Literatuurstudie Kwantitatieve benadering Datum: ktber 2011 1 Algemeen: visie p het nrmeren van ruimte vr jeugd Jan Van Gils, vrmalig directeur van Kind en Samenleving, in De Bnd (22 ktber 2010) verwrdt dit als vlgt: In verschillende landen zekt men naar nrmen vr speelruimte. Vaak zie je dan een richtlijn als: drie prcent van de wnmgeving is speelruimte, f er meten zveel speelterreinen zijn vr zveel kinderen in een bepaalde buurt. Er zijn heel wat pgingen gedaan m de ndige speelruimte vr kinderen te mschrijven in vierkante meters. Maar het is meilijk m tt algemene kwantificeerbare nrmen te kmen. Allerlei factren spelen daarin mee, zals bevlkingsdichtheid en leeftijd van bewners. Ik vermed dat een nrm het best vr een krte tijd uitgewerkt wrdt, gericht p een bepaalde wijk f buurt. Zeker grte steden kunnen dit in hun beleidsplannen pnemen m zichzelf een del te stellen. Z heeft Lnden vastgelegd dat bij alle nieuwe wnprjecten tenminste 10 vierkante meter per kind vrzien zu wrden vr gede en tegankelijke speel- en recreatieruimte. De Nederlandse gemeente Rtterdam heeft gekzen vr een spreidingsnrm: een nrm die aangeeft heveel penbare ruimte er p welke afstand in een wijk aanwezig met zijn. Het uitgangspunt is: vldende ruimte p de juiste lcatie. Kinderen spelen niet alleen p plekken die vr hen ingericht zijn. Wij pleiten vr een speelweefsel, waarbij het publieke dmein veel avntuurlijker wrdt aangelegd. Kinderen spelen waar ze dingen tegenkmen die hun fantasie prikkelen. Een speeltuin is iets waar je bewust naarte gaat. Maar een straat waar kinderen liefst veilig kunnen spelen, daar blijven ze rndhangen, praten ze met elkaar, wisselen ze verzamelkaarten uit, zeken ze kastanjes enzvrt. Z is de beleving van heel wat kinderen als het m spelen gaat. En daar meten beleidsmakers zich bewust van zijn. Leg je dus ergens een speelpleintje aan, besef dan dat je tien jaar later die plek misschien beter anders inricht." Het nrmeren van (grene) speelruimte zu kunnen leiden tt een verenging van de aandacht vr ruimte vr kinderen en jngeren. Tt pakweg 3% speelruimte expliciet vr kinderen ingericht. Deze frmele ruimte m te spelen is ged, maar ng belangrijker is het in feite m in het algemeen bij de inrichting van de publieke ruimte en de wnmgeving aandacht te hebben vr kinderen en jngeren. Hiernder geven we infrmatie ver gangbare nrmen die we vnden via literatuurnderzek, en passen we enkele even te in een kleine rekenefening. 2 Rtterdamse nrm vr bespeelbare publieke buitenruimte Brn: Kind en Samenleving nieuwsbrief 23 (Gemeente Rtterdam, Eindrapprtage Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte, 2 ktber 2008) [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 1 > 18
De nrm mschrijft waar en he grt ruimtes vr buiten spelen in de wnmgeving dienen te zijn, zwel wat betreft lcaties als vetpaden zdat kinderen en jngeren dichtbij huis ruimte hebben m te spelen en te sprten. De ntwikkeling van de nrm is ged vrbereid en mvatte een aantal deelnderzeken: Fase 1: Literatuurnderzek Begin 2004 kwam de eerste cnceptnrm tt stand p basis van 3 nderzekslijnen: - Analyse en evaluatie van de bestaande speelruimtenrmen - Analyse van sprt- en spelgedrag en ruimtelijke beheften van kinderen in de verschillende ntwikkelingsfasen - Onderzek naar verkeersvaardigheden van kinderen p diverse leeftijden Fase 2: Opmaak van een cnceptnrm Het vrbereidend nderzek leidde tt een vrstel vr een cnceptnrm, die verder verfijnd werd in een ruime klankbrdgrep van gemeentediensten. Daarna is dit k in bestuurlijk verleg besprken en ter advies aan de deelgemeenten vrgelegd. Fase 3: Onderzek naar planlgische haalbaarheid: tetsing van de cnceptnrm In 2005 en 2006 is de cnceptnrm in 9 verschillende wijken getest. Om na te gaan f de nrm haalbaar was in verschillende wnmgevingen, zijn 9 types wijken geselecteerd, waar k ruimtelijke plannen werden ntwikkeld. De nrm bleek tepasbaar vr elke wnmgeving indien p tijd ingebracht in het planningsprces, dus kn verder wrden gewerkt aan de juridische verankering. Fase 4: Onderzek naar juridische haalbaarheid Na grndig nderzek en verleg kreeg de Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte het statuut van vaste gedragslijn. Dit is geen harde nrm, maar wel de lichtste vrm van vaststelling. Wat dit precies betekent, wrdt veder uiteengezet. Dit lange prces en de grndige nderbuwing wrdt dr de makers als een belangrijke factr beschuwd die uiteindelijk heeft kunnen leiden tt de gedkeuring dr de Gemeente Rtterdam. De ntwikkeling kwam in een strmversnelling terecht dr de recente beleidslijn en actieprgramma s rnd kindvriendelijke wijken. Zelfs het gemeentelijk ntwikkelingsbedrijf steunde de nrm vanuit het idee dat gezinnen met kinderen belangrijk zijn vr de ecnmische ntwikkeling van Rtterdam. Kenmerken en impact van de nrm In het werkveld bestaan verschillende nrmen vr buitenspeelruimte: spreidingsnrmen (cfr. actieradii), demgrafische nrmen, ppervlaktenrmen (bijv. 3% van wnmgeving is speelruimte), vrzieningennrmen (bijv. x aantal types speelterreinen per x aantal kinderen), Uiteindelijk is gekzen vr een spreidingsnrm, bepaald aan de hand van barrières, gecmbineerd