De psychologie van acute versus chronische pijn. Dr. AJ van Wijk Sociale Tandheelkunde en Gedragswetenschappen
|
|
- Sonja Geerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De psychologie van acute versus chronische pijn Dr. AJ van Wijk Sociale Tandheelkunde en Gedragswetenschappen 1
2 Overzicht presentatie Voorstellen Psychologie en acute pijn Chronische pijn en psychologie Gevolgen voor de behandelaar Behandelopties 2
3 Voorstellen AJ van Wijk Psycholoog/methodoloog Gepromoveerd op Acute pain in dentistry (2006) Werkzaam als UHD bij sectie Sociale Tandheelkunde Voornamelijk onderzoek naar pijn (psychologisch) Maar ook bv kwaliteit van leven en agenesieën Onderwijs statistiek en methodologie 3
4 Wat is pijn? Behoeft eigenlijk geen introductie Iedereen weet wat pijn is Elk mens is een ervaringsdeskundige Universeel verschijnsel Pijn is een signaal van gevaar Pijn signaleert weefselbeschadiging Pijn is onmisbaar om te overleven Evolutionair gezien is pijn functioneel 4
5 Pijn is functioneel Enerzijds bescherming Voorkomen van erger Bevorderen van genezing Anderzijds Sterke negatieve beloning Leereffect (vaak angst) Pain guides us through life by telling us what not to do (van Wijk, 2006) 5
6 Pijn is onmisbaar om te overleven Congenitale analgesie (Hereditary Sensory Autonomic Neuropathy) Aangeboren onvermogen om pijn te voelen Gabby Gringras A life without pain 2004 Brilletje Kniebeschermers Helmpje Functioneel 6
7 Niet functioneel Als de pijn aanhoudt nadat de pijnlijke stimulus weg is Chronische pijn Fantoom pijn (ook in getrokken elementen) Als er pijn is zonder daadwerkelijke weefselbeschadiging Neuropathische pijn Complex regionaal pijnsyndroom Burning mouth syndrome 7
8 BioPsychoSociaal Pijn wordt tegenwoordig gezien als een biopsychosociaal fenomeen Biopsychosociaal is een model om aan te geven dat biologische, psychologische en sociale factoren een voorbeschikkende, uitlokkende, onderhoudende of versterkende rol spelen bij psychische, sociale of lichamelijke problematiek en/of herstel daarvan. 8
9 Model van Loeser Nociceptie Weefselbeschadiging Stimulatie receptoren Overbrenging signalen Biologische aspect 9
10 Model van Loeser Gewaarwording Nociceptie Sensatie Signaal bereikt hersenen Lichaam weet dat er pijn is Reflexen 10
11 Model van Loeser Pijnbeleving Gewaarwording Nociceptie Perceptie Interpretatie van signaal Bewustzijn is nodig Emotionele aspect Psychologische toestand Cognities (kennis, ervaringen overtuigingen, verwachtingen) Persoonlijkheid 11
12 Model van Loeser Gedrag Pijnbeleving Uiting van pijn Communicatieve betekenis Sociale context Cultuur Gewaarwording Nociceptie 12
13 Model van Loeser Gedrag Sociaal / cultureel Pijnbeleving Psychologisch Gewaarwording Biologisch Nociceptie Biologisch 13
14 Definitie van pijn Definitie van pijn door IASP: An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential tissue damage, or described in terms of such damage. Pijn is een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging, of die beschreven wordt in termen van een dergelijke beschadiging Is pijn eigenlijk wel altijd een ongewenste of onplezierige ervaring? 14
15 Pijn altijd ongewenst? Pijn die wordt ondergaan in religieuze rituelen, verleent sociale status en aanzien aan hen die dat ondergaan 15
16 Pijn altijd ongewenst? Pijn in een dergelijke sociale context kan worden gezien als een middel om spirituele reinheid te bereiken, volwassenheid of volledigheid te verwerven, of het tonen van moed of mannelijkheid 16
17 Pijn altijd ongewenst? Voorgaande foto s laten duidelijke culturele verschillen in pijnbeleving zien waarin de sociale context bepalend is voor de wijze waarop pijn ervaren wordt. De sociale context verleent een andere BETEKENIS aan de pijn Je zou denken, dergelijke rituelen vinden vooral plaats in onderontwikkelde landen, echter 17
18 Ook in westerse landen 18
19 Ook in westerse landen 19
20 Ook in westerse landen 20
21 Ook in westerse landen 21
22 Ook in westerse landen 22
23 Ook in westerse landen 23
24 Ook in westerse landen 24
25 Pijn is niet altijd ongewenst Soms kiezen we er expliciet voor om pijn te ondergaan als dit bepaalde voordelen met zich meebrengt (zoals status en aanzien) Eigenlijk wordt pijn in dergelijke omstandigheden gezien als een minder belangrijke bijzaak Het is de betekenis van de pijn welke bepaalt of deze dragelijk is! 25
26 I d rather have a baby than go to the dentist* Aantal mogelijke verklaringen * Wong & Lytle, 1991; Linda
27 I d rather have a baby than go to the dentist* Aantal mogelijke verklaringen Slechte tandarts * Wong & Lytle, 1991; Linda
