Onderzeksrapprt Şefkat Mari de Keijzer Deniz Özkanli Leerprduct Zrghuis Şefkat 1-12-2010 Onderzeksrapprt Şefkat
Onderzek nder Turkse en Markkaanse uderen, mantelzrgers en ptentiële arbeidskrachten S. Ouauirst, I. Smal, K. Lgghe MULTIVATION Management & Cnsultancy In pdracht van: Zrggrep Elde 2
Inhudspgave 1. Inleiding 5 1.1 Aanleiding nderzek 5 1.2 Achtergrnd Şefkat 5 1.3 Achtergrnd nderzeksppulatie 6 1.3.1 Ouderen 6 1.3.2 Mantelzrgers 7 1.3.3 Ptentiële arbeidskrachten 8 1.4 Delstellingen 9 2. Onderzekspzet 10 2.1 Onderzeksmethde 10 2.2 Methde dataverzameling 10 2.3 Vragenlijst ntwikkeling 10 2.3.1 Ouderen 10 2.3.2. Mantelzrgers 11 2.3.3 Ptentiële arbeidskrachten 12 2.4 Werving nderzeksppulatie 12 2.4.1 Ouderen 13 2.4.2 Mantelzrgers 13 2.4.3 Ptentiële arbeidskrachten 13 2.5 Betruwbaarheid en validiteit 13 2.6 Data analyse 14 3. Resultaten 15 3.1 Ouderen 15 3.1.1 Algemene infrmatie 15 3.1.2 Gezndheid en welzijn 16 3.1.3 Wensen beheften met betrekking tt Şefkat 18 3.1.4 Zrg in de tekmst 26 3.1.5 Vragen met betrekking tt dementie 26 3.1.6 Significante verbanden 26 3.2 Mantelzrger 34 3.2.1 De nderzeksppulatie 34 3.2.2 De zrgvrager 35 3.2.3 De taken van de mantelzrger 36 3.2.4 De mantelzrger stellingen 37 3.3 Ptentiële arbeidskrachten 39 3.3.1 De nderzeksppulatie 39 3.3.2 Huding en kennis ten aanzien van werken in de uderenzrg 40 3
4. Discussie 42 4.1 Kanttekeningen bij het nderzek 42 4.1.1 Ouderen 42 4.1.2 Mantelzrgers 43 4.1.3 Ptentiële arbeidskrachten 44 4.2 Vergelijking resultaten huidig nderzek met literatuur/eerder nderzek 44 4.2.1 Ouderen 44 4.2.2 Mantelzrgers 48 4.2.3 Ptentiële arbeidskrachten 50 5. Cnclusies 52 5.1 Ouderen 52 5.2 Mantelzrgers 54 5.3 Ptentiële arbeidskrachten 55 6. Aanbevelingen 56 Literatuurpgave 58 Bijlagen (separaat): Wervingsrapprt delgrep nderzek Şefkat (intern rapprt) Bijlage 1 Resultaten uderen Onderdeel A: Achtergrndgegevens Onderdeel B: Ervaren gezndheidsprblemen Onderdeel C: Wensen en beheften ten aanzien van Şefkat Onderdeel C: Wensen en beheften ten aanzien van Şefkat, nderverdeeld in man en vruw Onderdeel C: Wensen en beheften ten aanzien van Şefkat, nderverdeeld in Turkse en Markkaanse uderen Onderdeel D: Bekendheid Şefkat Onderdeel E: Dementie Onderdeel F: Significante verbanden Bijlage 2 Resultaten mantelzrgers Bijlage 3 Resultaten ptentiële arbeidskrachten Bijlage 4 Grepsinterviews Bijlage 5 Onderzek Jsje van Hal (2006) Bijlage 6 Vragenlijst uderen Bijlage 7 Vragenlijst mantelzrgers Bijlage 8 Vragenlijst ptentiële arbeidskrachten 4
1. Inleiding 1.1 Aanleiding nderzek Dr de tenemende vergrijzing in Nederland, zal het aantal allchtne uderen in de nabije tekmst snel tenemen (Schellingerhut, 2004). Allchtne uderen verschillen p het gebied van zrg van autchtne uderen. Ze hebben te maken met een andere gezndheidsprblematiek, zrgvraag en wensen en beheften ten aanzien van zrg en wnen. Als gevlg hiervan zullen allchtne uderen mgelijk prblemen ervaren in het ntvangen van zrg zals deze in Nederland verleend wrdt. Uit wetenschappelijk nderzek is namelijk gebleken dat het aanbd van zrginstellingen ng niet aansluit bij de wensen en beheften van allchtne cliënten (Wit et al., 2002). Uit het vrnderzek van Jsje van Hal uit 2006 is gebleken dat er nder de Turkse en Markkaanse uderen en hun kinderen in Nrd-Brabant behefte bestaat aan een cultuurspecifieke zrgvrziening. Om het aanbd van zrg z ged mgelijk aan te laten sluiten p de zrgvraag van allchtne uderen, is Zrggrep Elde bezig met het realiseren van een zrghuis vr Turkse en Markkaanse uderen in Nrd- Brabant. Om de uderen z ged mgelijk van dienst te kunnen zijn, is het van belang dat de wensen en verwachtingen met betrekking tt uderenvrzieningen duidelijk wrden verwrd. Middels dit nderzek wrdt een vervlg gegeven aan het afstudeernderzek van Jsje van Hal uit 2006 (Bijlage 5) naar de behefte aan een wnzrgvrziening vr Turkse en Markkaanse uderen in de regi Eindhven, Den Bsch en Tilburg. Tevens wrdt uitvering gegeven aan nderzek nder de mantelzrgers. De Turkse en Markkaanse uderen gaan er vanuit dat de kinderen de ndige zrg p zich zullen nemen. Een grt deel van de kinderen zal deze zrg niet (vlledig) kunnen bieden en een deel ervan verrichten vaak intensieve mantelzrg. Vr mantelzrgers die zware zrg verlenen aan familieleden, kan Şefkat mgelijk verlichting bieden waar het ndig is. Het is vr een cultuurspecifieke zrgvrziening van belang dat er k Turks en/f Markkaans persneel p het gebied van verzrging en verpleging aanwezig is. In dit nderzek wrdt daarm k uitvering gegeven aan nderzek nder ptentiële arbeidskrachten. 1.2 Achtergrnd Şefkat Het zrghuis Şefkat is een initiatief van Zrggrep Elde, een zrgrganisatie die in 2004 is ntstaan na een fusie van verschillende zrgrganisaties. Nieuw Beekvliet is een nderdeel van Zrggrep Elde en verleent zrg aan ngeveer 50 uderen met een Surinaamse, Antilliaanse, Nederlands-Indische f Mlukse achtergrnd. Zrggrep Elde/ Nieuw Beekvliet kreeg de afgelpen jaren vaak de vraag, vanuit zrginstellingen en de delgrep, f zij k zrg en verpleging knden bieden aan Turkse en Markkaanse zrgvragers. Dit was vr Zrggrep Elde een aanleiding m daadwerkelijk in te gaan p deze vraag en behefte. Eind mei 2009 is Zrggrep Elde dan k van start gegaan met de dagpvang Şefkat in Den Bsch. Turkse en Markkaanse uderen kunnen hier twee middagen per week bij elkaar kmen. In 2011 zal er gestart wrden met de verzrging en verpleging van circa 18 zrgvragers en zal er gestart wrden met de nieuwbuw van het zrghuis Şefkat met 5
