Leskist PLUS-handleiding Waterkringloop Groep 7-8

Leskist PLUS-handleiding Waterkringloop Groep 7-8 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving

Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Eduniek: Erna Bod, Tjeerd Mijnster, Nicky Mertens Illustratie Onbekend Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan Eduniek CED/groep BuitenWijs Waterkringloop 2

Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 6 7 In het kort 4 Meervoudige Intelligentie 5 Coöperatief leren 7 Woordenschat 8 ICT 10 Burgerschap 11 Samenhang in het onderwijs 12 BuitenWijs Waterkringloop 3

1 In het kort De PLUS-handleiding is geschreven voor scholen die de leskist van BuitenWijs willen integreren in hun dagelijks lesgeven. Om dat mogelijk te maken hebben we de leskist bekeken vanuit verschillende invalshoeken: 1. Meervoudige intelligentie 2. Coöperatief Leren 3. Woordenschat: kernbegrippen 4. ICT 5. Burgerschap 6. Samenhang met andere vakgebieden We beschrijven in zes hoofdstukken een aantal mogelijkheden die het gebruik van de leskist in de klas kunnen verrijken. Het staat iedere leerkracht vrij die suggesties er uit te halen, die zinvol lijken. Het is geen totaalaanpak. Scholen, die het concept van Meervoudige Intelligentie in hun onderwijs een plek hebben gegeven vinden het vaak prettig als aangegeven wordt welke intelligenties in de activiteiten aan bod komen. Voor deze scholen zijn de activiteiten van de lessen geanalyseerd. Voor verdere uitwerking worden vaak ook suggesties gedaan. Sommige scholen zijn al gewend om het samenwerken van kinderen met behulp van de didactische leerstrategieën van Kagan uit te voeren. Voor deze scholen is hoofdstuk 2 een hulp: welke didactische leerstrategie kan ik hier gebruiken, zodat het alle kinderen leren van het samenwerken, zodat alle kinderen een bijdrage leveren. De begrippen die in hoofdstuk 3, woordenschat zijn genoemd zijn enerzijds te beschouwen als doelwoorden, begrippen, die na afloop gekend moeten worden. Anderzijds kunnen de beschrijvingen en woordkaartjes ook gezien worden als hulp bij het uitleggen van lastige begrippen en moeilijke woorden. De link met ICT is niet altijd uitgebreid uitgewerkt. De suggesties in dit hoofdstuk kunnen gezien worden als verrijking of als extra voor kinderen, die geboeid zijn door het thema. In het kader van Burgerschap willen scholen daar waar het kan stilstaan bij de keuzen, die kinderen en volwassenen kunnen maken. Veel thema s binnen Natuur en Milieu lenen zich voor het bewust reflecteren op gedrag en de consequenties van gedrag. In hoofdstuk 5 staan suggesties beschreven om aandacht voor Burgerschap in het gebruik van de leskist vorm te geven. Een discussie houden over het thema van de leskist is het functioneel toepassen van oefeningen vanuit het vakgebied taal, het lezen van een infokaart is het toepassen van vaardigheden geleerd bij begrijpend lezen, een weerbericht schrijven is een oefening in stellen. Waar duidelijke linken liggen beschrijven wij deze, zodat de samenhang met andere vakgebieden zichtbaar wordt voor u als leerkracht, maar ook voor kinderen. BuitenWijs Waterkringloop 4

