Kanker & Werk. wat weten we, wat doen we, wat is de volgende stap! Dr. Sarah Detaille & Dr. Martine van Egmond

Transcriptie

1 Kanker & Werk wat weten we, wat doen we, wat is de volgende stap! Dr. Sarah Detaille & Dr. Martine van Egmond

2 Dr. Martine van Egmond Gezondheidswetenschapper, epidemioloog Werkzaam bij TNO als onderzoeker arbeidsparticipatie en gezondheid Wetenschappelijk onderzoek naar werkhervatting voor kankerpatiënten en -overlevers, vooral gericht op zij die hun baan verliezen tijdens/na behandelingen

3 Dr. Sarah Detaille Associate Lector Arbeidsmarkt en Onderwijs Werkzaam bij het Lectoraat HRM, HAN Onderzoeker en docent opleiding HRM naar de arbeidsparticipatie van kwetsbare doelgroepen waaronder chronisch zieken, ouderen!

4 Kanker in Nederland in beeld Elk jaar circa nieuwe diagnoses

5 Kanker in Nederland in beeld gevallen in de werkende leeftijd

6 Kanker in Nederland in beeld De overleving wordt steeds beter

7 Overleven met en na kanker De diagnose kanker of de behandeling van kanker kan leiden tot: Fysiek en mentale gezondheidsproblemen Verminderde kwaliteit van leven en participatie Werk staat op de 3 e plek van kwaliteit van leven-determinanten: Inkomen, structuur, sociale contacten, Zingeving, bijdragen aan maatschappij Onder kankerpatiënten wordt het vermogen om weer te gaan werken gezien als een teken van herstel: hoge motivatie

8 Waarom is werkhervatting wenselijk? Overlevers die >20 uur per week werken hebben een beter medisch en functioneel herstel dan zij die niet werken. Werk vergroot het zelfvertrouwen en verstevigt de sociale positie in de samenleving en in het gezin van een werkende met de diagnose kanker.

9 Baan hebben en houden is lastig! 64% van de kankerpatiënten keert terug naar werk Overlevers hebben 1.4 keer zoveel kans om werkloos te zijn dan mensen die geen kanker hebben gehad 26-53% raakt baan kwijt tijdens/na kanker

10 Waarom is werkhervatting moeilijk? Ziekte-gerelateerd Er is vaak sprake van langdurige gezondheidsproblemen, zowel mentaal als fysiek. Herstelproces is onvoorspelbaar en grillig, uitkomsten onzeker Na de behandelingen ben je beter maar voel je je zieker Wanneer kankerpatiënten weer aan het werk gaan, zijn ze minder productief en is kans op verzuim groter. Let op: niet minder gemotiveerd! Soms een veranderde voorkeur voor werk

11 Waarom is werkhervatting moeilijk? Werk-gerelateerd Kloof tussen de werkvloer, arbozorg en curatieve zorg -Privacywetgeving beschermt maar kan ook schaden Hoe langer afwezig, hoe kleiner de kans op terugkeer Obstakels op werkvloer en in communicatie werkgeverwerknemer (Sarah)

12 Waarom is werkhervatting moeilijk? Werk-gerelateerd Veranderende arbeidsmarkt: sterke stijging flexibel werk Kwetsbaar bij langdurig verzuim Solliciteren is problematisch (belastbaarheid onzeker, concurreren met gezonde mensen) Groot verschil in capaciteit en verplichtingen werkgevers t.o.v. het sociaal vangnet

13 Waarom is werkhervatting moeilijk? Andere relevante factoren Focus ligt eerst op overleven, werk verdwijnt naar de achtergrond. Vanuit het ziekenhuis soms de boodschap dat werk niet belangrijk is, of dat een uitkering toegekend zal worden Het is normaal om te stoppen met werk direct na de diagnose, terwijl patiënt zich dan vaak nog goed voelt. Doorwerken tijdens behandelingen komt nog niet vaak voor. Kanker wordt gezien als één ziekte maar het is een verzameling van uiterst diverse ziektebeelden en behandelplannen.

14 Waarom is werkhervatting moeilijk? Andere relevante factoren Demografisch effect: 50-plussers hebben het lastig op de arbeidsmarkt, en we moeten langer doorwerken Taboe-effect tijdens solliciteren: werkgevers weten relatief weinig over wat kanker betekent voor iemands inzetbaarheid, en zijn bang voor hoge ziektekosten in geval van verzuim Gebrek aan mogelijkheden tot passend werk/therapeutisch werk voor overlevers die werkloos zijn geraakt

15 In beeld

16 Ervaringen van kanker-overlevers die hun baan verliezen Zes focusgroep interviews met 22 verzekeringsartsen, en met 17 overlevers Onderwerpen: 1. Verlies van baan 2. Belemmerende en stimulerende factoren voor werkhervatting 3. Begeleiding door artsen

