen. Vermedelijk is de kleurenvisus dan nrmaal (aan de grens van een nrmale kleurenvisus). Ishihara-test te herhalen bij vlgend cnsult. - Andere futen wijzen p een vermeden van kleurzinstrnis: - Advies aan uders en leerkracht (zie flder in bijlage 10). - Ishihara-test te herhalen bij gericht cnsult in het 3 leerjaar. - Om aan uders en leerkracht een meer gericht advies te kunnen geven in verband met het mgaan met de kleuzinstrnis tijdens de schllpbaan kan het kind eventueel uitgendigd wrden vr een selectief nderzek p het centrum. - Om een advies i.v.m. studie- en berepsriëntering te kunnen frmuleren die vldende gefundeerd is, is bijkmend gespecialiseerd nderzek ndzakelijk m de diagnse met zekerheid te stellen. Leerlingen die hiervr in aanmerking kmen, wrden best naar een gespecialiseerde dienst drverwezen (zie lijst van universitaire diensten Ogheelkunde in bijlage 1). Een verzicht van de berepen waarbij bepaalde kleurzinstrnissen van belang kunnen zijn vindt men in bijlage 12 (zie k deel III, hfdstuk 4). Onbetruwbare test in 1e leerjaar - Ishihara-test herhalen bij gericht cnsult in 3 e leerjaar Tabel 10 Aanbeveling ivm het systematisch kleurzinnderzek in het CLB Klas Leeftijd 1 KO 3-4j 2 KO 4-5j 1 LO 6-7j 3 LO 8-9j 5 LO 10-11j 1 SO 12-13j 3 SO 14-15j Lcatie Schl Centrum Schl Schl Centrum Centrum Centrum Aanbevlen test 1 keuze = Ishihara (Selectie van 13 cijferplaten) - - VPK* - - - - VPK = CLB-verpleegkundige * Bij een nbetruwbare afname, test pnieuw afnemen bij vlgend cnsult. VWVJ Standaard Visus - 2003 98
Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging vr Jeugdgezndheidszrg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK WETENSCHAPPELIJK DOSSIER 2008 DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS Dr. Cécile Guérin Wetenschappelijk medewerker Prf. Dr. Karel Hppenbruwers Vrzitter VWVJ
STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS INHOUD 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? p 2 2. MATERIAAL p 2 3. WERKWIJZE p 3 4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN p 4 5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN p 5 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK p 5 7. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN p 6 VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 1
KLEURZINONDERZOEK: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? De SCREENINGSTEST bestaat uit een verkrte selectie van 6 Ishihara cijferplaten (in plaats van 13 platen): Om in het CLB naar kleurzinafwijkingen te screenen vlstaat het m 6 Ishihara-platen af te nemen, waarvan de eerste een demnstratieplaat is en de 5 vlgende de echte testplaten zijn. De selectie van deze 6 platen is grndig wetenschappelijk nderbuwd (cf. wetenschappelijk dssier in deel 1). Bij jnge kinderen die cijfers ng meilijk herkennen wrdt gebruikt gemaakt van een aanwijskaart. De platen met slangetjes wrden niet meer aanbevlen. Bij de TESTUITSLAG wrdt enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen : Per plaat wrdt vermeld welke futen typisch wrden gemaakt bij kleurzinafwijking. Andere futen wrden beschuwd als vergissingen en wrden niet meegeteld. Een SCREENINGSTRAJECT met een grtere flexibiliteit en betruwbaarheid: In het 1 ste leerjaar wrdt de verkrte Ishihara-test systematisch afgenmen ter gelegenheid van een gericht cnsult p schl. Bij kinderen die één f meerdere typische futen maken p deze eerste screeningstest, dient de Ishihara 6-platenselectie pnieuw in het 5 de leerjaar afgenmen te wrden, ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden ter gelegenheid van een algemeen cnsult p het centrum. In specifieke situaties - bvb p expliciete vraag van uders - kan de screening p een eerder tijdstip p het centrum plaatsvinden. 