Inleiding Positie van chronisch zieke werknemers Welke drempels ervaren chronisch zieke werknemers?... 6

Transcriptie

1 1

2 Inleiding Kennis over de ontwikkeling rondom chronisch zieke medewerkers Zijn werkgevers bekend met de groei van het aantal chronisch zieken? Zijn werkgevers op de hoogte van de mogelijkheden rond wetgeving en speciale regelingen? Positie van chronisch zieke werknemers Welke drempels ervaren chronisch zieke werknemers? Begeleiding van chronisch zieken op de werkvloer Bewustzijn en beleid Begeleiding bij re-integratie of activatie van werk Hoe worden leidinggevenden ondersteund in het begeleiden van chronisch zieke collega s? Wat is de rol van de bedrijfsarts en/of andere specialisten? Welke specifieke maatregelen neemt de organisatie om chronisch zieken te ondersteunen op de werkvloer? Conclusie en aanbevelingen Onderzoeksverantwoording en meer informatie?

3 Op dit moment heeft 20% van de beroepsbevolking een chronische aandoening en dit aandeel neemt de komende jaren fors toe. In 2030 zal één op de vier werknemers een chronische ziekte zoals kanker, longaandoeningen, diabetes, reuma of hart- en vaatziekten hebben. Welke impact heeft dit op de werkvloer? In hoeverre bereiden organisaties zich hierop voor? Tegen welke knelpunten lopen zij aan bij de begeleiding van medewerkers met een chronische ziekte? Samen met HR Praktijk deed Arbo Unie onderzoek onder HR-professionals naar de wijze waarop organisaties op dit moment chronisch zieke medewerkers begeleiden. Waar lopen ze tegenaan en welke (preventieve) maatregelen nemen organisaties om hun chronisch zieke collega s te ondersteunen? Tevens belichten we de rol van de HR-professional, de leidinggevende en de medewerker. Ook kijken we hoe leidinggevenden worden ondersteund en wat de rol is van de bedrijfsarts. Met dit onderzoek willen wij in kaart brengen hoe organisaties in Nederland met chronisch zieke medewerkers omgaan en in welke mate het belang van zo n actieve benadering wordt onderkend. 3

4 In 2030 heeft één op de vier werkenden een chronische ziekte. Dit stelt de SER in een publicatie eerder dit jaar. Het aantal mensen met chronische ziekten zoals kanker, diabetes, hart- en vaatziekten of longaandoeningen groeit, ook omdat we gemiddeld ouder worden, vertelt Eric Velzing, bedrijfsarts met specialisatie oncologie bij Arbo Unie. De grote winst is dat de behandeling en prognose van dergelijke ziekten in de tijd steeds beter zijn geworden, maar zij houden vaak wel een chronisch karakter. Daarmee neemt het aantal werkenden met een chronische ziekte in de komende jaren sterk toe en dat heeft ook impact voor werkgevers. Veel van deze mensen kunnen en willen blijven werken. Zij hebben er behoefte aan om volwaardig onderdeel te zijn van de maatschappij en werk speelt daar een belangrijke rol in. 1.1 Zijn werkgevers bekend met de groei van het aantal chronisch zieken? Werkgevers zullen dus meer met het fenomeen chronische ziekte te maken krijgen. Bijna 9 op de 10 deelnemers aan het onderzoek meldt ook nu al chronisch zieken in de organisatie te hebben. Bij ruim tweederde gaat het om minder dan tien medewerkers. Op de vraag of men op de hoogte is van het feit dat het aantal chronisch zieken de komende tijd fors gaat toenemen antwoordt 88 procent bevestigend. Ondanks dat bewustzijn, geeft ruim 46 procent van de ondervraagden aan dat binnen de organisatie aan deze ontwikkeling geen aandacht wordt besteed. 1.2 Zijn werkgevers op de hoogte van de mogelijkheden rond wetgeving en speciale regelingen? We vroegen de HR-professionals ook hoe groot de kennis over wetgeving en subsidiemogelijkheden rondom chronisch zieke medewerkers in hun organisatie is. BENT U OP DE HOOGTE VAN (ARBO)WETGEVING VOOR MEDEWERKERS MET EEN CHRONISCHE ZIEKTE? 15,6% 13,6% 9,1% Ik ben goed op de hoogte (13,6%) Ik ben enigszins op de hoogte (35,7%) Ik ben niet goed op de hoogte (26,0%) Ik verwacht dat de arbodienst cq bedrijfsarts mij hierover informeert (15,6%) Ik heb behoefte aan meer informatie over wetgeving (9,1%) 26% 35,7% 4

