Effectieve schuldhulp, een stand van zaken

Transcriptie

1 Seminariereeks sociaal werk de toekomst in! Effectieve schuldhulp, een stand van zaken Dr. Nadja Jungmann Een organisatie van de Master in het sociaal werk en sociaal beleid (KU Leuven i.s.m. hogescholen)

2 Effectieve schuldhulp Een stand van zaken Dr Nadja Jungmann Lector Schulden en Incasso en adviseur bij Social Force

3 Agenda Omvang en aard problematiek Van feiten naar houding Nieuwe interventies Wie zakt er door het ijs? Waar staat Nederland?

4 Omvang en aard problematiek

5 Schuldenproblematiek: stijgt

6 Schulden in cijfers Huishoudens in de rode cijfers 1 op 4 huishoudens heeft achterstanden: 1 op 6 huishoudens heeft of loopt risico op problematische schulden Nog niet de helft maakt gebruik van schuldhulpverlening 1 op 4 huishoudens is niet in staat om plotselinge uitgave van meer dan 825,- Bron: ministerie SZW, april 2013

7 NL huishoudens diep in problemen

8 Achtergrond schulden Het kan iedereen treffen Meer dan mensen werkloos Meer dan huizen onder water Meer ZZP-ers dan ooit 30 procent langdurige relaties loop stuk Maar financiën zijn ook gedrag

9 Kans op financiële problemen De kans op financiële problemen is groter als iemand Gevoelig is voor verleidingen Bij de dag leeft Geen spaarbehoefte en/of spaarrekening Geen administratie bijhoudt en/of overzicht heeft Geen goede financiële opvoeding kreeg

10 Verhouding houding-vaardigheden Kans op financiële problemen Negatieve houding Meer negatief Meer positief Positieve houding Positieve vaardigheden 90% 75% 46% 21% Meer positief 93% 80% 55% 27% Meer negatief 95% 85% 63% 34% Negatieve vaardigheden 96% 89% 71% 42% Bron: Nibud 2012

11 Van feiten naar houding

12 Schuldhulpverlening Minnelijk traject Uitvoering door gemeenten (sociale diensten), maatschappelijk werk en/of kredietbanken Regelgeving: Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Wettelijk traject Uitvoering door bewindvoerder die door rechtbank is aangesteld Regelgeving: Wet schuldsanering natuurlijke personen

13 Traditionele interventies Schuldregelingen (schuldsaneringen en schuldbemiddelingen) Budgetbeheer Budgetcoaching

14 Iedereen hetzelfde aanbod

15 Nieuwe blik nieuwe aanpak Oude blik Hoogte inkomen Aantal crediteuren Juridische positie crediteuren Nieuwe blik Motivatie/schuldbeleving Vaardigheden Omgevingsfactoren Persoonskenmerken

16 Relevante gedragsaspecten Financieel Gedrag Verantwoordelijkheidsgevoel Concessie bereidheid Overtuigingen

17 Aspect: Overtuigingen Overtuigingen als: Schulden kunnen opgelost worden Schulden zijn (on)vermijdelijk Veranderen heeft zin

18 Aspect: Verantwoordelijkheidsgevoel Voelt iemand zich verantwoordelijk zelf zijn schulden op te lossen? Slachtofferschap Let op: Kán iemand ook zelf zijn schulden oplossen?

19 Aspect: Concessiebereidheid Concessiebereidheid Uitgaven beperken tot hoogst noodzakelijke Beperken tot eerste levensbehoeften

20 Aspect: Financieel gedrag Is administratie op orde? Financieel stabiel gedrag Inzicht in balans inkomsten & uitgaven Grip op noodzakelijke uitgaven Inzet schulden oplossen of voorkomen Vaste lasten betalen Afspraken schuldeisers Zelfbeeld vaardigheden

21

22 De nieuwe foto Vaardigheden 50% zegt geldzaken en post niet goed te kunnen bijhouden 49% Heeft niet in beeld hoeveel geld ze per maand kunnen besteden 40% Onvoldoende financiële vaardigheden 31% Weet niet welke papieren ze moeten bewaren 19% Overschat het eigen kunnen op ordenen en prioriteren Eigenaarschap/slachtofferrol 38% Vindt dat anderen hun schulden moeten oplossen 23% schulden zijn niet mijn schuld