2 Meervoudige Intelligentie De leskist bestaat uit drie lessen. In de eerste twee lessen voeren kinderen in tweetallen een aantal proefjes en opdrachten uit. De antwoorden die kinderen hierbij hebben gevonden worden gebruikt bij de afsluitende les, waarin ze het waterkringloop-spel spelen. De leskist bestaat uit vijf lessen. De lessen zijn ontworpen volgens het schema verhalend ontwerpen. We hebben de leskist voor u geanalyseerd op mogelijkheden om in de klas bewust met Meervoudige Intelligentie om te gaan. De activiteiten uit de leskist zijn voor u geordend op de acht intelligenties, waarop een beroep wordt gedaan. Hiermee kunt u in de klas bewust activiteiten laten uitvoeren door kinderen vanuit de visie van het MATCHEN STRETCHEN VIEREN. Een korte toelichting op de begrippen Matchen-Stretchen-Vieren: Matchen:» Maak een match tussen de sterke en minder sterk ontwikkelde intelligentie om een ingang tot de leerstof te vinden.» Twee kinderen met verschillende intelligentieprofielen die samen werken Stretchen:» Een weinig ontwikkelde intelligentie als het ware oprekken om een evenwichtiger intelligentieprofiel te verkrijgen. Het is gericht op het bewerkstelligen van Brede ontwikkeling» Door kinderen samen te laten werken is dit gemakkelijker te bereiken Vieren:» Het uitvoeren van een opdracht die helemaal past bij de sterke intelligentie(s) van een kind. Dit is wat elk kind graag doet omdat het een sterke succeservaring oplevert. De activiteiten van de BuitenWijs leskist: LES Voorkennis: Wat weet je ervan? Wat denk je aan bij waterkringloop? Leg uit : Waar is water? Opdrachten maken: Klamme handen Uitademen DE VOLGENDE INTELLIGENTIES KOMEN VOOR: verbaal-linguïstisch, intrapersoonlijk verbaal linguïstisch, intrapersoonlijk, interpersoonlijk verbaal- linguïstisch naturalistisch, logisch-mathematisch, verbaal-linguïstisch, interpersoonlijk naturalistisch, logisch-mathematisch Verdamping? Neerslag? Wat valt er? verbaal-linguïstisch verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk Regen? Laat het regenen Hoeveel valt er? Vier wegen Zakt het weg? Waar blijft het? Grondwater verbaal-linguïstisch, visueel-ruimtelijk verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk naturalistisch, lichamelijk-kinesthetisch, logisch-mathematisch logisch-mathematisch verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk lichamelijk-kinesthetisch, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk BuitenWijs Waterkringloop 5

Water in de grond Elke liter telt Schoon water Rioolstart Overstort Waterzuivering Bezinken Drinkwatergebruik verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch lichamelijk-kinesthetisch, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch, interpersoonlijk verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch interpersoonlijk, lichamelijk-kinesthetisch, logisch-mathematisch intrapersoonlijk, logisch-mathematisch verbaal-linguïstisch, logisch-mathematisch Organisatie De proefjes kunnen gedaan worden in een circuit. Kinderen komen dan in twee lessen in aanraking met zeven intelligenties. De muzikale intelligentie ontbreekt bij de proefjes. Extra Hieronder geven we suggesties voor verwerkingsactiviteiten, die ontworpen zijn vanuit het denken in Meervoudige Intelligentie. Ook bij deze activiteiten kan het denkkader matchen stretchen vieren gebruikt worden. KUN JE Visueelruimtelijk» Andere kringlopen bedenken en in stappen uitwerken?» Bij klasgenoten een onderzoek doen naar de mogelijkheden die zij zien om op school water te besparen?» Zelf in een tekening weergeven hoe de waterkringloop in elkaar steekt?» Zelf een andere kringloop in beeld brengen? Mag met eigen gekozen visuele media, bv foto s.» Een prentenboek maken voor groep 3 waarin een kringloop voor 6- jarigen duidelijk wordt.» Een mindmap maken over en zelfgekozen kringloop, met alle begrippen en woorden die er bij passen.» Uitleggen wat de kringloopwinkel te maken heeft met een kringloop als er geen kringloop in de winkel wordt verkocht. Naturalistisch» Een kringloop maken van een zonnebloem.» Een kringloop maken van een vlinder. Muzikaalritmisch verbaal-linguïstisch, visueel-ruimtelijk, intrapersoonlijk, logischmathematisch Logischmathematisch Verbaallinguïstisch Lichamelijkkinesthetisch Interpersoonlijk intrapersoonlijk Muziekfragmenten opzoeken die met water hebben te maken: watervallen, stromend water, ed.. Spelletjes bedenken die je met kinderen uit je klas kunt doen waarbij water belangrijk is. In beeld brengen waarom Nederlanders anders omgaan met water dan inwoners van Afrika. Je eigen mening geven over duurzaam watergebruik in Nederland. BuitenWijs Waterkringloop 6