5 Slechts een kleine 14 procent van de ondervraagden geeft aan goed op de hoogte te zijn van (arbo)wetgeving voor chronisch zieke werknemers. Ruim een derde is enigszins op de hoogte, en ruim een kwart laat weten niet op de hoogte te zijn. Een kleine 16 procent verwacht hierover geïnformeerd te worden door de arbodienst of de bedrijfsarts. 9 Procent geeft aan zelf meer behoefte aan informatie over wetgeving te hebben. We onderzochten ook in hoeverre HR-professionals op de hoogte zijn van regelingen die het aannemen en in dienst houden van werknemers met een chronische ziekte bevorderen. Met betrekking tot de kennis van die regelingen is nog een slag te maken. Veel regelingen blijken namelijk bij een groot deel van de professionals niet bekend. Van subsidiemogelijkheden voor werkplekaanpassingen blijkt bijvoorbeeld vier op de tien HR-professionals niet op de hoogte. Subsidiemogelijkheden voor jobcoaching en een mobiliteitsbonus voor de doelgroep van de banenafspraak uit het Sociaal Akkoord zijn met respectievelijk 41,4 procent en 34,2 procent nog minder bekend. Een op de vijf deelnemers aan het onderzoek geeft aan van geen enkele regeling op de hoogte te zijn. Percentage HR-professionals dat bekend is met de volgende regelingen: No-riskpolis die u compenseert voor loonkosten bij uitval door ziekte 63,8% Loondispensatie Wajong 60,5% Subsidie werkplekaanpassing 59,2% Premiekorting voor werknemers die vallen onder doelgroep banenafspraak 55,3% Subsidie jobcoaching 41,4% Mobiliteitsbonus voor doelgroep van de banenafspraak uit het Sociaal Akkoord 34,2% Geen van allen 19,1% 5

6 2.1 Welke drempels ervaren chronisch zieke werknemers? Het onderzoek ging ook in op de positie van de chronisch zieke medewerker zelf en op de problemen en barrières die hij of zij ervaart bij re-integratie en tijdens het werk. Volgens de HR-professionals ervaart driekwart van de chronisch zieke medewerkers fysieke belemmeringen tijdens het werk, bijvoorbeeld door vermoeidheid. Ook het feit dat mensen te maken hebben met wisselingen in de mate waarin ze belast kunnen worden (70,2%) en een verminderd concentratievermogen (63,2%) worden veel genoemd. In de toelichting die een aantal HR-professionals geeft wordt ook gemeld dat zieke medewerkers soms last hebben van een schuldgevoel naar de werkgever. Andere zaken die deelnemers aan het onderzoek noemen zijn het overschatten van de eigen mogelijkheden en mentale belemmeringen, mensen hebben te veel aan hun hoofd om echt bezig te kunnen zijn met hun werk. Meerdere ondervraagden geven ook aan dat de vraag moeilijk in algemene zin te beantwoorden is: Niet een situatie is hetzelfde. Volgens de HR-professionals ervaart een op de vijf zieke werknemers gebrek aan begrip en begeleiding door de leidinggevende. Bijna een op de vijf ervaart gebrek aan begeleiding vanuit de organisatie. Slechts een kleine groep 6 procent ondervindt volgens de ondervraagden tijdens het werk geen enkel probleem met de ziekte. In chronologische volgorde vermelden we hier de problemen waarmee chronisch zieke werknemers het meest te maken hebben: Welke drempels kent u die uw medewerkers ervaren in uw organisatie, als zij bijvoorbeeld herstellen van kanker? Fysieke belemmering, zoals vermoeidheidsklachten 76,3% Wisselende belastbaarheid mogelijk 70,2% Verminderd concentratievermogen 63,2% Moeilijk om weer de verbinding met werk te leggen 37,7% Sociale belemmering 20,2% Gebrek aan begrip en begeleiding door de leidinggevende 20,2% Gebrek aan begeleiding vanuit de organisatie 18,4% Anders 15,8% Geen 6,1% 6

7 3.1 Bewustzijn en beleid Ofschoon het overgrote deel van de HR-professionals op de hoogte is van het feit dat het aantal chronisch zieken zal stijgen, geeft ruim driekwart van de bedrijven in Nederland 77 procent aan dat er geen beleid is opgesteld voor het begeleiden van mensen met een chronische ziekte. De organisaties die wel beleid hebben vertalen dit vooral concreet naar toepassing van de wet- en regelgeving (54,9%) en stimulans tot participatie en re-integratie (52,9%). Van de organisaties die nog geen beleid heeft, geeft de helft aan dat ze de urgentie van het thema inzien en wel beleid willen gaan ontwikkelen. De andere helft laat echter weten niet voornemens te zijn om beleid te gaan ontwikkelen. Als motief hiervoor laten meerdere organisaties weten dat het begeleiden van chronisch zieke medewerkers op de werkvloer eerder maatwerk is. Ook krijgen andere thema s meer prioriteit. Enkele respondenten laten weten dat er geen geld voor is of dat ondernemers hierin niet willen investeren. 3.2 Begeleiding bij re-integratie of activatie van werk Minder dan de helft van de HR-professionals begeleidt de medewerkers met een chronische ziekte zelf bij de re-integratie of activatie van werk. Een deel besteedt dit uit aan de leidinggevende of de bedrijfsarts. BEGELEIDT U DE ZIEKE WERKNEMERS BIJ DE RE-INTEGRATIE OF DE ACTIVATIE VAN WERK? 18,4% 46,5% 9,6% 25,4% Ja (46,5%) Nee, dat doet de leidinggevende (25,4%) Nee, dat doet de bedrijfsarts (9,6%) Anders (18,4%) 7

