Inhudspgave Intern recht... 2 Persnen- en familierecht... 2 Inleiding... 2 Rechtsbekwaamheid... 3 Handelingsbekwaamheid... 11 Rechtspersnen... 40 De familie... 41 Huwelijk... 49 Echtscheiding... 60 Zakenrecht... 65 Inleidende begrippen... 65 Eigendm, bezit en detentie... 68 Beperkte zakelijke rechten... 93 Zakelijke zekerheden... 100 Opgelet... 104 Verbintenissenrecht... 106 Inleiding... 106 Classificatie van brnnen van verbintenissen... 106 Cntractenrecht... 107 Quasi-cntracten... 134 Delicten en quasi-delicten... 134 Erfrecht... 146 Inleiding... 146 Rmeinen... 146 Vr de franse revlutie... 146 Franse revlutie... 158 Burgerlijk wetbek... 160 Na 1804... 161 De tekmst... 162 Huwelijksvermgensrecht... 163 Essentiële begrippen... 163 Rme... 163 Germanen... 163 Leenrecht ancien regime... 164 Gemeenrecht ancien regime... 164 Franse revlutie, BW en later... 166 2007: samenwnenden... 167 1
Intern recht Persnen- en familierecht Inleiding Onderscheid Nu duidelijk nderscheid Onderscheid in het verleden minder duidelijk, mdat men ten met ttaal andere uitgangspunten werkte. Vermgensrecht Persnen- en familierecht hudt zich bezit met niet in geld waardeerbare rechten; het vermgensrecht daarentegen is gericht p de in geld waardeerbare rechten. Men kan ze vervreemden. Persnen- en familierecht Term persnen- en familierecht In enge zin In ruime zin Verschil met vermgensrecht Waardering in geld Vermgensrecht te vervreemden, persnen- en familierechten niet Invled RRe grt (itt persnen-en familierecht: van MEse rsprng) Verschil tussen de 2 zit hem in het feit dat vermgensrecht ver rechten gaat die u in geld kan waarderen. Familierecht daarentegen gaat niet m dingen die u in geld kan waarderen. à bij de Rmeinen gebruiken ze die definities niet! Als het gaat m vermgensrecht gaat de invled van de Rmeinen heel grt zijn, als het gaat m persnen- en familierecht zal vral ns gewnterecht en canniek recht grte rl spelen. Basisbegrippen Kmen uit de 19 de eeuw Zeer belangrijk Rechtssubjecten: mensen: hebben rechten en verplichtingen (persn) Rechtsbjecten: dingen: hebben geen rechten en verplichtingen (zaak) Maar: rechtspersnen Dierenrechten à valt ver te discussiëren Juridische persnlijkheid: rechtsbekwaamheid: hebben van rechten Het geheel van rechtsbelangen en verplichtingen Rechtsbekwaamheid: de bekwaamheid m rechten uit te efenen dr het stellen van RH en Handelingsbekwaamheid: uitefenen van rechten (rechtshandelingen) Feiten, rechtsfeiten, rechtshandelingen Niet elke gebeurtenis is vr het recht relevant Er zijn gewne feiten die geen enkel juridisch gevlg hebben, maar k rechtsfeiten die rechtsgevlgen hebben. Als die gevlgen gewild 2
zijn nemt men dat een RH, maar die gevlgen kunnen k niet gewild zijn. Wrdt bepaald dr leeftijd, geslacht f de geestelijke/lichamelijke testand Opgelet: rechts- en handelingsbekwaamheid vallen niet ndzakelijk samen Rechtsbekwaamheid Staat van persnen Nu: vrijheid en gelijkheid Vr 1795: geen vrijheid, geen gelijkheid Wel verschillen in rechtsbekwaamheid Vrij/nvrij Slavernij bij de Rmeinen (EXAMEN!!) Juridische betekenis slavernij: slaven zijn dingen Juridische therie is niet geheel hudbaar à systeem werkt niet Opkmt beschermingsmaatregelen Bv je mag je slaaf niet zmaar dden, je met een gede reden hebben Bv je mag meder en kind niet apart verkpen Men wil slaven in het ecnmisch leven laten ptreden Speciale actines als slaven ptreden in het ecnmisch leven à bedeld mdat meester er vrdeel zu van hebben Peculium: meester kan deel van zijn vermgen afsplitsen m te laten beheren, slaaf kan daarmee cntracten afsluiten en handelsactiviteiten uitveren BV als slaaf geneg verdient mag hij wat van dat geld vr zichzelf huden, en zich daarmee evt uiteindelijk vrijkpen Vrijlating Dan wrdt slaaf rechtssubject, een mens Vrijgelatene heeft echter ander statuut dan vrijgebrene + Niet elke vrijgelatene verkrijgt het Rmeins burgerrecht Juridische sciale Het kan zijn dat uw juridisch statuut laag is, dat u slaaf bent, maar dat uw sciale statuut hg is Bv u bent lievelingsslavin van de keizerin, dan kan het zijn dat je zelf slaven hebt! Hrigheid (EXAMEN!!) Ontstaan Ontstaan drdat smmige slaven het beter kregen, en vrije mensen het slechter kregen Hrige = halfvrije Tussengrep tussen wat vreger slavernij was, en vrije persnen Persn die wel rechten heeft, zij het minder rechten dan iemand die vlledig vrij is Inperkingen vrijheid 3
