Heeft u diabetes type 2 en blijven uw bloedsuikers hoog, ondanks dat u grote hoeveelheden insuline spuit? Waarschijnlijk is dat de reden dat uw arts, diëtist en/of diabetesverpleegkundige hebben voorgesteld om het 'Low Carb-dieet' te gaan volgen. Veel diabeten hebben voldoende insuline in het lichaam, maar het lichaam reageert er niet meer op. U bent dan ongevoelig voor insuline geworden. Het Low Carb-dieet kan helpen de insulinegevoeligheid te verbeteren. Kenmerkend aan het Low Carb-dieet is dat het weinig koolhydraten bevat en relatief veel eiwitten. Voorbeelden van Low Carb-dieten zijn het Atkins dieet, het Dr. Frank dieet en het South Beach dieet. In deze brochure wordt beschreven hoe mensen met diabetes de principes van het Low Carb-dieet veilig kunnen toepassen. Er zijn weinig risico's verbonden aan het Low Carb-dieet. De meeste mensen die dit dieet volgen verliezen behoorlijk wat gewicht en de bloedsuikers dalen ook aanzienlijk. Verder kunnen tevens uw bloeddruk, cholesterol en triglyceriden dalen naarmate u langer het dieet volgt. Mensen met ernstige nierklachten mogen dit dieet echter niet volgen. Belangrijk is dat u uw bloedsuikers goed onder controle houdt, zodat u hypo's kunt voorkomen. 1
Koolhydraten Low Carb betekent letterlijk 'weinig koolhydraten'. In de eerste fase van het dieet mag u maximaal 30 tot 40 gram koolhydraten gebruiken. Het (leren) rekenen met koolhydraten is dus een techniek die u in deze eerste fase van het dieet onder de knie moet krijgen. U kunt berekenen hoeveel koolhydraten uw voeding bevat met behulp van de brochure 'Koolhydraten' van Rivas Zorggroep. Uitgebreide informatie is tevens te vinden op het internet, bijvoorbeeld www.koolhydratentabel.nl. Uiteraard is ook op verpakkingen te lezen hoeveel koolhydraten in een product zitten. Dieetrichtlijn eerste fase Het Low Carb-dieet bestaat uit twee fasen. De eerste fase van het dieet duurt in principe 6 tot 10 weken. Tijdens deze fase worden de koolhydraten het strengst beperkt. Fruit, brood, aardappelen, rijst en pasta zijn dan niet toegestaan. Hieronder staat een beschrijving van wat u per eetmoment kunt gebruiken. Voor meer ideeën: zie het weekmenu achter in de brochure. Ontbijt 's Ochtends kunt u 150-200 ml halfvolle yoghurt of kwark nemen met All Bran Plus van Kellog's. De yoghurt of kwark mag gezoet zijn met zoetstof. Een andere mogelijkheid is om gebruik te maken van een koolhydraatarme eiwitshake. Hierbij voegt u een koolhydraatarm eiwitpoeder (bv. 'Whey Premium' of 'Isopreme Whey Isolaat') toe aan wat halfvolle melk. Even roeren en u heeft een heerlijke milkshake. Deze poeders kunt u onder andere bestellen via www.eiwitpoeder.nl, www.nutristore.nl of www.body-supplies.nl. Lunch 's Middags kunt u een rauwkostsalade nemen van ongeveer 200 gram rauwkost. Uiteraard kunt u gebruik maken van verschillende slasoorten, komkommer, paprika, ui en tomaat, maar experimenteer ook eens met minder gebruikelijke groente zoals wilde spinazie, 2
