Presentaties sprekers symposium Duurzaam boeren op goede gronden

Transcriptie

1

2 Presentaties sprekers symposium Duurzaam boeren op goede gronden

3 Toekomstperspectieven op duurzaam grondgebruik Prof. Dr. Ir. Erik Mathijs Sustainable Food Economies Research Group (SFERE) - Department Earth and Environmental Sciences, KU Leuven

4

5

6 Het spilvarken Source:

7

8 CONTROLE REACTIEF AFSCHUIVEN RISICO S OP MAATSCHAPPIJ VEERKRACHT PROACTIEF INTERNALI- SEREN VAN RISICO S

9 Economisch rendement Sociaal draagvlak DIAGNOSE Milieu-impact

10 N Flows in Mt N/jaar Bron: Leip et al., 2014, J. Agr. Sc.

11 P Bron: Van Dijk et al., 2016, Sc. Tot. Env.

12 Sutton et al., 2013, Our Nutrient World

13 Vergrijzing in de Nederlandse landbouw

14 Financiële situatie EU Prijzen stijgen Kosten stijgen Inkomen relatief stabiel maar nog sterk afhankelijk van subsidies

15 Income per AWU in 2014 AWU = annual work unit FWU = family work unit VARIATIE IN INKOMEN 15

16 VARIATIE IN SOLVABILITEIT 16

17 Bedrijfsgrootte: verdwijnende middenklasse? Gemidelde bedrijfsgrootte steeg van 20 naar 40 ha in hoge-inkomenslanden Gemiddelde bedrijfsgrootte daalde van 8 naar 4 ha in lage- en middel inkomenslanden Source: Lowder et al., ESA working paper No , FAO.

18 Source: Lowder et al., ESA working paper No , FAO. verschillende patronen in verschillende regio s

19 Source: Lowder et al., ESA working paper No , FAO.

20 DUURZAAM GRONDBEHEER DUURZAME INTENSIFICATIE ECOLOGISCHE INTENSIFICATIE

21 Uitdaging: technologiesprong nodig fossiele bubbel bevolking productie agroecologie 2.0 productie agroecologie 1.0 time

22 Duurzame intensificatie More with less Resource efficiency Nutriëntrecyclage Waterrecyclage IPM Precisielandbouw GGO gewassen Duurzame soja Biomimicry HOGE OPBRENGST PER EXTERNE INPUT CONTROLE REACTIEF/CURATIEF EXTERNALISATIE RISICO S

23 Yara N-Sensor ALS mounted on a tractor's canopy a system that records light reflection of crops, calculates fertilisation recommendations and then varies the amount of fertilizer spread

24 Ecologische intensificatie Intercropping Agroforestry Stikstoffixatie Verminderd tot niet ploegen Eigen voedergewassen Agro-ecologie ZO WEINING MOGELIJK EXTERNE INPUTS VEERKRACHT PROACTIEF INTERNALISATIE RISICO S

25

26

27

28 Payment for Ecosystem Services? OVERHEID o Eerste pijler GLB: verplichte vergroening: Gewasdiversificatie: min. 2 gewassen bij >10 ha en 3 gewassen bij >30 ha Behoud bestaand permanent grasland ecologische focusgebied 5% van areaal: akkerranden, hagen, braak, landschapselementen, bufferstrips, biotopen, bos, stikstoffixeerders o Tweede pijler: landbouwmilieumaatregelen in POP3 PRIVATE PARTIJEN (labels)

29 Oude en nieuwe GLB

30 Procentuele verdeling fondsen POP3 Versterken van innovatie waarvan investeringen Nederland Jonge boeren 3 Natuur en landschap 50 Verbetering van de waterkwaliteit Vlaanderen LEADER 6 5

31 Private partijen en labels

32 Conclusies Duurzaam bodembeheer = productie van ecosysteemdiensten, viervoudige opbrengst: o Landbouwer: minder kost, meer stabiele opbrengsten o Grondeigenaar: grond in betere staat o Marktpartijen: duurzamer geproduceerd product o Maatschappij: publieke diensten Vraag: hoe krijg je financiële stromen zo geörienteerd dat ze duurzaam bodembeheer ondersteunen en stimuleren?

