Natuurlijk Sturen; een kans voor de verkeersveiligheid!

Transcriptie

1 Natuurlijk Sturen; een kans voor de verkeersveiligheid! Wim Hauptmeijer, verkeerskundige, Hauptmeijer Verkeer Henk van Blerck, landschapsarchitect, Schokland en Water De afgelopen jaren zijn diverse projecten gerealiseerd die gestoeld zijn op de aanpak van Natuurlijk Sturen. Tijd om een voorlopige balans op te maken van de effecten van deze projecten op de verkeersveiligheid. Bij enkele projecten is er sprake van een spectaculaire winst: de wegen werden mooier én veiliger! Inleiding Eigen aan deze wijze van planvorming en uitvoering is dat de karakteristieken van het historisch cultuurlandschap betrokken worden in de inrichting van de weg. Met name op plattelandswegen liggen hiertoe grote kansen. Historisch bijzondere plekken aan de weg krijgen een afwijkend uiterlijk dat geïnspireerd is op het verleden. Bij het aansluiten op het landschap past vanzelfsprekend ook het gebruik van natuurlijke materialen zoals bomen en struiken, singels, houtwallen en hagen. Effecten daarvan kunnen vaak pas na een aantal groeiseizoenen worden gemeten. Dit in tegenstelling tot civieltechnische maatregelen zoals drempels en plateaus, waarvan het effect vrijwel onmiddellijk na realisatie kan worden vastgesteld. Inmiddels zijn er de afgelopen jaren diverse projecten gerealiseerd die gestoeld zijn op de aanpak van Natuurlijk Sturen. Dat biedt de kans om thans een voorlopige balans op te maken van de effecten van deze projecten, waarbij met name aandacht is geschonken aan het effect op de verkeersveiligheid. Bij enkele projecten is er sprake van een spectaculaire winst voor de verkeersveiligheid. In onze bijdrage willen wij de resultaten met betrekking tot de verkeersveiligheid van projecten in de Alblasserwaard, Montferland, Nederbetuwe en Blaricum presenteren. Definitie Natuurlijk Sturen Voor een goed begrip van het fenomeen Natuurlijk Sturen is het van belang om een eenduidige definitie te hanteren. Daarvoor hanteren wij de volgende omschrijving: Natuurlijk Sturen is een methodiek waarbij plannen worden ontwikkeld en uitgevoerd gebaseerd op een omgevingsbewuste inrichting van wegen met als doel te komen tot mooie en veilige wegen waar alle weggebruikers als vanzelfsprekend een veilig gedrag vertonen. Projecten en hun context In onze bijdrage willen wij de resultaten met betrekking tot de verkeersveiligheid van projecten in de Alblasserwaard, Montferland, Nederbetuwe en Blaricum presenteren. In figuur 1 zijn de locaties van deze projecten in beeld gebracht. Met nadruk willen wij er op wijzen dat verkeersveiligheid alleen bereikt kan worden door een brede aanpak waarbij aandacht is in ontwerp en uitvoering voor landschap, cultuurhistorie, beleving door weggebruikers, aanwonenden, beschikbare financiën, bestuurlijke inspanningen, etc: Natuurlijk Sturen. Verkeersongevallen (of het ontbreken daarvan) zijn in onze optiek de resultante van het integrale proces. 1

