ARMOEDE VERMINDEREN/VOORKOMEN: UITDAGINGEN EN MOGELIJKHEDEN. Roeland van Geuns Meedoen is mogelijk Lelystad,

Transcriptie

1 ARMOEDE VERMINDEREN/VOORKOMEN: UITDAGINGEN EN MOGELIJKHEDEN Roeland van Geuns Meedoen is mogelijk Lelystad,

2 INHOUD Armoede: wat is armoede en wie zijn er arm? Waarom zijn mensen arm? Effecten armoede Gevolgen voor interventies en uitvoering 2

3 EERST ENKELE VRAGEN: WAAR OF NIET WAAR? 1. Armoede leidt tot een korte termijn perspectief Ja, de focus verandert 2. Arme mensen hebben een kleiner netwerk dan rijke mensen Ja, zij trekken zich uit noodzaak deels terug uit netwerken 3. Arme mensen handelen vaker onbewust dan rijke mensen Nee, iedereen handelt voor > 90% onbewust 4. Arme mensen moeten vaker keuzes maken dan rijke mensen Ja, bovendien zijn de keuzes ingewikkelder 5. Armoede leidt tot minder aandacht voor beslissingen Nee, maar aandacht verschuift 6. Arme mensen nemen vaker risico s Nee, arme mensen verkiezen juist zekerheid boven risico s

4 ARMOEDE IN NEDERLAND: HOEVEEL? Basisbehoeftenbudget in 2012 (SCP): 952 p/m voor alleenstaande p/m voor gezin met twee kinderen 2013: 9,9% huishoudens op of onder sociaal minimum 15 Percentage huishoudens met (langdurig) laag inkomen % Laag inkomen Langdurig laag inkomen

5 NOG WAT CONTEXT Langdurig en structureel in armoede: 3 jaar in armoede: 3-4% huishoudens Overerfbaarheid armoede: beperkt Kans op overerfbaarheid in armoede: 50% groter 3

6 SOCIAAL MINIMUM: VOLDOENDE? Voorbeeldbegroting huishouden met minimuminkomen (2 volwassenen en 2 kinderen) 0,5 0,4 0,3 0,2 vaste lasten reserveringsuitgevan huishoudelijke uitgaven over (restpakket) 0, ,1 6

7 WAAROM ZIJN MENSEN ARM? Onvoldoende inkomen wegens geen/gebrek aan werk Te lage uitkeringen? Fysieke, verstandelijke en/of psychische belemmeringen Onverstandig, financieel ongezond gedrag compensatiegedrag (verslavingen, ongeluk, etc.) overbesteding (gewoon te veel uitgeven) overleving (te weinig inkomsten) aanpassing (inkomensterugval)

8 OORZAKEN ARMOEDE? Minder beïnvloedbaar zijn: Life-events (werkloosheid, scheidingen, arbeidsongeschiktheid) Externe omgeving (verleidingen, voorbeeldgedrag in omgeving, e.d.) Aanwezige beperkingen (in de persoon: LVB, ) Opvattingen, overerfde cultuur

9 Beïnvloeden armoede Meer/op kortere termijn beïnvloedbaar zijn Feitelijk gedrag Vaardigheden Motivatie Zelfregie Interventies dus vooral richten op gedrag Maar hoe beïnvloeden we gedrag dan en wat is eigenlijk gedrag?

10 EFFECT GELDGEBREK OP MENSEN(1/2) Armoede betekent: Ontkennen Schaamte Aantasting basisbehoeften mens: o autonomie o erbij horen o ertoe doen Langer in armoede leven betekent o.a.: Afhankelijkheid van anderen (geld, voedsel, e.d.) Beperking sociaal verkeer (cadeautjes verjaardagen, e.d.) Veel minder eigen beslissingsruimte en minder handelingsvrijheid

11 EFFECT GELDGEBREK OP MENSEN (2/3) De context van langdurige schaarste aan geld bestaat vaak uit: Minder ruimte voor vergissingen Maar meer beslissingen en keuzes In een ingewikkelder context (regels, voorzieningen, etc.) Bij minder kansen (lagere opleiding, minder sterke netwerken, etc.)

12 EFFECT GELDGEBREK OP MENSEN (3/3) Langdurige schaarste aan geld zorgt voor: Veranderingen van denkpatronen: Positief: focus, alertheid, efficiënt zijn, maar Negatief: tunnelvisie, onachtzaamheid, nalatigheid, korte termijn focus Veroorzaakt tekort aan bandbreedte en zelfs een daling van het IQ Gevolg is domme keuzes: Nog een lening afsluiten Nog meer op afbetaling kopen Et cetera

13 GEVOLGEN VOOR BELEID Budgettraining en financiële scholing alleen zinvol wanneer ook bandbreedte wordt vergroot Voorlichting gericht op kennis werkt niet, mede vanwege beperkte bandbreedte Bandbreedte moet bij arme mensen niet belast worden; er is al geen speelruimte Nudges (steuntjes in de rug) werken veel beter Voorbeeld van hoe anderen het doen Herinneringen Standaardkeuzes aanpassen 13

14 BELANGRIJK VOOR UITVOERDERS Bij multi-problematiek vrijwel altijd ook schulden/armoede Maar armoede/schulden multi-problematiek Armoede/schulden is echter wel bijna altijd dominant Wetenschap (schaarste) laat zien dat dat niet voor niets is Bovendien geven burgers dat ook vaak aan

15 BETEKENIS VOOR AANPAK IN WIJK Primaat van financiële probleem vergt erkenning: als eerste oppakken en rust bieden In wijkteams moeten ook financiële kennis hebben of direct kunnen doorverwijzen Kennis rondom belastingen, toeslagen, schulden, incasso, e.d. Is specialistische kennis: maar beperkt over te dragen aan vrijwilligers Zelfredzaamheid heeft grenzen Vanwege beperkingen (LVB, psyche, etc.), maar ook Vanwege beperkte bandbreedte

16 CONCLUSIES Armoede en schulden hebben vergaande gevolgen Omgaan met armoede vergt veel van mensen Velen ervaren de negatieve gevolgen van armoede Psychologie van de schaarste helpt bij ontwikkelen nieuwe aanpak: soms (tijdelijk) overnemen tbv rust/bandbreedte vrijwel altijd liever nudges dan ongevraagd advies Meer bandbreedte betekent volgens Shafir: meer aandacht voor opvoeding, minder ziekteverzuim, lagere zorgkosten, et cetera Ontzorgen kan dus meer zijn dan een reclameslogan

17 DANK VOOR UW AANDACHT! Roeland van Geuns

18 Interessante literatuur Suzanna Jansen: Het pauperparadijs (diverse uitgaven) Mullainathan, S & E. Shafir: Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen Rutger Bregman: Waarom arme mensen domme dingen doen (zie: Roeland van Geuns: Every picture tells a story. Armoede een gedifferentieerd verschijnsel. Amsterdam, Diverse publicaties van de onderzoeksgroep Armoede & Participatie van de Hogeschool van Amsterdam via de website van de HvA: en dan zoeken op Lectoraat Armoede en Participatie Thaler, R. & C. Sunstein: Nudge. Naar betere beslissingen over gezondheid, geluk en welvaart. 18