17 Verlies van baan De patient/overlever wil in de eerste instantie (proberen) door (te) blijven werken. Verlies van baan is dan ook vaak onverwacht Ja ik wilde heel graag door blijven werken Ik dacht het zal wel lukken en toch ook in mijn achterhoofd: Het is toch maar een tijdelijk contract, en dan zien ze dat ik mijn best doe en dat ik kan blijven. Maar als je verder komt in je chemotraject, dan wordt je gewoon te moe. En dan wordt het niet verlengd, dat is toch wel een beetje bitter. We hadden een mondelinge afspraak, ik zou gewoon weer beginnen [ ] en eigenlijk op het laatst werd gezegd: We doen het toch niet. Dat was heel heftig, ik vond dat heel naar. Ik heb zelfs een naar mijn baas gestuurd. Ik heb eigenlijk gesmeekt dat ik mijn werk kon houden. Want ik was een goede werknemer.

18 Verlies van baan Verlies van baan is erg belastend voor de overlever, en soms zelfs traumatisch. Het leidt tot onzekerheden op het gebied van werk, sociale omgeving en financiën Ook zijn er grote gevolgen voor de dagelijkse routine, die juist in dit ziekteproces structuur en houvast kan bieden Dat was voor mij een heel moeilijke tijd. Je wist gewoon, vanaf dat moment zou mijn leven veranderen. Dat ik niet meer gelukkig zou zijn op dat gebied. Doordat mijn contract niet verlengd werd, zakte de moed me toch zo in de schoenen. Ik kon het gewoon niet meer opbrengen om weer ergens anders te gaan solliciteren. Dadelijk krijg je weer vragen of je ziek bent geweest of niet.

19 Belemmerende factoren voor werkhervatting Overlevers hebben een flinke achterstand op de arbeidsmarkt en minder zelfvertrouwen in hun eigen kunnen Je kunt niet vertellen dat je ziek bent geweest, vind ik, in je sollicitatie. Dus je moet echt wel een beetje zeker zijn van dit baantje zou ik kunnen, maar hoe weet je dat? Verzekeringsartsen geven aan dat werkhervatting verder lastig is door bestaande problematiek: psychische klachten, privé problemen met huisvesting of schulden, ongunstig arbeidsverleden

20 Belemmerende factoren werkhervatting Het proces van solliciteren wordt als zwaar ervaren en roept veel vragen op De timing van werkhervatting is moeilijk: wanneer de behandeling afgerond is, begint het verwerken vaak pas Dan denken ze: Hallo, ik voel me net pas iets beter, en dan moet ik alweer aan werk denken. Terwijl ze heel andere afwegingen maken van he, ik heb nu zoveel meegemaakt, ik ga dat nu allemaal verwerken. Wie zit er op mij te wachten?

21 Belemmerende factoren werkhervatting Werkgevers zitten niet op overlevers met een diagnose kanker te wachten, en er is weinig mogelijkheid tot opbouw in een functie Kijk, als ik ga solliciteren en ik zeg tegen die werkgever ik moet het heel rustig opbouwen, dat kan niet. Nou ja, als je een bestaande werkgever hebt, dan is het natuurlijk een stuk makkelijker. Daarnaast spelen algemene factoren een rol: gezondheidsproblemen, veranderde preferenties voor levensinvulling Ik kon ook niet [weer] meteen 24 uur werken in de verpleging, dat was lichamelijk gewoon veel te zwaar. Plus dat het maar de vraag was hoe mijn arm zich zou houden [met lymfeoedeem].

22 Stimulerende factoren voor werkhervatting Werkhervatting lijkt voorspoediger te gaan wanneer mensen hoger opgeleid zijn en een eigen netwerk hebben Overlevers zijn vaak gemotiveerd om te gaan werken Ik had zoiets van, mijn leeftijd is ook niet gunstig, mijn ziekte-achtergrond is niet gunstig, dus als ik iets wil, moet ik het gewoon aan gaan pakken om weer aan de gang te gaan. [Wanneer ik werk] voel ik dat ik leef, en dat ik erbij hoor.

23 Begeleiding door bedrijfs- en verzekeringsartsen Artsen vinden het soms moeilijk om klachten en symptomen bij een overlever goed in te schatten, en zijn voorzichtig met werkhervatting. Dat merken overlevers ook: draagt bij aan onzekerheid over werkvermogen en toekomstverwachting Het is moeilijk om het juiste moment te kiezen om werkhervatting te bespreken met een patient/overlever: moreel dilemma Maar ook al is er een goede behandelmogelijkheid en ook al zou men dat moeten weten, dan heb ik toch het gevoel dat men moreel vindt, dat als men kanker heeft, dat dat dan erg is, en dat je dan niet zo serieus over werk en mogelijkheden hoeft na te denken.