met een aantal kwalitatieve vereisten. De Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte heeft vlgende kenmerken: - Het is in essentie een spreidingsnrm. Dat wil zeggen: de nrm geeft aan heveel penbare ruimte er p welke afstand in een wijk aanwezig dient te zijn. Een spreidingsnrm is vr stedenbuwkundigen (die de nrm vral zullen gebruiken) relatief eenvudig in te passen, namelijk verenigbaar met meeteenheden waar ze mee werken. - In de nrm is alle penbare buitenruimte ptentiële buitenspeelruimte. Het gaat dus m frmele en infrmele speelplekken. Hierin wijkt de Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte af van de gebruikelijke speelruimtenrmen. De nrm leidt evenmin tt een speelruimteplan. Hij garandeert alleen dat vldende ruimte wrdt vrzien, legt niets vast ver de inrichting daarvan. uitgangspunt is: vldende ruimte p de juiste lcatie. - De nrm vr buitenspeelruimte vervangt de grennrm niet. Hiervr is het uitgangspunt (kinderen en jngeren) te specifiek. Wel kan de nrm vr buitenspeelruimte deel uitmaken van een meer mvattende grennrm en/f een bestaande grennrm versterken. - Juridisch kreeg de nrm het statuut van vaste gedragslijn. Een vaste gedragslijn heeft vlgende kenmerken: [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 2 > 18
Het bestuursrgaan dient er zich in principe aan te huden, maar gemtiveerde afwijkingen zijn tegestaan Vr elk afznderlijk besluit dient gemtiveerd te wrden f de gedragsregel al dan niet wrdt nageleefd De vaste gedragslijn wrdt niet gepubliceerd. De burger kan zich hier frmeel niet p berepen. Uiteraard kan een burger zich wel berepen p een vaste gedragslijn in het kader van behrlijk bestuur. Een vaste gedragslijn is de meest lichte vrm van vaststelling. De nrm vr buitenspeelruimte kan p twee verschillende wijzen tegepast wrden. Hij is in eerste instantie bedeld vr nieuwe wnntwikkelingen en dient beschuwd te wrden als garantie vr het in rekening brengen van één van de belangen(grepen) in nieuwe ruimtelijke plannen. Dit is het hfddel van de nrm. In situaties waarbij geen plannen aan de rde zijn, kan met behulp van het instrument van de nrm tch pst factum getetst wrden f in een gebied vldende buitenspeelruimte aanwezig is. Orsprnkelijk was dit bedeld als een ptinele keuze. Het Cllege van Burgemeester en Wethuders vindt het echter belangrijk dat de buitenspeelruimte in kaart wrdt gebracht en heeft de ndige middelen vrzien m de hele stad aan de nrm te tetsen. Indien er geen plannen aan de rde zijn, heft de nrm vr buitenspeelruimte dus niet direct nageleefd te wrden. Wel is het gewenst dat in beeld wrdt gebracht welke gebieden in Rtterdam vldende ruimte vr sprt en spel hebben en waar een tekrt bestaat. Als vervlg p de vaststelling van de nrm vr buitenspeelruimte zullen per deelgemeente spreidingsplannen wrden pgesteld m deze analyse te maken. Aan de hand van deze spreidingsplannen zullen met de deelgemeenten de resultaten en mgelijke aanbevelingen en plssingsrichtingen wrden besprken. Het functineren van de nrm vr buitenspeelruimte zal 3 jaar na vaststelling wrden geëvalueerd. Een (kwantitatieve) spreidingsnrm met kwalitatieve vereisten De Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte is dus een spreidingsnrm, bepaald aan de hand van barrières, gecmbineerd met een aantal kwalitatieve vereisten. De Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte mvat drie kwalitatieve kernpunten. Deze drie kernpunten dienen tegelijk aanwezig te zijn. 1. Een centrale sprt- en spelplek van minimaal 5.000 m² binnen elk grt barrièreblk grter dan 15 ha. In kleine barrièreblkken (minder dan 15 ha) vlstaat één grte sprt- en spelplek van minimaal 1.000 m². vr deze plekken geldt de vlgende stedenbuwkundige inpassing.: - centrale ligging - in het zicht van wningen - p niet-milieubelaste plekken - parkeerverbd aan speelzijde van de wegb - zn en schaduw Barrièreblkken zijn gebieden binnen barrières van 50 km/u wegen (f wegen met hgere tegestane snelheid), water (rivier, singel, waterplas, meer, vijvers), railinfrastructuur (tram- en sprlijnen) en/f bedrijventerreinen. 2. Grtere sprt- en spelplekken (minimaal 1.000 m²) p maximaal 300 meter te pzichte van de centrale sprt- en spelplek; in dichtbebuwde wijken (dwz. vanaf 75 wningen per ha) p maximaal 200 meter en verder van de centrale sprt- en spelplek vlgens hetzelfde principe: elke 300 meter respectievelijk 200 meter dient er ruimte vr buiten spelen te zijn. Ok vr deze plekken geldt vlgende stedenbuwkundige inpassing: - centrale ligging - in het zicht van wningen - p niet-milieubelaste plekken - parkeerverbd aan speelzijde van de weg - zn en schaduw 3. Een bespeelbare step (3-5 meter breed) aan tenminste één straatzijde van de weg, bij vrkeur de znzijde. [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 3 > 18