een capaciteit van 64 zrgvragers. Het zrghuis wrdt gevestigd in Bxtel en zal intramurale zrg bieden aan mensen afkmstig uit Turkije en Markk en wnende in Nederland. Hierbij gaat het m zrg p lichamelijk, en/f psychgeriatrisch gebied die niet (meer) thuis gebden kan wrden. De wensen en beheften van de delgrep zullen als uitgangspunt wrden genmen m een passend zrgaanbd te ntwikkelen vr de bewners van Şefkat. Verder is Zrggrep Elde/ Zrghuis Şefkat, in samenwerking met Stichting Alzheimer Nederland, bezig m het Alzheimer Theehuis te rganiseren vr zwel Turkse als Markkaanse Nederlanders. Hier zal er vrlichting in de eigen taal wrden gegeven. Dementie is namelijk vaak een nbekende term binnen de Turkse en Markkaanse grep en er heerst daarnaast k ng teveel tabe p het ziektebeeld dementie. 1.3 Achtergrnd nderzeksppulatie 1.3.1 Ouderen In Nrd-Brabant vrmen de Turken en Markkanen de grtste grepen niet westerse allchtnen. In de tekmst zullen de aantallen allchtne uderen in Nrd-Brabant snel tenemen. In Tabel 1.1 wrdt een verzicht gegeven van het aantal Turkse en Markkaanse uderen wnende in Nrd-Brabant, in de jaren 2010, 2015 en 2020. Tabel 1.1 Bevlking Nrd Brabant naar herkmst en leeftijd 55 jaar en uder, per 1 januari Peride 2010 2015 2020 Ttale bevlking 700.589 763.376 826.706 Niet-westerse allchtnen 16.796 22.803 31.964 Markk 3.703 4.561 6.001 Turkije 4.522 5.604 8.197 Brn: CBS (Statline) De gezndheidstestand van de Turkse en Markkaanse uderen is minder ged dan die van de autchtne uderen. Schellingerhut (2004) heeft de gezndheidssituatie van allchtne uderen (Turken, Markkanen, Surinamers en Antilianen) vergeleken met die van autchtne uderen. De Turkse, Markkaanse en Surinaamse uderen rapprteerden meer chrnische aandeningen dan de Antilianen en autchtnen. De Turkse uderen vermelden ngeveer twee keer zveel aandeningen dan de autchtne uderen. De chrnische aandeningen die zijn gerapprteerd zijn: diabetes, bererte, ernstige hartaandeningen, hge bleddruk, ademhalingsprblemen, ernstige rugklachten en hfdpijn (Schellingerhut, 2004). De Turkse en Markkaanse uderen hebben vaker smbere en neerslachtige gevelens en minder vaak gevelens van rust en tevredenheid dan de autchtne uderen. Daarnaast vertnen zij het meeste fysieke beperkingen p het gebied van mbiliteit en persnlijke verzrging. En zij ervaren hun gezndheidstestand als slechter dan de andere grepen uderen (Schellingerhut, 2004). Uit de literatuur is gebleken dat er geen één p één relatie is tussen de gezndheid van allchtne uderen en het gebruik van zrgvrzieningen (Klerks, 2005 & Schellingerhut, 2004). De tegankelijkheid van de zrgvrziening vrmt hierbij een bekende vrm van belemmering. Andere belemmeringen die een rl spelen bij de stap 6
van zrgbehefte naar zrggebruik zijn de cmmunicatieprblemen en de zrgplicht die kinderen hebben tegenver hun uders (Knipscheer 2000). Het nderzek van Schellingerhut (2004) beschrijft een aantal wensen en beheften van allchtne uderen ten aanzien van een wnzrgvrziening. De wensen en beheften van Turkse en Markkaanse uderen kmen vaak met elkaar vereen en de ste wensen hebben te maken met hun cultuur en religie: Aangepast eten: islamitische geslacht vlees (halal) en geen varkensvlees. De aanwezigheid van bewners met dezelfde etnische achtergrnd. De aanwezigheid van persneel met dezelfde etnische achtergrnd. De mgelijkheid m de religie uit te efenen. Aandacht vr de eigen cultuur. Verder vinden uderen, zwel allchtne als autchtne, het dat de zrg tegankelijk is en ze verwachten gede zrg en deskundig persneel. Andere wensen hebben betrekking p de privacy, de ligging van faciliteiten, respect van het persneel en de aanwezigheid van sciale cntacten (Schellingerhut, 2004). 1.3.2 Mantelzrgers Zrgprblemen wrden niet altijd pgelst middels tussenkmst van prfessinele hulpverleners. Men zrgt k vr elkaar binnen het sciale netwerk, zals familie, buren en vrienden. De zrg die vrkmt uit een sciale relatie tussen persnen wrdt k wel mantelzrg genemd. Mantelzrgers zijn mensen die nbetaald zrgen vr een chrnisch zieke, gehandicapte f hulpbehevende uder, kind f ander familielid, vriend f buur. Zij geven die zrg mdat ze een persnlijke band hebben met die persn. De zrg die zij geven is langdurig, intensief en afhankelijk van de behefte van de zrgbehevende. We spreken ver mantelzrg als het gaat m zrg die de gewne zrg van mensen qua duur, intensiteit f zwaarte verstijgt (Mezz). Niet iedereen die mantelzrger is, wrdt k daadwerkelijk z genemd. Enkele benamingen die k wrden gebruikt zijn; familiezrg, infrmele zrgers en thuisverzrgers (Cx, du Lng, 2001). Wanneer ver de mantelzrger wrdt gesprken in de Turkse en Markkaanse families, gaat dit meestal ver de vruwen. Uit andere nderzeken blijkt dat vrnamelijk de vruwen wrden bereikt (Hamid, 2007), (Yerden, 2007). Ok blijkt uit nderzek dat in veel gevallen de kinderen, meestal de dchters, vr de uders zrgen en dat het gebruikelijk is dat de schndchters vr de schnuders zrgen (Hamid, 2007) (Yerden, 2007). In Turkse en Markkaanse families is familiezrg erg. Zrg wrdt vaak vanuit de traditie gezien als een plicht en het uit handen geven van de zrg aan familie is een tabe (Yerden, 2000). De vergrijzing en daarmee de zrgvraag vanuit deze uderen neemt te en daarmee k de zrgplicht en druk p de tweede generatie. De udere generatie allchtnen verwacht vaak dat de naaste familie en met name de schndchter het eigen leven (inclusief de zrg vr het eigen gezin) pzij zet m vr de uders te zrgen. De jngere generatie heeft zich al meer ntwikkeld richting de Nederlandse pvatting dat er ruimte vr een eigen leven naast de zrg met verblijven. Met name de vruwen staan m die reden, zeker als het m de terminale fase gaat, meer pen vr prfessinele zrg (De Graaff, 2002). Alternatieve zrgmdellen, hulp van thuiszrg bijvrbeeld, zijn echter bijna nbespreekbaar met de udere generatie en kunnen vr de echtgent gezichtsverlies pleveren (Yerden 2000). De mantelzrgers wrstelen met schuldgevelens als zij niet aan de idealen van de uderen vlden. Allchtne mantelzrgers ervaren ten pzichte van autchtne mantelzrgers een 7
achterstand in gezndheid, kennis, infrmatie en vrzieningengebruik (Van den Brink, 2000). Vanwege het drukke gezinsleven en eisen vanuit de samenleving, kan verbelasting ntstaan bij mantelzrgers. Het verrichten van mantelzrg kan bijvrbeeld leiden tt vermeidheid, gebrek aan vrije tijd, zich gebnden velen en ziek f verspannen raken (De Ber, 2003). 