Bv u wilt truwen met andere heer: het kan zijn dat u taks met betalen = frmariage / chevage = kpcijns Halve gave = als u sterft gaat helft van uw gederen naar de heer Beste cateel: als u verlijdt heeft uw heer recht p het beste rerend ged Drgeven statuut hrige Via de meder drgegeven à statuut meder is bepalend à reden: je bent zeker dat kind van de meder is, van vader ben je dat z zeker niet Verdwijnen hrigheid vanaf 12 de E. In de steden is men vrij en in de nieuw ntgnnen gebieden zijn de inwners slechts aan beperkte lasten nderwrpen. Willen de heren vermijden dat hun hrigen wegvluchten, meten ze hun situatie verbeteren. Dit leidt al vlug tt het verdwijnen van de hrigheid in meer welvarende gebieden, zals het graafschap Vlaanderen. à uitz: inwners Land van Aalst bleven tt Fr Rev nvrij Juridische sciale Onvrijheid was eerder een ngemak dan een verstikkende last Er zijn nvrije persnen die hge sciale status hebben Bv ministeriales = mensen die hrig zijn maar die een hge sciale status hebben. Nrmaalgezien bij ns in VL waren dat mensen die nvrij waren, maar tegelijkertijd tt de grep der ridders behren. à clan van de Erebalden: familie van ministerialen, heel machtig, k al was het familie van hrigen! Slavernij is niet verdwenen Juridisch gezien bestaat het niet meer, maar ng altijd hpen dingen die vereenstemmen daarmee. Bv pas enkele jaren geleden in Mauritanië afgeschaft. Bevrrecht/niet-bevrrecht Nu bestaan er geen vrrechten meer Adel (niet vr EX) Nu: ideaal is gelijkheid Vreger: ideaal zijn privileges Criteria Leen, heerlijkheden hebben Bepaalde levenswijze Edelman ridder Adel dr gebrte, ridder wrd je dr de ridderslag Adel dr afstamming (een van de uders f beide uders?) f dr adelbrief Één van de uders was adel, was rsprnkelijk vldende m k van adel te zijn Vlaanderen echter mesten beide uders van adel zijn na 1200 veranderd: k in VL als 1 van je beide uders adelman was, was het in rde Later kmt daarbij dat vrst je tt adel kan maken dr adelbrief daardr kmt veel meer adel bij, nderscheid tussen ude en nieuwe adel men gaat zeggen: vrtaan ben je alleen maar adellijk als je vader van adel is Vrrechten edelman (rechtsmacht? Familierecht, prestige) Vrrang van rechtsmacht: je kmt niet vr lkale rechtbank, maar vr een hgere rechtbank waar gelijken je berdelen Adel had vral te maken met prestige: 4
Vreger p de eerste rij zitten was belangrijk, nu niet meer Sleep aan kleed mcht enkel bij hgere adel Maar: adel had geen fiscale privileges! Adel nu Adellijke titels Clerus (niet vr EX) Wie? Tnsuur Srt haarti à mensen die geen clerus waren hadden idee m hun haar k z te scheren m k privileges clerus te hebben à dus misbruik, daarm later k kleed dragen en nder macht van een priester Gevlgen statuut Niet altijd huwelijksverbd Hgere wijdingen mgen niet truwen, lagere wijdingen mgen wel truwen (maar geen bigamie: k na elkaar is het bigamie, dus als vruw 1 dd, mag je geen 2 de hebben) à subdiaken: mag truwen als paus zn testemming geeft Publiekrecht Geen belastingen Privaatrecht: vrrang van rechtsmacht Maar negatief: Bepaalde berepen niet uitefenen Men wil niet dat clerici winstgevend berep uitefenen, want neerlijke cncurrentie vlgens de kerk, mdat clerici meer aanzien hebben Erfrecht: k nu ng verblijfselen Als u in klster intreedt wrdt u beschuwd alsf u verleden bent reden: schrik dat u alles aan klster zu geven, dus eerst alles aan uw erfgenamen geven Overblijfsel: schenkingen die u geeft aan pastr terwijl u ddgaat, zijn niet geldig Vreemdelingen Bij de Rmeinen Rmeinen <> peregrini (vreemdelingen?) Iemand die in Rmeins rijk wnt, maar geen rmeins burger is, is peregrinus, niet zzeer een buitenlander Ius civile: vr de Rmeinen. Vr de vreemdelingen geldt in principe hun eigen recht. à Vreemdelingen zijn rechtsbekwaam, maar hebben geen rechtsbekwaamheid gv het Rmeins Recht. à Tussen Rmeinen en vreemdelingen/vreemdelingen nderling: ius gentium Vrrechten Rmeinen a cnnubium, cmmercium 5