Telichting bij enkele elementen uit de nrm: Barrièreblk Barrièreblkken zijn gebieden binnen barrières van 50 km/u-wegen (f met hgere tegestane snelheid), water (rivier, singel, waterplas, meer) en railinfrastructuur (tram- en sprlijnen) en/f bedrijventerreinen. Het nderzek naar de verkeersvaardigheden van kinderen bepaalde de keuze vr 50 km/u-wegen als barrières. Uit literatuurnderzek is gebleken dat kinderen vanaf ngeveer 8 jaar zich vrij en zelfstandig kunnen bewegen in 30 km/u-znes maar ng geen 50 km/u-wegen zelfstandig kunnen versteken. Vanaf ngeveer 11 jaar kunnen kinderen deze wegen wel zelfstandig versteken met behulp van versteekplaatsen f stplichten. Niettemin vrmen 50 km/u-wegen in het spelgedrag van kinderen vanaf 11 jaar tch psychlgische barrières. Ze bepalen vaak de rand van hun buurt en van hun speeldmein. Aan de verkant begint die andere buurt. In de Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte wrdt de bendigde speelruimte per zgenaamd barrièreblk aangegeven (in plaats van een buurt f wijk te gebruiken als afbakening). Binnen z n barrièreblk dient vldende buitenspeelruimte vlgens de nrm aanwezig te zijn. Sprt- en spelplekken Een centrale sprt- en spelplek is een sprt- en spelplek die ruimte biedt aan kinderen en jngeren van 0 tt 18 jaar. deze plekken vervullen tevens een belangrijke functie als ntmetingsplekken vr de buurt. Ze meten minimaal 5000 m² grt zijn. Deze maat is gekzen p basis van een analyse van de functies vr alle leeftijdsgrepen. Veel sprt- en spelvrmen (met name bewegingsspel is in alle leeftijdsgrepen zeer belangrijk) vereisen een bepaalde maat. Daarnaast dient ervr gezrgd te wrden dat kinderen die relatief ver van de grte sprt- en spelplek wnen k binnen een redelijke afstand een sprt- en/f speelplek hebben. Daarm is in de nrm pgenmen m k dergelijke plekken van minimaal 1000 m² te creëren p een afstand van 300 meter te pzichte van de centrale sprt- en spelplek. In gebieden kleiner dan 15 ha kan de centrale sprt- en spelplek wat kleiner zijn, maar tch minimaal 1000 m². In de dichtbebuwde (vrrlgse) wijken van Rtterdam is bvenstaande nrm nvldende. Gezien de hge bebuwingsdichtheid gecmbineerd met het grt aantal kinderen in deze buurten, zijn meer speelplekken ndig. Naast de centrale sprt- en spelplek per barrièreblk is elke 200 meter in plaats van 300 meter een speelplek van minimaal 1000 m² ndzakelijk. Het is verig wenselijk dat de speellcaties nderling verschillen. Vaak lijken de sprt- en spellcaties erg p elkaar, zdat er vr kinderen weinig keuzemgelijkheden bestaan. Versterking van de identiteit van een spel- en/f sprtlcatie biedt meer ntwikkelingsmgelijkheden en zal de aantrekkingskracht vergrten. Brede stepen Met de term bespeelbare wnmgeving wrdt bedeld dat kinderen veilig kunnen spelen in het zicht van hun wning. Dit betreft niet alleen de grte speelplekken in het zicht van wningen, maar k de kleine speelplekjes (minder dan 1000 m²) en alle plekjes, die niet specifiek zijn ingericht m te spelen, maar wel geschikte veilige ruimtes zijn zals bijvrbeeld brede bstakelvrije stepen, brede achterpaden, hfjes, schne grasveldjes, restruimtes. Deze infrmele speelplekjes zijn meilijk vast te leggen in een nrm. Vandaar dat er vr gekzen is tenminste bespeelbare stepen p te nemen in de Rtterdamse nrm. Brede stepen zijn tevens prettig in het kader van veilige rutes, k vr andere vetgangers. In de nrm vr buitenspeelruimte is de eis van een brede step (3-5 meter) pgenmen. In elke straat dient een brede step aanwezig te zijn, bij vrkeur aan de znzijde van de weg. Aanvullende dcumenten bij de nrm Zals aangegeven regelt de Rtterdamse nrm vr buitenspeelruimte alleen de bendigde heveelheid ruimte p de juiste lcatie. Uiteraard is k de inrichting van belang vr een ged gebruik. De Gemeente Rtterdam zal in 2008/2009 een dcument pmaken waarin de kwalitatieve vrwaarden vr buiten spelen wrden ntwikkeld. Uit de tetsing in wnmilieus is bvendien gebleken dat de nrm duidelijker wrdt dr enkele praktische richtlijnen vr stedenbuwkundigen en ntwerpers te te vegen. Aanvullende stedenbuwkundige uitgangspunten p de nrm [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 4 > 18
1. Speelplekken hebben bij vrkeur een minimale breedte van 25 meter, smallere plekken zijn niet functineel vr sprt en spel. 2. Speeltuinen zijn nderwrpen aan de nrm. Speeltuinen zijn vr kinderen (en uders) belangrijke, veilige plaatsen m te spelen. in Rtterdam ligt de tegangsprijs vaak zeer laag f wrdt geen geld gevraagd. Speeltuinen functineren dan k nageneg als penbare speelgelegenheid. Ok semipenbare binnenterreinen en andere pengestelde terreinen, bijvrbeeld pengestelde schlpleinen, tellen mee m de nrm te halen. 3. De minimale maat van 1000 m² dient vrij geïnterpreteerd te wrden en niet pgevat als de maat vr speelplekken. Uit de tetsing kmt bijvrbeeld naar vr dat plekken van 20000-3000 m² vr meerdere leeftijdsgrepen meer kansen bieden dan die van 1000 m². 4. Bij smalle, langgerekte wngebieden vlden k meerdere kleinere plekken van ca. 500-700 m² elke 100-150 meter in plaats van plekken van 1000 m². Bijvrbeeld het zuidwestelijk deel van de wijk Feijenrd. 5. Parkeerverbd langs de speelzijde van een sprt- en spelgelegenheid is niet ndig als er vldende ruimte is tussen speelgelegenheid en straat, bijvrbeeld d.m.v. een extra brede step van minimaal 5 meter. 