2. MATERIAAL Om aan de slag te kunnen met de nieuwe richtlijnen hebt u het vlgende materiaal ndig: Verkrte Ishihara-test met 6 cijferplaten: Om het nieuwe Ishihara-bekje vr het CLB samen te stellen, met u de 6 uitgekzen platen in uw eigen Ishihara-bek terugvinden en in de juiste vlgrde zetten. Naargelang de editie van de Ishihara-test die in uw centrum wrdt gebruikt, zal het aantal platen en de vlgrde hiervan verschillen. Om verwarring en futen te vermijden vragen we daarm m het verzicht in bijlage 1 te raadplegen. Daar vindt u alle infrmatie die u ndig hebt m deze pdracht gemakkelijk uit te veren (vlgrde van de platen, afbeeldingen, antwrdmgelijkheden bij nrmale kleurzin en kleurzinstrnis enz.). Geplastificeerde aanwijskaart Deze aanwijskaart (waarvan u een mdel in bijlage 2 vindt) is een hulpmiddel dat ntwikkeld werd m de testafname te vergemakkelijken bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen. Op deze kaart wrden alle cijfers in het Ishihara-lettertype vrgesteld. Jnge leerlingen kunnen hierp aanwijzen wat ze zien znder dat ze de cijfers heven te benemen. Uit een piltnderzek in het CLB is gebleken dat dit in vele gevallen een zeer efficiënt hulpmiddel is. Belichting De belichting van de test is belangrijk vr een juiste weergave van de kleuren. Bij vrkeur wrdt de test afgenmen nder een kunstmatige lichtbrn die licht uitstraalt met een kleurtemperatuur van 5000-7500 Kelvin en met een verlichtingssterkte van 1500-2000 lux p het werkvlak. Idealiter gebruikt u hiervr een TL lamp Philips TLD 86, 18W gemnteerd p een statief. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 2
Wanneer u niet ver dergelijke lichtbrn beschikt, neem dan de test af vlak bij een venster dat vldende daglicht uit het nrden ntvangt (cntrleer de belichtingsintensiteit dr middel van een luxmeter die u p de testppervlak plaatst). Opmerking: Indien u (eventueel met de hulp van een van uw technische schlen) zelf een statief vr TL lamp wenst te maken, dan dient u rekening te huden met de vlgende specificaties: Mdel van TL lamp: Philips TLD 86, 18W (richtprijs 5). Afmetingen van het statief: Breedte = ngeveer 60 cm (cf. breedte van de TL lamp zelf). Hgte = 28 à 30cm tussen de nderste kant van de TL lamp en het testppervlak (wat vereenkmt met een lichtintensiteit van 1500 lux, znder bijkmende lichtbrn in het lkaal). Zijdelingse afschermkappen m verblinding dr de TL lamp te vermijden. Hu rekening met het feit dat een vlledige afschermkap rnd de TL lamp de lichtintensiteit mgelijk verzwakt. Gebruik in dit geval een luxmeter m de ptimale hgte van het statief te bepalen. Registratiefrmulieren Om u te ndersteunen bij de interpretatie van de resultaten vindt u in bijlage 3 een vrbeeld van nieuw registratiefrmulier, waarp u per plaat de (al dan niet) typische futen kunt nteren. Twee geplastificeerde strmdiagrammen In bijlage 4 en 5 vindt u de strmdiagrammen vr testafname vlgens klasniveau (cf. bespreking hierna). 3. WERKWIJZE De nieuwe verkrte Ishihara-test vr het CLB bestaat uit 1 demnstratieplaat en 5 screeningsplaten. Vrbereiding De eerste plaat gebruikt u als efening m u ervan te vergewissen dat het kind de pdracht heeft begrepen (deze demnstratieplaat wrdt gelezen dr alle nrmale én kleurzingestrden). Bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen, kunt u de aanwijskaart aanbieden (zie bijlage 2). Laat de leerling hiermee efenen bij de demnstratieplaat. Bril De test wrdt bij brildragende kinderen afgenmen met bril aangezien nvldende gezichtsscherpte een crrecte lezing kan bemeilijken. Anderzijds kunnen getinte brillenglazen f lenzen de resultaten van de test beïnvleden. Geef daarm de vrkeur aan het testen znder bril, desnds p krtere afstand, wanneer de brilglazen getint zijn. Afstand Een waarnemingsafstand van 75 cm dient gerespecteerd te wrden. Het is tegestaan m de platen schuin te huden indien de leerling hierm vraagt. Hierdr kan mgelijks de leesbaarheid wrden bevrderd. Opbergen van het materiaal Na gebruik dient het nderzeksmateriaal afgeslten pgebrgen te wrden aangezien langdurige belichting kleurbeschadiging dr pigmentbeschadiging kan verrzaken. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 3