3 Coöperatief leren De leskist Waterkringloop bestaat uit drie lessen. In de eerste twee lessen voeren kinderen in tweetallen een aantal proefjes en opdrachten uit. De antwoorden die kinderen hierbij hebben gevonden worden gebruikt bij de afsluitende les, waarin ze het waterkringloopspel spelen. In de leskist Waterkringloop wordt vaak aangegeven dat het goed is om kinderen in tweetallen te laten spreken of werken. Er wordt echter niet aangegeven hoe dit georganiseerd kan worden, welke werkvormen daarbij geschikt zijn. Het is zinvol om alle werkbladen van de leskist in tweetallen te laten maken: door erover te spreken met elkaar leren kinderen hun gedachten onder woorden te brengen. Pas dan ervaren ze of ze het goed weten of dat ze nog onzeker zijn over hun antwoorden. Er is een grote valkuil: als niet geregeld is hoe kinderen samen werken, is het goed mogelijk om mee te liften, om het kind dat het eerst weet alle antwoorden te laten bedenken, om steeds hetzelfde kind de antwoorden te laten noteren. Dat is uitdrukkelijk niet de bedoeling van samenwerken. Dan heeft het samen werken ook geen meerwaarde. Regelen van de interactie is dus nodig. Wij gebruiken hiervoor de coöperatieve leerstrategieën van Kagan. Deze staan beschreven in zijn boek: Coöperatieve Leerstrategieën (Bazalt, 2010). Wij geven bij elke les aan welke didactische structuren geschikt zijn: LES COÖPERATIEVE WERKVORMEN Les 1 Inleidend gesprek Introductie: Werkblad 1 waterkringloop Werkblad 2 waar is water? TafelRondje per tweetal, gevolgd door Tweegesprek op tijd Tafelrondje per tweetal, gevolgd door Twee vergelijk Les 1 en 2:Opdrachten maken Tweetal coach Les 3: Waterkringloop spel spelen Volg de spelinstructies. Benadruk dat kinderen als tweetal serieus hun werkbladen hebben gemaakt en dat ze daarvan hebben geleerd. Als tweetal kunnen ze nu hun kennis verzilveren, dus overleg over de antwoorden en strategieën leidt tot het behalen van meer fiches. In het verwoorden zit de kracht: het leren wordt bekrachtigd en kinderen krijgen van elkaar feedback op de wijze van verwoorden van het geleerde. Evaluatie leeropbrengst Evaluatie Spel Tafelrondje Rondpraat BuitenWijs Waterkringloop 7