6. In plaats van 1 centrale plek van 5000 m² bij een barrièreblk grter dan 15 ha kan k gekzen wrden vr minimaal 2 centrale plekken van 3000 m². 7. Binnen elk gebied vanaf 10 ha zijn twee sprtplekken het abslute minimum. Dit is ndig vanwege de verschillende subculturen van jngeren die een gebied altijd kent. 8. In dichtbebuwde wijken is de bebuwingsdichtheid z grt dat er k meer zuurstf in de wijk dient gebracht te wrden. 1000 m² is dan vaak niet geneg. Indien er nieuwe ruimte gecreëerd wrdt, kan beter uitgegaan wrden van een minimale grtte van 2000 m². Dit bleek bijvrbeeld in het Oude Westen: die wijk telt veel plekken, maar alle te klein, waardr ze tch ervaren wrdt als een wijk met weinig buitenspeelruimte. 9. In het rapprt ver de cnceptnrm van 2004 was aangegeven dat kleinere speelplekken kunnen wrden ntruimd / ntdaan van speeltestellen. Dit is in het verdere prces geschrapt. Speelplekken kleiner dan 1000 m² tellen echter niet mee m te bepalen f een gebied aan de nrm vldet. Ze wrden beschuwd als bespeelbare wnmgeving en hebben een belangrijke functie. Overigens wrdt terughudendheid geadviseerd ten aanzien van plaatsing van testellen p stepen en kleine infrmele speelplekken mdat hiermee de algemene bespeelbaarheid juist afneemt (bijvrbeeld vr hinkelen, knikkeren, tuwtjespringen, enz.). 10. In de nrm vr buitenspeelruimte lijkt de kleinere speelgelegenheid vr kinderen van 0-8 jaar (<1000 m²) er bekaaid van af te kmen. Vr de grep 0-8 jarigen zijn echter de vlgende mgelijkheden vr sprt en spel pgenmen in de nrm: a. Spelen p de step met uders in de buurt die een gje in het zeil kunnen huden b. Onder begeleiding van een uder kunnen kinderen van 0-8 jaar spelen p de ruimten > 1000 m² c. Plekken kleiner dan 1000 m² ressrteren zals aangegeven niet nder de nrm. Dit wil niet zeggen dat ze niet relevant zijn. Deze plekken kunnen d.m.v. de ndergrnd (materiaal en hgteverschillen) multifunctineel wrden ingericht, waarbij speeltestellen zelden ndig zijn. 3 Jantje Betn Jantje Betn liet de Onderzekerij een inventarisatie den naar de stand van zaken met schlpleinen in Nederland. Hieruit blijkt dat er geen wettelijke nrm is vr de mvang van schlpleinen. Gemeentelijke richtlijnen schrijven 3m² per kind vr (bij nieuwe schlen). Dat zijn 2380 kinderen p een vetbalveld (5000 m² / 3 = 1666,6 kinderen per ha nvdr). Hewel het vrzieningenniveau relatief hg is, zijn veel kinderen ntevreden ver hun schlplein: 43 prcent vindt zijn schlplein saai en 60 [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 5 > 18
prcent wil meer ruimte vr sprt en spel. Daarnaast wil 71 prcent van de kinderen meehelpen met de inrichting en nderhud van het schlplein. Tensltte is een derde van de Nederlandse schlpleinen na schltijd niet tegankelijk. In het zuiden van het land is dit zelfs bijna de helft van de schlpleinen. (september 2011) wensdag 24 augustus 2011 08:51 Buitenspelen: niet alleen heveel, maar k he leuk? Jantje Betn vindt dat er te weinig buitenspeelruimte is. Te weinig vierkante meters, maar k ntbreekt het aan leuke, avntuurlijke en veilige speelplekken. Alleen: he bereken je nu f er geneg leuke speelruimte is? Lees ns standpunt en denk mee! Buitenspelen: Niet alleen heveel, maar k he leuk? De zmervakantie is een peride m heerlijk buiten te spelen. Weer f geen weer. De zmer is blijkbaar k een ged mment m de discussie ver de 3-prcentsnrm weer te veren. De NUSO en Jantje Betn bepleitten jaren geleden m 3% van de penbare buitenruimte te bestemmen vr buitenspelen en Agnes Kant (SP) bracht dit pleidi als initiatiefwet in de Tweede Kamer. Beleidsbrief Na discussie in de Kamer werd het initiatief geen wet maar een beleidsbrief van (tenmalig) Minister Dekker aan alle gemeenten. Ze schreef hierin nder andere: Als richtgetal geef ik u mee dat de deskundigen p dit terrein uitgaan van 3% van de vr wnen bestemde gebieden. Het rijk rekent erp dat gemeenten bij de pzet van nieuwe uitleglcaties dit richtgetal van 3% hanteren. In bestaande situaties ndig ik u uit m z mgelijk naar dit percentage te te greien als hieraan nu niet wrdt vldaan. Stepen en vergelijkbare penbare ruimte wrden hierin niet meegeteld. Grenvrzieningen bijvrbeeld kunnen hierin wel wrden meegeteld, mits deze hiervr geschikt zijn en de mschrijving in het bestemmingsplan duidelijk maakt dat de gebieden met deze bestemming als speelruimte kunnen fungeren. Ik verzek gemeenten daarbij tevens aandacht te besteden aan de kwaliteit en bereikbaarheid van de buitenspeelruimte." Veel gemeenten hebben de prep ter harte genmen. In de meeste gemeentelijke beleidsvisies vr speelruimte wrdt inmiddels de 3-prcentsnrm genemd. Geregeld dus? Is de ruimte m buiten te spelen, bewegen en te sprten nu dan geregeld? Nee, er zijn ng steeds meer dan geneg redenen vr Jantje Betn m te zrgen vr meer, avntuurlijke en veilige buitenspeelruimte. Er is te weinig geschikte ruimte vr kinderen m buiten te spelen. En de ruimte die er is, is vaak afgebakend met hekken, slecht bereikbaar en prikkelt de creativiteit niet. Stepranden wrdt langzaamaan een spel uit de categrie uit ma s tijd ; zveel aut s staan er vr. Wie kent ng het verschil tussen slangentikkertje en tvtikkertje? En als 8-jarige zelf naar schl kunnen en mgen fietsen, is steeds minder nrmaal. Meer en leuker Jantje Betn werkt aan buitenspelen mdat het geznd