1.3.3 Ptentiële arbeidskrachten In de (uderen)zrg werken verwegend vruwen en k de literatuur ver arbeidsparticipatie van Turkse en Markkaanse Nederlanders in de zrg heeft hfdzakelijk betrekking p de participatie van vruwen. Bekend is dat nder Turkse en Markkaanse jngens werken in de zrg bijna niet vrkmt, hetgeen vrnamelijk te maken heeft met de mate van aanzien van werken in de zrg. In Nederland wnen tienduizenden vruwen met een Turkse en Markkaanse achtergrnd. Vr de gezndheidszrg, die steeds meer te kampen heeft met structurele persneelstekrten, gaat dit ver een aanzienlijk arbeidsptentieel. Tevens neemt het aandeel udere Turken en Markkanen de kmende jaren in Nederland gestaag te. Verwacht wrdt dat de zrg hierdr k te maken krijgt met een greiend aandeel allchtne cliënten. Deze cliënten hebben recht p kwalitatief gede zrg. Taalprblemen en cultuurverschillen vrmen risic s vr de kwaliteit van signalering, diagnse en behandeling. Bij een divers samengesteld persneelsbestand verbetert de kennis ver culturele gebruiken (de Graaff, 2003). Turkse en Markkaanse vruwen werken tt p heden relatief weinig in de zrg. Wanneer wrdt gekeken naar de pleidingskeuze van de jngeren wrdt het vlgende duidelijk. De richting Zrg en Welzijn p het VMBO (Vrbereidend Middelbaar BerepsOnderwijs) is hguit iets minder in trek nder allchtne dan nder autchtne leerlingen. Opvallend is vral het grte aandeel Turkse en Markkaanse meisjes wat reeds p het VMBO kiest vr de sectr Ecnmie. Een eveneens grte grep kiest echter vr de sectr Zrg en Welzijn. Op het MBO zijn de zrgpleidingen nder Turkse en Markkaanse leerlingen beduidend minder ppulair dan de welzijnspleidingen en de ecnmisch-administratieve pleidingen. Binnen de zrgpleidingen zijn Turkse en Markkaanse meisjes relatief vaak te vinden in de lagere segmenten: de pleiding tt zrghulp f helpende (niveau 1 en 2). Overigens det tch ng 34% van de Turkse en 40% van de Markkaanse zrgstudenten een pleiding tt verzrgende f verplegende (niveau 3 en 4). Verder kiezen deze meisjes pvallend vaak vr de pleiding tt apthekersassistente, dktersassistente f tandartsassistente (Blemendaal, 2008). Er zijn een aantal cultuurspecifieke factren, die alleen f sterker nder Turkse en Markkaanse meisjes spelen, m niet in de zrg te werken. De algemene kennis van de Nederlandse gezndheidszrg is vaak minimaal. Het imag van werken in de zrg en de uderenzrg in het algemeen is vaak negatief (Imanseradi, 2008). De status van werken in de zrg is laag en rlmdellen ntbreken vr deze delgrep. Ok is er sprake van extra belemmeringen vanwege inhudelijke en arbeidsvrwaardelijke aspecten. Denk hierbij bijvrbeeld aan het wassen van mannen en/f het draaien van nachtdiensten (Blemendaal, 2008). 8
1.4 Delstellingen Binnen dit nderzek wrdt er naar gestreefd m inzicht te verkrijgen in de huidige situatie van Turkse en Markkaanse uderen p het gebied van gezndheid en zrg. Daarnaast wrden de wensen en verwachtingen van ptentiële bewners met betrekking tt de tekmst en de behefte aan een cultuurspecifieke wnzrgvrziening in het bijznder nderzcht. Hierbij wrden de wensen en beheften met betrekking tt de maaltijd, verzrging en persneel, religie, familie, wnruimte en activiteiten in kaart gebracht. Ten derde wrdt de belangstelling vr speciale bijeenkmsten vr Turkse en Markkaanse dementerende uderen en hun familie nderzcht. Er wrdt begd inzicht te verkrijgen in de belasting van de mantelzrgers (kinderen en naaste familie van Turkse en Markkaanse uderen) en eventueel de gevlgen hiervan p arbeidsdeelname, deelname aan sciaal-culturele activiteiten en p kwaliteit van leven. Evenals dr de mantelzrgers gesignaleerde en ervaren knelpunten in de huidige situatie van de delgrep (Turkse en Markkaanse uderen) en de gebden (prfessinele en mantel)zrg. Ten derde wrdt er gekeken naar de wensen en verwachtingen ten aanzien van samenwerking tussen mantelzrg (kinderen/familie) en prfessinele zrg binnen Şefkat. Onder de ptentiële arbeidskrachten wrdt er begd m inzicht te verkrijgen in de kennis ver de zrg en in de huding en mtieven m al dan niet in de (uderen)zrg te werken. Tevens wrden de huding en verwachtingen ten aanzien van het werken in Şefkat in kaart gebracht. Tensltte wrdt middels dit nderzek vervlg gegeven aan het afstudeernderzek van Jsje van Hal uit 2006 (zie Bijlage 4) naar de behefte aan een wnzrgvrziening vr Turkse en Markkaanse uderen in de regi Eindhven, s Hertgenbsch, en Tilburg. De bevindingen uit het huidige nderzek zullen vergeleken wrden met de bevindingen van het nderzek van Jsje van Hal uit 2006. 9
2. Onderzekspzet 2.1 Onderzeksmethde Dit nderzek is zwel kwantitatief als kwalitatief van aard. Vr de uderen en de mantelzrgers is er gekzen vr een semigestructureerde vragenlijst en vr de ptentiële arbeidskrachten vr een gestructureerde vragenlijst. De resultaten van dit nderzek zullen daarm zwel statistische wrden berekend als beschreven in wrden. 2.2 Methde dataverzameling Er is een literatuurnderzek uitgeverd m inzicht te verkrijgen in de wensen en beheften van de Turkse en Markkaanse uderen en mantelzrgers met betrekking tt de zrg. Daarnaast is er k nderzcht wat de hudingen en mtieven zijn van ptentiële arbeidskrachten, binnen de Turkse en Markkaanse gemeenschap, ver het al dan niet werken in de (uderen)zrg. Aan de hand van de literatuurbevindingen zijn er vragenlijsten ntwikkeld vr de verschillende nderzeksppulaties. De vragenlijst vr de mantelzrgers en de uderen zijn semigestructureerd van aard en de vragenlijst vr de ptentiële arbeidskrachten is gestructureerd pgesteld. De vragenlijsten zijn van te vren vertaald dr TVCN (Tlk en Vertaalcentrum Nederland) naar het Turks en Markkaans. In eerste instantie is alleen de vragenlijst vr de udere migranten vertaald. Later bleek dat nder de mantelzrgers k behefte was aan een vragenlijst in eigen taal en zijn de vragenlijsten alsng vertaald. 2.3 Vragenlijst ntwikkeling 2.3.1 Ouderen De vragenlijst vr de uderen (Bijlage 6) is ntwikkeld p basis van eerder uitgeverde kwalitatieve nderzeken (zie Literatuurpgave vr specificatie) waarvan de relevante items zijn pgenmen. Uit eerder verrichte, kwalitatieve nderzeken is veel bekend ver de wensen en beheften van udere migranten p het gebied van wnen, zrg en welzijn. Dit zijn nder andere nderzeken die vrtkmen uit nderzek nder de delgrep, nder experts en stakehlders. Tevens zijn de items uit het zrgcncept (Beentjes, 2009), dat specifiek ntwikkeld is vr Şefkat, hierbij gebruikt. Op basis van deze nderzeken is priritering en structurering aangebracht m een krte vragenlijst te ntwikkelen, waarmee zicht kan wrden verkregen in de situatie van udere Turkse en Markkaanse migranten in de regi Tilburg, Den Bsch en Eindhven. Uiteindelijk is een krte semi-gestructureerde vragenlijst ntwikkeld, zdat het mgelijk is m grtere grepen respndenten te interviewen. De nderzeken en literatuur die gebruikt zijn m de vragenlijst te ntwikkelen, wrden weergegeven in Hfdstuk 7: Literatuur. Zie hiernder de weergave van de ste aspecten die in de vragenlijst zijn pgenmen. 10