radijs en witte kool. Voeg verder een eiwitbevattend product toe zoals vlees, vis of kip (100-150 gram), of kaas (40-60 gram). Garneren kan bijvoorbeeld met noten (zoals walnoten, pijnboompitten of cashewnoten), verse kruiden (zoals basilicum, peterselie of bieslook) en een dressing van olie en azijn. Als variatie op de maaltijdsalade kunt u tevens kiezen voor een boerenomelet. Ga hierbij uit van 2tot 3 eieren, even loskloppen en opbakken met 100-150 gram (boerensoep) groente. Diner Probeer 's avonds minimaal 200 gram groente te gebruiken. De groente kunt u bereiden zoals u wilt maar roerbakken geeft over het algemeen de beste smaak. In principe zijn alle groenten toegestaan maar pas op met peulvruchten zoals bonen, erwten, kapucijners en linzen. Peulvruchten bevatten over het algemeen namelijk meer koolhydraten dan andere groenten. Reken daarom uit of u die dag niet boven de 30 tot 40 gram koolhydraten komt. Voeg verder een eiwitbevattend product toe zoals vlees, vis of kip (100-150 gram). Als variatie kunt u kiezen voor een snelle, gezonde maaltijdsoep. Kook hierbij wat groente in een pan, voeg een bouillonblokje toe en laat het 10 minuten koken. Pureer de soep met een blender en maak het af met een jonge kaas (bv Philadelphia light) of crème fraiche (light). Voeg tot slot vis, garnalen of rivierkreeftjes toe. Tussendoor Als tussendoortje kunt u een blokje 30+ kaas met mosterd nemen, een borrelworstje (bijvoorbeeld van Ollyxa of Zwanenberg) of een kopje heldere bouillon. Misschien zijn er nog wel meer Low Carbtussendoortjes te bedenken. Raadpleeg hiervoor de brochure 'Koolhydraten' van Rivas Zorggroep. Vocht Gebruik dagelijks 1,5 tot 2 liter vocht. Kies voor dranken zonder suiker zoals (groene) thee of koffie, spa rood of kraanwater. Thee van verse munt is ook een aanrader. Light frisdranken en suikervrije 3
limonadesiroop mag u beperkt gebruiken tot maximaal een liter per dag. Fruit is in principe niet toegestaan: de enige uitzondering hierop zijn citroenen en limoenen. Voeg eens het sap van een limoen of een halve citroen toe aan een glas water of spa rood. Erg verfrissend en de smaak zal u verrassen. Zuiveldranken zoals melk en karnemelk bevatten melksuiker. In de eerste fase van het dieet mag u daarom slechts 1 melkproduct per dag. Alcohol is in de eerste fase van het dieet niet toegestaan. Dieetrichtlijn tweede fase Tijdens de tweede fase worden gelijkmatig meer koolhydraten aan uw dieet toegevoegd. Hierbij kijkt u samen met uw diëtist welke producten u het meest mist. Wellicht wilt u in eerste instantie fruit toevoegen. Uw diëtist zal u dan adviseren om te kiezen voor fruit met weinig koolhydraten zoals aardbei, framboos, (bos)bessen, kiwi of mandarijn. Vermijd koolhydraatrijke fruitsoorten zoals banaan, kersen en druiven. Een goede vervanger voor brood is een volkoren cracker of koolhydraatarm brood. Mist u met name bij de warme maaltijd uw koolhydraten, dan kunt u ervoor kiezen om een lepel zilvervliesrijst of een kleine aardappel aan uw dieet toe te voegen. Als u kiest om pasta (zoals spaghetti of macaroni) toe te voegen aan uw dieet: kies dan voor de volkoren variant en kook de pasta 'al dente'. Dit voorkomt hoge pieken in uw bloedsuiker. Aan het einde van de tweede fase heeft u dusdanig veel koolhydraten toegevoegd zodat u het dieet de rest van uw leven kan volhouden. Beweging Regelmatig bewegen is erg belangrijk voor mensen met diabetes. Het zorgt voor gewichtsverlies, lagere bloedsuikers en verbetert de insulineresistentie. In de eerste fase van het dieet mag u echter geen intensieve sport beoefenen. Een actief lichaam heeft namelijk koolhydraten nodig en het Low Carb-dieet kan dan zorgen voor verzuring van het lichaam en spieren. In de tweede fase van het dieet mag u extra koolhydraten gebruiken en kunt u intersiever gaan sporten. 4
