ONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN CALAMITEITENPSYCHOLOGIE (1) INPUTS UIT DIVERSE PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES

Transcriptie

1 ONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN TUNNELVEILIGHEID DOOR HET MENSELIJK OOG MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN 1. Wat is calamiteitenpsychologie? 2. Stress en onderliggende biologische processen 3. Dynamisch fasenmodel van menselijk gedrag bij calamiteiten KENNISPLATFORM TUNNELVEILIGHEID drs. E. (Erica) Kinkel 18 april CALAMITEITENPSYCHOLOGIE (1) INPUTS UIT DIVERSE PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES 1. WAT IS CALAMITEITENPSYCHOLOGIE? PSYCHOLOGISCHE METHODENLEER KLINISCHE PSYCHOLOGIE KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE Calamiteiten- psychologie BREIN & COGNITIE SOCIALE PSYCHOLOGIE ARBEIDS- EN ORGANISATIE- PSYCHOLOGIE 4 1

2 CALAMITEITENPSYCHOLOGIE (2) WAT DOEN WE PRECIES? Bestuderen, onderzoeken, verklaren (en voorspellen) Psych(olog)ische processen en gedrag Voor, tijdens en na een calamiteit 2. STRESS EN ONDERLIGGENDE BIOLOGISCHE PROCESSEN 5 TWEE BIOLOGISCHE STRESSSYSTEMEN (1) AZS (= ANS) EN HHB (= HPA) TWEE BIOLOGISCHE STRESSSYSTEMEN (2) WERKING AZS (= ANS) Autonome zenuwstelsel (AZS) (locus-coeruleusnoradrenerge systeem) > snel (kortdurend) SNEL Amygdala medulla Bloedhersenbarrière scheiding tussen bloed en hersenvocht Catecholaminen 7 8 2

3 TWEE BIOLOGISCHE STRESSSYSTEMEN (3) WERKING HHB (= HPA) Hypothalamus-hypofysebijnier (HHB) as > langzaam (langdurig) LANGZAAM TWEE BIOLOGISCHE STRESSSYSTEMEN (4) WERKING AZS (= ANS) EN HHB (= HPA) Autonome zenuwstelsel (AZS) (locus-coeruleusnoradrenerge systeem) > snel (kortdurend) LANGZAAM SNEL Hypothalamus-hypofysebijnier (HHB) as > langzaam (langdurig) Amygdala cortex cortex medulla Catecholaminen Glucocorticoïden Glucocorticoïden 9 10 STRESS (1) INVLOED OP SLACHTOFFERS, HULPVERLENERS EN ANDERE BETROKKENEN STRESS (2) INVLOED OP SLACHTOFFERS, HULPVERLENERS EN ANDERE BETROKKENEN Invloed van stress op directe slachtoffers, hulpverleners e.d. Stress is niet alleen maar slecht Beduusd Boosheid Angst Wanhoop Verdoofd Verhoogde hartslag Verhoogde bloeddruk Transpireren Moeite met ademhalen Emotionele effecten Fysieke effecten Shock Schuldgevoel Verdriet Geïrriteerd Hulpeloosheid Trillen Vermoeidheid Uitputting Misselijkheid Moeite met nadenken Geheugenproblemen Aandachtsproblemen Concentratieproblemen Verwarring/desoriëntatie Overbezorgdheid Terugtrekken/isoleren Huilen Agressie/geweld Cognitieve effecten Gedragsmatige effecten Moeite met nemen beslissingen Moeite met oplossen problemen Relatieproblemen Slaapproblemen Middelengebruik NB Dit is geen uitputtende lijst en sommige effecten kunnen ook op de lange(re) termijn aanhouden! Stress > invloed op cognitieve factoren > invloed op gedrag, reacties Ervaring van stress wordt beïnvloed door persoonlijke en externe factoren

4 FASEN VAN EEN CALAMITEIT DYNAMISCH MODEL MENSELIJK GEDRAG 3. DYNAMISCH FASENMODEL VAN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN PRE- POST- 14 SSTADIUM PRE- POST- Dreiging calamiteit is mogelijk: ontkenning en inactiviteit Mogelijkheid van echt gevaar wordt geïdentificeerd, maar genegeerd Inschatting risico ligt lager dan daadwerkelijk risico Onvoorbereid op (1) gevolgen en (2) effectief gedrag Mogelijke verklaring is cognitieve dissonantie: kennis/attitude en gedrag komen niet overeen > dissonantie reduceren Op zoek naar informatie om beslissing te steunen Conformeren > informationele sociale invloed/volggedrag Meer ontkenning Actie (bijvoorbeeld evacuatie) is mogelijk, wellicht zelfs noodzakelijk, maar mensen zijn niet bereid iets te doen 16 4