8 3.3 Hoe worden leidinggevenden ondersteund in het begeleiden van chronisch zieke collega s? Zoals op de pagina hiervoor gemeld, is in een kwart van de organisaties de leidinggevende verantwoordelijk voor begeleiding van zieke collega s. Hoe zit het met de ondersteuning van de leidinggevende bij deze taak? De meeste HR-professionals 67,8 procent zorgen zelf voor ondersteuning van de leidinggevenden bij het omgaan met zieke collega s. Een kleiner deel 13,9 procent geeft aan dat de bedrijfsarts voor deze ondersteuning zorgt. Bijna één op de vijf organisaties 18,3 procent doet niets aan ondersteuning van leidinggevenden. BEGELEIDT U DE LEIDINGGEVENDE BIJ DE RE-INTEGRATIE OF ACTIVATIE VAN CHRONISCH ZIEKE WERKNEMERS? 18,3% 13,9% Ja (67,8%) Nee, dat doet de bedrijfsarts (13,9%) 67,8% Nee (18,3%) 3.4 Wat is de rol van de bedrijfsarts en/of andere specialisten? Een groot deel van de organisaties namelijk 72,8 procent zet de bedrijfsarts in bij de begeleiding van chronisch zieke werknemers. We stelden de deelnemers aan het onderzoek ook de vraag of ze behoefte hebben aan meer ondersteuning van hun chronisch zieke medewerkers door een bedrijfsarts of een gespecialiseerde hulpverlener. Met de stelling Ik heb behoefte aan meer begeleiding van mijn chronisch zieke werknemer door een bedrijfsarts, psycholoog of coach is ruim de helft het geheel of gedeeltelijk eens. IK HEB BEHOEFTE AAN MEER BEGELEIDING VAN DE CHRONISCH ZIEKE MEDEWERKER DOOR EEN BEDRIJFSARTS, PSYCHOLOOG OF COACH 28,9% 14,9% 12,3% 43,9% Mee eens (14,9%) Enigszins mee eens (43,9%) Enigszins mee oneens (12,3%) Mee oneens (28,9%) 8

9 3.5 Welke specifieke maatregelen neemt de organisatie om chronisch zieken te ondersteunen op de werkvloer? Het onderzoek ging ook in op de vraag welke specifieke maatregelen worden genomen om het werken met chronisch zieken in de organisatie te vergemakkelijken. Ruim de helft van de HR-professionals geeft aan de werknemer te ondersteunen in de balans tussen werk en privé. Eenzelfde percentage biedt ondersteuning aan de leidinggevende bij het omgaan met chronisch zieke collega s. En eveneens 50 procent laat weten deskundige ondersteuning aan de zieke werknemer te bieden. Een klein deel van de organisaties heeft een protocol voor omgang met zieke werknemers (8,7%) of heeft richtlijnen ontwikkeld voor effectieve communicatie op de werkvloer (9,6%). NEEMT U MAATREGELEN OM HET WERKEN MET EEN CHRONISCHE ZIEKTE TE VERGEMAKKELIJKEN IN UW ORGANISATIE? 60,0% 50,0% 50,4% 51,3% 53,9% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 8,7% 9,6% 20,0% 12,2% 0,0% We bieden deskundige ondersteuning aan de medewerker We ondersteunen leidinggevenden bij de begeleiding We hanteren een protocol over de omgang met een medewerker We hebben richtlijnen voor een effectieve communicatie op de werkvloer We ondersteunen de balans werk-privé van de medewerker Nee Anders... Opmerkelijk is dat bijna de helft van de ondervraagden 45,6 procent geen maatregelen neemt om uitval te voorkomen. Op de vraag welke stappen HR-professionals zetten om chronisch zieke medewerkers te begeleiden geeft een groot deel 84,2 procent aan dat ze de dialoog met de medewerker aan gaan. Daarnaast geeft 77,2 procent aan dat ze de werkplek aanpassen en 47,4 procent informeert de collega s over de situatie van de chronisch zieke medewerker. We stelden ook de vraag of organisaties instrumenten of een onderzoek of scan inzetten om de belastbaarheid van de werknemer te meten. Op dit terrein moet, zeker gezien het belang van inzet van deze instrumenten, nog veel winst geboekt worden. Een klein deel van de ondervraagden 17,5 procent geeft aan dat hun organisatie hiervan gebruikt maakt. Een grote meerderheid van 82,5 procent zet deze middelen niet in. 9