Weergave ste aspecten Ervaren gezndheid; Bekendheid met dementie; Vrkeur maaltijden en tijdstip van maaltijden; Opvattingen/gebruiken ten aanzien van medicatie: nder andere mate van gebruik van traditinele medicatie; De visie p gede lichamelijke verzrging; he, wanneer, en dr wie verzrgd wrden; Een thuis gevel; sfeer, wncmfrt, privacy; Mate van inrichting p basis van land van herkmst; Uiting van religie: he, waar, wanneer; In heverre uiting van religie als dagbesteding; Mate van betrekken van familie in dagbesteding; Belangrijke (religieuze) gebeurtenissen die gevierd meten wrden; Behefte aan bezek aan penbare bijeenkmsten; Ambachtelijke invulling (berepsgerelateerd) vr mannen; Specifieke zrgen en emtinele prblemen; Mate van behefte aan traditinele genezer/geestelijke verzrger; Infrmatie; mate van mndelinge verdracht in eigen taal, brchures in eigen taal, infrmatie cultuur gevelig/specifiek maken, vrlichting in beeldvrm, mate van betrekken van kinderen; Wensen en verwachtingen van uderen ten aanzien van de hulpverlener/verzrgend persneel; Eventuele speciale mgangsvrmen en gedragscdes; Mate van behefte aan persneel van Turkse en Markkaanse afkmst; Mantelzrgbeleid:.a. in heverre wens tt behud van mantelzrg als de udere in zrghuis verblijft? Wat vr een type zrg gewenst van de mantelverzrger en wanneer? 2.3.2 Mantelzrgers Vr de mantelzrgers is een vragenlijst (Bijlage 7) ntwikkeld waarin de relevante items zijn pgenmen die vrtkmen uit de literatuur. Ok de items uit het zrgcncept van Sefkat zijn hierbij gebruikt. Deze items betreffen de betrkkenheid die de mantelzrgers hebben in een dergelijke vrziening en de invulling hiervan binnen Şefkat. Uiteindelijk is een gestructureerde vragenlijst ntwikkeld. Hierdr behrde verspreiding via de Turkse en Markkaanse uderen (de respndenten uit het nderzek) k tt de mgelijkheden. De nderzeken en literatuur die gebruikt zijn m de vragenlijst vr de mantelzrgers te ntwikkelen wrden weergegeven in Hfdstuk 7: Literatuur. Zie hiernder de weergave van de ste aspecten die in de vragenlijst zijn pgenmen. Weergave ste aspecten De ervaren belasting van de mantelzrger; De ervaren lichamelijke gezndheid van de mantelzrger en de invled van mantelzrg p de gezndheid; De taken van de mantelzrger; De verwachtingen van de familie ten aanzien van (mantel)zrg; De huding ten aanzien van mantelzrg; Invled van mantelzrg p de arbeidsparticipatie/financiële situatie; Invled van mantelzrg p het sciale leven/de vrije tijd; De emtinele steun die de mantelzrger ntvangt; 11
Het huidige gebruik van ndersteuning/prfessinele hulp; De huding van de mantelzrger en zrgvrager ten aanzien van (cultuurspecifieke) zrginstellingen; De ideeën van de zrgvrager/mantelzrger met betrekking tt de tekmst ten aanzien van wnen en zrg; De betrkkenheid van de mantelzrger wanneer familie in Şefkat wnt. 2.3.3 Ptentiële arbeidskrachten De vragenlijst vr de ptentiële arbeidskrachten (Bijlage 8) is gebaseerd p literatuur en eerder uitgeverde nderzeken naar kennis, huding, mtieven en ervaring met werken in de uderenzrg nder (Turkse en Markkaanse) migranten. De nderzeken en literatuur die gebruikt zijn m de vragenlijst te ntwikkelen, wrden weergegeven in Hfdstuk 7: Literatuur. Zie hiernder de weergave van de ste aspecten die in de vragenlijst vr de ptentiële arbeidskrachten zijn pgenmen. Weergave ste aspecten De ste redenen vr Turkse en Markkaanse meisjes en vruwen m niet vr de zrg te kiezen zals die uit de literatuur naar vren zijn gekmen, zijn: Kennis en cultuur ten aanzien van de gezndheidszrg; Prblemen met wassen van mannen en andere intieme lichamelijke verzrging; Status van het werk in de zrg; Rl van de mgeving; Arbeidsvrwaarden; Niet tegen ziektes kunnen; Religie; Allchtne vruwen kiezen minder vr afwisseling en drukte en willen vaker het liefst licht, schn werk in een kalm temp; Meer ervaren bstakels dr gezinstaken, tradities, beperkte vrpleiding en taalprblemen; Gebrek aan kennis ver de zrgsectr; De ste redenen vr Turkse en Markkaanse meisjes en vruwen m wel vr de zrg te kiezen zals die uit literatuur naar vren zijn gekmen, zijn: De zrg biedt afwisselend werk; Het werk in de zrg wrdt gewaardeerd dr de maatschappij; De zrgkiezers zien de mb-pleiding die zij mmenteel vlgen als een gede basis m verder te leren; Vanwege (assisteren bij) medisch handelen; Tijd drbrengen met de cliënt/patiënt; Verrichten van dankbaar werk. 2.4 Werving nderzeksppulatie 2.4.1 Ouderen Het del was m tenminste 60 Turkse en 60 Markkaanse uderen te interviewen, waarbij de verhuding tussen de seksen gelijk is. Dit m statische analyses mgelijk te maken (waarbij n=30 ndig is m verschillen tussen grepen te kunnen analyseren). De Turkse en Markkaanse uderen zijn p diverse manieren gewrven. Turkse en Markkaanse uderen zijn benaderd dr middel van e sleutelfiguren; persnen die dagelijks te maken hebben met de delgrep. De sleutelfiguren zijn zwel 12
per mail als telefnisch benaderd. Daarnaast is er via de stakehlders van Zrggrep Elde getracht m de delgrep te bereiken. Verder is de delgrep is benaderd p zgenaamde natuurlijke vindplekken (zals in mskeeën, kffiehuizen en vruwencentra) f p bijeenkmsten die gericht zijn p de delgrep. En tijdens het nderzek is er k gewrven via de zgenaamde snwballsampling. Hierbij wrdt er gebruikt gemaakt van de persnlijke netwerken van de sleutelfiguren en respndenten. Snwballsampling wrdt vaak ingezet vr nderzek naar meilijke bereikbare grepen. Ok zijn de uderen benaderd in het eigen netwerk van de interviewers en de tlken. De inclusiecriteria van de primaire delgrep zijn als vlgt: Turkse en/f Markkaanse afkmst 55 jaar en uder Wnende in Nrd-Brabant in de driehek/regi Tilburg, Eindhven en Den Bsch. De uderen die uiteindelijk aan het nderzek hebben meegedaan zijn gewrven via de vlgende rganisaties/ persnen: Buurthuis de Telp in Eindhven Wijkhuis Vaartbrek te Eindhven Turkse Theehuis Anadlu te Eindhven Turk Odak (Buurthuis de Dmmel) te Eindhven Stichting Albayaan te Eindhven Buurthuis Wensel West te Eindhven Turkse Mskee Orhangazi te Den Bsch Markkaanse Mskee te Den Bsch Wijkwinkel Helftheuvel te Den Bsch (Divers te Den Bsch) Sciaal cultureel centrum te Den Bsch BBS de Graaf te Den Bsch Buurthuis de Mix te Den Bsch Eethuis Casa Mia te Den Bsch Sefkat dagpvang te Den Bsch BBS aan de Aa te Den Bsch De Blesem te Tilburg MAST te Tilburg Turkse Mskee te Tilburg Turkse Mskee te Bxtel Markkaanse Mskee te Bxtel Markkaanse Mskee te Veghel Turkse Mskee te Veghel BVC Buurthuis vruwencentrum te Helmnd Via de tlken/ interviewers wnende te Eindhven. Den Bsch en Tilburg 2.4.1 Mantelzrgers De mantelzrgers zijn p verschillende manieren benaderd. De mantelzrgers zijn in eerste instantie gewrven via de uderen die geïnterviewd werden, tijdens de werving van de uderen werd er uitgekeken naar mantelzrgers. En verder zijn de mantelzrgers gewrven via stakehlders, mantelzrgrganisaties, belangenrganisaties, migrantenzelfrganisatie en binnen het eigen netwerk van de tlken/ interviewers. De inclusiecriteria van de delgrep zijn als vlgt: Turkse en/f Markkaanse afkmst; tweede f derde generatie 13
