7. KLEURZIN (opgelet: vanaf punt 7.3: lees het nieuwe dossier van november 2008!)
|
|
- Katrien Hermans
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 7. KLEURZIN (pgelet: vanaf punt 7.3: lees het nieuwe dssier van nvember 2008!) 7.1. ALGEMENE DOELSTELLING (Vr meer infrmatie verwijzen we naar het bek "Kleurenzien en kleurzinstrnissen vr de practici" en de brchure van A. Uvijls ). Kleurwaarneming is een functie van de 3 srten kegeltjes (rd, gren en blauw) van het netvlies, die bij nrmale kleurenwaarneming in het netvlies aanwezig zijn en ptimaal functineren. Bij kleurzinstrnissen is het g minder gevelig (anmalie) f ttaal ngevelig (anpie) vr één f meerdere kleuren: rd (prtan), gren (deutan) en/f blauw (tritan). Opmerking: kleurzin kan niet getest wrden dr het laten benemen van kleuren, aangezien kleurzingestrde kinderen dit vaak ged kunnen uit ervaring. Bij het kleurzinnderzek is de vrnaamste delstelling het pspren van aangebren kleurzinstrnissen. Bijgevlg is het vldende alle kinderen één maal te nderzeken. Bij twijfel kan het nderzek herhaald wrden (bvb bij vlgend cnsult) AANBEVOLEN TESTEN EEN WOORDJE UITLEG VOORAF Tests met pseud-ischrmatische platen Zulke testen zijn gebaseerd p het waarnemen van gekleurde vrmen (vlekken f spts met verschillende grtte, helderheid, ) p een gekleurde achtergrnd. Dr hun kleurverwantschap vrmen smmige spts bepaalde figuren die in cntrast staan tt een achtergrnd van spts in andere kleuren. De meest verspreide test is de Ishihara Test. Dit is de test bij uitstek vr het pspren van cngenitale rd-grendefecten (prtan en deutan), gaande van een zeer licht tt een sterk uitgesprken defect. Het laat echter niet te met zekerheid cngenitale afwijkingen in prtan en deutan van elkaar te nderscheiden. Blauw-geeldefecten wrden met deze test k niet pgesprd, maar dat zijn uiterst zeldzame cngenitale afwijkingen. Een andere test met pseud-ischrmatische platen is de AO-HRR Test (American Optical Cmpany Plates - Hardy, Rand & Rittler). In tegenstelling tt de Ishihara is de AO-HRR Test niet z streng in zijn rdeel en dus minder gevelig vr de pspring van een prtan/deutan defect. Dit betekent dat een kind met een lichte kleurzinstrnis, pgesprd dr middel van de Ishihara test, een vlledig nrmaal resultaat kan bekmen p de AO-HRR. Deze laatste test is dus minder geschikt vr screening, maar laat eerder te een inzicht te verwerven in het type van defect en de graad van de strnis. De AO-HRR Test bevat zwel platen vr de detectie van rd-gren als blauw-geeldefecten. Prbleem is k dat deze test reeds lang niet meer verkrijgbaar is. Sedert krt is een nieuwe editie van de test p de markt gebracht dr Richmnd Internatinal (RI-HRR). Onderzek heeft echter aangetnd dat deze nieuwe versie minder nauwkeurig is dan de rsprnkelijke: 25% van de prtans wrden futief als het deutan type gediagnsticeerd Rangschikkingstests Bij deze tests meten gekleurde dpjes gerdend wrden naar kleurtn en helderheid. Rangschikkingstests zijn niet geschikt vr screening want hiermee kunnen slechts kleurzinafwijkingen van zekere mvang wrden pgesprd. Indien gebruikt in cmbinatie met andere instrumenten (bvb een anmalscp) zijn deze tests nuttig m een diagnse te stellen (type en graad van een kleurzinstrnis). De Farnswrth Panel D-15 is de meest gekende rangschikkingtest. De test kan snel uitgeverd wrden, blijft zelfs bij zwakke visus mgelijk en kan gebruikt wrden zwel vr prtan-, deutan- als tritandefecten. Let wel p: de uitslag p deze test laat niet te m met zekerheid de diagnse te stellen. VWVJ Standaard Visus