Vitamines en mineralen Tijdens de eerste fase van het dieet krijgt u niet alle voedingsstoffen binnen die u nodig heeft. Extra suppletie in de vorm van vitaminepreparaten is dan wenselijk. Gebruik tijdens de eerste fase van het dieet dan ook een vitaminepreparaat B-complex en vitamine C. Gebruik tabletten die 100% van de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) bevatten. In de eerste weken van het dieet kunnen sommige mensen beenkrampen ervaren. Dit kan het gevolg zijn van een tekort aan bepaalde elektrolyten. Als u deze klachten ervaart, kunt u deze elektrolyten aanvullen met een mineralensupplement dat de mineralen calcium, magnesium en kalium bevat. Ook hiervoor geldt: niet meer dan 100% van de ADH gebruiken. Als u te weinig melkproducten gebruikt, kunt u een calciumtablet gebruiken. In de meeste gevallen zal 500 mg calcium (50% ADH) voldoende zijn. Hypoglycemie Een normale bloedsuiker balanceert tussen de 4 en de 10 mmol/l. Dit evenwicht wordt vooral bepaald door de koolhydraten (zij verhogen de bloedsuiker) en de insuline (deze verlagen de bloedsuiker) die u gebruikt. Wanneer uw bloedsuiker onder de 4 komt, spreekt men van een hypo(glycemie). Door het Low Carb-dieet kunnen uw bloedsuikers aanzienlijk dalen. Belangrijk is dus om tevens de insuline te verlagen om hypo's te voorkomen. Zolang u zich aan de richtlijnen houdt die in deze brochure staan, is het onwaarschijnlijk dat uw bloedsuiker te laag worden. Mocht u toch een hypo krijgen, ga dan rustig zitten, meet de bloedsuiker, neem vijf druivensuikertabletten of een glas limonade (geen light) en meet na twintig minuten opnieuw om te kijken of uw bloedsuiker op peil is. Als de bloedsuiker na twintig minuten nog niet normaal is, dan moet u opnieuw druivensuikertabletten nemen en na een kwartier weer controleren. Overleg altijd met uw diabetesverpleegkundige als u niet weet hoeveel insuline u moet gebruiken of hoe u moet handelen bij een hypo. 5
Aanpassen van de insuline Om te voorkomen dat uw bloedsuiker te laag wordt, is het belangrijk om tijdig uw insuline aan te passen. Begin daarom al twee dagen voor de start van het dieet met de voorbereidingen. De voorbereidingsfase Begin twee dagen voor het dieet al kleinere porties te nuttigen: gebruik van alles 2/3 van wat u gewend bent. Neem geen fruit meer. Stop de tabletten voor uw diabetes, met uitzondering van Metformine (Glucophage), Galvus (Vitagliptine) en Januvia (Sitagliptine). Begin met extra controle van de bloedsuikers: dagelijks 5-puntcurves en extra controle bij klachten. Als de bloedsuikers dalen, gebruik dan minder insuline. Zijn de bloedsuikers onder de 6: verminder de insuline met minimaal 4 EH (eenheden). Bij mensen die grote hoeveelheden insuline gebruiken (meer dan 100 eenheden per dag voor aanvang dieet) kunnen beter met 8 EH per keer omlaag gaan. De avond voor het dieet Halveer de langwerkende insuline de avond voor het dieet. Spuit u de langwerkende insuline (of de mixtard/novomix) 's ochtends: halveer dan op de dag dat u start met het dieet. Dag 1 van het dieet Halveer de kortwerkende insuline. Blijf de bloedsuikers controleren (5-puntscurves en bij klachten). In sommige gevallen werkt het dieet minder goed. Uw bloedsuiker kan dan te hoog worden. In dat geval kunt u het beste met het dieet stoppen en terug te gaan naar uw oude insulinegebruik. In de meeste gevallen zult u echter de insuline al vrij snel nog verder moeten verlagen. Gebruik het 'Insuline-aanpasschema' om te zien hoe u moet handelen bij welke bloedsuikerwaarde. 6