Ius hnrum = u kunt als magistraat gekzen wrdne Ius suffragii = stemrecht, u kan stemmen vr die magistraturen Cnnubium: recht m naar Rmeins recht geldig huwelijk te sluiten Cmmercium = recht m bepaalde rechtshandelingen te stellen naar het Rmeins recht Vb legis acti: kn alleen dr Rmeinen wrden gedaan Als u cmmercium hebt kunt u RH stellen die alleen dr Rmeinen kunnen gesteld wrden Rmeins burger kan niet geflterd wrden znder gerechtelijk bevel, een vreemdeling wel Binnen de categrie van de vreemdelingen bestnden verschillende gradaties drdat bepaalde grepen vreemdelingen er beter dan wel slechter aan te waren à 212 nc verlr dit nderscheid aan belang: Cnstituti Antniniana maakte bijna alle inwners van het rijk Rmein à nderscheid verlr sterk aan belang Verkrijging Rmeins burgerschap Vrijlating naar ius civile Verlening (bv sldaten) burgerschap dr verheid Sldaten mesten 20 jaar dienst den in de Rmeinse legienen m Rmeins burger te kunnen wrden Gebrte Opgelet! 3 manieren: Vader Rmein X Rmeinse Of Rmein x Vreemdelinge met cnnubium Meder Rmeinse: haar kinderen zijn k Rmein à meder det er niet te, zdra Rmeins is in rde Srten peregrini Veel verschillen Bevrrecht: latini (rsprnkelijke inwners streek rnd Rme) Oude latini: hebben alle rechten van de Rmeinen, behalve ius hnrum, bedeling dat je magistraat wrdt in je eigen stad Latini van de klnies: latini klniani: hebben alle rechten van de Rmeinen behalve ius hnrum en k geen cnnubium à niet erg, want je leeft in klnie ver van Rme, dus dan ga je k geen Rmeinse tegenkmen m te truwen Latini iuniani: vrijgelaten slaven, slaven die niet vrijgelaten zijn naar ius civile: zelfde als latini klniani, maar hebben k geen erfrecht Gewn: peregrini van een bepaalde staat Vlkeren die dr Rmeinen verwnnen zijn waarna Rme daarmee verdrag geslten heeft dat zegt dat ze eigen recht mgen huden Gediscrimineerd: dediticii Degene die zich nvrwaardelijk aan Rme hebben vergegeven: hebben hun eigen recht dus niet vergehuden Welk recht van tepassing p hen? Ius gentium is p hen van tepassing Geen Rmeinen 6
è Rmeinen spelen k met die categrieën Evaluatie: Rmeins systeem Veel verschillen à chas Bevrderde wel integratie p lange termijn Op zich ged systeem, duurt gewn te lang Na de Rmeinen Wie is vreemdeling? Vreemdeling = niet-inbrling Degene die niet van hier is, is de vreemdeling Inbrling = de eigen mensen, he bepalen zij dat? Cmplexe situatie want men heeft een meervudig burgerschap à Fr Rev liet meervudig burgerschap verdwijnen Bepalen dr Ius sli (recht van de bdem) à plaats waar u gebren bent, die natinaliteit hebt u VS is typisch ius sli land Ius sli typisch vr immigratielanden Ius sanguinis (recht van het bled) à men gaat kijken naar van wie je afstamt, naar je vader dus Duitsland is typisch ius sanguinis Typisch vr emigratielanden Vr FR Revlutie: in principe ius sli 19 de eeuw: ius sanguinis via vader Betwisten natinaliteit Ingewikkeld systeem, want je kan z ver teruggaan! Plitiek belang 20 ste eeuw WOII: buitenlandse sldaten maken kind met meisje van hier, grt prbleem want buitenlandse sldaten kind heeft dan geen natinaliteit! Ius sanguinis via uder Belangrijker wrden ius sli Negatief: kleinkinderen emigranten Psitief: kleinkinderen immigranten : zullen Belgen zijn Inbrling wrden Vreger Steden: men kan burgerschap van de stad verkrijgen indien men aan een paar vw en vldet: een taks betalen, enige tijd in de stad verblijven en een getruwheidseed afleggen Naturalisatie: vrst kan naturalisatiebrieven verlenen (iemand wrdt dan beschuwd als inbrling) In Brabant: Naturalisatie: gaf u niet alle rechten van de brabanders, Brabantisatie wel Huwelijk vr vruwen: autmatisch 7
Oude systeem is gewn, een vruw is aanhangsel van haar man, vruw krijgt dus natinaliteit man 19 de eeuw: ngeveer zals vrdien Vruwen dr huwelijk Naturalisatie: met vernemen van het Brabantse systeem (nl nderscheid tussen grte en kleine naturalisatie en alleen de grte naturalisatie verleent rechten) 20 ste eeuw: Huwelijk: dr keuze, k vr mannen Vruw geen aanhangsel meer van man, dus als je truwt maakt het niet uit f je met mannelijke/vruwelijke Belg truwt: als je truwt met Belg kan je Belg wrden Er is een ptierecht, niet autmatisch à Men met dit aanvragen en de aanvraag kan afgewezen wrden Creëerde prbleem van schijnhuwelijken! Naturalisatie: sterk versepelen Onderscheid tussen grte en kleine naturalisatie werd afgeschaft Snel-Belgwet uit 2000 Systeem begin 20 ste E: als 3j in BE, kan je BE naturalisatie aanvragen; vr