2 7.3. FREQUENTIE (!!: nderstaande NIET meer up-t-date: lees nieuwe richtlijn van nv. 08!!) - systematisch in 1 e leerjaar - p indicatie kan dit reeds vanaf de 2 e kleuterklas (bij gemelde prblemen met kleuren) 7.4. UITVOERING VAN DE TEST (!!:NIET meer up-t-date: lees nieuwe richtlijn van nv. 08!!) ALGEMEEN Belichting De belichting van de test is belangrijk vr een juiste weergave van de kleuren. Natuurlijk daglicht is een ideale lichtbrn. Het best wrdt de test afgenmen vr een venster dat daglicht uit het nrden ntvangt. Indien het niet mgelijk is met daglicht te werken, kan een kunstmatige lichtbrn gebruikt wrden. De lichtbrn met licht uitstralen met een kleurtemperatuur van Kelvin (met een verlichtingssterkte van lux p het werkvlak), bvb een TL lamp Philips TLD 86, 95 f 96, 18W gemnteerd p een statief. Na gebruik dient het nderzeksmateriaal afgeslten pgebrgen te wrden aangezien langdurige belichting kleurbeschadiging kan verrzaken ISHIHARA-TEST Materiaal De Ishihara Test bestaat uit platen met cijfers en platen met krnkelende lijnen (de slangetjes) vr kinderen nder de 6 jaar en met ntwikkelingsachterstand. Er zijn verschillende edities van de Ishihara Test p de markt, waarbij het aantal platen verschilt. Richtprijs: 140 (24 platen), 170 (38 platen) Uitvering De test begint met een demnstratieplaat, gevlgd dr een aantal screeningsplaten die telaten de nrmalen te nderscheiden van persnen met een prtan (rd)- f deutan (gren) defect. Tensltte zijn er een aantal platen die het nderscheid maken tussen een prtan- f deutandefect, alhewel zij hiervr vaak nvldende zijn. De Ishihara Test met cijfers is betruwbaar af te nemen vanaf de leeftijd van 7 jaar, de slangetjes kunnen gebruikt wrden vanaf 4 à 5 jaar. Bij gebruik van de slangetjes wrdt aan het kind gevraagd m met een penseel de krnkelende lijnen te vlgen tussen de twee uiteinden aangeduid met een kruisje. Krte uitveringen zijn sterk aan te bevelen en meest deltreffend. In het eerste leerjaar wrden bij vrkeur de platen met cijfers gebruikt. Als screening kan men gebruik maken van een beperkt aantal platen (cf. Ishihara-test 6 de ed.) 33 : 13 cijferplaten f, indien deze ng te meilijk zijn vr het kind, 6 platen met slangetjes. De vlgnummers van de platen verschillen vlgens de editie, maar men kan steeds dezelfde platen terugvinden. 24- plateneditie (zie bijlage 9A): cijferplaten: 1 / 2 / 3 / 4 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 14 / 15 / 16 / 17 platen met slangetjes: 24 / 23 / 22 / 21 / 19 / plateneditie (zie bijlage 9B): cijferplaten: 1 / 2 / 3 / 6 / 9 / 10 / 11 / 14 / 15 / 18 / 19 / 22 / 23 platen met slangetjes: 38 / 36 / 34 / 31 / 29 / 27 In het kader van het systematisch screeningsnderzek in het eerste leerjaar geniet de krte uitvering van de Ishihara test met 13 cijferplaten de vrkeur. VWVJ Standaard Visus
3 De test wrdt bij brildragende kinderen afgenmen met bril aangezien nvldende gezichtsscherpte een crrecte lezing bemeilijkt. Getinte brillenglazen f lenzen beïnvleden de resultaten van de test. Een waarnemingsafstand van 75 cm dient gerespecteerd te wrden. Het is tegestaan m de platen schuin te huden indien de leerling hierm vraagt. Hierdr kan mgelijks de leesbaarheid wrden bevrderd. Nrmaal dient de leerling p drie secnden te antwrden, znder hulp van de nderzeker Afwijkingen en strategie De antwrden die de leerling geeft wrden aangeduid p het registratiefrmulier in bijlage 9. Uit de klm waarin eventuele fute antwrden zich bevinden, kan de aard van het defect afgeleid wrden: prtan (rd), deutan (gren) f erger defect. Geen futen: nrmaal kleurenzicht Fut in beneming Ishihara-platen in 1e leerjaar: - Enkel een fut bij plaat 74/21 (=plaat nr.7 in 24-plateneditie en plaat nr.9 