24 Re-integratie verloopt moeizaam! Fysieke en psychische gevolgen van de kankerbehandeling (Park et al., 2008). Mis-match tussen kenmerken van het werk, een veranderde visie op het werk en de invloed van collega s, leidinggevenden en (bedrijfs)artsen (de Boer et al., 2011). Het risico om ontslagen te worden is 1,4 keer groter bij werknemers die een diagnose van kanker hebben gehad dan bij gezonde werknemers (de Boer et al., 2009). Wel staat vast dat werkgevers belangrijk zijn voor het slagen van het re-integratieproces.

25 Barrières Werknemers Werknemers komen na een diagnose van kanker problemen tegen bij de reintegratie met: de verwerking en het hervinden van de balans tussen het privéleven en werk gezondheidsklachten bij de werkhervatting; het plan van aanpak en werkaanpassingen steun van collega s en leidinggevende op de werkvloer de begeleiding door de bedrijfsarts en behandelend arts. 25

26 Ondersteuningsbehoefte werknemers Werknemers hebben behoeften aan: het hervatten van werk om grip terug te krijgen op het leven psychosociale ondersteuning bij de verwerking en het bewaken van grenzen geschikte werkaanpassingen en een plan van aanpak. ondersteuning en begrip van leidinggevenden en collega s. begeleiding op maat door bedrijfsarts en externe deskundigen. Vroegtijdig informatie over werk en kanker en lange-termijn-gevolgen door oncologische zorgverleners. 26

27 Barrières Werkgevers Werkgevers komen problemen tegen bij: het onderhouden van contact met de werknemer en vasthouden van betrokkenheid; persoonlijke factoren van de werknemer die zich terugtrekt; het niet kunnen realiseren van het re-integratieplan en werkaanpassingen; het moeten voldoen aan regelgeving die in de beleving van werkgevers niet aansluit; het ontbreken van contact, begeleiding en uitvoeren van werkaanpassingen door leidinggevenden; het missen van deskundig advies van HR en de bedrijfsarts.

28 Ondersteuningsbehoefte werkgevers Werkgevers hebben behoeften aan: een vertrouwensrelatie, contact en open communicatie met de werknemer. deskundige en begripvolle ondersteuning van HR-adviseurs en leidinggevende aan de werknemer. regelgeving en die flexibel, ondersteunend en realistisch is; kennis over kanker en werk. een goed contact tussen de werknemer en bedrijfsarts en een bruikbaar reintegratieplan. 28

29 Van stoornis naar arbeidsverzuim. Een ongelukkige samenloop van processen dat kan worden voorkomen als stakeholders anders gaan denken! P. Loisel, 2011

30 The Arena of Work Disability

31 Duurzame inzetbaarheid 4 Sustainable work 3 Sustainable development of workers' skills, health and motivation to work 1 Fit between changing worker and his or her changing work 5 Supportive or transformational leadership 2 Development, maintenance, utilization, and accommodative HRM practices and bundles De lange et al., 2014

32 Waar kan de werkgever/ HRM er bijdragen om knelpunten op te lossen? Direct leidinggevenden: preventie uitval: - steun en begrip - aandacht voor belasting en belastbaarheid - kennis van ziekte en gevolgen voor het werk ziekteverzuim, re-integratie: contact houden gezamenlijk plan van aanpak maken en evalueren overleg met werknemer over evt. werk-aanpassingen

33 Waar kan de werknemer bijdragen om knelpunten op de lossen? Overleggen met leidinggevende, bedrijfsarts over werkaanpassingen Fysieke trainingen/leefstijltraining volgen om fysieke belastbaarheid te vergroten Gebruik maken van cognitief gedragsmatige aanpak ivm negatieve illness perceptions en omgaan met angst. Zelfmanagementtraining of eigen-regie training om coping te vergroten/ leren omgaan met stress en angst.

34 Best practices Work adapted for all! EU, 2013 Duurzame inzetbaarheid kwetsbare werknemers is meer dan een RI&E en HRM beleid Vroeg signaleren van problemen door preventiemedewerker/ casemanager is cruciaal/ arbeidsaanpassingen. Project management/ planmatige aanpak/ monitoren resultaten Trainen van Awareness-Communicatie voor managers Samenwerking tussen verschillende stakeholders Zelfmanagement voor werknemers met een chronische aandoening Kosten re-integratiemiddelen, financieel risico Afweging: iemand aannemen die niet ziek is vs maatschappelijke verantwoordelijkheid om re-integratie te bevorderen Flex-werkers

35 Wat kan werken? Flexibel werken wordt steeds normaler: wetgeving en verzuimbegeleiding hierop aan laten sluiten. Het sociaal vangnet is niet meer voor de uitzonderingen of de mensen die er niet in slagen om een vast contract te krijgen ergens (verouderde opvatting). Therapeutisch werken stimuleren: uit onderzoek blijkt dat dit de kans op betaald werk tot wel 7x kan vergroten Verlagen drempel voor werkgevers: wegnemen risico en brengen van ondersteuning

36 Bedankt voor jullie aandacht!