4 Woordenschat De leskist Waterkringloop bestaat uit drie lessen. In de eerste twee lessen voeren kinderen in tweetallen een aantal proefjes en opdrachten uit. De antwoorden die kinderen hierbij hebben gevonden worden gebruikt bij de afsluitende les, waarin ze het waterkringloopspel spelen. In de leskist Waterkringloop worden begrippen als bekend verondersteld, die mogelijk niet bij alle leerlingen ook daadwerkelijk bekend zijn. Voor het zelfstandig maken van de opdrachten is het echter noodzakelijk dat kinderen de begrippen kennen. Uitbreiding van de woordenschat met 10 woorden, die passen bij het thema van de leskist is functioneel en ook haalbaar. In spelvorm kunnen de woorden vooraf bekend gemaakt worden. Daarom is een woordenlijst met omschrijvingen en gebruik in zinnen aan de leskist toegevoegd. Een kopie voor de kinderen met een geringe woordenschat is zinvol als naslag. BEGRIP/WOORD OMSCHRIJVING IN EEN ZIN... Kringloop Herhaling van stappen tot de beginsituatie weer is bereikt. Door de waterkringloop raakt de hoeveelheid water op aarde nooit op. Verdamping Van vloeistof in damp veranderen. Door verwarmen van water ontstaat verdamping. Infiltratie Al stromend ergens in naar binnen komen. Als regenwater wegzakt in de bodem noemen we dat infiltratie. Grondwaterwinning Uit de grond halen van grondwater om er drinkwater van te maken. Drinkwater uit de grond halen noemen we grondwaterwinning. Atmosfeer Dunne deken van lucht die de aarde bedekt. Een ander woord voor atmosfeer is dampkring. Bodembedekking Wat groeit op de bodem zodat je de grond niet meer ziet. Gras is een bodembedekking, maar asfalt ook. Zuiveringsinstallatie Machine die het water schoon maakt. In een zuiveringsinstallatie wordt ons afvalwater weer schoon gemaakt. BuitenWijs Waterkringloop 8

Drinkwater Goed smakend water dat geen gevaar voor de gezondheid oplevert. Drinkwater komt bij ons in Nederland gewoon uit de kraan. Riool Buis voor de afvoer van vervuild water in huizen. Water dat we gebruiken om het toilet door te spoelen gaat door het riool. Waterzuivering Het schoon maken van het afvalwater. Waterzuivering gebeurt in verschillende stappen om vuil water schoon te maken. Hoe kun je op een speelse manier kinderen actief met de begrippen in aanraking brengen? Woorden laten oefenen van de woorden door» alle kaartjes door elkaar gooien en in tweetallen de goede bij elkaar te zoeken» in tweetallen te flitsen (wat betekent...)» Mix en Ruil: alle kinderen hebben een kaartje in de hand. Wat is drinkwater, denk jij? Hoe noem je een buis voor de afvoer van huisvuil en toilet? Kaartjes ruilen en nieuw tweetal vormen. In opbouw:» Eerst passief, later actief.» Eerst woord en betekenis, later betekenis: wat is het woord.» Vervolgens welk woord in de zin hoort bij deze leskist? Wat betekent het woord? BuitenWijs Waterkringloop 9

5 ICT In de leskist Waterkringloop wordt geen gebruik gemaakt van ICT. Veel scholen vinden dit een gemis en zouden graag beeldmateriaal op het digibord tonen als ondersteuning of vinden het prettig als er ook mogelijkheden zijn om bijvoorbeeld een webquest te doen. We doen een aantal suggesties voor aanvullende ICT mogelijkheden: Webquest water Voor groep 6,7 en 8 Vindplaats: http://www.webkwestie.nl/watersite/ Film van 2 min over waterkringloop Vindplaats: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/200 60913_waterkringloop Informatie over water: gebruik, gezondheid, beheer, waterbouw, etc., etc. Vindplaats: http://www.waterland.net/ Meest gestelde watervragen Vindplaats: http://www.watermuseum.nl Veel filmpjes op de site, die allemaal over water gaan. Vindplaats: http://www.kinderpleinen.nl/showplein.ph p?plnid=1832 Lesbrief om onderwerp uit te werken in aardrijkskunde les. Vindplaats: http://watercanon.nederlandleeftmetwater. nl/downloads/lespakket_groep_7_8_derde _druk.pdf Webpad water voor groep 7/8 Vindplaats: http://webpad-water.yurls.net/ index.php?mod=yurlspage&pageid=33312 Webjes, weetjes, doepaden, kiespaden, minipaden, webpaden en verwijzingen naar beeldbank en andere informatie Vindplaats: http://weetje-water.yurls.net BuitenWijs Waterkringloop 10