in 38- plateneditie): in plaats van 74 wrdt 71 f 21 gelezen. Vermedelijk is de kleurenvisus dan nrmaal (aan de grens van een nrmale kleurenvisus). Ishihara-test te herhalen bij vlgend cnsult. - Andere futen wijzen p een vermeden van kleurzinstrnis: - Advies aan uders en leerkracht (zie flder in bijlage 10). - Ishihara-test te herhalen bij gericht cnsult in het 3 leerjaar. - Om aan uders en leerkracht een meer gericht advies te kunnen geven in verband met het mgaan met de kleuzinstrnis tijdens de schllpbaan kan het kind eventueel uitgendigd wrden vr een selectief nderzek p het centrum. - Om een advies i.v.m. studie- en berepsriëntering te kunnen frmuleren die vldende gefundeerd is, is bijkmend gespecialiseerd nderzek ndzakelijk m de diagnse met zekerheid te stellen. Leerlingen die hiervr in aanmerking kmen, wrden best naar een gespecialiseerde dienst drverwezen (zie lijst van universitaire diensten Ogheelkunde in bijlage 1). Een verzicht van de berepen waarbij bepaalde kleurzinstrnissen van belang kunnen zijn vindt men in bijlage 12 (zie k deel III, hfdstuk 4). Onbetruwbare test in 1e leerjaar - Ishihara-test herhalen bij gericht cnsult in 3 e leerjaar Tabel 10 Aanbeveling ivm het systematisch kleurzinnderzek in het CLB Klas Leeftijd 1 KO 3-4j 2 KO 4-5j 1 LO 6-7j 3 LO 8-9j 5 LO 10-11j 1 SO 12-13j 3 SO 14-15j Lcatie Schl Centrum Schl Schl Centrum Centrum Centrum Aanbevlen test 1 keuze = Ishihara (Selectie van 13 cijferplaten) - - VPK* VPK = CLB-verpleegkundige * Bij een nbetruwbare afname, test pnieuw afnemen bij vlgend cnsult. VWVJ Standaard Visus
4 Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging vr Jeugdgezndheidszrg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK WETENSCHAPPELIJK DOSSIER 2008 DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS Dr. Cécile Guérin Wetenschappelijk medewerker Prf. Dr. Karel Hppenbruwers Vrzitter VWVJ
5 STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS INHOUD 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? p 2 2. MATERIAAL p 2 3. WERKWIJZE p 3 4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN p 4 5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN p 5 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK p 5 7. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN p 6 VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 1
6 KLEURZINONDERZOEK: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? De SCREENINGSTEST bestaat uit een verkrte selectie van 6 Ishihara cijferplaten (in plaats van 13 platen): Om in het CLB naar kleurzinafwijkingen te screenen vlstaat het m 6 Ishihara-platen af te nemen, waarvan de eerste een demnstratieplaat is en de 5 vlgende de echte testplaten zijn. De selectie van deze 6 platen is grndig wetenschappelijk nderbuwd (cf. wetenschappelijk dssier in deel 1). Bij jnge kinderen die cijfers ng meilijk herkennen wrdt gebruikt gemaakt van een aanwijskaart. De platen met slangetjes wrden niet meer aanbevlen. Bij de TESTUITSLAG wrdt enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen : Per plaat wrdt vermeld welke futen typisch wrden gemaakt bij kleurzinafwijking. Andere futen wrden beschuwd als vergissingen en wrden niet meegeteld. Een SCREENINGSTRAJECT met een grtere flexibiliteit en betruwbaarheid: In het 1 ste leerjaar wrdt de verkrte Ishihara-test systematisch afgenmen ter gelegenheid van een gericht cnsult p schl. Bij kinderen die één f meerdere typische futen maken p deze eerste screeningstest, dient de Ishihara 6-platenselectie pnieuw in het 5 de leerjaar afgenmen te wrden, ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden ter gelegenheid van een algemeen cnsult p het centrum. In specifieke situaties - bvb p expliciete vraag van uders - kan de screening p een eerder tijdstip p het centrum plaatsvinden. 