Beleidsplan directe instructie : 1. Verantwrding 2. Delstellingen 3. Mdel 4. Kijkwijzer 5. -Werkwijze en tijdsplanning 1 Verantwrding: Wij willen binnen het nderwijs dat wij geven rekening huden met de cgnitieve verschillen tussen de kinderen in de grep[. In het algemeen kunnen bij het mgaan met verschillen tussen kinderen de vlgende niveaus nderscheiden wrden: 1. het grepsniveau; 2. kleine grepen; 3. individuele ndersteuning; 4. zelfstandig werken en leren; 5. ndersteuning dr leerlingen. In het algemeen is het vr het effectief mgaan met verschillen van belang, dat de bvenstaande niveaus inhudelijk ged p elkaar afgestemd functineren, waarbij de grepsinstructie centraal staat. Op grepsniveau gaat het dan m de interactieve grepsinstructie. Vr de leerntwikkeling van kinderen is het immers een vereiste dat ze van de dagelijkse grepsinstructie prfiteren. Een gede, gestructureerde vrmgeving van de les is van grt belang vr het aanleren van vaardigheden. Bvendien is een dr de leerkracht gestuurde,gedifferentieerde instructie van grt belang vr effectief nderwijs aan risickinderen en kinderen met leerprblemen. 2 Delstellingen Schlspecifieke delstellingen: Dr middel van teamverleg de leerkrachten meer inzicht geven in het gebruik van het directe instructie mdel.. Inveren directe instructiemdel vr de taal-, lees- en rekenlessen Het verbeteren van het werken vlgens het lesschema. Het verbeteren van de resultaten van het reken-, taal- en leesnderwijs p schlniveau dr gebruik van het directe instructiemdel p grepsniveau. Brging van het werken vlgens het directe instructiemdel bij de reken- en taallessen, waarbij men het zelfstandig werken heeft leren integreren.
3 Mdel Directe instructie Dit mdel wrdt het Directe Instructiemdel genemd, mdat de uitvering van het nderwijsprces in belangrijke mate gecntrleerd wrdt dr de leerkracht. Dit wil niet zeggen dat het directe instructiemdel niet interactief is. Dat is het namelijk wel! De leerkracht dient juist bij de uitleg van nieuwe leerstf de leerlingen actief bij de les te betrekken, bijvrbeeld dr het stellen van veel vragen f het geven van krte pdrachten (zie het figuur hiernder). Dit mdel blijkt zeer effectief te zijn vr kinderen in achterstandssituaties. Deze kinderen, die meestal niet beschikken ver zelfregulerende studievaardigheden f dr een handicap weinig succeservaringen kennen p schl, hebben veel behefte aan actieve instructie en begeleiding dr de leerkracht. Daarnaast echter kunnen k leerlingen, die een relatieve ntwikkelingsvrsprng hebben, van hetzelfde mdel prfiteren, wanneer zij de ruimte krijgen m zelfstandig te werken na een relatief krte en gestructureerde instructie. Dit instructiemdel bevat mgelijk weinig nieuws. Veel leerkrachten zullen wellicht denken dat zij een dergelijk schema al uit eigen ervaring bij het lesgeven hanteren. De kern echter is de feitelijke invulling van de zes hfdcategrieën van instructie-activiteiten. Binnen elke categrie zijn zeer veel variaties mgelijk. Het blijkt bijvrbeeld effectief te zijn m bij het begin van de les aan te geven wat er behandeld gaat wrden en wat het del van de les is, en m bij de presentatie de leerstf steeds in kleine stapjes aan te bieden.