erkende vluchteling zelfs maar 2jaar Invled ius sli: ptierecht vr kinderen gebren in BE Als men 18j is kan men kiezen Belg te wrden Maar zeer sterke immigratie daardr vanaf 2000 2012 A. Gewne vreemdelingen Krt + strenger: 5j + maatschappelijke integratie, ecnmische participatie + taal kennen vd streek Lang + milder: 10j + een landstaal machtig zijn + deelnemen aan leven in de nthaalgemeenschap B. Buitengewne sprtlui, wetenschappers, kunstenaars: naturalisatie is mgelijk Statuut vreemdeling Sms psitief Legerdienst vreger Bevrrechte vreemdelingen (bv IT bankiers in Brugge 15 de E) Meestal negatief Burgerlijk recht Algemeen: evlutie Aanvankelijk benadeling zeer grt Als u als vreemdeling ergens tekmt, u bent meteen hrig Later verdwijnt dat maar vreemdeling ng altijd gediscrimineerd Gelijke behandeling dr verdragswederkerigheid à steden bespreken nderling m mekaars burgers niet de discrimineren 8
Altijd gelijke behandeling nu Erfrecht Niet vererven: aubaniteitsrecht Vreemdeling verlijdt bij ns en heeft geen kinderen: alles gaat naar de heer Aubaniteitsrecht van de heer p grnd waarvan deze de gederen verwierf van een vreemdeling die verleed znder erfgenamen na te laten in het gebied van de heer Aubaniteitsrecht geleidelijk aan verdwenen bij ns dr het belang van de handel Niet erven: issuerecht Aanvankelijk kn een vreemdeling niet erven van een inbrling. Later werd de nmgelijkheid van de vreemdeling m van een inbrling te erven verzacht dr het issuerecht. De vreemdeling kn erven tegen een bepaalde taks, die in smmige gevallen zelfs verdween. 19 de E: geen beperkingen Afgeschaft dr Fr Rev WEL in 1804 vrwaarde gesteld van wederkerigheid Vanaf 1865 niet meer vereist, al bleef de wederkerigheid wel verleven via een achterprtje Prcesrecht Arrestatierecht en cllectieve aansprakelijkheid Privépersn kan vreemdeling die schulden heeft bij hem perfect psluiten Cllectieve aansprakelijkheid: als iemand schulden had mcht je iedereen van hetzelfde vlk aanspreken m die schulden te betalen Vreemdeling kan dus pgeslten wrden m de schuld van een ander te betalen! Brgstelling van de eisende vreemdeling Vreemdeling die prces begn mest vreger brg staan vr als hij prces zu verliezen, dat hij ksten zu betalen Staat ng altijd in ns recht maar afgeschaft dr verdragswederkerigheid Sciaal recht Uitsluiting van de arbeidsmarkt Was in het verleden z mdat vr bepaalde berepen mest u lid zijn van ambacht Enkel de leden van de ambacht knden een berep uitefenen, maar enkel burgers knden lid wrden Ng altijd vandaag: belangrijkste prbleem vr vreemdelingen is tegang tt arbeidsmarkt uitz: vr EU-nderdanen vrij verkeer van arbeiders 9
Geen armensteun Vreger eigen armen eerst Strafrecht Vral discriminatie in de praktijk; vreemdeling wrdt altijd harder aangepakt Vb ddstraf: p 100j tijd geen enkele Mechelaar terechtgesteld, aleen vreemdelingen Uitlevering Als vreemdeling/ Belg iets misdaan heeft, wrdt hier gearresteerd vr dingen gedaan in buitenland, maakt grt verschil: fwel uitleveren, fwel berechten à basisregel: vreemdelingen gaat men uitleveren, Belgen gaat men zelf berechten 1jan2004: Eurpees uitleveringsverdrag zegt dat je binnen Eurpa wel uitlevert. Heel idite cnsequenties! Publiekrecht Legerdienst: vreger wel, nu niet Vreemdelingen, want grt risic, laat ze maar ddgeschten wrden GW 1831: Belgen zijn meer bereid te vechten vr het vaderland Recent: mgen k EU-burgers zijn in het BE leger Openbare ambten Vr FR revlutie: spanningsveld Men wu dat penbare ambten vervuld werden dr iemand van de streek, maar nze landsheren waren vaak vreemdelingen die bij vrkeur vertruwelingen uit hun eigen gebieden aanstelden in nze gewesten FR rev Vreemdelingen die de idealen van de Revlutie nderschrijven, kunnen penbare functies bekleden GW van 1831 Alleen Belgen kunnen ng verheidsfuncties uitefenen Uitz zijn mgelijk, maar kmen weinig vr Stemrecht: sinds 2004 vr gemeenteraadsverkiezingen Was vreger niet dé grte discussie, zelfs Belgen knden niet stemmen Belangrijkste: verblijfrecht PPE: vreemdeling heeft geen recht in een land te wnen en kan altijd uitgezet wrden Vr FR rev: Vreger gebeurde dat vral bij vreemdelingen die ene gevaar vr de gemeenschap betekenden en persnen znder bestaansmiddelen Vreemdeling uitwijzen kan 10
Handelingsbekwaamheid Vruwen Andere functie asielrecht: als u in kerk was mcht verheid u niet kmen arresteren, dat was ten asielrecht FR rev: brengt al verandering Stnd aanvankelijk veel psitiever tv vreemdelingen Al vlug keerde men terug naar de uitwijzing van vreemdelingen die de rde en de rust verstrden 19 de eeuw: BE nafh Grt belang nieuw asielrecht Plitieke vluchtelingen kregen asielrecht dat hen teliet in BE te wnen BE, enrm liberaal land, buitenlanders waren hier welkm als ze in hun land in de prblemen waren Victr Hug, Karl Marx etc in die peride bij ns Weinig uitwijzingen Ten geen grt prbleem mdat niet veel mensen naar hier kwamen! 20 ste eeuw: strakkere huding Men krijgt veel meer immigratie, en de manieren m legaal naar BE te kmen waren klein, dus je mest zeggen dat je vluchteling was, dan kn je wel BE binnen à strenger ptreden Recent Asielprblemen: verstrenging 2011: verstrenging vrwaarden gezinshereniging Inleiding Handelingsbekwaamheid, wrdt bepaald dr a leeftijd, geslacht,.. Geslacht, lgisch? Vruwen = nbekwamen? Vr ns ndenkbaar Maar anders in verleden Bewustwrding daarvan dr invled feminisme p histrici Maar wie kent u? Marie Ppelin: vertekend beeld Van Marie Ppelin zelf Van haar medestanders (Isabelle Gatti de Gamnd, Isala Van Diest) Van het belang van deze zaak Van het belang van het recht Opgelet 11
Juridische discriminatie is minder belangrijk dan de mentaliteit waaruit ze vrtkmt Ideaalbeeld van de meder aan de haard Ok discriminatie dr natuur Geen gede vrbehedsmiddelen Gevaren zwangerschap (a sterfte in het kraambed) Fysieke zwakte vruwen Discriminatie vruwen in het recht Geen eenvrmig statuut vruwen Geen eenvrmig statuut : er kunnen enrme lkale verschilen zijn=> de vruw heeft dus int algemeen pech Verschil naargelang het gebied Meestal benadeling Uitzndering: meerderjarigheidsleeftijd ligt lager dan bij mannen, 12j ud Maar: relativeren: à had meisje vreger maandstnden, kn ze uitgehuwelijkt wrden à kind werd niet geëmancipeerd bij bereiken meerderjarigheidsleeftijd Betere psitie vruwen in steden dan p platteland Betere psitie ngehuwde vruw Vr naplen Privaatrecht Ongehuwde vruw De Rmeinen Opgelet: sui iuris <> alieni iuris Alieni iuris: nder pp Sui iuris: niet nder pp Aanvankelijk niet handelingsbekwaam Later nder vgd Verdwijnt uiteindelijk: vruw vlledig bekwaam Germanen en vrege ME Aanvankelijk: nbekwaamheid Na vlksverhuizingen: bekwaamheid Vruw staat altijd nder en man, maar vanaf de 5 e E, bij de vlksverhuizingen, ntstaat er een prbleem, als de mannen gaan vechten zijn, hebben die dus gn tijd m zich gaan bezig te huden met de zaken thuis, en z kregen de vruwen bekwaamheid Verklaring: rlg is ged vr vruwen? Late ME en mderne tijd è Beperkingen bekwaamheid 12
Begint dus bij Germanen bij nbekwaamheid van de vruwen en dan de bekwaamheid Bijstand dr een vgd, maar: Niet veral 16-17-18 e E: vruw zal een vgd meten hebben. Maar dit kmt niet veral vr, bv in graafschap vlaanderen minder Sms p eigen verzek vruw Is beperkt: eerder srt rechtshulp Het is enerzijds, is de vgd een bstakel dat de vruw eventjes met nadenken, maar k vr rechtshulp à De vruw beslist ng steeds zelf en alleen à In dit geval slechts vgd ad hc Bv rechter stapt bij prces uit rechtbank, geeft advies en gaat dan terug zitten Teksten zijn niet duidelijk (elementen die niet vereist zijn vr bewijsvering mgen weggelaten wrden, dus ptreden vgd blijft vaak nvermeld) Senatuscnsultum velleianum Verbd vruwen tussen te kmen vr anderen, i.e. aansprakelijkheid p te lpen tvv anderen, bv dr een brgstelling Del in rre: bescherming vruwen à Waren zij verhaast een verbintenis aangegaan in het vrdeel van een ander, dan knden zij zich p het senatuscnsultum velleianum berepen Dit was dus een privilege van de vruwen, een vr hen vrdelige maatregel, eerder dna een echt verbd Bij ns: geen vruwen als brg Herntdekking RRe: vrees bestnd dat handige lieden zich zuden berepen p bepalingen uit RRe die in hun vrdeel waren à vanaf 13 de E nemen ntarissen in akten die zij pstelden specifieke clausules p. Daarin verzaakte partij aan rechtsregels zals senatuscnsultum velleianum, die in nze gebieden ttaal nbekend waren. Dr herhaalde verzakingen aan die regel geraakte men er echter mee vertruwd à Meeste gewnerechten verden nieuwe regel in: vruwen mchten niet langer tussenkmen tvv ander; dit was echter iets anders dan wat het senatuscnsultum velleianum bedelde! à Nieuwe regel beperkt de handelingsbekwaamheid van de vruw en is dus ngunstig vr haar Franse Revlutie Bekwaamheid vr burgerlijk recht Niet vr publiekrecht! CONCLUSIE 1: rechtlijnige evlutie, maar evlutie met vallen en pstaan 13