Insuline-aanpasschema p Bloedsuikers hoger dan 25 Stop met het dieet en hervat het oude medicatieschema. Neem contact op met de diabeteszorg. Bloedsuikers tussen de 20 25 Bloedsuikers tussen de 15 20 Bloedsuikers tussen de 812-15 15 Bloedsuikers tussen de 6-12 Bloedsuikers lager dan 6 Ga door met het dieet maar hervat het oude medicatieschema. Overleg met de diabeteszorg. Verhoog de insuline met 4 EH per keer. Ga door met het dieet en de controles. Ga door met het dieet en de controles. Waarschijnlijk dalen uw bloedsuikers na enkele dagen verder. Verlaag de insuline met 4 EH per keer. Spuit u meer dan 30 EH, verlaag dan iedere keer met 8 EH. De kans dat u na enkele dagen/ weken de insuline kunt staken is groot. Stop de insuline. Ga door met het dieet en de controles. Informatie Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen of is er iets niet duidelijk, dan kunt u contact opnemen met uw diëtist van het Expertisecentrum Voeding en Leefstijl van Rivas Zorggroep via Rivas Zorglijn, 0900-8440 (lokaal tarief). U kunt ook contact opnemen via eetmail@rivas.nl. Meer informatie is ook te vinden op www.rivas.nl. 7
Weekmenu Low Carb-dieet Ontbijt Lunch Diner Dag 1 150 ml halfvolle yoghurt of kwark met 3 eetlepels All- Bran Plus Salade van tomaten, parmaham en mozzarella. Op smaak brengen met (verse) basilicum, knoflook, zout peper en een dressing van olijfolie en rode wijnazijn Roerbakschotel van peultjes, worteltjes en kastanjechampignons met een ongepaneerde schnitzel Dag 2 100 gram fricandeau 2 tomaten Boerenomelet van eieren en voorgesneden boerensoepgroenten. Op smaak brengen met zout, peper en paprika Roerbakschotel van sperziebonen, ui, kipfilet en spekjes Dag 3 150 ml magere yoghurt (met 2-3 maatschepjes eiwitpoeder) Salade van veldsla, rucolasla met tonijn, pijnboompitjes, zongedroogde tomaten, rode ui en groene kruidendressing Italiaanse roerbakgroente met biefstuk en kruidenboter Dag 4 2 gekookte eieren 1 plakje kaas 1 plakje achterham Gepureerde maaltijdsoep van tomaten, winterwortel, ui, courgette, bleekselderij, broccoli. Afmaken met Philadelphiakaas light en rivierkreeftjes Gestoomde broccoli met kaassaus en een zalmmootje Dag 5 150 ml halfvolle yoghurt of kwark met 3 eetlepels All- Bran Plus Salade van ijsbergsla en gemengde sla met voorgekruide runderreepjes Gevulde rode paprika met gehakt, ui, courgette en champignons Dag 6 Salade van rucolasla, ijsbergsla, tomaten en komkommer, afgemaakt met walnoten, gerookte kipfilet en (zwarte) olijven. Op smaak brengen met groene pesto en citroensap Salade van geblancheerde bleekselderij met walnoten en blokjes Goudse kaas. Op smaak brengen met mayonaise, yoghurt, citroensap en mosterd Witlofsalade met avocado en gerookte kip, afmaken met olie en citroensap Dag 7 150 ml optimel (yoghurt of kwark) 1 gekookt ei Salade van koolrabi, gemengde sla, paprika, fetakaas en cashewnoten. Afmaken met dressing van 1 eetlepel basamicoazijn en olijfolie Roerbakschotel van Chinese wokgroente, paksoi met grote garnalen (gamba s) en sojasaus 8