Het Directe Instructiemdel wrdt uitgewerkt in twee richtingen: 1. Het instructiemdel vr uitverend handelen met een sterk sturende rl van de leerkracht; 2. Het instructiemdel vr strategisch handelen met een minder sturende rl van de leerkracht en waarbij de leerlingen meer verantwrdelijkheid dragen vr het eigen leren. In het hiernavlgend verzicht zijn de verschillen tussen uitverend handelen en strategisch handelen krt aangegeven en wrden zij vervlgens afznderlijk besprken: Het instructiemdel vr UITVOEREND HANDELEN Met 'handelen' wrdt in het nderwijs bedeld de delgerichte mtrische f mentale/ cgnitieve peraties. Een handeling werkt naar een del te: een eindprduct f eindresultaat. Het Directe Instructiemdel vr uitverend handelen is het meest geschikt vr ged gestructureerde leerstfgebieden, waarbij het del is het aanleren van (uitverings)vaardigheden. Dit mdel bestaat uit de vlgende aspecten: 1. DAGELIJKSE TERUGBLIK een samenvatting van de vrgaande stf m de leerlingen snel bij het nieuwe gedeelte van de stf te betrekken en ze ervr te mtiveren; bespreek het (huis)werk en sta ng even stil bij eventuele meilijkheden f veel vrkmende futen; haal de bendigde vrkennis p die ndig is vr het begrijpen van de nieuw aan te bieden leerstf. 2. PRESENTATIE geef vraf de lesdelen en/f lesverzicht en prbeer de mtivatie van de leerlingen p die manier psitief te beïnvleden; nderwijs in kleine stappen en laat die nmiddellijk vlgen dr inefening;
geef veel vrbeelden / demnstraties / illustraties m de leerlingen z veel mgelijk te laten begrijpen wat die det, zdat die in staat is het geleerde in nieuwe situaties te te passen; gebruik heldere taal (zeg: "vlinders en bijen" i.p.v. "niet alle insekten"); ga na f de leerlingen de leerstf begrijpen dr het stellen van prductvragen (het antwrd is een reprductie van feiten) en prcesvragen ('waarm' -vragen richten zich p een uitleg). Bedenk hierbij dat de antwrden p prductvragen niet altijd een gede indicatie zijn vr 'het begrijpen van de leerstf'. vermijd uitweidingen f niet ter zake dende afdwalingen; geef aan het einde van de presentatiefase een samenvatting van de hfdzaken; 3. (IN)OEFENING laat de leerlingen nder nauwgezette begeleiding efenen en geef vrtdurend feedback (m de paar minuten) ver hun antwrden, waarbij het belangrijk is dat de leerlingen hren dat het ged gaat f hren waarm iets fut is; geef krte en duidelijke pdrachten die dr alle leerlingen gemaakt kunnen wrden en die direct aansluiten bij datgene wat is uitgelegd tijdens de presentatiefase; stel veel vragen (effectieve leerkrachten: 24 vragen per lesuur van 50 minuten); zrg dat alle leerlingen betrkken blijven en laat 28 leerlingen dus niet passief tekijken he 2 leerlingen de smmen p het brd maken; zrg vr hge successcres (75-80% is prima; <50% werkt ntmedigend; >80 % werkt verveling in de hand); ga zveel mgelijk dr met efenen tt de leerlingen de stf nder de knie hebben; 4. INDIVIDUELE VERWERKING zrg dat de leerlingen nmiddellijk beginnen en laat ze hun werktijd dus efficiënt gebruiken; zrg dat de inhud gelijk is aan die van de vrafgaande lesfase (zie: 3); zrg vr een nnderbrken efenfase. In 15-20' kunnen leerlingen vldende taken uitveren m een bepaalde bedrevenheid te bereiken; laat de leerlingen eventueel elkaar helpen; laat de leerlingen weten dat hun werk gecntrleerd wrdt, zdat zij zelf hun eigen werk serieus nemen; kijk het werk van de leerlingen z snel mgelijk na. 5. PERIODIEKE TERUGBLIK bijvrbeeld elke maandag f na elk afgernd leerstfnderdeel. 6. 1-4 TERUGKOPPELING geef vaak en regelmatig feedback crrigeer futen nmiddellijk geef vral prcesfeedback: waarm is iets ged f fut? geef veel aanmediging.