Wnende in Nrd-Brabant in de driehek/regi Tilburg, Eindhven en Den Bsch. Onbetaald zrgen vr een chrnisch ziekte, gehandicapte f hulpbehevende uder vr meer dan zes uur per week, dan wel langer dan 3 maanden. 2.4.2 Ptentiële arbeidskrachten De ptentiële arbeidskrachten zijn gewrven via Reginale Opleidingen Centra (ROC s). De inclusiecriteria van de delgrep zijn als vlgt: Turkse en/f Markkaanse afkmst; tweede f derde generatie Wnende in Nrd-Brabant in de driehek/regi Tilburg, Eindhven en Den Bsch. Vlgt een ROC pleiding in de sectr Zrg en Welzijn. Vlgt een andere ROC pleiding buiten de sectr Zrg en Welzijn. 2.5 Betruwbaarheid en validiteit De interviews hebben plaatsgevnden p een plek gekzen dr de respndenten, m de respndenten z min mgelijk te belasten. Om de betruwbaarheid en validiteit van het nderzek te vergrten is het ndig dat de interviews wrden afgenmen dr Turks en/f Markkaans sprekende interviewers. De beheersing van de Nederlandse taal bij de delgrep is namelijk vaak matig tt slecht. De respndenten kunnen in eigen taal makkelijker hun gevelens uiten. De interviews zijn semigestructureerd van aard. Ok hebben de respndenten ruimte vr eigen inbreng, wat zrgt vr een hgere validiteit. Om de betruwbaarheid van het nderzek te bevrderen, was het van belang dat een vaste methdiek gevlgd werd bij de interviews. In ttaal zijn 7 Turks en Markkaans sprekende interviewers (veelal studenten) ingezet vr het interviewen van de uderen en mantelzrgers. Zij werden begeleid dr vijf nderzeksters: twee Gezndheidswetenschappers en drie hb-studenten Scial Wrk (waarvan een tevens interviewster was). De interviewers hebben vr en tijdens het nderzek regelmatig verlegd met de begeleiders en richtlijnen afgesprken m z de betruwbaarheid te verhgen. 2.6 Data analyse De kwantitatieve data uit de interviews zijn eerst gecdeerd en vervlgens ingeverd in Micrsft Office Excel. Hierin zijn k de kwalitatieve data ingeverd. Het Micrsft Office Excel bestand is daarna mgezet naar SPSS 17.0 fr Windws. Met behulp van SPSS zijn de kwantitatieve data geanalyseerd. Onder de delgrep uderen is er gekeken naar de verschillen tussen mannen en vruwen en naar de verschillen tussen de Turkse en Markkaanse respndenten. Deze verschillen zijn vervlgens getetst met de Chi-kwadraattets. Hierbij wrdt nagegaan f er een significant verband bestaat tussen twee categriale variabelen. Wanneer er een significant verband blijkt te zijn, betekent dit dat die uitkmsten geldig zijn vr de ppulatie waaruit de steekpref afkmstig is en niet p teval berust. Bij deze tets wrdt uitgegaan van een significantie niveau van 0,05 en de nulhypthese luidt: er is geen verband. Wanneer de verschrijdingskans kleiner is dan 0,05, wrdt de nulhypthese verwrpen. 14
3. Resultaten Hiernder wrden de resultaten van het nderzek nder de uderen, mantelzrgers en ptentiële arbeidskrachten beschreven. 3.1 Ouderen Deze paragraaf gaat in p de resultaten van de interviews met de Turkse en Markkaanse uderen. Er vlgt een beschrijving van de resultaten en de pvallende verschillen tussen de Turkse en Markkaanse respndenten, alsmede de verschillen tussen mannen en vruwen. De pvallendste resultaten en ste verschillen wrden weergegeven in de bijbehrende tabellen. Vr een cmpleet verzicht van de resultaten wrdt in de tekst verwezen naar de bijlagen. De significante verschillen tussen mannen f vruwen en tussen Markkaanse en Turkse respndenten wrden besprken in paragraaf 3.1.6. 3.1.1 Algemene infrmatie Er zijn in ttaal 178 respndenten, waarvan 95 mannen en 83 vruwen. De grtste grep van de respndenten is in de leeftijd van 55 tt 70 jaar. De respndenten zijn wnachtig in Den Bsch, Eindhven, Tilburg, Veghel, Helmnd en Bxtel. De drpen Veghel, Helmnd en Bxtel zijn in de analyse/ tabellen weergegeven als Anders (Bijlage 1, Tabel 1). In ttaal zijn er 44,4% respndenten van Markkaanse afkmst en 55,6% van Turkse afkmst. De Turkse mannen zijn in dit nderzek het meest vertegenwrdigd (Tabel 3.1) (Bijlage 1, Tabel 2). De uderen wnen gemiddeld 34,65 jaar in Nederland en de grtste grep (73,3%) wnt samen met zijn/ haar echtgent (Bijlage 1, Tabel 3). De verdeling van de respndenten in achtergrnd, geslacht, leeftijd en wnplaats is hiernder weergegeven (Tabel 3.1.a). 15
Tabel 3.1 Demgrafische Factren Frequentie % Geslacht man 95 53,4 vruw 83 46,6 Leeftijd < 55 6 3,4 55-60 62 34,8 60-65 43 24,2 65-70 37 20,8 70-75 22 12,4 75-80 5 2,8 80 3 1,7 Wnplaats Den Bsch 45 25,3 Eindhven 51 28,7 Tilburg 25 14,0 Anders 57 32,0 Achtergrnd Markkaans 79 44,4 Turks 99 55,6 Tabel 3.1.a De verdeling van de respndenten naar geslacht en afkmst man vruw Ttaal Markk 39 40 79 Turkije 56 43 99 Ttaal 95 83 178 3.1.2 Gezndheid en welzijn Het meest aangegeven gezndheidsprbleem die de respndenten ervaren, is pijn aan de gewrichten. Hier heeft meer dan de helft (57,5%) last van (Bijlage 1, Tabel 4). Dit gegeven is k te zien wanneer er wrdt gekeken naar de verdeling in man/ vruw en Markkaans/ Turks. De Turkse uderen ervaren meer gezndheidsprblemen dan de Markkaanse uderen. Suikerziekte, hge bleddruk, vergeetachtigheid, pijn aan gewrichten, te zwaar gewicht en hartprblemen wrden vaker genemd (Tabel, 3.2), (Bijlage 1, Tabel 5). De vruwen geven, in vergelijking met de mannen, aan meer last te hebben van suikerziekte, hge bleddruk, vergeetachtigheid, pijn aan gewrichten en een te zwaar gewicht. Hartprblemen wrdt echter beduidend minder genemd dan bij de mannen. Andere gezndheidsprblemen die dr de respndenten aangegeven zijn; astma, hernia, brnchitis, chlesterlprblemen, reuma, hfdpijn, gehr- en zichtprblemen, hikrts, rgaanprblemen en rugpijn. 16