28 I d rather have a baby than go to the dentist* Aantal mogelijke verklaringen Slechte tandarts Leuke gyneacoloog * Wong & Lytle, 1991; Linda
29 I d rather have a baby than go to the dentist* Aantal mogelijke verklaringen Slechte tandarts Leuke gyneacoloog Onrealistische verwachtingen over de tandheelkunde * Wong & Lytle, 1991; Linda
30 I d rather have a baby than go to the dentist* Aantal mogelijke verklaringen Slechte tandarts Leuke gyneacoloog Onrealistische verwachtingen over de tandheelkunde Het verschil zit in de betekenis van de pijn! 30
31 Pijn zit tussen de oren Pijn zit inderdaad tussen de oren Echter, de hele wereld buitenwereld zoals we die waarnemen bestaat voornamelijk tussen onze oren Kleur, geluid, smaak, reuk en tast (alle perceptie) worden door de hersenen gecreëerd om een beeld te vormen welke representatief is voor de buitenwereld Elke zintuigelijke waarneming is feitelijk een elektrisch signaal wat zich door een zenuwcel heenbeweegt Pas als dergelijke signalen de hersenen bereiken worden deze geïnterpreteerd, en vormen een afspiegeling van de buitenwereld 31
32 Psychologie en acute pijn 32
33 Pijn is een menselijke ervaring Pijn (beleving) is vooral een menselijke ervaring Pijn is de perceptie (bewuste beleving) van weefselbeschadiging Er is een bewustzijn voor nodig! Overigens kunnen alle levende organismen pijn waarnemen (sensatie) 33
34 Het bewustzijn The mind is fundamentally an anticipator, an expectation-generator. It mines the present for clues, which it refines with the help of materials it has saved from the past, turning them into anticipations of the future. (Daniel C. Dennet) 34
35 Pijn is een menselijke ervaring Pijn is subjectief en bestaat dan ook geheel in het hoofd Dit geldt dus voor alle zintuigelijke waarnemingen De perceptie van pijn wordt actief gecreëerd door de hersenen Pijn is, net als perceptie van andere zintuigen, dan ook te beïnvloeden De hersenen maken gebruik van datareductie Selectieve aandacht Op basis van verwachtingen (eerdere ervaringen) Op basis van emoties Informatie kan extra waarde krijgen D.m.v. emoties 35
36 Perceptie is een actief proces 36
37 Perceptie is relatief 37
38 De Muller-Lyer illusie 38
39 De Muller-Lyer illusie 39
40 Perceptie Het bewustzijn is een informatieverwerkend systeem Datareductie vindt plaats door selectieve aandacht De wereld om ons heen wordt actief waargenomen, perceptie is een gestuurd proces (door emoties en verwachtingen) Ook pijn, een zeer belangrijk fundamenteel mechanisme, is onderhavig aan deze actieve perceptie DE context die pijnbeleving kleurt is de psychologische gemoedstoestand van een persoon, ofwel emoties 40
41 Pijn is te beïnvloeden Wrijven over een zere plek Acupunctuur Hypnose Witte jas (Eastman Dental Hospital) Placebo Nocebo Locatie van de pijn (betekenis) 41
42 Psychologische toestand Wat is een emotie eigenlijk? Emotie is de voorloper van gezond verstand Emoties zijn een functionele state of being Welke emoties kennen we eigenlijk? vreugde verdriet angst woede verbazing afschuw (basis of universele emoties) 42
43 Psychologische toestand Wat is een emotie eigenlijk? Emotie is de voorloper van gezond verstand Emoties zijn een functionele state of being Welke emoties kennen we eigenlijk? vreugde verdriet angst woede verbazing afschuw (basis of universele emoties) 43
44 Psychologische toestand bewondering jaloezie afgunst hoop wanhoop verwijt liefde trots spijt berouw haat schaamte schuldgevoel minachting 44
45 Psychologische toestand Angst is een zeer sterke emotie Niet alleen bij de tandarts Angst voor communisme Angst voor terrorisme Angst voor de crisis Angst brengt u in een toestand die anticipeert op waargenomen gevaar Angst is een autonoom proces, u kunt het niet aan of uitzetten Prepareert een persoon op vechten of vluchten 45
46 Voorbeeld angstreactie 46
47 Wat gebeurt er bij emoties? Lichamelijke reaktie bij angst Subjectieve ervaring van emotie Reakties in het lichaam Cognities over emotie Gezichtsuitdrukking Reaktie t.a.v. de emotie Actie tendens Toename hartslag en bloeddruk Snellere ademhaling Verwijding van de pupillen Bloedsuiker neemt toe Specifieke bloedtoevoer Snellere stolling bloed 47
48 Angst Wat is het gevolg? Angst is de voorbereiding van het lichaam op waargenomen gevaar Pijn is evolutionair gezien het belangrijkste gevaar voor een persoon Vanuit een evolutionair standpunt is angst is de logische volgende stap na het pijnsysteem Angst heeft een intensiverende werking op de pijnbeleving Het lichaam verhoogt de aandacht en waarnemend vermogen om de stimulus die wijst op gevaar zo snel mogelijk te ontdekken Met dank aan Prof. dr. Ad de Jongh 48