Het Instructiemdel vr STRATEGISCH HANDELEN Dit mdel is erp gericht m uitverende handelingen van leerlingen beter te laten verlpen. Een scherpe grenslijn tussen beide instructiemdellen is niet te trekken. Er is eerder sprake van een vleiende vergang. Een leerling handelt strategisch als hij een uitverende handeling vrbereidt dr er eerst ver te denken en er later p te reflecteren en te anticiperen p de uitkmst van die handeling. De instructie van de leerkracht is dan vral prcesgericht. De leerling krijgt dus tegelijkertijd aanwijzingen, instructie, vrbeelden ver het gebruik van zelfstandige denkstrategieën en van prbleemplssingsvaardigheden. Met andere wrden: bij deze aanpak is het van belang dat de leerlingen zelf hun leergedrag in de gaten huden en (bij)sturen. Cmplexe leertaken richten zich meestal p kennis en vaardigheden, waarbij een berep met wrden gedaan p hgere cgnitieve denkprcessen: hfd- en bijzaken nderscheiden; schatten; samenvatten; studerend lezen; het pzetten van een experiment; het vertalen van expressie-activiteiten, enz. Vr deze leertaken wrdt het instructiemdel vr uitverend handelen uitgebreid met een aantal aanvullingen. De cmpnenten uit het mdel vr uitverend handelen wrden telkens (afgedrukt met een kleine letter) in herinnering gerepen, waarna de aanvullingen vr het mdel vr strategisch handelen wrden besprken. 1. DAGELIJKSE TERUGBLIK geef een samenvatting van de vrgaande stf bespreek het werk haal de bendigde vrkennis p nderwijs, indien ndig, deze vrkennis aanvulling: geen 2. PRESENTATIE geef lesdelen en/f lesverzicht nderwijs in kleine stappen geef cncrete vrbeelden gebruik heldere taal ga na f de leerlingen de stf begrijpen aanvulling: maak gebruik van een handelingswijzer, die gezien kan wrden als een 'brug' tussen de vrkennis van de leerlingen en de kennis/vaardigheid die de leerkracht de leerling wil bijbrengen. Z krijgen de leerlingen een huvast waardr ze tijdens de efenfase ged met de leerstf kunnen werken; de de nieuw te leren vaardigheid vr dr bijvrbeeld het gebruik van een handelingswijzer te demnstreren: denk hardp, zdat de leerlingen het leerprces precies kunnen vlgen. Als de leerkracht nu uitleg geeft, nttrekt het denkprces zich niet aan de pmerkzaamheid van de leerling; anticipeer p meilijkheden, waarbij bedeld wrdt dat de leerkracht er altijd naar met streven bepaalde prblemen vóór te zijn. Het gebruik van slechte vrbeelden zal bij zwakke leerlingen eerder tt verwarring leiden; efen met de leerlingen na elk nderdeel van de presentatie;
vergrt stapsgewijs de meilijkheidsgraad; 3. BEGELEIDE (IN)OEFENING laat de leerlingen nder begeleiding efenen geef krte en duidelijke pdrachten stel veel vragen zrg vr hge successcres efen tt (bijna) alle leerlingen de stf nder de knie hebben aanvulling: maak gebruik van de handelingswijzers m startprblemen bij het efenen snel p te kunnen lssen; maak gebruik van half afgemaakte vrbeelden, bijv. m de meilijkheidsgraad stapsgewijs te vergrten; bewaak de geleidelijke tename van de meilijkheidsgraad; pas de techniek van het rlwisselend lesgeven te dr de leerlingen zich te laten verplaatsen in de rl van leerkracht. Het is belangrijk dat de verantwrdelijkheid vr het leerprces geleidelijk en uiteindelijk geheel bij de leerling zelf kmt te liggen; laat de leerlingen in kleine grepjes f tweetallen werken, zdat ze leren samenwerken, leren elkaar te helpen en te ndersteunen bij het uitveren van pdrachten verminder geleidelijk de ndersteuning; 4. INDIVIDUELE