Tabel 3.2 Ervaren gezndheidsprblemen. Onderverdeeld in man en vruw/ Turks en Markkaans, in percentages. Ttaal n= 178 % Man n= 95 % Vruw n=83 % Mark. n=79 % Turks n=99 % Suikerziekte 34,9 30,4 38,8 31,6 37,5 Hge bleddruk 42,9 35,9 50,6 32,9 51,0 Vergeetachtigheid 37,7 37,0 38,6 15,2 56,3 Pijn aan gewrichten 57,1 53,3 61,4 43,0 68,8 Te zwaar gewicht 33,7 26,1 42,2 21,5 43,8 Hartprblemen 18,9 22,8 14,5 10,1 26,0 *3 missende waarden De respndenten is k gevraagd naar de zrg die zij p dit mment ntvangen. Een grt deel van de respndenten (65,7%) ntvangt mmenteel geen zrg en wanneer zij deze wel ntvangen, dan is het vaak de hulp van familie en kennissen (75,4%) (Bijlage 1, Tabel 7). Bvendien is na gegaan he de respndent zich de afgelpen vier weken heeft geveld. Dit geeft inzicht in de mentale gezndheid van de uderen. Over het algemeen velden de uderen zich niet angstig f eenzaam en alleen. Een grt deel van de respndenten geven aan zich gelukkig en geznd velden (Tabel 3.3). De vruwen velen zich in vergelijking met de mannen minder vaak geznd, meer eenzaam, minder gelukkig en vaker bedrefd en smber en angstig. De Turken geven in vergelijking met de Markkanen een minder gede mentale gezndheid aan p alle genemde punten (Tabel 3.3). 17
Tabel 3.3. Ervaren mentale gezndheid. Onderverdeeld in man en vruw/ Turks en Markkaans, in percentages. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vruw n=83 % Mar. n=79 % Turks n=99 % Velde u zich geznd vrtdurend 21,6 28,0 14,5 26,0 18,2 vaak 26,7 29,0 24,1 33,8 21,2 sms 41,5 36,6 47,0 37,7 44,4 nit 10,2 6,5 14,5 2,6 16,2 Zat u z erg in de put dat niks u kn pvrlijken vrtdurend 7,9 5,3 10,8 1,3 13,1 vaak 11,3 9,6 13,3 6,4 15,2 sms 46,3 48,9 43,4 34,6 55,6 nit 34,5 36,2 32,5 57,7 16,2 Velde u zich eenzaam/ alleen vrtdurend 9,1 3,2 15,7 7,8 10,1 vaak 9,1 9,7 8,4 5,2 12,1 sms 31,8 34,4 28,9 31,2 32,3 nit 50,0 52,7 47,0 55,8 45,5 Velde u zich gelukkig vrtdurend 23,3 29,0 16,9 31,2 17,2 vaak 35,8 37,6 33,7 41,6 31,3 sms 34,1 28,0 41,0 26,0 40,4 nit 6,8 5,4 8,4 1,3 11,4 Velde u zich bedrefd en smber vrtdurend 9,7 4,3 15,7 5,2 13,1 vaak 9,1 3,2 15,7 5,2 12,1 sms 52,6 58,1 47,0 46,8 57,6 nit 28,6 34,4 21,7 42,9 17,2 Velde u zich angstig vrtdurend 2,3 1,1 3,6 1,3 3,0 vaak 6,8 5,4 8,4 7,8 6,1 sms 22,2 20,4 24,1 11,7 30,3 nit 68,8 73,1 63,9 79,2 60,6 *2 missende waarden 3.1.3 Wensen en beheften met betrekking tt Şefkat In dit nderdeel zijn verschillende inzichten nader bekeken met betrekking tt de maaltijden, de verzrging, het persneel, het gelf, de familie, de wnruimte en de activiteiten. Aan de hand van eerdere nderzeken zijn stellingen ntwikkeld, de respndenten hebben kunnen aangeven he zij deze stellingen achten. Hierbij hadden zij de keuze tussen de antwrdmgelijkheden; heel erg,, niet en helemaal niet. Er vlgt een beschrijving van de resultaten en pvallende verschillen tussen de Turkse en Markkaanse respndenten, alsmede de verschillen tussen mannen en vruwen. De pvallendste resultaten en ste verschillen wrden weergegeven in de bijbehrende tabellen. Vr een cmpleet verzicht van de resultaten wrdt in de tekst verwezen naar de bijlagen. 18
Wensen en beheften met betrekking tt de maaltijd Halal eten is verreweg het meest wanneer het gaat m de maaltijdvrziening. De Turkse en Markkaanse respndenten verschillen nauwelijks van mening wanneer wrdt gesteld dat de maaltijden halal meten zijn. Van de 178 respndenten vindt 95% van de Markkanen en 93 % van de Turken het heel erg dat het eten halal is. Ok mannen en vruwen zijn het hierver met elkaar eens, 96% van alle mannen en 92 % van de vruwen vindt halal eten heel erg (Tabel 3.4). Over het algemeen bestaan er vereenkmstige pvattingen ver wat halal eten inhudt. Wanneer de vraag wrdt gesteld wat halal eten precies inhudt wrdt veelal geantwrd dat hiermee; Islamitisch geslacht (95 respndenten), geen varkensvlees (18 respndenten) en vlees van de islamitische slager (5 respndenten), wrdt bedeld. Echter zijn er k andere pvattingen ver wat halal eten inhudt; - Één respndent geeft aan dat iets halal is als de imam het heeft geslacht. - Één respndent verstaat nder halal k geen alchl. - Één respndent gaf aan vlees bij de islamitische slager te kpen, maar eet wel kip uit de supermarkt f Mac Dnalds. - Één respndent antwrdde: vlees en drank dat halal is. - Één respndent gaf aan k de levensmiddelen te checken mdat hier sms k varkensstffen in zitten. Daarnaast vinden de respndenten het heel erg f dat het eten binnen het zrghuis Turks f Markkaans is (88%), dat er warm wrdt gegeten in de avnd (85%) en dat er met de feestdagen gekkt kan wrden (78%) (Tabel 3.4) (Bijlage 1, Tabel 11). Mannen geven minder vaak aan dat het heel erg is m zelf te kunnen kken, vruwen vinden dit er. De Turkse uderen vinden het er dat het eten Turks is (78%), in tegenstelling tt de Markkaanse uderen, zij vinden het minder dat het eten Markkaans is (58%) (Tabel 3.4) (Bijlage 1, Tabel 21). 19
Tabel 3.4 Wensen en beheften t.a.v. maaltijden. Onderverdeling in man en vruw en Turks en Markkaans, uiteengezet in percentages. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vruw n=83 % Markkaans n=79 % Turks n=99 % Maaltijd halal? heel erg 96 92 95 93 4 7 4 7 niet 0 1 1 0 helemaal niet 0 0 0 0 Eten: Turks/ Markkaans heel erg 67 71 58 78 20 18 22 17 niet 11 4 13 3 helemaal niet 2 7 8 2 Bewners zelf kken* (v) heel erg 16 29 22 22 43 47 44 45 niet 35 14 28 23 helemaal niet 6 8 5 9 Feestdagen kken* (m) heel erg 34 34 22 22 46 42 44 45 niet 14 14 28 23 helemaal niet 5 9 5 9 *p beide items 1 missende waarde. Wensen en beheften ten aanzien van de verzrging en het persneel Als het gaat m de wensen en beheften ten aanzien van de verzrging en persneel vindt meer dan 75% van de respndenten het heel erg f dat er binnen het zrghuis de verzrgende hetzelfde geslacht heeft als de bewner (82%), er zrg en medicatie uit de eigen cultuur aanwezig is (80%), het persneel kennis heeft van de Markkaanse en Turkse cultuur en religie (93%), het persneel Turks f Markkaans spreekt (86%) en dat er een tlk aanwezig is (89%) (Tabel 3.5) (Bijlage 1, Tabel 12). Het is echter een stuk minder wat de daadwerkelijke herkmst en cultuur is van de verzrgende f persneelslid; 44% van de Turkse uderen vindt dit heel en 29% van de Markkaanse uderen vindt dit heel (Tabel 3.5) (Bijlage 1, Tabel 17). Opmerkelijk is dat 68% van de Turkse respndenten het heel erg vindt dat het persneel Turks spreekt. Terwijl dit bij de Markkaanse delgrep met 34% veel lager ligt. Aanvullend is er een verschil te zien tussen Turkse en Markkaanse uderen wanneer het gaat m de islamitische achtergrnd van het persneel, het persneel Turks spreekt en dat er een tlk aanwezig is. In alle gevallen vinden de Turkse uderen deze punten er dan de Markkaanse respndenten (Bijlage 1, Tabel 22). De meningen ver de aanwezigheid van Nederlands persneel is verdeeld. 62% van de respndenten staat hier psitief tegenver, 38% vindt dit minder f niet. 20