49 Psychologie van acute pijn In de praktijk Samenvatting De beleving van acute pijn wordt beïnvloed door: Emoties Cognities Sociale en culturele context Pijn is de alarmbel van onze psyche! Voorbereiding (voor behandeling) Inventariseren In positieve gemoedstoestand brengen (sfeer, vertrouwen) Informeren (voorbereiden) Controle geven Begeleiding (tijdens behandeling) Wat gebeurt er in de mond Hoe lang duurt dit nog Waarschuwen bij vervelend/gemeen gevoel (=pijn) Afleiden Evaluatie (na de behandeling) Wat vond de patiënt er van? Viel het mee of viel het tegen? En waarom? Benadrukken dat de patiënt het uitstekend heeft gedaan Schouderklopjes 49
50 Overzicht presentatie Voorstellen Psychologie en acute pijn Chronische pijn en psychologie Gevolgen voor de behandelaar Behandelopties 50
51 Chronische pijn Wat is chronische pijn? Pijn noemen we chronisch wanneer deze: Langer aanhoudt dan 3 tot 6 maanden Continu of afwisselend aanwezig is (maar dus niet overgaat) Vaak voorkomend kenmerk is dat de pijn niet goed kan worden verklaard door een beschadiging in het lichaam 51
52 Chronische pijn Hoe vaak komt chronische pijn eigenlijk voor? Rapport uit 2011 Gegevens over Nederland Chronische pijn >= 6 maanden Meerdere keren pijn afgelopen week Laatste pijn een score >= 5 op een 10-punts NRS 18% van de Nederlanders heeft last van chronische pijn 52
53 Chronische pijn Hoe vaak komt chronische pijn eigenlijk voor? Rapport uit % heeft last van musculoskeletale pijn 0.8% heeft last van ernstige pijn (zonder oorzaak) 53
54 Chronische aangezichtspijn Hoe vaak komt chronische aangezichtspijn eigenlijk voor? Is sterk afhankelijk van het type aangezichtspijn Internationale literatuur suggereert een prevalentie van rond de 10% Een recente Duitse studie onder ruim 7000 mensen leverde een schatting op van 16% Prevalentie onder vrouwen was ongeveer 2 keer zo hoog als bij mannen 45% van de mensen met orofaciale pijn rapporteerde ook pijn in 5 of meer andere locaties 54
55 Het effect van chronische pijn Chronische pijn heeft een sterk direct psychologisch effect op mensen De alarmbel staat constant aan en leidt tot: Vermoeidheid Boosheid Frustratie Irritatie Machteloosheid/hulpeloosheid Niet kunnen functioneren Sociaal isolement Uit onderzoek blijkt dan ook: Fysieke en psychologische symptomen gaan hand in hand Patiënten met een angst- of gedragsstoornis hebben meer fysieke symptomen zoals pijn Patiënten met een chronische pijn aandoening hebben een verhoogde kans op psychopathologie (angststoornis, depressie, paniekstoornis, substance abuse ) Kip en het ei verhaal Er is sprake van elkaar wederzijds beïnvloedende systemen Angst Depressie 55
56 Pijn in patiënten met een depressie Depressie in patiënten met (chronische) pijn De prevalentie van pijn(symptomen) in patiënten met de diagnose depressie is gemiddeld 65% (over 14 studies) met een range van 15%-100% Prevalentie leek niet samen te hangen met de setting van het onderzoek (psychiatrie patiënten, eerstelijns gezondheidszorg, vrijwilligers) Verschillen in prevalentie komen voornamelijk voort uit verschillen in definitie van het pijnsydroom, locatie, duratie van de klachten en de wijze van meten (type schaal gebruikt, interview, zelf-rapportage etc) De prevalentie van major depression varieert afhankelijk van de setting waarin het onderzoek uitgevoerd is Prevalentie ligt tussen de 13% (gyneocologie) en de 85% (dental clinics ter behandeling van aangezichtspijn) Pijnsydromen waarbij sprake is van een specifieke diagnose kennen een lagere prevalentie van depressie dan bij onverklaarde pijn Verschillen in prevalentie ligt enerzijds in het type pijnsyndroom dat men onderzoekt, maar ook in de gebruikte meetinstrumenten om depressie vast te stellen 56
57 Chronische pijn en psychopathologie Een bestaande depressie verhoogt de kans op het hebben/ontwikkelen van een chronische pijnaandoening Een bestaande chronische pijnaandoening verhoogt de kans op het hebben/ontwikkelen van een depressie Behandeling van een depressie met antidepressiva heeft ook vaak tot gevolg dat de pijn afneemt of zelfs geheel verdwijnt Vergelijkbare resultaten bestaan voor de relatie tussen een chronische pijnaandoening en angst- en paniekstoornissen, zij het in minder mate 57
58 Chronische pijn en psychologie Samenvatting Chronische pijn heeft een sterk effect op de psychologie van een persoon Chronische pijn leidt tot sterke negatieve emoties en cognities Negatieve emoties en cognities hebben een invloed op de wijze waarop de pijn beleefd wordt (neerwaartse spiraal) 58
59 Overzicht presentatie Voorstellen Psychologie en acute pijn Chronische pijn en psychologie Gevolgen voor de behandelaar Behandelopties 59