5 SSTADIUM Waarschuwing calamiteit zal zeker plaatsvinden: ontkenning en overactiviteit Dit zal me niet gebeuren Overactief of zelfs ineffectief gedrag (in bepaalde gevallen) Onbekend met waarschuwingssignalen waardoor deze worden genegeerd of onjuist geïnterpreteerd Verklaring hiervoor is gebrek aan informatie: ambiguïteit en onzekerheid Actie is mogelijk en noodzakelijk, maar mensen zijn niet in staat iets te doen 17 PRE- POST- : GEDRAGSMATIGE PATRONEN (1) ONDERSCHEID IN DRIE GROEPEN: THE THEORY OF Noodlot slaat toe Zintuigen worden overspoeld > cognitieve overbelasting Ongeloof en ontkenning ( dit overkomt me niet echt ) Verdoofdheid: dissociatie, perceptuele vertekening en droomachtige realiteit Actie is noodzakelijk, maar moeilijk gezien de toestand van de getroffenen (cognitief, emotioneel, fysiek); ze zijn er nog niet klaar voor Gedrag varieert van individu tot individu, maar er lijkt toch een gedragsmatig patroon van reacties te zijn 10% leiders/ initiatiefnemers Actieve reactie Snel herstel Bewust van de situatie Beoordelings- en redeneringsvaardigheden intact 80% 10% volgers/ passievelingen Normaal en automatische/ mechanische reacties Beduusd, verward, overrompeld, verdoofd Nadenken en redeneren is moeilijk tegenwerkers Ongepast en inefficiënt gedrag Mentaal of fysiek bevroren

6 : GEDRAGSMATIGE PATRONEN (2) ONDERSCHEID IN DRIE GROEPEN: LITERATUUR Groep Tyhurst, 1951/1957 Glass, 1959 Kinston & Rosser, 1974 Leach, 1994 Leach, 2004 PRE- Leiders/ initiatiefnemers 12-25% relative minority 12-25% 10-20% 10-15% Volgers/ passievelingen 75% majority' 75% 75% 75% Tegenwerkers 10-25% 10-25% 12-25% 10-15% 10-15% 21 POST- Typerende gedragsmatige kenmerken van overlevenden Verwarring, op zoek naar familieleden & zelfhulpverlening Geleidelijke terugkeer van bewustzijn, redeneringsvaardigheden Afhankelijk gedrag (van anderen) Ontkenning en intellectualisatie Men is in deze fase nog niet veilig! Actie is acuut noodzakelijk, maar nog steeds moeilijk gezien de toestand van de getroffenen (cognitief, emotioneel, fysiek); ze zijn er nog steeds niet helemaal klaar voor 23 PRE- POST- 6

7 FASEN CALAMITEIT EN GEDRAG BEREIDHEID OM TOT ACTIE OVER TE GAAN Typerende gedragsmatige kenmerken van overlevenden Angst en woede (tegen hulpverleners) Herstel van denken, voelen en motivatie Behoefte aan praten, contact en troost; op zoek naar anderen Ontkenning en apathie Redding komt op gang; nu zijn mensen wel bereid om de plek te verlaten Fase Risico Actie Bereidheid Fase vooraf: dreiging Grote kans Mogelijk, wellicht noodzakelijk Fase vooraf: waarschuwing Onafwendbaar Mogelijk en noodzakelijk Fase van impact Feit Noodzakelijk, maar moeilijk Fase van herstel Ergste dreiging voorbij, onveilig Acuut, maar moeilijk Niet bereid (of zeer beperkt) Niet in staat (of zeer beperkt) Niet klaar (cognitief, emotioneel, fysiek) Niet klaar (cognitief, emotioneel, fysiek) Fase van redding Dreiging voorbij, veilig Soms acuut Bereid TUNNELVEILIGHEID DOOR HET MENSELIJK OOG MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN VEEL DANK VOOR UW AANDACHT! Contactgegevens: drs. E. (Erica) Kinkel, calamiteitenpsycholoog internet CalPsy: adres: 7