Tensltte wil men k gebruik kunnen maken van zrg en medicatie uit de eigen cultuur zals het gebruik van kranverzen, liën en kruiden; 81% van de Turkse respndenten vindt dit tt heel en 79% van de Markkaanse respndenten vindt dit tt heel (Bijlage 1, Tabel 12). Tabel 3.5 Wensen en beheften t.a.v. maaltijden. Onderverdeling man/vruw, Turks/Markkaans, in perc. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vruw n=83 % Mar. n=79 % Turks n=99 % Verzrgende hetzelfde geslacht als bewner Verzrgende islamitisch *(m) heel erg 68 49 89 71 66 14 19 8 10 17 niet 11 20 0 9 12 helemaal niet 7 12 2 10 5 heel erg 38 39 36 29 44 28 27 28 24 30 niet 22 22 22 24 20 helemaal niet 12 11 14 22 5 Persneel kennis van T/M cultuur heel erg 67 67 66 65 68 26 26 27 26 26 niet 6 5 6 8 4 helemaal niet 2 2 1 1 2 Tlk aanwezig heel erg 54 52 57 48 59 35 39 31 37 34 niet 8 8 8 15 3 helemaal niet 2 1 4 0 4 *1 missende waarde Wensen en beheften ten aanzien van religie De respndenten vinden het heel erg dat er in een zrghuis een gebedsruimte aanwezig is (89%), er een ruimte is m de wassing te verrichten (88%) en dat de islamitische feestdagen wrden gevierd (86%). De uderen vinden het heel erg f dat er verver aanwezig is m naar de mskee te gaan (84%), er een imam (77%) en een islamitische geestelijke verzrger (82%) aanwezig is (Tabel 3.6) (Bijlage 1, Tabel 13). De mannen vinden het er dan de vruwen dat er verver naar de mskee aanwezig is en dat er een imam aanwezig is in het zrghuis (Bijlage 1, Tabel 18). Vr 69% van alle mannen is het en vr 53% van de vruwen is het dat het verver naar de mskee ged geregeld is vanuit het zrghuis. Vr 48% van alle mannen en vr 37% van de vruwen is het dat er een imam aanwezig is. Wel geven veel respndenten aan dat de aanwezigheid van een imam wenselijk is p de vrijdag, de heilige dag van de mslims. Ok vinden meer mannen dan vruwen het dat er een geestelijk verzrger aanwezig is; 49% van de mannen en 41% 21
van de vruwen vindt dit. Tussen de Markkaanse en Turkse delgrep zijn echter geen grte verschillen te zien, wanneer het gaat m gelfsuiting (Tabel 3.6) (Bijlage 1, Tabel 23). Een pvallend element is dat tijdens de interviews men een imam hetzelfde zag als een geestelijke verzrger. De percentages ver het belang van een imam liggen ngeveer p dezelfde lijn als het belang van een geestelijke verzrger. We kunnen stellen dat er gebrek aan kennis is nder de respndenten p dit punt. Tabel 3.6 Wensen en beheften t.a.v. religie. Onderverdeling in man en vruw en Turks en Markkaans, in percentages. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vruw n=83 % Mar. n=79 % Turks n=99 % Gebedsruimte heel erg 89 88 89 97 82 9 8 10 3 14 niet 2 3 0 0 3 helemaal niet 1 0 1 0 1 Ruimte vr wassing heel erg 88 88 88 96 82 8 9 8 3 13 niet 3 3 2 1 4 helemaal niet 1 0 1 0 1 Verver naar mskee heel erg 62 69 53 62 62 22 17 29 25 20 niet 15 14 16 11 17 helemaal niet 1 0 2 1 1 Imam aanwezig heel erg 86 48 37 43 43 13 34 34 32 35 niet 0 15 22 22 15 helemaal niet 1 3 7 4 6 Wensen en beheften met betrekking tt familie en verwanten Als het gaat m de familie vindt 75% f meer van de respndenten het heel erg f dat er binnen een zrghuis een gemeenschappelijke ruimte is vr de familieleden (84%), de familie altijd langs kan kmen (93%), de familie kan blijven eten (84%), de familie betrkken is bij de vrlichting (75%), het tlken (83%) en bij de activiteiten (80%) (Tabel 3.7) (Bijlage, Tabel 14). Hierbij vinden de Turkse uderen het er dan de Markkaanse respndenten dat de familie aanwezig is bij vrlichting en kan helpen met vertalen (Bijlage 1, Tabel 24). Uit de resultaten kmt naar vren dat een klein percentage respndenten het wel vindt m de familie bij de zrg te betrekken, namelijk; 29% van de Markkaanse uderen en 36% van de Turkse uderen vindt dit. Kijkend naar 22
de mannen en vruwen specifiek is dit vr 33% van de mannen en 34% van alle vruwen (Tabel 3.7). Overigens met wrden vermeld dat veel respndenten z lang mgelijk thuis willen blijven wnen met hulp van familie f verwachten wanneer het niet meer gaat bij de familie te kunnen intrekken. De familie blijkt dus ng een zeer e rl te spelen in de udedagvrziening. Tabel 3.7 Wensen en beheften t.a.v. familie. Onderverdeling in man en vruw en Turks en Markkaans, in percentages. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vruw n=83 % Mar. n=79 % Turks n=99 % Bezek familie elk tijdstip heel erg 69 67 71 73 66 24 26 22 19 28 niet 6 5 7 8 5 helemaal niet 1 1 0 0 1 Familie gemeenschappelijke ruimte heel erg 42 45 37 38 44 42 44 40 38 45 niet 10 5 16 14 7 helemaal niet 6 4 7 9 3 Familie betrkken bij zrg heel erg 33 33 34 29 36 42 48 34 42 41 niet 10 14 22 20 15 helemaal niet 6 4 11 8 7 Familie tlken heel erg 40 39 41 29 48 43 43 43 44 42 niet 13 15 12 20 8 helemaal niet 3 3 4 6 1 Wensen en beheften met betrekking tt de wnruimte Het vergrte gedeelte van de respndenten geeft aan een tuin f heel te vinden, namelijk 91% van de mannen en 95% van de vruwen geeft dit aan (Bijlage 1, Tabel 15). Verder blijkt uit de kwalitatieve infrmatie dat de respndenten het fijn vinden als er een Arabische sfeer hangt in een dergelijk zrghuis. In dit nderzek zijn tevens vragen gesteld ver de aanwezigheid van aparte ruimtes vr mannen en vruwen. Er blijkt dat 76% van de geïnterviewde vruwen het f heel erg vindt m gescheiden te wnen van de mannen en 59% van de mannen vindt dit. Tevens vindt 85% van de geïnterviewde vruwen het f heel erg m k andere gescheiden ruimtes te hebben vr mannen en vruwen. Van de geïnterviewde mannen vindt 83% dit. De mannen vinden het 23