VERWERKING zrg ervr dat de leerlingen nmiddellijk beginnen de inhud van de taken kmt vereen met de leerstf uit de vrige fasen zrg vr een nnderbrken lesfase laat de leerlingen elkaar helpen laat de leerlingen weten dat hun werk gecntrleerd wrdt aanvulling: verminderen van de ndersteuning dr de leerkracht, mdat het in deze fase de bedeling is dat de leerlingen zelfstandig (dus: znder hulp van leerkracht en medeleerlingen) kunnen werken met de leerstf; vergrten van de tepassingsmgelijkheden (transfer) dr te efenen met gevarieerd materiaal; 5. PERIODIEKE TERUGBLIK bijvrbeeld elke maandag f na elk afgernd leerstfnderdeel aanvulling: geen
6. 1-4 TERUGKOPPELING geef vaak en regelmatig feedback crrigeer futen nmiddellijk geef vral prcesfeedback geef veel aanmediging aanvulling: maak ged gebruik van cntrle- f evaluatielijsten. Als vrbeeld vr het aanleren van strategische handelen dient de pdracht die erp neerkmt m.b.v. de techniek '(mind)mapping' een studietekst aan te pakken. Deze methde maakt gebruik van schemata die bij de leerlingen al aanwezig zijn. Schemata zijn actieve kenniseenheden, maar zij 'gedragen' zich niet als rigide systemen: ze zijn veranderbaar. Enkele functies van schemata zijn: - een schema staat pen vr nieuwe infrmatie; - een schema helpt de leerling dát te lezen wat belangrijk is; - een schema helpt bij het nderscheiden van hfd- en bijzaken; - een schema is een steun vr het nthuden van gegevens. Bij het pnemen van infrmatie is het van belang dat een leerling nieuwe kennis verbindt aan de kennis die in de cgnitieve schemata reeds aanwezig is. Wanneer de leerkracht de techniek van '(mind)mapping' hanteert, kan hij dit prces bij de leerling laten plaatsvinden.
5 Kijkwijzer Taakprfiel BASISNIVEAU Nr. vaardigheden + +/ - Lesvrbereiding 1 De uit te veren les is geschikt vr het mdel directe instructie 2 De leraar heeft de methdeles ged vrbereid 3 De leraar heeft een adequaat werkschema d.i. ingevuld 4 Het klassenmanagement is ged vrbereid 5 Er is een ged brdplan (met daarp.a. het uit te veren werk) 6 De leerlingen wrden ged vrbereid p de les Fase van de vrkennis 7 De vrkennis is p een juiste wijze pgehaald 8 De delstelling van de les die vlgt is aangegeven en gericht p cmpetentiegevel Instructiefase 9 De leraar leidt de instructie en geeft de denkstappen aan (k p het brd!) 10 De leerlingen vlgen de instructie 11 De leraar stimuleert de leerlingen m mee te denken 12 De leraar gaat na f de leerlingen de stf begrijpen 13 De leraar is delgericht bezig en weidt niet uit 14 De leraar geeft een samenvatting van de instructie Oefenfase 15 De leraar geeft aan dat de geleide inefening begint 16 De leraar werkt p het brd en de leerlingen werken mee p papier 17 De leerlingen cntrleren tijdens het efenen bij het vrbeeld van de leraar f ze de gede aanpak uitveren 18 Geleidelijk aan gaan de leerlingen hardp de denkstappen verwrden nder leiding van de leraar 19 De leraar heeft uitlppdrachten vr betere leerlingen p het brd staan 20 De instructie gaat dr tt bijna alle leerlingen het begrijpen 21 De leraar spreekt leerlingen aan p hun cmpetentiegevel (psitieve ndersteuning) - niet gezien Fase van zelfstandig werken 22 De leraar geeft aan dat leerlingen zelfstandig kunnen werken (=fase van uitgestelde aandacht) 23 Er zijn verwerkingspdrachten die passen bij de instructie 24 Er is vldende tijd m de pdrachten uit te veren 25 De leraar cntrleert tijdens het rndlpen f de leerstf is begrepen; futen wrden direct verbeterd 26 De leraar ndersteunt waar ndig de leerlingen 27 Er zijn uitlppdrachten na de individuele verwerking (zie brdplan!) 28 Enkele belangrijke pgaven wrden aan het einde van de les gezamenlijk nagekeken Evaluatiefase 29 De les wrdt gezamenlijk afgeslten 30 De lesafsluiting is gericht p cmpetentieversterking 31 De delstelling van de les wrdt bereikt 32 De les wrdt in een gede tijdsplanning uitgeverd 33 Er zit vldende vaart in de les