2 Projecten Blaricum/Laren Alblasserwaard Neder-Betuwe Montferland Figuur 1. Te behandelen projecten Alblasserwaard: project Slingelandseweg Dit project is in 2009 opgestart en in de periode uitgevoerd. Het betreft de volledige reconstructie van de Slingelandseweg en Overslingeland gelegen in de Alblasserwaard in de gemeente Giessenlanden. De weg wordt beheerd door het waterschap Rivierenland. Tijdens de uitvoering van de volledige reconstructie van deze wegen tekenden aanwonenden protest aan bij het waterschap over de puur technische uitvoering van deze fraaie weg langs het riviertje de Giessen. Het einde van de reconstructie naderde en er moest alleen nog een toplaag gedraaid worden. Het waterschap heeft gehoor gegeven aan de oproep van de aanwonenden. Samen met hen is bekeken wat in de gegeven omstandigheden nog haalbaar was. Dat heeft geresulteerd in een aanpak waarbij in het ontwerp van de toplaag een onderscheid is gemaakt in de visuele uitstraling van de rijloper en de kantstroken onder het motto Over loper en waaier. Uitgangspunt was een rijloper met een visuele breedte van 3,50 m met een asstrook van ca. 0,80 m breed in een afwijkende kleur oppervlakbehandeling. Dat geeft het beeld van een karrespoor. De asstrook is waar mogelijk sterker gekromd dan de dwarsrichting van de bestaande verharding. De inrichting van de kantstrook sluit aan bij de voortuinen van de aanwonenden. Ook dat is gebeurd door een aangepaste oppervlakbehandeling. De draagkracht voor het zware landbouwgerelateerde verkeer werd gewaarborgd door een verhardingsbreedte die varieerde van 4,50 5,50 m. 2

3 Hieronder zijn beelden weergegeven van de situatie vóór en na de herinrichting. Overslingeland vóór de herinrichting Overslingeland ná de herinrichting 3

4 Slingelandseweg vóór de herinrichting Slingelandseweg ná de herinrichting 4

5 Van dit project zijn in onderstaande tabellen de effecten van een aantal weg- en verkeerskenmerken weergegeven en een overzicht van de verkeersongevallen in de vóór- en náperiode. Weg- en verkeerskenmerken Vóór herinrichting Ná herinrichting Intensiteit mvt 695 onbekend* Intensiteit fietsers 216 onbekend* Wettelijke snelheid 60 km/h 60 km/h Rijsnelheid mvt (V 85) Fietsvoorziening geen geen Wegbreedte 3,5-5,5 m 3,5-5,5 m Lengte wegvak 3,4 km 3,4 km *) Tellingen uitgevoerd in 2011 maar niet representatief Project: Slingeland ws. Rivierenland Periode vóór herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In de periode 2003 t/m 2007 zijn er 5 verkeersongevallen geregistreerd: 4 kruispuntongevallen 1 wegvakongeval In 2 gevallen was er een bromfietser betrokken Project: Slingeland ws. Rivierenland Periode ná herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In de periode 2010 t/m 2014 zijn géén verkeersongevallen geregistreerd. De belangrijkste technische conclusies zijn: de rijsnelheid van het gemotoriseerde verkeer is stabiel gebleven dan wel iets afgenomen; de verkeersveiligheid is verbeterd. 5

6 (Over)Slingeland Alblasserwaard: project Abbekesdoel Voor dit project is de planvorming in 2011 opgestart. Het betreft een dijkweg waarvan niet alleen het wegdek moest worden gereconstrueerd, maar ook de dijk langs het riviertje de Alblas moest op deltahoogte worden gebracht. In het ontwerp was aanvankelijk voorzien dat het lengteprofiel van de dijk met de weg op één hoogte zou worden gebracht. Dat betekende veel afvoer van oude (verontreinigde) verhardings- en funderingsmaterialen. Tijdens de planvorming hebben wij vanuit de gedachte van Natuurlijk Sturen ingebracht om het nieuwe lengteprofiel parallel te laten lopen met het bestaande golvende lengteprofiel van de weg. Dit scheelde heel veel m 3 afvoer van verontreinigd materiaal. De omgeving wordt gekenmerkt door een grote mate van variatie in de dichtheid van de bebouwing. In het ontwerp hebben we ingebracht om dit verschil in dichtheid te versterken in de visuele inrichting van de weg. Verder stond er nog een huis aan de buitendijkse kant tegen de dijk gebouwd waardoor de doorrijbreedte beperkt was en de bewoners met gevaar voor eigen leven vanuit hun voordeur op de wat hoger gelegen weg uitkwamen. Ook daar hebben we vanuit de gedachte van Natuurlijk Sturen de beperkte breedte nog verder versmald naar 3,00 m, waardoor ter plaatse over een beperkte lengte er slechts één rijstrook beschikbaar is en het tegemoetkomende verkeer moet wachten. De nu resterende ruimte is gebruikt om voor de bewoners een veilige plek voor hun voordeur te creëren. Abbekesdoel 6