60 Gevolgen behandelaar Gefrustreerde patiënt Heeft vaak bij meerdere specialisten geshopt Is ten einde raad Zoekt wanhopig hulp Kan zeer veeleisend zijn Gevaar Zorgverlener wil graag helpen Neiging behandelingen uit te voeren die tot de mogelijkheden behoren maar niet noodzakelijkerwijs een oplossing voor het probleem Tip: vraag naar andere pijnen en negatieve gevoelens 60
61 Overzicht presentatie Voorstellen Psychologie en acute pijn Chronische pijn en psychologie Gevolgen voor de behandelaar Behandelopties 61
62 Behandelopties Chronische pijn is niet voor niets chronisch, er is vaak geen universele of werkzame behandeloptie beschikbaar Behandeling zou een multidisciplinair karakter moeten hebben In het verleden kwam het er op neer dat een uitbehandelde patiënt te horen kreeg: Er is geen aanwijsbare oorzaak voor uw pijn Het zit tussen uw oren We kunnen verder niets voor u doen Wat doen dergelijke uitspraken met een persoon? Tegenwoordig is het anders (zou het anders moeten zijn) Tegen een uitbehandelde patiënt wordt nu gezegd: Er is geen aanwijsbare oorzaak waar we iets aan kunnen doen in termen van medicatie of operatie Wat we wel kunnen doen, is u leren hoe u met uw pijn kunt leren leven, hoe de pijn tot een acceptabel niveau te brengen Bv: pijneducatie, mindfulness 62
63 Pijneducatie Wat is het? Pijn (fysiologie) educatie geeft uitgebreide uitleg over de werking van onze hersenen en de fysiologie van het pijnsysteem (zenuwen, het centrale zenuwstelsel, het alarmsysteem in algemene zin), over ontstekingen, gewrichten, spieren, huid en weke delen etc. Het doel is negatieve cognities en overtuigingen te veranderen (bv catastroferen, fear-avoidance belief, of het idee dat pijn altijd wijst op weefselbeschadiging) Hoe werkt het? Benadrukt dat er niet noodzakelijkerwijs schade is in het lichaam Geeft inzicht in de wijze waarop toch pijnsignalen de hersenen bereiken terwijl er niets aan de hand is Leidt tot een herconceptualisering van het concept pijn en heeft een effect op de overtuigingen en attitudes van de patiënt Hierdoor nemen angsten en onzekerheid af, en de patiënt krijgt meer zelfvertrouwen, positieve cognities en emoties nemen toe waardoor de patiënt in een opwaartse spiraal kan komen 63
64 Pijneducatie Kan leiden tot substantiële vermindering van de pijn en een toename in functioneel herstel (bv bij lage rugklachten) Zou vooral werken bij pijnaandoeningen waarbij sprake is van sensitisatie van het centrale zenuwstelsel Is gebaseerd op het werk van GL Moseley ( ) Verschillende boeken (Butler & Moseley, Jo Nijs en Paul van Wilgen) 64
65 Mindfulness Wat is het? Mindfulness is een vorm van meditatie waarin men zich op een nietreactieve manier bewust is van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment (wiki) Een Boeddhistische aandacht training Acceptatie van onvermijdelijke negatieve en positieve ervaringen: aanvaarding Hoe werkt het? Als we pijn voelen dan willen we dat het weg gaat Zodra pijn begint komen er negatieve gedachten en gevoelens op ( ik haat de pijn, dit gaat nooit meer over, waarom ik? ) Dergelijke negatieve gedachten en gevoelens versterken juist de pijn, en vormen de brandstof voor het ontwikkelen van depressies of angsten. 65
66 Mindfulness Er zijn flink wat studies die sterke positieve effecten laten zien van Mindfulness op chronische pijn Systematische reviews van literatuur op dit gebied zijn minder overtuigend Verschillende verklaringen: Methodologisch: lage N in studies, geen controle groepen, geen randomisatie, geen interventie check, etc etc. Mindfulness zou voor de een goed kunnen werken maar voor een ander niet (mensen verschillen bv ook op hypnotiseerbaarheid) 66
67 Behandelopties In het verleden kreeg een uitbehandelde patiënt te horen: Er is geen aanwijsbare oorzaak voor uw pijn Het zit tussen uw oren We kunnen verder niets voor u doen De patiënt gaat naar huis met een schuldgevoel, is aan het einde gekomen van een doodlopend pad, met het vooruitzicht de rest van het leven, gevuld met emotioneel en lichamelijk lijden, te doorstaan Tegenwoordig krijgt de uitbehandelde patiënt te horen Er is geen aanwijsbare medische oorzaak waar we iets aan kunnen doen Wat we wel kunnen doen, is u leren hoe u met uw pijn kunt leren leven, hoe de pijn tot een acceptabel niveau te brengen De patiënt staat aan het begin van een nieuw te bewandelen pad, met het vooruitzicht grip te krijgen op de pijn, en deze tot een dragelijk niveau te brengen 67
68 Einde presentatie Vriendelijk bedankt voor uw aandacht Dr. A.J. van Wijk Academic Centre for Dentistry Amsterdam Section Social Dentistry and Behavioural Sciences Universiteit van Amsterdam and Vrije Universiteit Gustav Mahlerlaan 3004, 1081 LA, Amsterdam The Netherlands Tel: Website: 68
Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek
Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict
Nadere informatieChronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen
Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieChronificatie van postoperatieve pijn
Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual
Nadere informatieSensitisatie. Anesthesiologie
Sensitisatie Anesthesiologie Anesthesiologie Inleiding Wanneer pijn lang bestaat en er geen lichamelijke afwijkingen (meer) voor die pijn te vinden is, wordt pijn chronisch genoemd. Mensen met chronische
Nadere informatiePreventie van Chronische Pijn na Operatie
Preventie van Chronische Pijn na Operatie De Rol van de Psychologie DR FRITS WINTER Eén dag op een punaise Je bent bek en bek af. Je bent zwaar gefrustreerd en prikkelbaar. Je hebt je dankzij die rot punaise
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatiePatiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma
26 Verklaring voor chronische pijnaandoeningen Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma Tekst: Sanne van der Poel Voor mensen met chronische pijnklachten is het vaak lastig en frustrerend
Nadere informatieHemofilie / stollingsstoornissen en Pijn
1 Hemofilie / stollingsstoornissen en Pijn 01 november 2018 3 Wie heeft er weleens pijn? Antwoord: ja Antwoord: nee 4 Wie heeft er ongeveer 1 x per maand pijn? ja nee 5 Wie heeft er wekelijks pijn? ja
Nadere informatieDe psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel
De psychologische aspecten van pijn Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel Wat is pijn? Definitie: pijnis eenonplezierige, zintuiglijkeen emotioneleervaring
Nadere informatieMeten is weten. Baccaert Griet
Meten is weten. PIJNBEOORDELING Baccaert Griet Wat is pijn? Pijn is een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging, of die beschreven
Nadere informatieKwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven. Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis
Kwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis Mijn wil is sterker dan mijn grens. (Paula Niestadt) Definitie kwaliteit van leven/qol
Nadere informatiePatiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma
26 Verklaring voor chronische pijnaandoeningen Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma Tekst: Sanne van der Poel Voor mensen met chronische pijnklachten is het vaak lastig en frustrerend
Nadere informatieSENSITISATIE. Chronische pijn is een aandoening 23-10- 14. Pijn! Abe Lenstra AGENDA. Acute pijn is een symptoom
PIJNEDUCATIE IN TRANSDISCIPLINAIRE ZORG IN DE EERSTE LIJN BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE PIJN? Pijn! Prof. Dr. C. Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog AGENDA Abe Lenstra Hoe
Nadere informatieInhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatieEducatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren.
Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren. Carla Palmen, psychosomatisch fysiotherapeut Adelante Zorgroep, Volwassenen, Afd. pijn, Hoensbroek
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN
INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen Jos van Erp Geen belangenverstrengeling d.m.v. Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere vergoeding Aandeelhouder Of anders Disclosure belangen spreker Bewegen én berusten:
Nadere informatieJos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep. Stress en gezondheid
Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep Stress en gezondheid Acute stress Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Stressor Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert
Nadere informatieJos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl. Stress en hart- en vaatziekten
Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl Stress en hart- en vaatziekten Indeling Het stressmechanisme Psychologische stress Stress en het ontstaan
Nadere informatieobserveren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014
observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014 Pijn is een onplezierige, gevoelsmatige en emotionele beleving die wordt geassocieerd met een daadwerkelijke of dreigende beschadiging
Nadere informatiePijn, leg dat maar eens uit
Pijn, leg dat maar eens uit Een how-to-manual voor fysiotherapeuten In opdracht van het rug-netwerk Ronald Kan Fysiotherapeut Heliomare Uitgangspunten Deze uitleg geldt voor patiënten met chronische benigne
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieEmotionele Balans. Een aantal psychologische stromingen onderscheiden tot wel acht basis of kern emoties.