23 De nieuwe foto Concessiebereidheid 44% Is onvoldoende bereid het bestedingsgedrag aan te passen Overtuigingen 23% Vindt schulden niet opgelost hoeven te worden 12% zegt dat veranderen geen zin heeft Toekomst 60% zegt zelf schulden te willen oplossen 49% zegt vanaf nu alle vaste lasten steeds weer te zullen betalen

24 Wat heeft de professional eraan? Gerichte gespreksagenda intake schuldhulp Grotere acceptatie interventies door schuldenaren Onderbouwing i.h.k.v. besluit toelating SHV (AWB) Inzet op (hoogst) haalbare (niet trekken aan een dood paard ) Gelijke situaties, gelijke aanpak Mogen loslaten, ook als het niet goed komt

25 Nieuwe interventies

26 Nieuwe interventies Betrekken vrijwilligers bij gedragsverandering Stabilisatietrajecten Andere inrichting budgetcoaching Allerhande schuldpreventie Lessen op school Internetsites Toneelvoorstellingen en facebook games Maar ook: Minderheid direct doorverwijzen naar schuldregeling Afbouw budgetbeheer

27 Effectiviteit van interventies

28 Beelden van effectiviteit Educatief jeugdtheater Het toneel brengt een boodschap over aan het publiek. Wel doet het er toe op welke manier de boodschap wordt overgebracht en hoe deze is ingebed in een breder lesprogramma. Adviesgesprekken Respondenten zeggen dat zij dankzij de adviezen wisten wat ze moesten doen. Ze zijn beter in staat om een overzicht te maken van inkomsten en uitgaven en te corresponderen met crediteuren. Ook zeggen ze beter te weten hoe ze hun administratie moeten ordenen.

29 Beelden van effectiviteit (2) Budgetcursus Deelnemers hebben na afloop meer vertrouwen in eigen kunnen, weten beter hoe ze hun geldzaken praktisch moeten aanpakken, en weten waar de knelpunten liggen. De meeste deelnemers gaan na de cursus bewuster met hun geld om en hebben ook meer het gevoel dat zij zelf invloed hebben op hun financiën. Vrijwilligers Een deel van de cliënten houdt de administratie zelfstandig(er) bij. Voor sommigen is dit te hoog gegrepen. Bij hun is de administratie wel geordend maar is vervolg ondersteuning noodzakelijk.

30 Wie zakt er door het ijs?

31 Een hard bestaansminimum Als je niet betaalt mogen schuldeisers incasseren Schuldeisers mogen zelf brieven sturen, mailen, bellen en langskomen Sommige schuldeisers mogen nog meer (vb belastingdienst en Cjib mogen incasseren via bankrekening) Incassobureau mag brieven sturen, mailen, bellen en langskomen Deurwaarder mag beslag leggen op onder meer inkomen, roerende zaken, toeslagen en bankrekening

32 Bijzondere incasso Overheidsvordering: belastingdienst, waterschappen en gemeenten schrijven vordering direct af van rekening Bronheffing: na zes maanden achterstand premie zorgverzekering in systeem waar elke maand 30% boete (bestuursrechtelijke premie) wordt ingehouden (niet zijnde afbetaling) Gijzeling: Cjib mag mensen in hechtenis nemen

33 Gevolg Na beslag op inkomen, huur- en zorgtoeslag, overheidsvordering en bronheffing blijft er veel minder over dan de beslagvrije voet. Nieuwe schulden zijn onvermijdelijk

34 Waar staat Nederland? Geen gestructureerde dataverzameling Weinig bekend over effectiviteit Nieuwe manier van werken: motivatie en vaardigheden centraal Preventie belangrijke plek in uitvoering Ontbreken harde beslagvrije voet grootste zorg

35 Bijlage Zeven klantprofielen 5 4,5 4 3,5 3 Gedrag / vaardigheden Bereiheid gedrag te veranderen Zelfregie / zelf verantwoordelijkheid nemen Overtuiging dat schulden opgelost moeten worden 2,5 2 K L M N P R S

36 Bijlage Klantprofielen Mesis K: Hoge scores op alles (12%) L: Gemiddeld op alles (16%) M: Lage bereidheid (12%) N: Lage zelfregie (11%) P: Lage score gedrag / vaardigheden (6%) R: Laag op alles (7%) S: Zwaarwegende belemmeringen (7%) 28% geen profiel

37 Afsluiting Nadja Jungmann

38 GROEPSWERKING Sleutelfactoren voor een effectieve en efficiënte budget- en schuldhulpverlening 38 Nele Peeters en Kathinka Rijk