10 Het totaalbeeld dat het onderzoek oproept is dat een groot deel van de organisaties zich bewust is van de toename van medewerkers met een chronische ziekte. Slechts 22 procent stelt echter een beleid op voor goede begeleiding. Ongeveer de helft van de Nederlandse werkgevers laat het thema nog te veel links liggen. Eric Velzing van Arbo Unie zegt over die terughoudendheid: Werkgevers zijn vaak nog niet goed voorbereid. Ze realiseren zich niet wat de nieuwe realiteit is en hoe ze dit in de praktijk kunnen aanpakken. Het onderzoek laat zien dat de begeleiding op dit moment voornamelijk ad hoc wordt georganiseerd. HR en leidinggevenden zijn vaak te afwachtend en komen pas in beweging als ze met een concrete situatie worden geconfronteerd. Er is geen duidelijke rolverdeling of ze ondernemen helemaal geen actie. Dat zorgt voor een groot risico op fouten en gemiste kansen. Zorg daarom voor goede re-integratieprocessen en acteer waar nodig afdelingsoverstijgend. Zo gaan veel werkgevers er volgens hem ten onrechte van uit dat ze de zieke werknemer zoveel mogelijk met rust moeten laten. Dat is goed bedoeld, maar betekent wel dat het vraagstuk van werk en reintegratie niet of te laat op tafel komt. Terwijl veel chronisch zieken graag willen werken. En het juist zaak is om op een volwaardige manier samen te zoeken naar passende oplossingen om dit ondanks de gezondheidsbeperkingen en eventuele medische behandelingen te realiseren. De beste tip is verrassend eenvoudig: ga zo snel mogelijk het gesprek aan. Zijn er onder de medewerkers chronisch zieken, benut dan hun ervaringen om de situatie in kaart te brengen. Waar lopen zij tegenaan? Hoe zijn zaken, ook op managementniveau, beter te sturen? Hij beveelt verder eigen regie door chronisch zieke medewerkers aan. Zij weten heel goed wat hun ziektebeeld inhoudt en welke beperkingen er zijn: wat ze nog wel kunnen en wat minder goed gaat. Durf hen waar het kan het stuur in handen te geven. In het vergroten van de kennis bij werkgevers en leidinggevenden over wat er bij chronische ziekten wel en niet mogelijk is, ziet Eric een belangrijke adviesrol weggelegd voor de bedrijfsarts. De re-integratietrajecten verschillen per persoon, aandoening en behandeling. Er is geen standaard draaiboek. Wij kunnen werkgevers en medewerkers dan ook per situatie goed informeren over de effecten van een ziekte en wat iemand wel en niet aankan. Bied de medewerker een omgeving waarin deze zich veilig genoeg voelt om wensen en problemen te uiten. Een veilige omgeving creëer je door begrip te kweken in de organisatie en in teams. De werkgever moet duidelijk maken dat het niet om de ziekte of de beperkingen gaat, maar om hetgeen de medewerker wél wil en kan bijdragen. Op die manier kunnen mensen die door een medische oorzaak beperkt zijn in hun functioneren vaak toch mee blijven doen en met plezier aan het werk blijven. Het belang van een gerichte inzet op het optimaal begeleiden van chronisch zieken kan niet overschat worden, besluit Eric Velzing. Werk is vaak juist extra belangrijk als iemand ziek wordt. Het kan een steunpilaar zijn in moeilijke tijden. Daarom is het essentieel dat niet alleen leidinggevenden en HRprofessionals, maar ook medici werk gaan inzetten als medicijn. 10

11 Dit onderzoek werd uitgevoerd door HR Praktijk in samenwerking met Arbo Unie. Deelnemers hebben een online vragenlijst ingevuld. Het onderzoek vond plaats in de periode mei augustus In totaal namen 165 HR-professionals deel aan dit onderzoek. Meer informatie? Arbo Unie Optimaal werken De langste tijd van je leven ben je aan het werk. Daarom vinden wij het belangrijk dat je optimaal je werk kunt doen. Op een veilige, gezonde en productieve manier. Wij richten ons liever op gezondheid dan op ziekte. Samen met werkgevers kijken we waar we werken kunnen verbeteren. Wij zijn er voor organisaties die willen investeren in mensen. Altijd met als doel om optimaal werken te bevorderen. Kijk voor meer informatie over het thema Werken met een chronische ziekte op Op het gebied van onderzoek en programma-ontwikkeling lopen wij voorop. Lees alles over het nieuwe programma Polshoogte en onze innovatie In.zicht, voor verzuimbegeleiding onder eigen regie op onze website. 11