Emotionele Balans Werken met kern emoties in hulpverlenings en coaching processen Achtergrond informatie 1 Als het hulpverlenings proces zich richt op gevoelens, zijn het vaak niet de eigenlijke gevoelens
Nadere informatieInfobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen
Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de
Nadere informatieKennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn
Vernieuwend - Attent - Samen Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn Anita Eijkelenkamp, GZ-psycholoog pijnrevalidatie Lisanne Heijboer, stagiaire psychologie Roessingh,
Nadere informatieAngst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen
Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 1. Acute stress 2. Chronische stress 3. Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 4. Omgaan met angst en onzekerheid Jos van Erp Hartstichting
Nadere informatieChronische Pijn Groep
Chronische Pijn Groep Geldermalsen Deze folder gaat over de behandeling van chronische pijn en over de manier waarop de Chronische Pijn Groep Geldermalsen deze klacht aanpakt. In deze folder wordt uitgelegd
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieANGSTEN OVERWINNEN Een mentale, gedragsmatige en lichamelijke aanpak Vlaams Angstcentrum Bart De Saeger
ANGSTEN OVERWINNEN Een mentale, gedragsmatige en lichamelijke aanpak Vlaams Angstcentrum Bart De Saeger In elk mens schuilt een potentiële moordenaar! Wat als zij straks het schelmes neemt? ANGSTEN OVERWINNEN
Nadere informatiePresentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige
Presentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige Omgaan met Chronische ziekte & stress Informatie Wat is stress? Draagkracht
Nadere informatieDe kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien
De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen De wijsheid om het verschil te zien De psychologie van pijn. Sint-Jozefkliniek Bornem - Willebroek Barbara
Nadere informatieWorkshop ziekte-specifiek programma: chronische pijn. Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham
Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham Programma Introductie Kennisoverdracht Casus Oefening met casus Smaakmaker Discussie/vragen Workshop ziekte-specifiek
Nadere informatieBewegingsangst: een sterk invaliderende factor
Bewegingsangst: een sterk invaliderende factor Definitie: Bewegingsangst is een specifieke cognitie, gekoppeld aan een emotie en gekoppeld aan gedrag Eén van de yellow flags is: vrees-vermijdingsgedrag
Nadere informatieRita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION
Rita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION Chronische pijn en hulpmiddelen, voorzieningen en aanpassingen Chronische pijn 3 miljoen Nederlanders Kosten Medische
Nadere informatieRelatie en Intimiteit. Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs
Relatie en Intimiteit Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs Wat hoop je vandaag mee te nemen, te horen en/of te leren? Wat is communicatie Communicatie is een proces tussen zender en ontvanger De boodschap
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatiePijn bij ouderen Algologisch team. Patiënteninformatie
Pijn bij ouderen Algologisch team Patiënteninformatie 2 Inhoudstafel 1. Inleiding... 4 2. Wat is pijn?... 4 2.1. Acute pijn... 4 2.2. Chronische pijn... 5 3. Geef je pijn aan... 5 4. Behandeling... 6 4.1.
Nadere informatiePijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Agenda. Nociceptieve pijn 11/06/2014. Harkema. Dr. Doeke Keizer, huisarts
Pijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Dr. Doeke Keizer, huisarts Harkema Geen sponsoring vanuit industrie Agenda Even voorstellen Soorten pijn Chronische pijn > sensitisatie Pijneducatie Anderhalvelijnszorg
Nadere informatieInfobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen
Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de
Nadere informatieMINDFULNESS EN AANVAARDING HELPEN BIJ CHRONISCHE PIJN
MINDFULNESS EN AANVAARDING HELPEN BIJ CHRONISCHE PIJN Karlein Schreurs 16 mei 2014 Het gaat redelijk goed. Ik doe weer wat in de tuin en ik help mijn zoon op de boerderij. Maar die pijn, die pijn is niet
Nadere informatieSuïcide bij ouderen in Nederland
Suïcide bij ouderen in Nederland 19-27 AJFM Kerkhof ajfm.kerkhof@psy.vu.nl www.kerkhofpsychotherapie.nl Afdeling Klinische Psychologie Vrije Universiteit Amsterdam 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 19 196 Suïcide
Nadere informatieSaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)
Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en
Nadere informatieWat het beste bij je past, werkt het best.
Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die je wilt doen.
Nadere informatieWat het beste bij je past, werkt het best. Pijnrevalidatie
Pijnrevalidatie Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die
Nadere informatieLet s talk. Trea Broersma psychiater
Let s talk about SOLK Trea Broersma psychiater SOLK??? Let s talk about..solk SOLK in de huisartsenpraktijk Lichamelijke klachten zonder somatische oorzaak SOLK en somatisatie Problemen bij SOLK en somatisatie
Nadere informatieDe pijn de baas! PhilomeenT M Weijenborg MD PhD, Gynaecoloog LUMC. 20 januari 2018
De pijn de baas! PhilomeenT M Weijenborg MD PhD, Gynaecoloog LUMC Disclosurebelangen spreker Ervaringsdeskundigen Onderwerpen Langdurige ofwel chronische (buik)pijn(cbp) centraal Feiten Definitie van CBP,
Nadere informatie8-11-2011. Agenda. Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Prevalentie Chronische pijn. Functie. Acute (nociceptieve) pijn
Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Agenda Pijn Pijn typen Pijn modellen Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog Chronische pijn Sensitisatie (CZS, brein)
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn
Nadere informatieSignaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering
Signaleren, volgen en verdiepen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, Verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatieChronische pijnpatiënt en zijn omgeving. Informatie over chronische pijn bij ouderen om samen met patiënt en/of omgeving te bespreken
Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving Informatie over chronische pijn bij ouderen om samen met patiënt en/of omgeving te bespreken Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving Verklaringsmodellen Model van
Nadere informatieMindfulness voor mensen met longkanker en naasten
Mindfulness voor mensen met longkanker en naasten De diagnose longkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op. Niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten. Uit wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieChronische pijn rol van de mantelzorger. 7 oktober 2017 Toon van Helmond Marja Smit
Chronische pijn rol van de mantelzorger 7 oktober 2017 Toon van Helmond Marja Smit Inhoud 1. Wetenschappelijk onderzoek 2. Praktijk 3. Aanbevelingen Vooraf Zorgstandaard chronische pijn 2017 Uitgangspunt
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatiePijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?
Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieHet kan ook anders! Over individueel maatwerk in de zorg. Dr Ben van Cranenburgh HGZO Congres Lunteren 24/25 Maart 2011. www.stichtingiton.
Instituut voor toegepaste Neurowetenschappen Faculteit der Bewegingswetenschappen Het kan ook anders! Over individueel maatwerk in de zorg Dr Ben van Cranenburgh HGZO Congres Lunteren 24/25 Maart 2011
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieStress en hart- en vaatziekten. Jos van Erp, psycholoog/beleidsadviseur Hartstichting/De Hart&Vaatgroep
Stress en hart- en vaatziekten Jos van Erp, psycholoog/beleidsadviseur Hartstichting/De Hart&Vaatgroep Wat is ons standpunt m.b.t. de relatie tussen stress en HVZ? Probleem: Is er een relatie tussen stress
Nadere informatieThemabijeenkomst CCUVN 14 september 2017 Vermoeidheid en pijn bij IBD
Themabijeenkomst CCUVN 14 september 2017 Vermoeidheid en pijn bij IBD Vermoeidheid en pijn bij IBD Behandelmogelijkheden Medische Psychologie Hanneke Robben Klinisch Psycholoog-Psychotherapeut IBD en vermoeidheid/pijn
Nadere informatieNaar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans
Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans Definitie van Pijn De definitie van pijn volgens de International Association for the Study of Pain is: Pijn is een onaangename
Nadere informatieCHRONISCHE PIJN FRANCISCUS GASTHUIS
CHRONISCHE PIJN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bedoeld voor patiënten die onder behandeling zijn (geweest) en bekend zijn met chronische pijn. Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme.
Nadere informatieSarkow. revalidatiehulpmiddelen. ExMocise therapeutisch kaartspel. Ter stimulering van de gezondheid van kinderen
ExMocise therapeutisch kaartspel Ter stimulering van de gezondheid van kinderen Gebrek aan lichaamsbeweging resulteert in fysieke, mentale en emotionele immobiliteit. Pasgeborenen hebben 230 miljoen stappen,
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieMultidisciplinair algologisch team
Multidisciplinair algologisch team INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN INLEIDING Geachte patiënt, U bent opgenomen in het az Vesalius ziekenhuis. Het is mogelijk dat u tijdens uw verblijf geconfronteerd
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatiePijnschalen. Prof. dr. J Devulder Diensthoofd Pijnkliniek Universitair Ziekenhuis Gent
Prof. dr. J Devulder Diensthoofd Pijnkliniek -Wat? -Problemen in ziekenhuisverband -Waarom? -Belang? -Wat ermee aanvangen? -Casus -Besluit Downloaded from: Wall and Melzack's Textbook of Pain, 5th Edition
Nadere informatieJa maar, wat als bewegen pijn doet?
Ja maar, wat als bewegen pijn doet? Najaarscongres NVFG 23 sep 16 Luc Boon Fysiotherapie Gestel, Eindhoven luc@fysiotherapie-gestel.nl Introductie Najaarscongres NVFG 23 sep 16 Luc Boon Fysiotherapie Gestel,
Nadere informatieThema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie
Thema Kernelementen Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Tips voor de trainer: Werken met mensen is werken met emotie. Leer emoties als signaal te herkennen, maar niet als leidraad te
Nadere informatieSamen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog,
Samen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog, Deventer Ziekenhuis Ingeborg Visser, GZ-psycholoog i.o. tot
Nadere informatieWaarde van ACT voor de behandeling van CLRP
Supporting self-help ACT with e-mail counseling Waarde van ACT voor de behandeling van CLRP RNT 03-04-2014 Prof. dr. Karlein Schreurs Psychologie, Gezondheid en Technologie Revalidatiecentrum Roessingh,
Nadere informatieCognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met
Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn
Gelukkig ondanks pijn Een online positieve psychologie interventie voor patiënten met chronische musculoskeletale pijn Elke Smeets, Madelon Peters, Marion Feijge, Steven Linton, & Gerhard Andersson Positieve
Nadere informatieDe rol van de psycholoog. Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be
De rol van de psycholoog Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be Chronisch VermoeidheidsSyndroom Fukuda et al., 1994 Natuurlijk verloop 80% Costs 26% 17% 13% 8% 7 days 4 weeks 7 weeks 12 weeks 6
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieMindfulnesstraining Aandachttraining. Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT)
Mindfulnesstraining Aandachttraining Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT). De mindfulnesstraining wordt aangeboden
Nadere informatieMet pijn aan de slag!
Met pijn aan de slag! De macht van pijn Als pijn de hoofdrol in je leven gaat spelen, kun je je erg machteloos voelen. Alles draait om de pijn. Maar ben je werkelijk zo machteloos als je je voelt of zou
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieCHRONISCHE PIJN FRANCISCUS GASTHUIS
CHRONISCHE PIJN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bedoeld voor patiënten die onder behandeling zijn (geweest) en bekend zijn met chronische pijn. Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme.
Nadere informatieEngelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten
Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij
Nadere informatieTinnitus / oorsuizen. KNO-heelkunde. Beter voor elkaar
Tinnitus / oorsuizen KNO-heelkunde Beter voor elkaar 2 TINNITUS / OORSUIZEN (Deze brochure is een gezamenlijk initiatief van NVVS en KNO vereniging) Inleiding U wilt meer weten over tinnitus klachten of
Nadere informatieFilosofie en Ethiek van
Filosofie en Ethiek van AU Vincent Pompe Studium Generale : AU!? De (on)zichtbaarheid van pijn bij dieren 16 januari 2013 De Filosofie van AU Wat is het? Wat is pijn Lijden Pijnlijk Prikkel Nociceptie
Nadere informatieOsteopathie is een manuele geneeswijze, wat inhoudt dat er geen apparaten aan te pas komen.
Osteopathie is een manuele geneeswijze, wat inhoudt dat er geen apparaten aan te pas komen. Een osteopaat gaat uit van de visie dat de mens biologisch één geheel is en dat alle afzonderlijke delen (systemen)
Nadere informatieMindfulness means paying attention in a particular way; on purpose, in the present moment, and nonjudgmentally. - Jon Kabat-Zinn
WAT IS MINDFULNESS? DEFINITIE & OORSPRONG Heart Body & Mind WWW.PUREHBM.COM Een definitie van mindfulness is: Mindfulness means paying attention in a particular way; on purpose, in the present moment,
Nadere informatiePijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase
Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe
Nadere informatieMindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining
Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie. Deze mindfulnesstraining wordt op de afdeling
Nadere informatieMindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.
Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende
Nadere informatieDokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica
Dokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica 2 Geef me de kalmte om te accepteren wat ik niet kan veranderen, De moed om te
Nadere informatieDOK h Stichting Deskundigheidsbevordering
Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Carine den Boer, huisarts, onderzoeker, kaderarts GGZ Dag van de eerste lijn 17-1-2018
Nadere informatieSlaapproblemen en vermoeidheid bij een neurologische aandoening
Slaapproblemen en vermoeidheid bij een neurologische aandoening Annelies Dalman, neuroloog Jaarvergadering CVA, MS en Parkinson 4 april 2016 Slaap en vermoeidheid Inleiding Slaap Vermoeidheid MS en slaap
Nadere informatie07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking
Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,
Nadere informatie25 jaar whiplash in Nederland
25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale
Nadere informatieCOMPLEX TRAUMA. Symposium 25 februari 2019 Hand-out Drs. A. Oud
COMPLEX TRAUMA Symposium 25 februari 2019 Hand-out Drs. A. Oud HAND-OUT BIJ PRESENTATIE VAN AD OUD OVER COMPLEX TRAUMA Definitie van CT van Judith Herman (1997): 1. Geschiedenis van onderworpen zijn aan
Nadere informatiePsychisch functioneren bij het syndroom van Noonan
Psychisch functioneren bij het syndroom van Noonan drs. Ellen Wingbermühle GZ psycholoog / neuropsycholoog GGZ Noord- en Midden-Limburg Contactdag 29 september 2007 Stichting Noonan Syndroom 1 Inhoud Introductie
Nadere informatieWorkshop: eigen regie en zelfmanagement. Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur Hartstichting / De Hart&Vaatgroep
Workshop: eigen regie en zelfmanagement Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur Hartstichting / De Hart&Vaatgroep j.v.erp@hartstichting/.nl Definitie zelfmanagement (Chronic care model) Het individuele
Nadere informatieONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN CALAMITEITENPSYCHOLOGIE (1) INPUTS UIT DIVERSE PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES
ONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN TUNNELVEILIGHEID DOOR HET MENSELIJK OOG MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN 1. Wat is calamiteitenpsychologie? 2. Stress en onderliggende biologische processen
Nadere informatieAppendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)
Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de
Nadere informatieOver angst en chronische pijn
Over angst en chronische pijn Maurice Theunissen afdeling Anesthesiologie & Pijnbehandeling Maastricht UMC+ Ik ga naar huis.. Preoperatieve angst Angst Operatie Postoperatieve pijn Angst Acute pijn
Nadere informatieRelatie tussen Mindfulness, veranderen en leren.
Relatie tussen Mindfulness, veranderen en leren. Inez Dirkzwager I.Dirkzwager@vumc.nl VUmc Amstel Academie http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/ http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/expertisecentrum/
Nadere informatie