4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN Testuitslag Bij de interpretatie van de resultaten wrdt ng enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen. Dit zijn de cijfers die typisch gelezen wrden bij kleurzinafwijking. Bijvrbeeld: vr de tweede plaat is het juiste antwrd 8. Als de leerling hierin het cijfer 3 erkent, f helemaal geen cijfer ziet, telt het als typische fut, en dus als afwijkend resultaat. Andere futieve antwrden p deze plaat beschuwen we als vergissingen die niet in aanmerking kmen bij de telling van de futgelezen platen. Registratiefrmulier (zie bijlage 3) Op het nieuwe registratiefrmulier kunt u het antwrd van de leerling vr elke plaat mcirkelen. Er zijn aparte klmmen vrzien vr juiste antwrden versus typische futen. In de allerlaatste klm kunt u desnds k de niet typische futen nteren. Zdende leest u de testuitslag in één gpslag. Interpretatie van de testuitslag en strategie vr nazrg (zie strmdiagrammen in bijlage 4 en 5) Vr de interpretatie van de resultaten kiest u het gepaste strmdiagram naargelang de leeftijd (klasniveau) waarp het nderzek wrdt uitgeverd. Een verzicht van de juiste antwrden en typische futen per plaat wrdt p de linker kant van elk strmdiagram weergegeven. Bij leerlingen uit het 1 ste leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 4): a. Geen énkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d): 1. Infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke impact ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). 2. Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Gezien de jnge leeftijd van de kinderen (gemiddeld 6-jaar) en de testmstandigheden (die vaak ver van ptimaal zijn, bvb vr wat betreft de belichting in nderzekslkalen p schl) wrdt aanbevlen m vanaf één typische fut de Ishihara-test te herhalen bij een vlgend CLB-cnsult (p het centrum en nder ptimale belichtingsmstandigheden). Dit vermeldt u p de brief vr de uders. Bij nbetruwbaar resultaat (bijvrbeeld bij fut p de demnstratieplaat): Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Bij het cntrlenderzek in het 5 de leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 5): Vr de betruwbaarheid van testuitslag is het van belang m dit cntrlenderzek nder ptimale belichtingsmstandigheden uit te veren! a. Geen enkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d), infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke gevlgen ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). Om een vldende gefundeerd advies i.v.m. studie- en berepsriëntering te kunnen frmuleren, is het ndzakelijk m de diagnse met zekerheid te stellen dr bijkmend gespecialiseerd nderzek. Leerlingen die hiervr in aanmerking kmen, wrden best naar een gespecialiseerde dienst drverwezen (zie lijst van universitaire diensten Ogheelkunde, met geactualiseerde cntactgegevens in bijlage 7). Een verzicht van de berepen waarbij bepaalde kleurzinstrnissen van belang kunnen zijn vindt men in de standaard Visus, bijlage 12 (zie k standaard Visus deel III, hfdstuk 4). VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 4
5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN In plaats van een uniek screeningsmment is er nu sprake van een screeningstraject, dat als een cherent geheel is pgebuwd, en een grtere flexibiliteit biedt naargelang de specifieke situatie (van de leerling en van eigen CLB). Een verzicht van dit screeningstraject vindt u in bijlage 6. Bij de meeste kinderen beperkt het traject zich tt het wettelijk verplichte nderzeksmment dat systematisch plaatsvindt in het 1 ste leerjaar. Op specifieke vraag van uders f leerkrachten kan een vrafgaand nderzek al p kleuterleeftijd gebeuren. In dit geval - en gezien de beperkte betruwbaarheid van de screening p zeer jnge leeftijd - dient de Ishihara-test herhaald te wrden in het 1 ste leerjaar. Enkel bij afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar wrdt de test bij het algemeen cnsult in het 5 leerjaar herhaald, maar ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden. Op uitdrukkelijke vraag van uders (f leerkrachten) kan dit cntrlenderzek p een eerder tijdstip plaatsvinden. Dit zal eerder een uitzndering zijn, en is bedeld m enkele zeer specifieke situaties tch p een kwaliteitsvlle manier p te vangen, bvb wanneer uders zich zrgen maken f vr een leerling die zeer gemtiveerd is vr een bepaalde - en mgelijk prblematische - lpbaan. In dergelijk geval wrdt aanbevlen m het nderzek p het centrum en nder crrecte belichtingsmstandigheden te herhalen, zdat u een eventuele verwijzing crrect kunt dcumenteren. 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK Deze nieuwe richtlijnen zijn ntwikkeld m aan twee vrwaarden te vlden: enerzijds de kwaliteit van het screeningsresultaat en anderzijds de haalbaarheid van het prgramma in het kader van de huidige CLBcnsulten. Het feit dat de screeningstest bij smmige leerlingen met herhaald wrden, heft niet ndzakelijk tijdrvend te zijn. De nieuwe screeningsprcedure (met verkrte Ishihara-platenselectie, gebruik van aanwijskaart en testuitslag gebaseerd p aantal typische futen) zal de prprtie van leerlingen met een afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar drastisch den verminderen. Naast een hgere specificiteit (dwz minder vals-psitieve resultaten) wrdt het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar niet alleen krter maar k simpeler vr de kinderen, en dus minder tijdrvend binnen het CLB-cnsult. 6. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN Casus 1: Cbe (zie schema hierna) Cbe is een jngetje van 6 jaar, znder bijznderheden in zijn vrgeschiedenis. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar maakt hij géén typische fut. Op plaat 5 antwrdde hij wel 3 in plaats van 5: een vergissing, mgelijk te wijten aan zijn jnge leeftijd (f misschien aan de slechte belichting?). Dit valt alleszins niet nder de typische futen en telt dus niet mee. U mag hieruit besluiten dat Cbe een nrmaal kleurenzicht heeft. U nteert het in zijn dssier en heft verder geen speciale nazrg te plannen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 5
Casus 2: Pieter (zie schema hierna) Pieter is een jngetje van 6 jaar. Ok bij hem is er niets bijznders in de anamnese. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar leest hij alle platen crrect behalve de vijfde, waarp hij geen cijfer herkent. Dit is een typische fut. De uitslag is dus Eén typische fut. Dit is een twijfelachtig resultaat. U infrmeert de uders hierver en vermeldt dat het nderzek zal herhaald wrden in het 5 de leerjaar. Vier jaar later wrdt de test in het centrum pnieuw afgenmen, nder ptimale belichtingsmstandigheden. Pieter maakt ditmaal geen enkele fut meer. Uw besluit is dat Pieter een nrmaal kleurenzicht heeft. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 6
Casus 3: Tm (zie schema hierna) Tm is een jngetje van 4 jaar waarvan de meder aan de juf meldde dat haar eigen papa een kleurzinstrnis heeft. Zij hrde dat dit erfelijk kan zijn en vraagt de mening van de juf hierver. Ok de juf stelt zich vragen rnd het kleurzinvermgen van Tm. Op vraag van uders en leerkracht neemt u in de 2 de kleuterklas een Ishihara-test bij Tm af. Met 2 typische, en 1 atypische, futen wrdt bij hem een kleurzinstrnis vermed. Ouders en leerkracht kunnen hiermee rekening huden, in afwachting dat de afwijking p udere leeftijd bevestigd wrdt. In het 1 ste leerjaar wrdt de test pnieuw p schl afgenmen. Tm maakt dezelfde 2 typische futen. De atypische fut p plaat 3 is echter verdwenen. De uitslag blijft dus nveranderd. U meldt aan de uders dat de test in het 5 de leerjaar zal herhaald wrden, f eventueel vreger p hun expliciete vraag. Op deze laatste test - afgenmen nder ptimale belichting - maakt Tm een bijkmende derde typische fut, in die zin dat hij nu in staat is m het verstpte cijfer p plaat 6 te herkennen. Dit is zeer suggestief vr een kleurzinstrnis. U infrmeert de uders dat ze hun zn éénmalig in een gespecialiseerde dienst kunnen laten testen m het type en de aard van zijn kleurzinstrnis - en de mgelijke impact ervan p prfessineel vlak - in kaart te brengen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 7