CONCLUSIE 2: ngehuwde vruw: juridisch beter MAAR Maatschappelijk ideaal gehuwde vruw Prbleem: verwerven inkmen Gehuwde vruw Rmeinen Aanvankelijk nder Manus echtgent à Rechtsgrnd daarbij niet huwelijk, maar de verdracht van de manus (de macht ver de vruw) NB Sui iuris Alieni iuris à als u truwt verandert er niks qua statuut, u blijft sui f alieni, als u nder uw vader staat, u blijft ernder staan Verdwijnt echter al vlug (trincti abesse) à Huwelijk met manus verdwijnt echter al vlug, zdat Rmeinse echtgente zelfde statuut verkrijgt als de ngehuwde vruw Maar wat kan gebeuren is dat de man de manus, de macht ver zn vruw krijgt, via een bijzndere rechtshandeling Usus, z kn man de macht ver vruw verkrijgen, 1 jaar gebruik = usus, vruw kn dit stuiten dr 3 nachten in het jaar niet thuis te zijn Daardr wrdt de afznderlijke rechtshandeling wrdt niet meer gesteld, en de de manus van de rmeinen raakt in ngebruik Daardr gelijkschakeling gehuwde en ngehuwde vruwen Van de Germanen tt 1804 è Geen grte verschillen Maritale macht: man is heer en meester Vruw met gehrzaam zijn, anders tuchtigingsrecht (man mag vruw slaan) De vruw is eigendm van de man, uw vruw dat is uw kateil, als ze bijvrbeeld gaat lpen mag u ze psluiten Beperking: vruw niet dden Achtergrnd: vruw is van de man Verplichting tt samenwnen (verlaat vruw huis van de man, mag hij haar met geweld terughalen) Verplichting tt getruwheid Relativering maritale macht 14
Man heeft k plichten tv vruw MAAR deze zijn lichter Hij met zrgen dat er een dak bven uw hfd is en zrgen vr eten De getruwheidsverplichting is enkel maar prbleem als hij een vaste relatie heeft met een vruw en er penlijk mee rndlpt te paraderen, bij vruw is 1 keer, strafbaar Letter wet praktijk rechtbanken De letter van de wet, vruwenmishandeling is recht van man, maar als men te ver gaat, kan de rechter sms beslissen m hem te straffen bv. Man had vruw pengekerft met mes en mest daarvr de zwaarste geldbete betalen, terwijl man zij, dit is tch mijn kateil, wat is het prbleem Recht maatschappelijke realiteit Bekwaamheid gehuwde vruw Wel handelingsbekwaam Niet handelingsbevegd: husband and wife are ne and the husband is that ne (in bepaalde situaties nbekwaam RH en te stellen) à Vruw is handelingsnbevegd wanneer haar echtgent bekwaam is, kan ptreden en de beide echtgenten geen tegengestelde belangen hebben. Is haar echtgent nbekwaam f kan hij niet ptreden, f hebben beide echtgenten tegengestelde belangen, dan is de gehuwde vruw wel bevegd m RH te stellen à Uitznderingen: gekke man, afwezige man, handelaarster*, huishuden, tegengestelde belangen, testament, laster, strafrecht Maar als man gek is mag zij rechtshandelingen stellen Als uw man afwezig is, hij is bv p kruistcht vr paar jaar, lang afwezigheden, mag zij rechtshandelingen stellen Als vruw een handelaarster is mag zij k rechtshandelingen stellen, maar een vruw mag maar handelaarster zijn als dat mag van haar man Huishuden deed de vruw Wanneer mag vruw zelf ptreden bij echtscheiding e bij pmak van uw eigen testament, bij laster ( vruw mag zelfs in prces ptreden, idem in strafrecht ( ze heeft iemand vermrd, lgisch dat ze zelf vr de rechtbank kmt. Zlang ze getruwd zijn is de man de baas, k vn haar gederen Maar vruw behudt haar rechten, als hij bv. Haar tablad verkpt, kan zij het terugeisen Man kan dus beter het akkrd van zn vruw vragen Macht ver kinderen en gederen huwelijk Kinderen: meestal geen Uitz: Vlaanderen en Heneguwen: uderlijke macht Gederen: geen, maar zakelijke rechten bij verlijden man Had haar man tijdens het huwelijk één van die gederen znder haar testemming vervreemd, dan behield zij haar rechten en kn zij die dus na zijn verlijden peisen 15