ERVAREN NIVEAU Versie 1.03 Nr. vaardigheden + +/ - Lesvrbereiding 1 De uit te veren les is geschikt vr het mdel directe instructie 2a De leraar heeft zich ged vrbereid t.a.v. mgelijke knelpunten bij lesstf, rganisatie e.d. 3 De leraar heeft een adequaat werkschema d.i. ingevuld 4 Het klassenmanagement is ged vrbereid 5 Er is een ged brdplan (met daarp.a. het uit te veren werk) 6 De leerlingen wrden ged vrbereid p de les Fase van de vrkennis 7 De vrkennis is p een juiste wijze pgehaald 8 De delstelling van de les die vlgt is aangegeven en gericht p cmpetentiegevel 8a De delstelling van de les is reëel haalbaar vr minstens 80% van de leerlingen 8c De gede leerlingen gaan zelfstandig aan de slag 8d De leerlingen met een individueel prgramma gaan zelfstandig aan het werk Instructiefase 9 De leraar leidt de instructie en geeft de denkstappen aan (k p het brd!) 10 De leerlingen vlgen de instructie 11 De leraar stimuleert de leerlingen m mee te denken 12 De leraar gaat na f de leerlingen de stf begrijpen 13 De leraar is delgericht bezig en weidt niet uit 14 De leraar geeft een samenvatting van de instructie Inefenfase 15 De leraar geeft aan dat de geleide inefening begint 16 De leraar werkt p het brd en de leerlingen werken mee p papier 17 De leerlingen cntrleren bij het vrbeeld van de leraar f ze de gede aanpak uitveren 18 Geleidelijk aan gaan de leerlingen hardp de denkstappen verwrden nder de leiding van de leraar 19 De leraar heeft uitlppdrachten vr betere leerlingen p het brd staan 19a De leerlingen die de stf begrijpen gaan zelfstandig de stf verwerken 20a De instructie gaat dr tt 80 % van leerlingen het begrijpt 21 De leraar spreekt leerlingen aan p hun cmpetentiegevel (psitieve ndersteuning) - niet gezien Fase van zelfstandig werken 22 De leraar geeft aan dat leerlingen zelfstandig kunnen werken (=fase van uitgestelde aandacht) 22a Minstens 80 % van de leerlingen is zelfstandig aan het werk 23 Er zijn verwerkingspdrachten die passen bij de instructie 23a Tijdens de fase van uitgestelde aandacht werkt de leraar met een aantal leerlingen (max. 20%) aan de instructietafel 24 Er is vldende tijd m de pdrachten uit te veren 25 Na de fase van uitgestelde aandacht cntrleert de leraar tijdens het rndlpen f de leerstf is begrepen; futen wrden direct verbeterd 26 De leraar ndersteunt waar ndig de leerlingen 27 Er zijn uitlppdrachten na de individuele verwerking (zie brdplan!) 28 Enkele belangrijke pgaven wrden aan het einde van de lesgezamenlijk nagekeken
28a Leerlingen die klaar zijn met de basisstf kijken hun eigen werk na Nr. Vaardigheden + + /- - niet gezien Evaluatiefase 29 De les wrdt gezamenlijk afgeslten 30 De lesafsluiting is gericht p cmpetentieversterking 31 De delstelling van de les wrdt bereikt 31a De delstelling van de les wrdt minstens bij 80% van de leerlingen bereikt 32 De les wrdt in een gede tijdsplanning uitgeverd 33 Er zit vldende vaart in de les