is, leuk is, je er vriendjes ntmet en er p alle vlakken van leert. We nemen een actieve psitie in bij het plssen van het maatschappelijke prbleem dat kinderen nauwelijks meer vrij buiten kunnen spelen. Samen met nder andere uders, gemeenten, welzijnswerkers zrgen we vr meer én leuker buitenspelen. En dan bedelen we plekken waar leuke, avntuurlijke en veilige testellen staan. Maar k natuurspeelplaatsen waar je kunt spelen met de natuur. En plekken die niet speciaal zijn ingericht m te spelen maar wel z gebruikt kunnen wrden. Om te vetballen is een del van jassen p een pleintje f een grasveld, net z ged. En skelteren kan k p een brede step. Het gaat dus niet alleen m de heveelheid (fysieke) buitenruimte. Het gaat k m de vraag f je er mág spelen, mag schreeuwen en rennen. En f de buitenruimte schn en veilig is. Speelbaar maken Gelukkig is er nu meer aandacht vr een leefmgeving waar je kunt sprten en bewegen. Z spreekt het huidige kabinet, in haar beleidsbrief van afgelpen mei,ver bewegen en sprten in de buurt. Er was k sprake van een rijksinventarisatie naar de mgelijkheid vr sprten en bewegen in de Nederlandse gemeenten. We hebben die ng niet gezien. Ondertussen gaat Jantje Betn gewn dr en biedt gemeenten, crpraties, schlen enz. graag hulp bij het speelbaar maken van buurten. Zwel fysiek als sciaal. [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 6 > 18
Nieuwe meetlat De 3-prcentsnrm vr gemeenten is dus ng steeds actueel. Vlgens een nderzek van Rig uit 2008 werd een gemiddelde gemeten van 1,4%. Dat zu betekenen dat er te weinig buitenspeelruimte is. Echter, we hren regelmatig dat de nrm te vaag is. De manier waarp gerekend wrdt, is niet veral hetzelfde. De nrm is blijkbaar verwarrend. Dat én het pleidi van Jantje Betn dat je er met fysieke ruimte alleen niet bent, pleit vr een ander meetinstrument. Wij pakken zelf die handschen p. We willen een nieuwe meetlat maken vr de speelbare buitenruimte. Een meetlat vr he veel en he leuk. Wie wil meedenken, is van harte welkm. Je kunt je reacties nderaan het bericht kwijt. 4 Uit de expertisegrep Jeugdlkalen (nta 12 april 2011) De nta beperkt zich tt vlgende twee invalsheken: - Cijfermatige nrmen (ppervlakte, aantal,..) m.a.w. meetbaar f berekenbaar en uit te drukken in cijfers - Nrmen die niet cijfermatig zijn maar ergens wel een link hebben met ruimtelijke planning (met wat kneedwerk mgelijk p te nemen in bijvrbeeld bestemmingsvrschriften f stedenbuwkundige verrdeningen) De nta det geen uitspraak ver de zin f nzin van het inveren van (ppervlakte)nrmen vr jeugdlkalen, en geeft enkel een psmming van diverse nrmen in verschillende publicaties. 4.1 Lkalenvisum Scuts en Gidsen Vlaanderen (2009) (www.jeugdlkalen.be/prduct/lkalenvisum) - Binnenruimte: 3m² spel- en bewegingsruimte per lid en 0.5m² materiaalruimte per lid - Buitenruimte Ligging en accmmdatie: Makkelijk en veilig te bereiken (te vet en met de fiets) en te vinden vanuit de wnkernen Terrein en gebuw zijn vlt tegankelijk vr rlstelgebruikers In- en uitgang liggen veilig tv verkeerssituatie Aut s kunnen veilig aan- en afrijden Er is een fietsenrek aanwezig Beschikbare speelruimte rnd de lkalen Twee bruikbare speelruimtes verbnden aan het gebuw zdat twee takken ngestrd tegelijk buiten kunnen spelen. Eén grte ruimte die in twee gesplitst kan wrden telt vr twee ruimtes. Oppervlakte: 5m² per lid (f mgerekend1000 kinderen / vetbalveld) Kwaliteit van de speelruimte rnd de lkalen Speelsituatie afgeslten van de straat Degelijke ndergrnd (niet te veel mdder, scherpe stenen, netels, lsliggende tegels, ) Vldende grt verdekt gedeelte Veilige speelruimte (znder rmmel f gevaarlijke speeltuigen) Prikkelend vr kinderen, de ruimte ndigt uit tt spelen Speel- en ntspanningsmgelijkheden in de mgeving Bs, park f duinen p wandelafstand Extra sprt- f speelmgelijkheden p wandelafstand? Autvrije, autluwe f aut-arme speel- f wandelstraten in de naaste mgeving? Tcht- en wandelmgelijkheden in de verdere mgeving? [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 7 > 18
4.2 Het Schietld meetinstrument vr jeugdhuizen (Lcmtief 2001) www.jeugdlkalen.be/prduct/het-schietld - Binnenruimte 2m² bewegingsruimte (ntmetingsruimte) per persn bij een gemiddelde maximale bezetting per avnd, grtte van de ntmetingsruimte aanpasbaar aan de bezetting (aparte ruimtes, scheidingswand, ) Bijkmend: vldende stckeringsruimte, vergaderruimte, extra ruimte vr bijvrbeeld repeteren/films/ (per bijkmende functie die het jeugdhuis vervult een aangepaste aparte ruimte) Sanitair - Buitenruimte Ligging en bereikbaarheid Accmmdatie De ligging verrzaakt geen hinder f verlast vr de buurtbewners. Het jeugdhuis is makkelijk te bereiken en te vinden vanuit de wnkernen Terrein en gebuw zijn vlt tegankelijk vr rlstelgebruikers Het jeugdhuis is veilig te bereiken, zwel te vet als met de fiets Er is vldende ruimte tussen in/uitgang en de straat Er is een fietsenrek aanwezig Er is vldende parkeerplaats vr mtrvertuigen Er is mgelijkheid tt buiten zitten (terras) In de gemeente is sprtaccmmdatie tegankelijk. 