Daarm verzaking tegen cmpensatie (men liet vruw veiligheidshalve aan haar rechten verzaken bij de vervreemding van gederen) Merkwaardig geneg zijn er teksten die vermelden dat die verzaking gebeurde met instemming van de echtgent. Het was evenwel p aanraden van diezelfde echtgent dat een vruw zal verzaakt hebben aan haar rechten, anders kn hij het ged in kwestie niet vervreemden. Franse revlutie Psitief vr gehuwde vruw, maar geen BW Overige rechtstakken Publiekrecht: uitsluiting vruwen Maar nlgisch: leenrecht Vruwen zijn uitgeslten in het publiekrecht, maar vruwen kunnen wel lenen hebben ; echter zdra er zn is erft de zn, k al is zus uder Maar vruw kan k wel vrstin zijn f een heerijkheid hebben U kan als vruw geen schepen zijn maar wel graaf van Vlaanderen zijn en baas zijn van die schepenen à Geen lgica Strafrecht Strenge bestraffing verkrachting+vruwenrf (zie verder) Maar: Tuchtigingsrecht Ddslag bij betrapping heterdaad Bestraffing verspel Bestraffing kindermrd Bestraffing hekserij 80% vruwen prfiel : 50+ en arm Verklaring: divers, maar vral Asciaal gedrag Verband met abrtus Sciaal recht: uitsluiting van bepaalde berepen Maar FR Rev: vruwenrechtenverklaring (Olympe de Guges) Vanaf Naplen Uitgangspunten Naplen Fr Rev stnd aanvankelijk zeer psitief tv rechten vd vruwen Naplen kmt van Crsica, staat heel erg achter! En zijn pvattingen weerspiegelen dat k Traditinele discriminatie vruwen, versterkt dr Opvattingen Naplen Streven naar rde in de maatschappij Vruw en kinderen meten kalm gehuden wrden 16
Vruwenrechten als element van rde 1. Echtgent-vader = Naplen van het gezin Maritale macht Handelingsnbekwaamheid gehuwde vruw (uitz: echtgente werd geacht vr huishudelijke aangelegenheden een stilzwijgend mandaat te hebben van haar man) Handeldrijven enkel na uitdrukkelijke testemming Discriminatie ivm verspel à verspel van de vruw zdra het 1 keer met een andere man is, is het verspel. Overspel dr man is enkel zdra het gaat ver een bijzit en als het gebeurt in de gemeenschappelijke wning (lees: als u het elke dag p de keukentafel met de meid det, is het verspel, anders niet) 2. Strafwetbek Hekserij: verdwenen Wel: bestraffing abrtus Verschningsgrnd bij ddslag Tuchtigingsrecht niet in wet: interne aangelegenheid familie (lees:man) Bestraffing verspel Mildere bestraffing verkrachting Geen sanctie vr gedwngen prstitutie (want Naplen gaat ervan uit als vruw in de prstitutie dat het een verdrven vruw is en ze er zelf heeft vr gekzen) 3. Sciaal recht = interne aangelegenheid werkvler 4. Publiek recht: vruwen hebben niet te zeggen vrdien ng de uitzndering van de lenen, maar afgeschaft dr de Franse Revlutie 19 de eeuw: succes Naplentisch mdel 1. wet van de stilte Vruw en kinderen die mishandeld werden, durfden er niks ver zeggen 2. Geen degelijk nderwijs vr vruwen Mannen knden studeren, vruwen hadden meestal geen schl, en als er schlen waren vr vruwen, was het fwel m nn te wrden, fwel vruw aan de haard 3. Paradx: minder prtest dr afvijlen scherpe kantjes Sms beter dat men allerergste wantestanden niet aanpakt, want dan gaan mensen prtesteren Handelingsnbekwaamheid gehuwde vruw Betekenis: de vruw kan niks! Uitweg: vlmacht Iemand die bekwaam is kan vlmacht geven aan iemand die nbekwaam is, als man kan u uw vruw dus een vlmacht geven. Maar: nadelen In BW staat dat dat een uitdrukkelijke vlmacht met zijn, dus u met het uitdrukkelijk gaan zeggen aan tegenpartij, 17
geschreven dcument meegeven, en de vlmacht met bijznder zijn: elke keer vlmacht geven Dit is dus heel vervelend! Daarm: therie huishudelijk mandaat Er is een stilzwijgende en algemene vlmacht Reden hiervr is de luiheid van de man, die is belangrijker dan het recht De fact macht ver kinderen In principe heeft man macht ver de kinderen, maar in de praktijk is het de meder die ervr gaat zrgen à vader liet dat maar al te graag ver aan zijn vruw Sms sympathie rechters Sms kmen rechters en hebben wel sympathie vr de vruwen, dat het te ver gaat. De mislukkingen van Laurent en Ppelin (jaren 1880) De mislukking van Laurent Geen maritale macht: man is geen baas ver zijn vruw! Handelingsbekwaamheid (zelfs vrdeliger vr de vruw) Als het gaat m huishuden mag vruw alles den en heeft de man niks te zeggen Geen discriminatie bij verspel Of verspel van man f vruw is, beide gelijk: het is verspel Verklaart mede zijn mislukking De mislukking van Ppelin Ppelin: de eerste vruw met diplma rechten (1888) Was directrice van schl, brer wrdt ziek, ze stpt m ervr te zrgen, brer genezen, geen werk