7 Hieronder zijn beelden weergegeven van de situatie vóór en na de herinrichting. Abbekesdoel vóór de herinrichting (bron: ws. Rivierenland) Abbekesdoel ná de herinrichting (bron: ws. Rivierenland) 7

8 Abbekesdoel vóór de herinrichting (bron: ws. Rivierenland) Abbekesdoel ná de herinrichting (bron: ws. Rivierenland) 8

9 Van dit project zijn in onderstaande tabellen de effecten van een aantal weg- en verkeerskenmerken weergegeven en een overzicht van de verkeersongevallen in de vóór- en náperiode. Weg- en verkeerskenmerken Vóór herinrichting Ná herinrichting Intensiteit mvt 1109* onbekend Intensiteit fietsers 249* onbekend Wettelijke snelheid 60 km/h 60 km/h Rijsnelheid mvt (V 85) 55 km/h 47 km/h Fietsvoorziening geen geen Wegbreedte 3,5 5,5 m 3,5 5,5 m Lengte wegvak 3,15 km 3,15 km *) Verkeerstelling uitgevoerd in 2010 Project: Abbekesdoel ws. Rivierenland Periode vóór herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In de periode 2001 t/m 2010 zijn er 25 verkeersongevallen geregistreerd. In 6 gevallen was er een (brom)fietser betrokken en in 2 gevallen een voetganger. Project: Abbekesdoel ws. Rivierenland Periode ná herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In de periode 2011 t/m 2014 zijn 2 verkeersongevallen geregistreerd. In 2 gevallen was er een bromfietser betrokken. De belangrijkste technische conclusies zijn: de rijsnelheid van het gemotoriseerde verkeer is duidelijk afgenomen; de verkeersveiligheid is aanmerkelijk verbeterd. 9

10 Gemeenten Blaricum en Laren (NH): project Eemnesserweg-Blaricummertollaan De Eemnesserweg-Blaricummerttollaan is een klinkerweg met fraaie laanbeplanting van hoofdzakelijk beuken. In 1999 werd een deel van de laanbeplanting rigoreus gekapt en vervangen door aanplant van jonge beuken. De bewoners zijn hiertegen in opstand gekomen en het project is toen gestopt. In 2012 is de planvorming weer opgestart vanwege de slechte staat van de riolering, verharding, openbare verlichting, vervanging van enkele bomen en de ligging van kabels en leidingen tussen de boomwortels. Gekozen is voor een integrale aanpak waarbij alle civieltechnische en verkeerskundige zaken in één ontwerp zijn meegenomen. Voor de bomen is gekozen voor een geleidelijke vervanging van de oude bomen door jonge aanplant. Het gehele plan is in goed overleg met bewoners, betrokkenen en bestuur van beide gemeenten tot stand gekomen. Voor de onwerpvisie was het landschappelijke en cultuurhistorische karakter van de weg (waaronder een oud tolhuis) richtinggevend. In overleg met de bewoners is de functie van de weg gewijzigd van gebiedsontsluitingsweg (50 km/h) naar erftoegangsweg (30 km/h), waarbij het bestaande eenzijdige vrijliggende fietspad en de bestaande verhardingsbreedte van 4,25 m is gehandhaafd. Vanwege de beperkte breedte zijn er op het wegvak met een lengte van 1,1 km 10 passeervakken (breed 1,00 m) aangebracht. Op deze weg was een verbod voor vrachtverkeer dat werd geëffectueerd door een breedtebeperking van 2,20 m. Dat verbod werd veelvuldig overtreden. Handhaving was een probleem. Om die reden is er aan de zuidkant van de weg vanuit de gedachte van Natuurlijk Sturen, een poort geconstrueerd die wel toegankelijk is voor brandweer-, vuilnis- en verhuiswagens, maar niet voor trekkeropleggers. Het project is grotendeels in 2014 uitgevoerd en in februari 2015 opgeleverd. Voo Eemnesserweg (Blaricum) Blaricummertollaan (Laren,NH) A27 Eemnesserweg (Blaricum)- Blaricummertollaan (Laren,NH) Vóór de herinrichting 10

11 Hieronder zijn beelden weergegeven van de situatie vóór en na de herinrichting. Het nieuwe dwarsprofiel met aandacht voor de fietsers (verlichting), bomen, grondwallen en passeerplaatsen Het nieuwe dwarsprofiel 11

12 Oude entree (poort) van de Blaricummertollaan Nieuwe poort van de Blaricummertollaan 12

13 Oude situatie kruispunt Eemnesserweg-Schapendrift nabij tolhuis (bron: Google Streetview) Nieuwe situatie kruispunt Eemnesserweg-Schapendrift nabij tolhuis 13

14 Van dit project zijn in onderstaande tabellen de effecten van een aantal weg- en verkeerskenmerken weergegeven en een overzicht van de verkeersongevallen in de vóór- en náperiode. Weg- en verkeerskenmerken Vóór herinrichting Ná herinrichting Intensiteit mvt Intensiteit vrachtauto s bij zuidpoort 15 4 Intensiteit fietsers 183 (ochtendspits u) niet geteld Wettelijke snelheid 50 km/h 30 km/h Rijsnelheid mvt (V 85) 53 km/h 43 km/h Fietsvoorziening éénzijdig vrijliggend éénzijdig vrijliggend Wegbreedte 4,25 m 4,25 m Lengte wegvak 1,1 km 1,1 km 1 ) Verkeerstelling uitgevoerd in ) Verkeerstelling uitgevoerd in 2015 Project: Project: Eemnesserweg- Blaricummertollaan Periode vóór herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s Eemnesserweg- Blaricummertollaan Periode ná herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s e t/m 4 e kwart e kwart In de periode 2006 t/m 2009 zijn er 10 verkeersongevallen geregistreerd: 8 kruispuntongevallen 2 wegvakongevallen In 4 kwartalen waarvan 3 kwartalen in 2014 en 1 kwartaal in 2015 is er 1 verkeersongeval geregistreerd. In dat geval was er een fietser betrokken. De belangrijkste technische conclusies zijn: de rijsnelheid van het gemotoriseerde verkeer is duidelijk afgenomen; de verkeersveiligheid lijkt verbeterd, maar de periode van registratie is nog erg kort 14

15 Gemeente Neder-Betuwe: project Parallelweg Kesteren/Opheusden Medio 2014 zijn er snelheidsremmende maatregelen op de Parallelweg te Kesteren/Opheusden uitgevoerd op het wegvak vanaf de brug over de Linge tot de kruising met de Broekdijk. De weg is grotendeels een eenrichtingsweg en een belangrijke verbindingsweg voor fietsers van en naar Kesteren met een lengte van ca. 3 km. Het gaat voor een belangrijk deel om middelbare scholieren. Ligging Parallelweg tussen Kesteren en Opheusden in de gemeente Neder-Betuwe De Parallelweg is een erftoegangsweg buiten de bebouwde kom, met een snelheidsregiem van 60 km/h en een verhardingsbreedte van 3,8 m. Er zijn 2 informatieavonden gehouden m.b.t. de herinrichtingsplannen van de Parallelweg. Op de eerste informatieavond zijn 2 varianten gepresenteerd: een variant met veel drempels en een variant met boompjes, hagen en drempels. N.a.v. de reactie op deze avond is gekozen voor de tweede variant. Bij het ontwerp van de weg is gebruikt gemaakt van de inzichten van Natuurlijk Sturen. De volgende maatregelen zijn genomen. - snelheidsremmende maatregelen (drempels); - accentueren kruisingen; - plaatsen van boompjes en hagen om de weg visueel te versmallen. Een aantal boompjes dat is geplant is afgebroken door vandalisme. Dit heeft consequenties gehad voor de uitstraling van de weg, omdat er langere tijd een aantal bomen heeft ontbroken. Foto: Schokland en water bv 15

16 Hieronder zijn beelden weergegeven van de situatie vóór en na de herinrichting. Situatie vóór herinrichting: Parallelweg (bron: Google Streetview) Situatie ná herinrichting: Parallelweg (bron: Schokland en water bv) 16