4.3 Checklist jeugdlkalen prvincie Antwerpen (2004) www.jeugdlkalen.be/prduct/checklist-jeugdlkalen - Binnenruimte Lkalen minstens 3m² per lid - Buitenruimte Ligging en accmmdatie Het lkaal is vr kinderen en jngeren veilig te bereiken Er is een buffer tussen het lkaal, de nmiddellijke mgeving en de straat Aut s kunnen veilig af- en aanrijden Er zijn vldende fietsenstallingen beschikbaar bij het lkaal De lkalen liggen afgeschermd van de penbare weg De afrastering is in gede staat en minstens een meter hg Beschikbare speelruimte rnd de lkalen Het terrein is dr zijn inrichting makkelijk te verdelen in verschillende speelplekken Er is vldende vrije ruimte in de nmiddellijke mgeving van het lkaal m veilig en ngestrd te kunnen spelen De beschikbare ruimte is vldende aangepast aan de verscheidenheid van de beheften Zwel individueel spel als grepsspel is mgelijk p de vrije ruimte rnd het lkaal De buitenruimte rnd het lkaal is vldende ruim m alle leeftijdsgrepen tegelijk rnd het lkaal te laten spelen Kwaliteit van de speelruimte rnd de lkalen Het terrein is geschikt vr verschillende srten spel Het terrein is z ingericht dat het kinderen en jngeren uitndigt tt spelen 4.4 Blkhutwijzer Scuting Nederland (2008) www.jeugdlkalen.be/prduct/blkhutwijzer [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 8 > 18
Binnenruimte: [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 9 > 18
[ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 10 > 18
[ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 11 > 18
5 Speel ruim! Een hulpmiddel vr jeugddiensten bij de pmaak van een speelruimteplan) (2011) Bijlage 6: nrmen vr speelruimte (ude nrmen en bruikbare vrbeelden) Mmenteel bestaan er in Vlaanderen geen wettelijk afdwingbare nrmen in verband met de heveelheid speelruimte er vr kinderen met wrden vrzien. Het recht m bijvrbeeld een minimum % penbare ruimte als speelruimte p te eisen bij een nieuwe verkaveling is dus nbestaande. Wel kan er getracht wrden m samen met de verkavelaar en de gemeente een gede vereenkmst uit te werken. Ok nderstaande nrmen kunnen hiervr wrden gehanteerd. Indeling vlgens actieradius (JANSEN D., Landje Pik. speel-inclusieve inrichting en planning van wngebieden. Blz. 8) Leeftijd waar spelen ze Ruimteclaim 1-3 jaar In het zicht van thuis, p krte afstand van de wning 4-6 jaar Idem 1-3 jaar en uitbreiding tt 'in de buurt' 6-12 jaar Idem 4-6 jaar en uitbreiding tt 'in de wijk', tt hnderden meters van de wning Vanaf 8 à 10 jaar: grtere actieradius De eigen buurt blijft de uitvalsbasis 12-18 jaar Idem 6-12 jaar De spelactiviteiten verplaatsen zich naar meer gerganiseerde mgevingen zals sprtclubs. Pleintjes in de eigen buurt blijven wel een ntmetingspunt: rndhangen, skaten, basketballen. Breed trttir, mgelijkheid m een 'rndje te fietsen' znder ver te steken Vrije ruimte van 100-500m² Minder dan 100m van de wning Vrije ruimte van 2000-3000m² Minder dan 300m van de wning Aandacht vr fietsrutes naar centrale vrzieningen en fietsvrzieningen bij versteekplaatsen Grennrmen Vlaanderen per verstedelijkingsklasse (VANDROMME D., Nrmen vr grenvrzieningen in de stedebuwkundige planvrming Grenkntakt, 1997, jaargang 2, Blz. 27 en 29) [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 12 > 18
In de Lange termijnplanning grenvrziening (1993), wrdt elke Vlaamse gemeente in een bepaalde klasse ingedeeld, telkens gekppeld aan een grennrm. Men gaat er van uit dat, naarmate de verstedelijking daalt, k de behefte aan penbaar gren daalt. Verstedelijkingsniveau Omschrijving Grennrm in m²/inw. Klasse 1 Agglmeraties 30 Klasse 2 Uitgebreide agglmeratie 25 Klasse 3 Randgebieden 20 Klasse 4 Intermediaire zne 15 Klasse 5 Landelijke zne 10 De richtlijnen Akkermans³ Deze richtlijnen zijn afkmstig uit de beleidsnta van tenmalig staatssecretaris vr ruimtelijke rdening Paul Akkermans (1980). Grtte inwners Grenbehefte Agglmeratie 50.000 Agglmeratiepark Stad Netwerk van wandelpaden Stadsdeel f drp 4.000-10.000 Wandelpark 3-8 ha p max. 1 km afstand Buurt 500-700 Buurtpark 3000m² Wninggrep 100-150 Rusthek 300m² p max 400 meter afstand Grennrmen Amsterdam (ude nrm, eind jaren 60) Naam Lpafstand Grtte Aantal Speelplaats kleintjes max. 100m 100-200m² 1 per 100 wningen Jeugdspeelplaatsen max. 400m 4000-6000m² 1 per 2560 wningen Ruige speelterreinen min. 1,5 ha 1 per 50.000 inw. Buurtparken 400m Variabel Wijkparken 800m Trapveldjes 175m 30 x 50m 1 per 500 inw. Vlley- en basketveldjes 450m² 1 per 750 wningen Rlschaatsbaantjes Variabel 1 per 500 wningen Schlspeelplaatsen Variabel Schlwerktuinen Variabel Vlkstuinen Sprtparken Alg. ntspanningsgebied Afstand max. 6 km max. 6 km van wning Stad Mechelen In Mechelen is er een cllegebesluit dat de verplichting plegt m de jeugdraad m advies te vragen bij elke verkaveling f nieuwbuwprject en dat enkele nrmen aangeeft i.v.m. speelruimte: Verkavelingen Bij 150 à 200 wningen Bij 30 à 50 wningen Gebuwencmplexen min 30 are ppervlakte speelruimte min 300 m² ppervlakte speelruimte [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 13 > 18
Bij 30 wningen: min 10 m² per wning met een minimum van 200 m² ppervlakte speelruimte Meer dan 40 wningen Minimum 15 m² per wning met een minimum van 1200 m² ppervlakte speelruimte Er is tevens een algemene richtlijn dat er gestreefd wrdt naar 1m² speelruimte per jnge inwner buiten de parken. (Cntactpersn: Benny Bs 015/21 80 24) 6 Nrmen m.b.t. de bereikbaarheid van penbaar gren in Vlaanderen (Grencntact 1997/2) grenelement afstand (in vgelvlucht) type gren gren (vlakke, lijn- en puntvrmige elementen) binnen 100 150 m wngren grene ruimte (min. 2 3 ha) binnen 300 400 m buurtgren grene ruimte (min. 10 ha) binnen 600 800 m wijkgren Gent Nederland nrm 30m² penbaar gren per inwner algemene grennrm 75m² per wning 7 Grene ruimte vr jeugdwerkinitiatieven vlgens speelkringen (Steunpunt Jeugd, nderzek publieke speelruimte in Vlaams-Brabant, 2006) speelkring grtte afstand type speelruimte eerste speelkring tweede speelkring 0,4-0,6 ha directe mgeving jeugdlkaal jeugdlkaal speelweide/grasveld derde speelkring 2-4 ha binnen 1,5 km speelzne in bs (avnt. gren speelterrein) vierde speelkring drtrekgebied (tchten) 8 RUIMTELIJKE NORM VOOR JEUGLOKALEN (Steunpunt Jeugd, enig pzekwerk Pat Rseleers, januari 1999, check Katrijn Gijsel 2011) Buitenschlse kinderpvang (telefnische infrmatie kind en gezin ) - richtnrm van 4 vierkante meter/kind - wrdt niet expliciet gebruikt, eerder een srt richtsner - Check ktber 2011: Kind en Gezin hanteert ng steeds een richtnrm van 4m² per kind (binnenruimte vr buitenschlse pvang) Vr kinderdagverblijven met min. 2m² rustruimte per kind en min. 3m² bespeelbare ruimte vrzien zijn (binnenruimte) en er met een bespeelbare buitenruimte zijn die aansluit bij de binnenruimte. Vr buitenruimte zijn er geen ppervlaktenrmen. CJT: centrum vr jeugdterisme [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 14 > 18
(uit de publicatie buwen aan een bivakhuis ) pties vr het "nul-huis": - slaapruimte: minimum 3 vierkante meter/persn - dagruimte: minimum 1,5 vierkante meter/persn - ruimte vr keuken en sanitair: nbepaald - TOTAAL: minimum ngeveer 5 bruikbare vierkante meter/persn Speelpleinen: NDO en Dn Bsc Er bestaan geen wettelijke nrmen, nch duidelijke criteria f streefdelen. Onderwijs De ruimtenrmen wrden uitgedrukt in maximale brut-vlerppervlakten. Gangen, trappen, liften e.d. wrden hierbij ingerekend. Echt nbruikbare ruimtes en buitentrappen wrden niet meegerekend. Op basis van deze maximale brut-ppervlakten kan een schl fndsen verwerven m infrastructuurwerken uit te veren. Er is een verschillende nrm vr lager en secundair nderwijs. Deze nrm is gebaseerd p het aantal leerlingen. Oefening leert ns dat men gemiddeld maximaal mag uitkmen p de vlgende nrmen: - vr basisnderwijs: 9 vierkante meter/leerling - vr secundair nderwijs: 11 vierkante meter/leerling Eigenlijk is het een stuk ingewikkelder. Bij beiden kan er, afhankelijk ven het aantal lesuren, ng bijkmende ruimte pgevraagd wrden vr lichamelijke pveding en vr levensbeschuwelijke lessen. In het secundair nderwijs bestaan er dan ng aangepaste berekeningssleutels vr lespakketten die bv. een grtere praktijkruimte ndzaken. Check ktber 2011: Over buitenruimte schlen zijn p www.agin.be vlgende fysische nrmen te vinden: Vr parkeer- en maneuvreerruimte wrdt een maximale ppervlakte tegekend van 24m² per persneelslid dat minstens een halve pdracht vervult. Vr het stallen van fietsen en brmfietsen wrdt een maximale ppervlakte tegekend van 1,20 m² per leerling f persneelslid dat met de fiets f brmfiets de schl bezekt. De maximale tegelaten verharde ppervlakte van de speelplaats wrdt vastgesteld p: 10 m² per leerling van het buitengewn basis- en buitengewn secundair nderwijs, met een minimum van 300 m² 8 m² per leerling van het gewn basisnderwijs, met een minimum van 250 m² 4 m² per leerling van het secundair nderwijs waarvan maximum 1,20 m² per leerling verdekt mag zijn, met een minimum van 50 ², vr het gewn nderwijs en 1,80 m², met een minimum van 75 m², vr het buitengewn nderwijs. In deze ppervlakte zijn alle ppervlakten inbegrepen die deel uitmaken van de verharde ppervlakte van de pen speelplaats, zals nder meer wegenis- en buitensprtinfrastructuren. Deze fysische nrmen zijn gebaseerd p maximale waarden, een benadering die z n rsprng heeft in de buwwede van de jaren 70 en 80. Schlen zijn uiteraard vrij m grtere buitenruimtes aan te leggen, maar zullen enkel vr de maximale ppervlakte vlgens het nrmenbesluit (5 ktber 2007) wrden gesubsidieerd. VVKSM Brussel en Chir Brussel (uit het nderzeksrapprt "het stenen strijdperk") De algemene qutering van het aspect ruimte is de samentelling van twee deelgegevens (samen gequteerd p maximum van 100 punten): - de beschikbare ppervlakte (met maximum van 50 punten) - het aantal bruikbare ruimtes (met maximum van 50 punten). - Een ttale scre van 100 punten (met 50 punten p elk nderdeel) is een uitstekende scre en de na te streven ideale situatie. [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 15 > 18