Bijlage 1 Verkrte Ishihara-test: verzicht van de 6 geselecteerde cijferplaten vr afname in het CLB Plaat N 1 N 2 N 3 N 4 N 5 N 6 Afbeelding Type van plaat * Demnstratie Transfrmatie Transfrmatie Vanishing Vanishing Hidden digit Juist antwrd (= gelezen bij nrmaal kleurenzicht) (12) 8 5 6 5 -- Typische futen (= gelezen bij kleurzinafwijking) 3 -- 2 -- -- -- 5 Legende: -- = niet gelezen * Type plaat: Demnstratieplaat: Aangewend als aanlp tt het nderzek en vr het begrijpen van de pdracht. Ze wrdt gelezen dr alle nrmale én kleurzingestrde waarnemers Transfrmatie-type: Nrmaal kleurzienden lezen een symbl dat dr kleurzingestrden anders wrdt gelezen. De symblen zijn samengesteld uit smmige kleuren die kunnen verward wrden met de achtergrnd en andere die k vr kleurzingestrden duidelijk zichtbaar blijven Vanishing-type: Het symbl is slechts leesbaar vr nrmaal kleurzienden. Vr de kleurzingestrden wrdt het symbl nzichtbaar mdat de kleur ervan niet wrdt nderscheiden van de achtergrnd Hidden-digit-type: Enkel kleurzingestrden kunnen een symbl herkennen drdat zwel symbl als achtergrnd zijn samengesteld uit een mix van (vr nrmaal kleurzienden) verschillende kleuren. Kleurzingestrden verwarren de kleuren van de achtergrnd nderling en de kleuren van het symbl nderling VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Bijlage 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Bijlage 3 CLB-KLEURZINONDERZOEK ISHIHARA TEST (6-platenselectie) Naam:.. Datum: Klasniveau: Nr.plaat TYPE PLAAT JUIST ANTWOORD (mcirkelen) TYPISCHE ANTWOORDEN BIJ KLEURZINSTOORNIS (mcirkelen) ANDER ANTWOORD (nteren) 1 (Demnstratie) (12) 2 Transfrmatie 8 3 -- 3 Transfrmatie 5 2 -- 4 Vanishing 6 -- 5 Vanishing 5 -- 6 Hidden Digit -- 5 Legende: -- = niet gelezen Ttaal aantal typische futen = VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Bijlage 4 Juist Typische Fut (12) 8 3,- Ishihara - 6 cijferplaten - Eerste leerjaar * * Bij nbetruwbaar resultaat (vb. fut p demnstratieplaat): Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen 5 2,- Futls Geen typische fut Één typische fut Twee typische futen Meer dan twee typische futen 6 - Nrmaal kleurenzicht Twijfelachtig Vermeden van kleurzinstrnis Sterk vermeden van kleurzinstrnis 5 - - 5 Geen nazrg Infrmatie (via flder) Verkrte Ishihara-test herhalen in 5 leerjaar VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Bijlage 5 Juist Typische Fut (12) 8 3,- Optimale belichting! Ishihara - 6 cijferplaten - Vijfde leerjaar 5 2,- Futls Geen typische fut Één typische fut Twee typische futen Meer dan twee typische futen 6 - Nrmaal kleurenzicht Twijfelachtig Vermeden van kleurzinstrnis Sterk vermeden van kleurzinstrnis 5 - - 5 Geen nazrg Infrmatie (via flder) Vr diagnse: verwijzing naar gespecialiseerde dienst VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Bijlage 6 Klas 1 KO 2 KO 3 KO 1 LO 2 LO 3 LO 4 LO 5 LO 6 LO 1 SO 2 SO 3 SO. Leeftijd 3j 4j 5j 6j 7j 8j 9j 10j 11j 12j 13j 14j Kleurzinnderzek X X Eventueel p vraag (uders, leerkrachten, CLB-medewerker ) Systematisch p schl (f p het centrum) Bij afwijkend (f nbetruwbaar) resultaat in 1 LO: eenmalig hertesten p het centrum (ptimale belichting) Op specifieke vraag van uders kan hertesten vreger gebeuren Selectief nderzek p het centrum (ptimale belichting) VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update 2008 - Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers