Gedragsverandering bij schulden Waarom en hoe? Gejo Duinkerken Motivatie 0 10 Op een schaal van 1 tot 10, hoe belangrijk vindt u het om uw achterstand in te lopen? Even voorstellen Wat is de rol van motivatie bij de aanpak van schulden? Hoe probeer je klanten te motiveren? 1
Agenda Schuldenproblematiek is een gedragsvraagstuk: screenen is cruciaal Model van Prochaska en DiClemente Beinvloeden van de beslissingsbalans Wat is de rol van weerstand? NL huishoudens diep in problemen Schulden in cijfers Huishoudens in de rode cijfers 1 op 4 huishoudens heeft achterstanden: 1 op 6 huishoudens heeft of loopt risico op problematische schulden n Nog niet de helft maakt gebruik van schuldhulpverlening 1 op 4 huishoudens is niet in staat om plotselinge uitgave te doen van meer dan 825,- Bron: ministerie SZW, april 2013 2
Verhouding houding-vaardigheden Kans op financiële problemen Negatieve houding Meer negatief Meer positief Positieve houding Positieve vaardigheden 90% 75% 46% 21% Meer positief 93% 80% 55% 27% Meer negatief 95% 85% 63% 34% Negatieve vaardigheden 96% 89% 71% 42% Bron: Nibud 2012 B.V. onderzoek uitval bij trainingen budgetbeheer Jongeren, dakloos wel verplicht deel te nemen: 5% komt niet opdagen 10% valt uit Jongeren, dakloos, niet verplicht deel te nemen: 50% komt niet opdagen van de overige 50% valt 25% uit. B.V. onderzoek uitval bij trainingen budgetbeheer Oorzaken: Het nut niet zien Zich een nul voelen (minderwaardig, schaamte)) Overleven per dag, korte tijdshorizon Wantrouwend, onrustig en destructief t.a.v. zichzelf Vaak slechte omgeving hebben (b.v. foute vrienden) Het zelf willen regelen Andere zaken belangrijker vinden Al met geld om kunnen gaan 3
Analyse: negatieve mindset cliënten 1. Zijn over het algemeen weinig oplossingsgericht 2. Zien vooral beperkingen en bezwaren 3. Stellen zich als slachtoffer op 4. Leggen de oorzaak van problemen buiten zichzelf 5. Zelfvertrouwen ontbreekt Conclusie: stimuleren positieve mindset en werken aan motivatie Motivatie Mensen raken doorgaans veel beter gemotiveerd door de beweegredenen die zij zèlf hebben ontdekt en uitgesproken, dan door de redenen die anderen opsommen. Blaise Pascal, 17e eeuws filosoof Terwijl ik mezelf hoor praten, leer ik wat ik geloof en dat klinkt overtuigend omdat ik het zelf gezegd heb (zelfperceptietheorie) Mensen luisteren naar zichzelf om te begrijpen wat zij vinden (Lind et al 2014) Oplossen / stabiliseren van schulden Is niet eenvoudig: Complex, veel verschillende stappen Lange termijn doel Vergt kennis en vaardigheden Niet altijd duidelijk wat (in)effectief is Financiële tegenslagen Stress, frustratie Motivatie cruciaal! + Zelfregulatie cruciaal! Jezelf aanzetten tot actie, je emoties controleren, gedachten bijsturen, verleidingen weerstaan en volhouden/doorzetten om je doel te bereiken 4
11-11-14 Wat stuurt ons gedrag? De mens heeft drie psychologische basisbehoeften: 1. Autonomie 2. Betrokkenheid 3. Competentie Dynamiek problematische schulden De bevrediging van de drie basisbehoeften? A. Door beslagen heb je geen ruimte om te sturen in de besteding van je inkomen B. Een sociaal isolement ligt op de loer C. Je hebt vaak geen idee hebt hoe je (weer) grip kunt krijgen Dan kom je in een spiraal van onmacht terecht Dynamiek problematische schulden 15 Vervulling psychologische basisbehoeften neemt af Psychische en fysieke achteruitgang Tijdshorizon nabij Beperkte focus (tunnelvisie) Daling IQ Geloof in eigen kunnen neemt af Geloof dat inspanning zin heeft neemt af Bron van verandering buiten zichzelf Schaarste neemt bezit van je geest, mensen handelen anders bij een gevoel van gebrek Eldar Shafir 5
Herstelreflex De reparatiereflex als nobele neiging Ongevraagd informeren en adviseren, overtuigen, waarschuwen, bestraffend toespreken, confronteren en overnemen: praten tegen ipv praten met de klant Professional ziet noodzaak en belang van verandering en wil er voor zorgen dat het gebeurt Resultaat is weerstand of aangeleerde hulpeloosheid Een probleem 17 Hoe zou je reageren als een goede vriendin bij je aanklopt met de vraag of zij wel of niet moet verder gaan met haar huidige partner? Ambivalentie (twijfel) 18 Gericht op de verandering Ik wil wel en ik wil niet Ik wil wel Maar ik kan niet Ik wil wel Maar ik zie geen echte reden Ik wil wel Maar ik heb redenen het niet te doen Ik zou moeten Maar ik wil ook nog. Ik wil WEL/NIET Ik kan het WEL/NIET Ik ben er WEL/NIET klaar voor 6
Beslissingsbalans + + - - - - Wenselijk gedrag + + + + - - Huidig gedrag Motivatie (Zelfdeterminatietheorie) Gecontroleerde motivatie moeten Autonome motivatie willen Type regulatie Externe verplichting Interne verplichting Persoonlijke overtuiging Passie Drijfveer Verwachtingen, beloningen, straf Schuld, schaamte, angst en trots Persoonlijke waarde, relevantie, zinvol Plezier, interesse, geboeidheid Type Extrinsiek Extrinsiek Extrinsiek Intrinsiek Ons gedrag 21 7
Gedragsverandering 11-11-14 22 Model van gedragsverandering Het model van gedragsverandering.. Biedt raamwerk om proces van gedragsverandering te begrijpen Laat zien dat gedragsverandering meer is dan alleen zichtbaar gedrag Helpt je te bepalen welke interventies en acties het meest geëigend zijn Helpt om motivatie en weerstand niet als vaststaande kenmerken van klanten zien 8
Pilot Menzis 2 maanden achterstand 1.347 benaderd met een oplossing (Quick scan) Twee derde: ik heb geen hulp nodig 4 procent maakt gebruik van Quick scan Les: biedt niet een oplossing aan maar creëer twijfel of iemand het wel zelf kan oplossen Apathie is bijverschijnsel schaarste Weerstand Verschillende soorten 1. Weerstand tegen het gegeven dat de ander mij in een richting duwt (gebrek aan autonomie) 2. Weerstand tegen de opgave waar ik voor sta Reflecteren Verifiëren boodschap klant (wat zegt, voelt, bedoelt, denkt de ander?) Onder water luisteren / Ondertitelen In jij- of u-vorm, niet in ik-vorm (gelijkwaardigheid, geen oordeel, waardevrij) Functie: Laten zien dat er geluisterd wordt (respect) Sturen (aandragen van nieuwe betekenissen) Aanzetten tot verkennen ambivalentie (nuanceren of verhelderen) Beperken weerstand 9
Thomas Gordon s Model van Luisteren Wat de spreker bedoelt 1 2 Wat de spreker zegt Woorden die de toehoorder hoort Wat de toehoorder denkt dat de spreker bedoelt SPREKER TOEHOORDER Reflecties! 3 4 Reflecteren (1) Papegaaien (letterlijk): vervelend Eenvoudige reflectie (parafraseer): U hebt niet kunnen doen wat u uzelf tot doel had gesteld Gevoelsreflectie (onderliggende emoties): En dat valt je tegen Verzwakte reflectie (afzwakking): Dat irriteert u Versterkte reflectie (overdrijving): Het maakt volgens u totaal niets uit of u uw best doet Reflecteren (2) Sturende reflectie (aanvullen en invullen): En dat maakt je aan het twijfelen, je weet niet of je zo door kunt gaan Tweezijdige reflectie: Aan de ene kant en aan de andere kant Verhouding: Open vraag : 2 of 3 reflecties 10
31 Oefening: Reflecteren met weerstand Weerstandsopmerking uit caseload. n U doet helemaal niks voor mij!! n Ik zie geen uitweg meer n Ik heb altijd pech n Het ligt aan de crisis n Dit gaat mij echt niet helpen n U hebt toch maar mooi werk, dankzij mij n Zorgt u dan dat mijn kinderen te eten hebben?! n U denkt dat ik op de fiets de boodschappen voor een heel gezin kan doen? n Je zou zelf eens in de schulden moeten zitten n Werken kan niet. Ik moet eerst mijn schulden regelen n Ik zit hier omdat het moet Afsluiting Wat neem je van vandaag mee? Waar ga je mee oefenen? Hoe ga je dat doen Einde Gejo Duinkerken gejoduinkerken@xs4all.nl 0653303441 11