6 Burgerschap De leskist Waterkringloop bevat enkele burgerschaps-elementen:» Inzicht krijgen in de waterkringloop en hoe je (samen met anderen) op een verantwoorde manier om kunt gaan met water. In de leskist wordt dit besef genoemd. In het gebruik van de leskist Waterkringloop kan de leerkracht de link naar burgerschap ook uitbreiden. De E van NME (Educatie) wordt dan nadrukkelijk benoemd. De lessen gaan dan verder dan kennis en vaardigheden (inhoud, lesstof), maar richten zich vooral ook op:» Stilstaan bij gedrag en de gevolgen van dat gedrag voor zichzelf en anderen.» Kunnen kiezen voor bepaald gedrag en daarvoor dus ook zelf verantwoordelijk zijn.» Onderkennen van het leven in een samenleving van allemaal verschillende mensen, die allemaal hun eigen mening, gewoonten en wensen hebben. Om samenleven op een prettige manier te regelen zijn regels en afspraken nodig, evenals wetten waaraan ieder zich houdt. Uitbreiden van het Burgerschaps-element: Voeren van een debat over stellingen (debat moet apart worden ingeoefend)» Als water toch niet op kan, hoeven we ook geen water te besparen» Ieder gezin kan zeker 20% op water besparen en moet dat ook doen om onze aarde leefbaar te houden» Kinderen moeten hun ouders opvoeden om water te besparen Naar aanleiding van het invullen van het werkblad Elke liter telt Discussie in teams Opstel Voor en tegenstanders» Nu je weet hoeveel water je gebruikt, kun je kiezen of je dat zo laat of dat je gaat besparen op het watergebruik.» Wat kies je en waarom? Wat zijn de consequenties? Actie voorbereiden» Er zijn landen waar kinderen sterven omdat het water dat ze drinken niet schoon is. Wat moet daar gebeuren? Wat kunnen wij onze klas daar aan doen? Eigen mening vormen, standpunt bepalen» Ieder gezin moet voor waterzuivering betalen, ook als je regenwater door je wc spoelt. Is het dan toch zinvol om het te doen? BuitenWijs Waterkringloop 11

7 Samenhang in het onderwijs De leskist kan functioneel worden ingepast in lessen die in diezelfde week gegeven worden. Er ontstaat voor kinderen dan samenhang in de lessen van de week. Dit kan ook zonder dat er gekozen wordt voor een thema-aanpak. De meest eenvoudige manier is door opdrachten die u wilt uitvoeren binnen de lessen taal en lezen te laten uitvoeren. We denken dan vooral aan: Begrijpend lezen De geleerde vaardigheden toepassen in een tekst over waterkringloop. Stellen Een brief schrijven naar een waterzuiveringsbedrijf met de vragen die nog in de klas leven vragen bedenken als u een gast in de klas uitnodigt bereidt de klas zich voor op vragen, die gesteld kunnen worden. Deze vragen moeten in goed Nederlands worden gesteld. Mondelinge taal Een debat, discussie, argumenteren, mening vormen, feit en mening onderscheiden. Bij deze leskist is het goed mogelijk om: Infokaarten in te zetten bij begrijpend lezen Maken van een schema. Mondelinge taal» Nieuw schema waterkringloop gebruiken om in eigen woorden te vertellen hoe de waterkringloop verloopt (zie schema s onder deze tabel» Debat: is het zinvol om water te besparen?» Verslaan van een onderzoek naar mensen in je omgeving die zuinig zijn op water Discussie op papier (in tweetallen) De een is voor waterbesparing, de ander is tegen. Bedenk argumenten. Maak een tweespraak waarbij jullie om-de-beurt reageren op elkaars standpunt vanuit je eigen stellingname. Actie voorbereiden: Posters maken Brieven schrijven Email sturen naar een school in het buitenland Er zijn landen waar kinderen sterven omdat het water dat ze drinken niet schoon is. Wat moet daar gebeuren? Wat kunnen wij onze klas daar aan doen? Maken maquette / kijkdoos In beeld brengen van de waterkringloop Herkennen van andere kringlopen Van gras naar mest naar gras Van kleding naar vloerkleed BuitenWijs Waterkringloop 12