17 Situatie vóór herinrichting: Parallelweg met éénrichtingsverkeer van Opheusden naar Kesteren (bron: Schokland en water bv) Situatie ná herinrichting: Parallelweg met éénrichtingsverkeer van Opheusden naar Kesteren (bron: Schokland en water bv) 17

18 Van dit project zijn in onderstaande tabellen de effecten van een aantal weg- en verkeerskenmerken weergegeven en een overzicht van de verkeersongevallen in de vóór- en náperiode. Weg- en verkeerskenmerken Vóór herinrichting Ná herinrichting Intensiteit mvt Intensiteit vrachtauto s Intensiteit fietsers onbekend onbekend Wettelijke snelheid 60 km/h 60 km/h Rijsnelheid mvt (V 85) 70 km/h 63 km/h Fietsvoorziening geen geen Wegbreedte 3,8 m 3,8 m Lengte wegvak 3 km 3 km 1 ) Verkeerstelling uitgevoerd in maart ) Verkeerstelling uitgevoerd in sept-okt 2014 Project: Parallelweg gemeente Neder-Betuwe Periode vóór herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s. Alleen totaal bekend idem idem idem In de periode 2006 t/m 2009 zijn er 32 verkeersongevallen geregistreerd. Bij de slachtofferongevallen was er sprake van 4 flankongevallen 2 eenzijdige ongevallen idem idem idem idem Project: Parallelweg gemeente Neder-Betuwe Periode ná herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In 2015 zijn er 3 verkeersongevallen geregistreerd. 2 kruispuntongevallen 1 wegvakongeval In 2 gevallen was er een bromfietser betrokken. De belangrijkste technische conclusies zijn: de rijsnelheid van het gemotoriseerde verkeer is duidelijk afgenomen; de verkeersveiligheid lijkt nog niet echt verbeterd, maar de periode van registratie is nog erg kort 18

19 Gemeente Montferland: project Langeboomsestraat Dit project is opgestart als proefproject voor het nog op te stellen integrale Verkeers- en Vervoerplan (ivvp) voor de gemeente Montferland. Opmerkelijk is dat de gemeente ervoor gekozen heeft deze beide opdrachten te gunnen aan een landschapsarchitect. Aanleiding hiervoor was dat een puur civiel- en verkeerstechnische aanpak van de wegen afbreuk zou doen aan de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van het gebied. Daarnaast groeide de aversie van weggebruikers tegen die verkeerstechnische maatregelen. Doel van de gemeente was om te komen tot een landschapsbewuste visie voor hun wegen zowel binnen als buiten de bebouwde kom. De methodiek van Natuurlijk Sturen vormde hiervoor het leidende principe. Tezamen net bewoners, betrokken maatschappelijke organisaties en de diverse gemeentelijke disciplines (civiel, groen, economie, recreatie, financiën) is in deze pilot een integraal plan opgesteld voor de Langeboomsestraat, Dr. Hoegenstraat, Gendringseweg en Laakweg (zie onderstaande kaartfragment). Hierna worden de effecten op de Langeboomsestraat besproken. Heringerichte wegen in de gemeente Montferland: Langeboomsestraat, Dr. Hoegenstraat, Gendringseweg en Laakweg 19

20 Het plan is gebaseerd op een landschappelijk-verkeerskundige visie waarbij het landschap de drager is van het plan. Maatregelen bestaan uit karakteristieke landschapselementen zoals, hagen, bosjes en bomen en een wijziging van de visuele uitstraling van de wegen. Hiertoe is de asstreep verwijderd en is oppervlakbehandeling van het wegdek toegepast. Nuances in de kleur van de oppervlakbehandeling dient ter versmalling van het wegbeeld en ter oriëntatie van de (ook langzame) weggebruikers. Hieronder zijn beelden weergegeven van de situatie vóór en na de herinrichting. Kruispunt Langeboomsestraat-Laarstraat (oude situatie) Kruispunt Langeboomsestraat-Laarstraat (nieuwe situatie) 20