EXCELLENT NIVEAU Versie 1.03 Nr. vaardigheden + +/ - Lesvrbereiding 1 De uit te veren les is geschikt vr het mdel directe instructie 2 De leraar heeft de methdeles ged vrbereid 2a De leraar heeft zich ged vrbereid t.a.v. mgelijke knelpunten bij lesstf, rganisatie e.d. 3 De leraar heeft een adequaat werkschema d.i. ingevuld 4 Het klassenmanagement is ged vrbereid 5 Er is een ged brdplan (met daarp.a. het uit te veren werk) 6 De leerlingen wrden ged vrbereid p de les Fase van de vrkennis 7 De vrkennis is p een juiste wijze pgehaald 8 De delstelling van de les die vlgt is aangegeven en gericht p cmpetentiegevel 8b De delstelling van de les wrdt in gedifferentieerde delen aangegeven 8c De gede leerlingen gaan zelfstandig aan de slag 8d De leerlingen met een individueel prgramma gaan zelfstandig aan het werk - niet gezien Instructiefase 9 De leraar leidt de instructie en geeft de denkstappen aan (k p het brd!) 10 De leerlingen vlgen de instructie 11 De leraar stimuleert de leerlingen m mee te denken 12 De leraar gaat na f de leerlingen de stf begrijpen 13 De leraar is delgericht bezig en weidt niet uit 14 De leraar geeft een samenvatting van de instructie Inefenfase 15 De leraar geeft aan dat de geleide inefening begint 16 De leraar werkt p het brd en de leerlingen werken mee p papier 17 De leerlingen cntrleren bij het vrbeeld van de leraar f ze de gede aanpak uitveren 18 Geleidelijk aan gaan de leerlingen hardp de denkstappen verwrden 19 De leraar heeft uitlppdrachten vr betere leerlingen p het brd staan 19a De leerlingen die de stf begrijpen gaan zelfstandig verwerken 20a De instructie gaat dr tt 80 % van leerlingen het begrijpt 21 De leraar spreekt leerlingen aan p hun cmpetentiegevel (psitieve ndersteuning) Fase van zelfstandig werken / instructietafel 22 De leraar geeft aan dat leerlingen zelfstandig kunnen werken (=fase van uitgestelde aandacht) 22a Minstens 80 % van de leerlingen is zelfstandig aan het werk 23 Er zijn verwerkingspdrachten die passen bij de instructie 23a De leraar werkt met een kleine grep met verlengde instructie 23b De leraar werkt met die kleine grep aan de instructietafel 24 Er is vldende tijd m de pdrachten uit te veren 25 De leraar cntrleert f de leerstf is begrepen; futen wrden direct verbeterd 26 De leraar ndersteunt waar ndig de leerlingen 26a Er is aangepast zelfstandig werk vr de leerlingen van de instructietafel (= stfreductie)
27 Er zijn uitlppdrachten na de individuele verwerking (zie brdplan!) 28 Enkele belangrijke pgaven wrden aan het einde van de les gezamenlijk nagekeken Nr. vaardigheden + +/ - Evaluatiefase 28a Leerlingen die klaar zijn met de basisstf kijken hun eigen werk na 29 De les wrdt gezamenlijk afgeslten 30 De lesafsluiting is gericht p cmpetentieversterking 31a De delstelling van de les wrdt minstens bij 80% van de leerlingen bereikt 31b De leerlingen rapprteren aan elkaar wat ze hebben geleerd per niveaugrep 32 De les wrdt in een gede tijdsplanning uitgeverd 33 Er zit vldende vaart in de les - niet gezien
06 Werkwijze en tijdsplanning: Afspraken ver de werkwijze: Dit mdel wrdt structureel ingeverd in het nderwijs p rkbs Maria Tijdens de grepsbezeken wrden de kijkwijzers gehanteerd m de werkwijze van de directe instructie te mnitren. Deze kijkwijzers zijn nderwerp van gesprek tijdens functineringsgesprekken. Elke twee maanden staat het nderwerp directe instructie p de agenda van de teambesprekingen. In januari en juni van het schljaar staat het beleidsplan directe instructie ter bespreking tijdens evaluatie-besprekingen. Tijdens deze besprekingen wrden de ntwikkelingen geëvalueerd en gebrgd.