33 Inhoudelijke gronden Bodemkwaliteit en duurzaam grondbeheer Wim van der Putten

34 Bodem = bodembiodiversiteit! Een handje vol grond bevat meer dan 5000 soorten microorganismen, meer cellen dan mensen op aarde en meer dan 100 meter schimmeldraad. Die zijn allemaal aan het werk voor de kwaliteit van ons leven.

35 Representanten van bodembiodiversiteit Bardgett and van der Putten Nature 2014

36 Leven in bodem is als een schouwspel volgens Shakespeare

37 Protozoën die een nematode opeten Stefan Geisen Soil Protist Diversity and Ecology

38

39 Countries: SE Sweden UK United Kingdom CZ Czech Republic GR Greece G=grassland E=extensive agriculture I=intensive agriculture Verlies aan bodembiodiversiteit in Europa door intensivering van de landbouw Tsiafouli et al. Global Change Biology,

40 from Turbé et al, 2010) Theme MA nomenclature and, where appropriate, the corresponding final service at the CICES Group level () Type of service Soil organic matter recycling and fertility, including soil formation Decomposition (Mediation by biota), nutrient cycling, soil formation (Soil formation and composition), primary production, erosion regulation (mass flow regulation) Supporting and Provisioning Regulation of carbon flux and climate control Climate regulation (Atmospheric composition and climate regulation) Regulating Water cycle regulation Water regulation and water purification (Water condition) Regulating Decontamination and bioremediation Pest control Human health (Mediation by biota) Diseases regulation (Pest and disease control) Diseases regulation (Pest and disease control) Regulating Regulating Regulating Ecosysteemdiensten die door het bodemleven worden geleverd Van der Putten & Wall (2016) in: Routledge Handbook of Ecosystem services

41 Probleem met veel landbouwgewassen is dat ze afkomstig zijn van snel groeiende vroeg-successie plantensoorten

42 Groei Verdediging Snelle groei Ziekten- en plaaggevoelig Inefficient bodemvoedselweb Langzame groei Ongevoelig ziekten plagen Efficient bodemvoedselweb

43 Heilige Graal: hoogproductief landbouwsysteem dat efficient nutriënten gebruikt, ziekten- en plaagongevoelig is en positief effect op andere ecosysteemdiensten heeft.

44 Boer: Max Verstappen of Zonneauto?

45 Max Verstappen innovatie: Maak precisielandbouw all-in: Bepaal bodemgezondheid vanuit de ruimte door hyperspectraalbeelden.

46 Hyperspectraal lichtreflectie door tarwe correleert met bacteriële diversiteit in de bodem Carvalho et al FIPS (in druk)

47 Toekomst voor integratie bodemgezondheid in precisielandbouw

48 Zonneauto-effect: leren van de natuur voor verhoging duurzaamheid in de landbouw?

49 ? Hoog-producerende plantensoorten in bodem met verdicht netwerk? Op te lossen probleem: hoe moet je de bodem voeden op grote schaal?

50 Conclusies bodemkwaliteit en duurzaamheid: Leren door goed meten Multifunctionaliteit Over-generatie denken

51 Visie op de grondmarkt De grondmarkt in beweging Ruud Huirne, Rabobank F&A

52 De mondiale zuivelmarkt vertaald naar EU-melkprijzen Bron LTO 52

53 Vooruitzichten melkveehouderij Op zoek naar een nieuw evenwicht Prijsvolatiliteit wordt steeds groter Lage melkprijs houdt nog wel even aan Mestverwerking vraagt om collectieve aanpak Positief over de toekomst; herstel zuivelbalans leidt naar prijsherstel 53

54 Rentabiliteit akkerbouw gemiddeld relatief goed Rentabiliteit Nederlandse akkerbouw (opbrengsten per 100 euro kosten) Gemiddelde = 88 Gemiddelde = Bron: LEI Bedrijveninformatienet,

55 Vooruitzichten akkerbouw Afzet van akkerbouwproducten veelal op wereldmarkt Productie in NL is hoog, met een sterke keten en goede logistiek Spanning op de grondmarkt; pacht en koopprijzen zijn fors opgelopen Inzet van precisielandbouw noodzakelijk om duurzame toepassing meststoffen en gewasbescherming te borgen 55

56 Welke impact op de grondmarkt? Oorzaak stijging Grondgebondenheid melkvee Bodemvruchtbaarheid akkerbouw Lage rente Zekerheid voor onderneming Beperkt aantal stoppers i.v.m. rendement vermogen Factoren daling Betaalbaarheid Fosfaatrechten Toenemend belang bodemkwaliteit i.r.t. grondprijs Toenemend aantal stoppers Stilstaande projectontwikkeling Emotie gaat uit de prijs Gemiddeld een daling van de grondprijs

57 Duurzaam Grondgebruik Bouwplan Bodem Abiotische toestand Biotische toestand 57

58 Big data op agrarisch bedrijf Weerstation & satelliet data Sensors op de machine Historische perceelsdata Precisie toepassing = optimale productiviteit/ rendement Data van andere ketenschakels Bodemkaarten Financieeleconomische data Bedrijfsvoering (meer met minder) -- Transparantie -- Kwaliteit verhogen -- Early warning 58

59 Financieel regisseur Voorziet in de klantbehoefte Totaaloplossing Ontzorgen Inzicht 59

60 Bedankt voor uw aandacht

61 Economisch organiseren voor goede gronden Krijn J. Poppe a.s.r.-symposium Duurzaam boeren op goede gronden Met dank aan Jan Buurma, Bert Smit, Martien Voskuilen, Huib Silvis (LEI)

62 De bodem staat in de belangstelling... Bodemkwaliteit: fysische, chemische en biologische eigenschappen zoals organische stofgehalte, structuur en bodemleven; Bodemvruchtbaarheid; Bodemgezondheid. Bron: Google Trends (

63 Een wicked problem? Cijfers over het probleem zijn beperkt voor handen KG-opbrengsten/ha stijgen nog immer? Factor-analyses naar verschillen in bedrijfsresultaat waren iets van de jaren 70 (waar blijft BIG data?) Bron: RVO

64 Gewasopbrengsten (1950/ 54=100) Bron: CBS, bewerking LEI Wageningen UR

65 En er lijkt een zekere transitie gaande: Van chemisch tijdperk naar tijdperk van biologische processen: genetica, synthetische biologie ict: meetbaarheid neemt toe, bodem als laatste terra incognita >> precisielandbouw met minder chemie Vraagtekens bij verdere intensivering, aandacht voor natuurinclusieve landbouw. ICT (lagere transactiekosten) = verdere specialisatie, maar ook: makkelijker combineren van functies Arbeidsproductiviteit vraagt om steeds grotere en zwaardere machines (bodemverdichting) en loonwerk (versleping). Robots en zelfrijdende voertuigen?

66 Economische analyse: macro In de delta van de lage landen wordt intensief geboerd: goede gronden, aantrekkelijk klimaat, goedkope logistiek naar grote consumptie-centra Hoge arbeidskosten en te kleine bedrijfsstructuur >> intensief grondgebruik (hoge marginale biedprijs) Dat is onderdeel van ons succes en weinig aan te doen Uitzondering: oude GLB verleidde tot slepen met veevoer die bemestings-cirkel elders doorbreekt hier tot intensief mestgebruik leidt en tot derogatie milieuregels noodzaakt

67 Intensief gebruik en meerdere gebruikers: 75% van kortlopende pacht zit op percelen waar weinig problemen lijken te zijn Bron: RVO

68 Economische analyse: micro De boer is de eerste probleemhebber: ziet de gevolgen in het inkomen heeft de meeste kennis van de eigen grond Maar: Korte termijn is nader dan de lange termijn (ondanks lage rente)... als er geen opvolger is en de koper de kwaliteit niet kan vaststellen... als er kort wordt gehuurd en de verhuurder minder zicht heeft op de kwaliteit En geen prikkel om belangen van anderen (verpachters, verwerkers produkt, waterwinbedrijven) mee te wegen

69 Diagnose De kosten en baten van bodembeheer verschillen van elkaar in tijd en ruimte: De kosten gaan ver voor de baten uit De baten vallen deels bij anderen Bodembeheer alleen vanuit economische belangen van de boer per definitie suboptimaal Structurele oplossing: betere balans nodig tussen private en collectieve kosten en baten in regio Hoe komen we tot een RESET van het systeem?

70 R E S E T - Beïnvloeding gedrag Verplicht Vrijwillig Externe motivatie Interne motivatie Externe motivatie Omstandighede n Dwang Normen & waarden Beloning Voorzieningen Regels Educatie Sociale druk Economische prikkels Tools Bron: Jolanda Jansen, 2010

71 Potentiële instrumenten R E S E T Regels: verplicht kwaliteitssysteem (GlobalGap etc.), Overheidsingrijpen (bv. Greening in GLB) - Past bij structuurzoekers Educatie: meer aandacht voor bewustwording, kennis aanleveren door erfbetreders - Past bij informatiezoekers Sociale druk: creëer een beweging; maak gegevens openbaar, benchmark, prijs voor de Mr./Mrs. Bodem van het jaar - Past bij statuszoekers Economische prikkels: maak bodemkwaliteit meetbaar en afrekenbaar bij verhuur of verkoop; los agency probleem op. Forse kortingen bij slechte kwaliteit product, subsidie uit GLB - Past bij prijszoekers Tools om te ontzorgen: zet software precisielandbouw in, label de grond voor kopers/huurders (A-E), ontwerp nieuwe landbouwsystemen (van rijpaden tot natuuur-inclusief) - Past bij gemakzoekers.

72 Hoe regelen we coördinatie tussen boeren, verwerkers, grondeigenaren, loonwerkers, waterwinbedrijven, etc.? Handshake -Wederzijdse aanpassing -Wederkerigheid -Gemeenschappelijke Coordination waarden en normen Invisible hand -Prijs Coördinatiemechanismes Handbook -Regels -Aanwijzingen Visible hand -Authoriteit -Directe supervisie

73 Economische analyse: governance (meso) Invisible hand van de markt: wie verbetert de marktwerking zodat boer betere prikkels krijgt? Strengere eisen van verwerkers? Dikkere pachtcontracten met vergoeding teruglopen grondkwaliteit? Visible hand van de markt: de verpachter gaat waken over de lange termijn: Meer eisen in pachtcontract over bedrijfsvoering Samen zoeken naar nieuwe bedrijfsvormen met minder druk op intensivering (landgoederen als manager van bedrijvencomplex nested market) Visible hand van de overheid: pachtwet, GLB e.d.

74 Zoeken naar nieuwe bedrijfsvormen Gangbare denken bodem als randvoorwaarde Een alternatief? bodem als basis bedrijfsontwerp bedrijfsrendement businessmodellen duurzaam bodembeheer duurzaam bodembeheer

75 Conclusies Er is aandacht voor bodembeheer, een transitie in denken is gaande Het is niet alleen een technisch issue, maar ook een economisch en organisatorisch probleem Start met explicieter maken van problemen, ga meten, deel de data voor big data analyse Er lijken twee oplossingsrichtingen: Betere marktwerking: versterk marktprikkels in kwaliteit produkten / productieprocessen (agribusiness) en vooral in grondmarkt (zowel huur, pacht als koop) Beter organiseren: ga op zoek naar betere institutionele arrangementen (met name vanuit grondeigenaren zoals ASR, FPG-leden, RVB)

76 Dank voor uw aandacht

77