21 Langeboomsestraat (oude situatie) Langeboomsestraat (nieuwe situatie) 21

22 Langeboomsestraat (oude situatie) Langeboomsestraat (nieuwe situatie) 22

23 Van dit project zijn in onderstaande tabellen de effecten van een aantal weg- en verkeerskenmerken weergegeven en een overzicht van de verkeersongevallen in de vóór- en náperiode. Weg- en verkeerskenmerken Vóór herinrichting Ná herinrichting Intensiteit mvt Intensiteit vrachtauto s Intensiteit fietsers Wettelijke snelheid 80 km/h 60 km/h Rijsnelheid mvt (V 85) 80 km/h 78 km/h Fietsvoorziening geen geen Wegbreedte 5,5 m 5,5 m Lengte wegvak 4 km 4 km 1 ) Verkeerstelling uitgevoerd in ) Verkeerstelling uitgevoerd in 2015 Project: Langeboomsestraat gemeente Montferland Periode vóór herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s t/m Over de periode 2006 t/m 2010 zijn alleen het totaal aantal verkeersongevallen bekend. Van de 9 verkeersongevallen zijn er 2 met dodelijke afloop, waaronder een fietser en 2 ongevallen met letsel. Project: Langeboomsestraat gemeente Montferland Periode ná herinrichting Jaar Afloop Totaal Dodelijk Gewond U.m.s In de periode is er 1 verkeersongeval geregistreerd. Er was geen (brom)fietser bij betrokken. De belangrijkste technische conclusies zijn: de rijsnelheid van het gemotoriseerde verkeer is beperkt afgenomen; de verkeersveiligheid is duidelijk verbeterd; met name het feit dat er geen verkeersongevallen meer gebeuren met dodelijke afloop of letsel is opmerkelijk te noemen. 23

24 Conclusies/aanbevelingen In deze bijdrage zijn 5 projecten behandeld waarbij de wegen zijn heringericht volgens de methodiek van Natuurlijk Sturen. De totale lengte van deze wegvakken bedraagt 14,6 km. In onderstaande tabel is een samenvatting gegeven van de verkeersonveiligheid per project voor een gemiddeld jaar in de vóór- en náperiode. Uit de tabel blijkt dat het aantal verkeersongevallen gemiddeld per jaar met ca. 60 % is afgenomen. Het meest opmerkelijke is echter dat er op al deze wegen nog maar 1 ongeval met letsel is geregistreerd! Tot slot een citaat uit de intreerede van prof. Dr. M.P. Hagenzieker aan de TU-Delft uitgesproken op 21 oktober 2015: Ja het is belangrijk dat de weggebruiker weet hoe hij zich veilig moet gedragen. Maar het is vooral belangrijk om niet de weggebruiker te proberen te veranderen, maar de omgeving waar hij zich in begeeft: de weg, het voertuig, het hele verkeerssysteem. Literatuur/referenties/bronnen Over loper en waaier; Slingeland concept Landschappelijke inrichting Abbekesdoel; zomer A5HL catalogus; Heulen, Heggen en Hovelingen; Catalogus inrichting & beheer plattelandswegen Alblasserwaard & Vijfheerenlanden Evaluatie_parallelweg_Opheusden_gem_NederBetuwe; gemeente Neder-Betuwe; ongedateerd L'boomschetc; Langeboomsestraat, Dr Hoegenstraat, Gendringseweg en Laakweg; werkdocument ivvp Montferland koepelrapport Rap_1215_Onderzoek_Eemnesserweg_Blaricum_versie_090113_def Rap_1515_Evaluatie Blaricummertollaan_Eemnesserweg_19_01_2016_definitief Over verkeersveiligheid en gedrag van mensen in het verkeer. Dat paaltje had ook een kind kunnen zijn. Intreerede van prof. Dr. M.P. Hagenzieker aan de TU-Delft uitgesproken op 21 oktober

25 Colofon Topografie Foto s : : Hauptmeijer Verkeer, tenzij anders vermeld Deze rapportage is bekend als: Natuurlijk_Sturen_een_kans_voor_de_verkeersveiligheid_Hauptmeijer_Van_Blerck_ pdf 25