- 70% (met scre van 35 p elk nderdeel) hiervan is aanvaardbaar en is net vldende. de beschikbare ppervlakte: - 4 vierkante meter/aangeslten lid - 1 vierkante meter bergruimte/lid - TOTAAL: 5 vierkante meter/lid (gerelateerd aan ttale ppervlakte van het gebuw) - puntensysteem p 50: werkelijk aantal vierk. meter X 50 aantal leden X 5 - DUS: de ttale ppervlakte van het gebuw is minimum 3,5 en liefst 5 vierkante meter per aangeslten lid. het aantal bruikbare ruimtes - 1 ruimte per leeftijdsgrep (afdeling, tak,...) - 1 leidingslkaal - 1 materiaalruimte - 1 ruimte met tegevegde waarde (binnenspeelruimte, keuken, vertel- f knutsellkaal,...) - puntensysteem p 50 punten: aantal bruikbare ruimtes X 50 aantal leeftijdsgrepen + 3 VVKSM natinaal (uit de brchure Scuting wil iets meer dan een dak ) Vergelijkbaar puntensysteem als hierbven (VVKSM en Chir van Brussel), met enkel een gewijzigde nrm qua vereiste ppervlakte, t.t.z.: - 3 vierkante meter effectieve speel- en bewegingsruimte per lid (qutering p 40 punten) - 0.5 vierkante meter materiaalruimte per lid (qutering p 10 punten) Jeugdraad Gent (vrbereiding van een brchure handleiding nderhuden jeugdlkaal ) - 2,5 à 3 vierkante meter/jngere - De initiatiefnemers stellen dat dit een absluut minimum is en dat het streefdel best hger mag liggen. 9 Repetitieruimtes www.repetitieruimtes.be Een drsnee repetitieruimte: minimum 20m² (30m² is meestal kee ) Geluid van drsnee repetitie: ngeveer 120 db 10 Rekenefening jeugdwerkruimte in Vlaanderen aantal partic. jeugdwerk 5146 aantal gemeent. jeugdwerk 11812 ttaal aantal jeugdgrepen 16958 gemiddeld ngeveer 100 leden te rekenen per lkale grep aan 3m² binnenruimte en 5m² buitenruimte per lid, geeft dat: aantal leden 1695800 binnenruimte ttaal 5087400 m² 508,74 hectare buitenruimte ttaal 8479000 m² 847,9 hectare [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 16 > 18
ruimte ttaal 13566400 m² 1356,64 hectare Dus: vlgens de teruggevnden nrmen (minimale ppervlaktes ruimte vr jeugdlkalen en bijhrende buitenruimte) kmt deze minimale ruimtevraag mgerekend naar Vlaanderen neer p ngeveer 1 357 hectare. Let wel: de nrm van 5 m² buitenruimte per lid is een richtnrm, vr veel jeugdgrepen in de (binnen)stad zal deze minimale ruimte al utpisch zijn terwijl grepen in het buitengebied (nu ng) vaak meer ruimte ter beschikking hebben. Ter vergelijking: 75 000 hectare landbuw, 21 000 hectare recreatie,... in Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Een belrndje naar enkele jeugdwerkers die puur vanuit hun uit eigen ervaring en hun specifieke cntext inschatten heveel ruimte ndig is m in grep te spelen, leverde het vlgende p. gemeente terreintype pp. speltype aantal kinderen leeftijd Jette Bs in stad 5 ha Verstppertje 35 8 tt 11 Pleinspel +praatspel 5 grepen (van 12-tal leden) zittend + tegelijk een verschillend spel grasplein met bebste ca. hindernissenparcurs in lukt ng ged, meer wrdt tss. 6 en Lchristi randen 5000m² bsrand + meilijk 16j. Recreatiedmein de plein, bs, water, mdder, 5 tt 17 Ostkamp Valkaart 86.619 m² estafette,... spelen 4 grepen +/- 50 tal kinderen jaar 2 grepen tegelijk, ngeveer Grasplein en stenen 100 kinderen lukt, anderen De Pinte - rnd ker ter grtte van 2 meten uitwijken naar tss. 5 en eigen jeugdlkaal basketbalvelden ca 1500m² Alle srten speelveld (zie hiernder) 17 De Pinte - speelveld 10 min wandelafstand Grasveld en bsje ca Opmerkingen van deze jeugdwerkers: 37500m² Alle srten, p gras 5 grepen tegelijk, ngeveer 350 kinderen Jette: We speelden verstppertje in het bs, maar kregen van de bswachter een berisping. We mchten ns enkel p de paden begeven. Daar verstppertje spelen is natuurlijk rnduit debiel. Dit terwijl wij al jaren in het bs spelen, en plts werd nze speelruimte tt de paden beperkt. Lchristi: Baseball met 25-tal pers. neemt nageneg heel het plein in, een minivetbaltrni idem (3 pleintjes) Ostkamp: 3 jeugdverenigingen p één dmein (één ervan slechts m de twee weken activiteit) tss. 5 en 17 Dit geeft ng eens de cmplexiteit aan, het lijkt nmgelijk m hier algemene nrmen uit af te leiden. Er zijn grte verschillen tussen grepen in de stad en p het platteland. Jeugdgrepen gebruiken de ruimte die zij ter beschikking hebben, en als die te klein is, meten zij creatieve plssingen zeken. Bijvrbeeld gaan stadsgrepen vaak p dagtcht (buiten de stad), zijn er heel wat grepen met een drschuifsysteem (wie speelt p het eigen plein, wie gaat spelen p lcatie, naar het zwembad, p tcht, ), zijn er grepen met een vereenkmst f afspraak ver een bs waarin zij mgen spelen, enzvrt. In Brussel maakte het BIM enkele jaren geleden een verzichtskaart BIM vr grentjes in verleg met het platfrm Jeunesnatuurlijk, m k de minder bekende grene speelruimten in Brussel aan jeugdgrepen bekend te maken met het g p een betere spreiding en een beter gebruik van de ruimte. 11 Rekenefeningen tegankelijk (speel)gren in Vlaanderen We passen even een paar ppervlakte nrmen te p de vier piltgemeenten van het prject Spelen en ravtten in gren Limburg, m de gedachten te vestigen. Deze nrmen zijn echter ntwikkeld vr stedelijke cntext. gemeente aantal inwners < 17 jaar (testand 2007) nbebuwde pp. (ha) (testand 2011) speelruimte (ha) vlgens tek. Eur. nrm steden (10 m² /kind) penbaar gren (ha) vlgens nrm Gent (30m²/inw.) Riemst 2910 4807 3 9 [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 17 > 18
Bilzen 5908 5858 6 18 Hechtel-Eksel 2414 6512 2 7 Genk 13882 4794 14 42 [ klik hier vr de titel van de nta ] I [ klik hier vr de datum van de nta ] I pagina 18 > 18