er dat er ruimtes zijn waar de mannen samen kunnen kmen. Net als in bijvrbeeld een Turks f Markkaans theehuis. Opvallend is k dat de Markkaanse uderen (61%) het er vinden dan de Turkse (39%) uderen dat de mannen en vruwen vlledig gescheiden wnen (Tabel 3.8) (Bijlage 1, Tabel 25). Ok is er in dit nderzek p ingegaan f het juist is dat er gezamenlijke ruimtes aanwezig zijn. Ten eerste is de vraag gesteld f het is dat er een gezamenlijke keuken aanwezig is. Hieruit kmt naar vren dat 70 % van de mannen het f zelfs heel erg vindt dat er een gezamenlijke keuken aanwezig is, terwijl 49% van de vruwen dit f heel erg vindt (Bijlage 1, Tabel 20). Aanvullend is er kwalitatieve infrmatie verkregen ver het wnen van Turken en Markkanen in een zrghuis. Hieruit bleek dat 7 Turkse respndenten aangaven niet met Markkanen samen te willen wnen. Daarentegen gaven 5 Markkaanse respndenten aan dat zij niet willen dat er verschil gemaakt wrdt tussen Turken f Markkanen want zij vinden dat zij breders en zusters van elkaar zijn. Wensen en beheften met betrekking de activiteiten De respndenten vinden het heel erg dat er gelfsgerelateerde activiteiten binnen het zrghuis wrden gegeven (79%). Daarnaast vinden de uderen het heel erg dan wel dat er zwel activiteiten zijn vr mannen en vruw apart (74%) als samen (73%) zijn en dat er bewegingsactiviteiten wrden gegeven (87%) (Bijlage 1, Tabel15). De vruwen geven aan het er te vinden dan de mannen dat de activiteiten gescheiden zijn. Anderzijds geven de mannen aan het er te vinden dan de vruwen dat er activiteiten samen zijn. De mannen en vruwen verschillen p beide punten significant in mening (zie paragraaf 3.1.6). Bij de vraag f het is dat er k activiteiten zijn vr zwel man en vruw samen, lijken de meningen van de vruwen te zijn bijgesteld. 61% van de vruwelijke respndenten vindt dit f heel. Hieruit kan gecncludeerd wrden dat vruwen de activiteiten liever gescheiden zien maar k gezamenlijke activiteiten zullen accepteren. Er is k kwalitatieve infrmatie verkregen he men ver de gezamenlijke activiteiten nadacht. Het vlgende kwam naar vren: Smmige mannen en vruwen hadden praktische plssingen vr de samenstelling van de grepsactiviteiten. Z gaf een Markkaanse man dit vrbeeld: 'Ik heb er geen meite mee dat de activiteiten gezamenlijk wrden gerganiseerd mits de mannen en vruwen in aparte grepen de activiteiten vlgen. ' Ok zeggen smmige respndenten dat p latere leeftijd het tabe tussen mannen en vruwen verminderd zal zijn. Vanwege veruderingsverschijnselen zal men vral met zichzelf bezig zijn, men is zich dan minder bewust van anderen dus k van het andere geslacht. De mannen vinden het er (74%) dan de vruwen (57%) dat er Nederlandse taalles wrdt gegeven en dat er k activiteiten zijn vr mannen en vruwen samen. Spelletjes blijken minder te zijn. Een aantal respndenten heeft aangegeven, dat spelletjes vr kinderen en jnge mensen zijn en velen zich p latere leeftijd te ud m spelletjes te spelen (Tabel 3.8) (Bijlage 1, Tabel 20). 24
Tabel 3.8 Wensen en beheften t.a.v..activiteiten en ruimtes. Onderverdeling in man en vruw en Turks en Markkaans, in percentages. Ttaal n= 178 % Man n=95 % Vru w n=83 % Mar. n=7 9 % Turk s n=99 % Man/ vruw vlledig gescheiden Activiteiten man/ vruw samen Nederlandse taalles heel erg 49 40 59 61 39 18 19 17 15 20 niet 20 23 16 9 28 helemaal niet 13 18 8 15 12 heel erg 31 38 23 28 34 42 45 38 42 42 niet 16 13 21 15 17 helemaal niet 10 3 18 14* 7 heel erg 32 42 20 32 32 34 32 37 41 29 niet 16 16 16 16 15 helemaal niet 18 11 27 11 23 Uit het huidige nderzek is er kwalitatieve infrmatie verkregen ver andere activiteiten die niet in de vragenlijst vermeld stnden. De vlgende activiteiten zijn genemd; Een Biblitheek in Şefkat met Turkse en Arabische beken Bezek aan de zee Arabische en Turkse tv-zenders en kranten Vakantie naar gebrteland en andere landen Vlkstuin Brei- en naaiactiviteiten Hbbyruimte Schilder en tekenactiviteiten Een vriendinnendag Telefneren naar internatinale landen Mgelijkheid tt internet Ontspanningskuren zals massage Zwemmen Kapper en schnheidsspecialiste Kantine Geheugentrainingen Jngeren bij de activiteiten betrekken 25
3.1.4 Zrg in de tekmst Onder dit deel zijn er vragen gesteld met betrekking tt Şefkat. Een kleine grep (16,9%) van de respndenten heeft wel eens gehrd van Şefkat f van de dagverzrging Şefkat. Hiervan waren de Turkse uderen (63%) het vaakst p de hgte van Şefkat. Meer dan de helft (64%) van de uderen geven aan in Şefkat te willen gaan wnen wanneer zij niet meer in staat zijn m thuis te wnen. Deze grep bestaat grtendeels uit mannen (62,3%) en uit uderen met een Turkse afkmst (60,5%). Ongeveer 20% geeft aan thuis f in huis bij familie te willen gaan wnen (Bijlage 1, Tabel 27). Verder geeft ngeveer 8,4% andere plssingen aan. Een deel geeft aan pas in een cultuurspecifiek zrghuis te willen wnen als hun kinderen niet vr hen kan zrgen en een paar geven aan terug te gaan naar het land van herkmst. 3.1.5 Vragen met betrekking tt dementie Tt slt zijn er vragen gesteld ver dementie. De definitie dementie is bij ngeveer de helft van de respndenten (51,7%) bekend. De uderen verstaan nder dementie het vlgende: vergeetachtigheid, Alzheimer, niet ged werkende hersenen, uderdm, niet bewust zijn van je daden, geheugenverlies en verward zijn. Daarnaast geeft 58,4% van de uderen aan ver dementie te kunnen praten binnen hun familie en vriendenkring. Wanneer er sprake is van dementie in de familie heeft 48,6% behefte aan infrmatie (Bijlage 1, Tabel 28). Wanneer er wrdt gekeken naar de verschillen tussen de Turkse en Markkaanse delgrep, dan is de definitie van dementie meer bekend bij de Turkse delgrep (56,1%) in vergelijking tt de Markkaanse grep (46,1%). De Markkaanse uderen (78,4%) geven aan vaker ver dementie te kunnen praten dan de Turkse uderen (43,4%). Op de vraag f de uderen gebruik zullen maken van speciale bijeenkmsten m te praten ver dementie geeft iets meer dan de helft van de uderen aan interesse hiervr te hebben (Bijlage 1, Tabel 28). De redenen die de respndenten geven m de bijeenkmsten ver dementie te bezeken zijn m infrmatie in te winnen, het samenkmen met mensen met dezelfde cultuur (sciale cntacten), het belang van het nderwerp, leren he met de ziekte m te gaan en m erver te kunnen praten. De redenen die de respndenten aangeven m de bijeenkmsten ver dementie niet te gaan bezeken zijn mdat zij geen behefte en geen interesse hebben f mdat zij er al alles ver weten. 3.1.6 Statistische verbanden In de vrafgaande paragrafen is ingegaan p de resultaten en de verschillen tussen mannen en vruwen en de Turkse en Markkaanse delgrep p nderzchte items. Aan de hand van de literatuur, eerdere nderzeken en dit nderzek is er getracht aan te duiden f en z ja, welke verschillen bestaan tussen deze grepen. Om deze waarnemingen echter niet p teval te laten berusten is er aanvullend ng getetst f er tussen de variabelen en de grepen een verband bestaat. Er is nagegaan f er een significant verband bestaat tussen de grepen man en vruw en Turkse en Markkaanse uderen p de verschillende variabelen. Om uit te wijzen f de uitkmsten geldig zijn vr de ppulatie waaruit de steekpref afkmstig is en niet p teval berusten is gebruik gemaakt van een significantieniveau van 0,05, met behulp van de Chi square tets. Hiernder wrden de verbanden weergegeven. 26