meer, heeft tijd ver, gaat dus rechten studeren en slaagt met grte nderscheiding à wil dus berep uitefenen! Uitz: vruwen die geneeskunde gestudeerd hadden mchten wel berep uitefenen, want er was al de traditie van vredvruwen Vr rechten had men dat niet gedaan Marie wil advcaat wrden, en er kmt een prces ver bij HvB Brussel Prbleem: tegang tt advcatuur Prces vr HvB Brussel Alles bewaard Advies OM Frappant! Zijn tegen het feit dat ze zu tegelaten wrden Vnnis Overwegende dat de bijzndere aard van de vruw de zwakheid relatief aan haar gestel de schrm inherent aan haar geslacht de bescherming die vr haar ndzakelijk is Therie: feiten > wet > vnnis Hier: feiten >vrrdeel > rechtvaardigen dr de wet Cf Legal realism: de wet dient m vrrdeel rechter ged te praten 18
Gevlg: rechters bestuderen Maar: verzwijgen vrrdelen Uitzndering: zaak Ppelin Opmerking: het had anders kunnen zijn Belang zaak Ppelin: Op zich beperkt, Maar wel belangrijk vr de tekmst Feminisme eerste glf Maar geen vruwen die rechten studeren Cnclusie : Ng dmineren Naplentische mdel einde 19 de eeuw Beperkte verwezenlijkingen eerste glf feminisme ca. 1900 1889: wetgeving p vruwen- en kinderarbeid, maar: Beperkt (mijnen, jngeren) Pstnataal verlf niet betaald Vral beschermen baarmeder, persn van de vruw det er niet te Omwille van werklsheid 1900: zelf sluiten arbeidscntracten: beperkt belang In de praktijk deden die vruwen dat al, dus niet z n revlutinaire wet 1910: actief- en passief stemrecht werkrechtersraden: alweer beperkt belang Degene die daarin zetelden werden gekzen, en vanaf 1910 kunnen vruwen stemmen vr werkrechters en kunnen ze zelf k werkrechter wrden. Rde draad: geen van deze wetten was feministisch + vruwenlnen lagen lager Strafrecht Handel in blanke slavinnen = vruwenhandel vr prsitutie Aanpakken vruwenhandel Maar: is gevlg van internatinale feminisme (niet van de BE feministen, Marie Ppelin incluis, BE feministen waren veel te braaf) Interbellum: vr- en achteruitgang Vruitgang Na WO I à 1920-1922: Actief stemrecht gemeenteraad Vruwen meestal niet p eigen kracht in die raden geraakt, meestal dr papa, echtgent Overal passief stemrecht Tegang advcatuur (Olga Peniakff) Olga Peniakff: zu nze allereerste advcate wrden in Parijs gestudeerd, terug naar BE, afspraak met advcaat m stage te den, wet gestemd, met ng naar Senaat, ndertussen Mexicaanse griep en verleden Tegang tt handelsrechtbanken à ze kunnen k handelsrechter wrden 1932 Mgelijkheid tt verzet tegen bestuur man vr rechtbank 19
Krijgt steun rechters (niet allemaal maar tch grt deel) à Handelingsnbekwaamheid en maritale macht bleef bestaan, maar Niet langer gebaseerd p supeririteit man en zwakke vruw, maar p ndzaak van een eenvrmige leiding van het gezin Enkele uitznderingen in de wet (bv vruw kn zelf beschikken ver het geld dat ze verdiende dr haar eigen arbeid) Vruitgang, maar algemene mentaliteit verandert niet Incnsequenties Madeleine Schauvliege: eerste advcate Wu niet truwen, want eens getruwd viel ze nder maritale macht en kn ze geen cntract afsluiten enz, maar p de werkvler dan wel advcate! = absurd en nlgisch! Vruwen stemmen vr mannen Reden: algemene mentaliteit verandert niet echt Vruitgang, maar k achteruitgang Bv. Strafrecht: verbd inf ver en verkp van anticnceptiva Sciaal recht: crisis jaren 30 Maatregelen tegen vruwen in verheidsdienst Er kunnen geen vruwen meer aangewrven wrden bij verheid: Qutum in privé-bedrijven: maximum aantal vruwen Uitsluiten uit werklsheid: vruw die werkls was krijgt geen werklsheidsuitkering Vrstel Rutten Pater Rutten: eigenlijk zuden vruwen niet mgen werken, behalve in bedrijf van man thuis. Stelde vr aan parlement, vruwenbeweging heeft dat ten tegengehuden à na WOI dus ng steeds wantestanden! Duurde niet lang: verzet vruwenbeweging WO II? Impact WOII +: telating tt juridische berepen +: vruwenstemrecht Maar Incnsequenties U bent vruw, rechter, maar u bent getruwd, dan kan het zijn dat u misdadigers verrdeelt tt 20j cel, maar als u thuis kmt mag man u slaan en mag u geen cntracten sluiten à lgica en recht hebben met elkaar niet veel te maken Vruwen stemmen vr mannen (reden: algemene mentaliteit) Mentaliteit verandert niet! Ideaal blijft ng altijd thuisblijven en kindjes verzrgen De eerste magistrate : Geneviève Pevtschin 20