2. MATERIAAL Om aan de slag te kunnen met de nieuwe richtlijnen hebt u het vlgende materiaal ndig: Verkrte Ishihara-test met 6 cijferplaten: Om het nieuwe Ishihara-bekje vr het CLB samen te stellen, met u de 6 uitgekzen platen in uw eigen Ishihara-bek terugvinden en in de juiste vlgrde zetten. Naargelang de editie van de Ishihara-test die in uw centrum wrdt gebruikt, zal het aantal platen en de vlgrde hiervan verschillen. Om verwarring en futen te vermijden vragen we daarm m het verzicht in bijlage 1 te raadplegen. Daar vindt u alle infrmatie die u ndig hebt m deze pdracht gemakkelijk uit te veren (vlgrde van de platen, afbeeldingen, antwrdmgelijkheden bij nrmale kleurzin en kleurzinstrnis enz.). Geplastificeerde aanwijskaart Deze aanwijskaart (waarvan u een mdel in bijlage 2 vindt) is een hulpmiddel dat ntwikkeld werd m de testafname te vergemakkelijken bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen. Op deze kaart wrden alle cijfers in het Ishihara-lettertype vrgesteld. Jnge leerlingen kunnen hierp aanwijzen wat ze zien znder dat ze de cijfers heven te benemen. Uit een piltnderzek in het CLB is gebleken dat dit in vele gevallen een zeer efficiënt hulpmiddel is. Belichting De belichting van de test is belangrijk vr een juiste weergave van de kleuren. Bij vrkeur wrdt de test afgenmen nder een kunstmatige lichtbrn die licht uitstraalt met een kleurtemperatuur van Kelvin en met een verlichtingssterkte van lux p het werkvlak. Idealiter gebruikt u hiervr een TL lamp Philips TLD 86, 18W gemnteerd p een statief. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 2
7 Wanneer u niet ver dergelijke lichtbrn beschikt, neem dan de test af vlak bij een venster dat vldende daglicht uit het nrden ntvangt (cntrleer de belichtingsintensiteit dr middel van een luxmeter die u p de testppervlak plaatst). Opmerking: Indien u (eventueel met de hulp van een van uw technische schlen) zelf een statief vr TL lamp wenst te maken, dan dient u rekening te huden met de vlgende specificaties: Mdel van TL lamp: Philips TLD 86, 18W (richtprijs 5). Afmetingen van het statief: Breedte = ngeveer 60 cm (cf. breedte van de TL lamp zelf). Hgte = 28 à 30cm tussen de nderste kant van de TL lamp en het testppervlak (wat vereenkmt met een lichtintensiteit van 1500 lux, znder bijkmende lichtbrn in het lkaal). Zijdelingse afschermkappen m verblinding dr de TL lamp te vermijden. Hu rekening met het feit dat een vlledige afschermkap rnd de TL lamp de lichtintensiteit mgelijk verzwakt. Gebruik in dit geval een luxmeter m de ptimale hgte van het statief te bepalen. Registratiefrmulieren Om u te ndersteunen bij de interpretatie van de resultaten vindt u in bijlage 3 een vrbeeld van nieuw registratiefrmulier, waarp u per plaat de (al dan niet) typische futen kunt nteren. Twee geplastificeerde strmdiagrammen In bijlage 4 en 5 vindt u de strmdiagrammen vr testafname vlgens klasniveau (cf. bespreking hierna). 3. WERKWIJZE De nieuwe verkrte Ishihara-test vr het CLB bestaat uit 1 demnstratieplaat en 5 screeningsplaten. Vrbereiding De eerste plaat gebruikt u als efening m u ervan te vergewissen dat het kind de pdracht heeft begrepen (deze demnstratieplaat wrdt gelezen dr alle nrmale én kleurzingestrden). Bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen, kunt u de aanwijskaart aanbieden (zie bijlage 2). Laat de leerling hiermee efenen bij de demnstratieplaat. Bril De test wrdt bij brildragende kinderen afgenmen met bril aangezien nvldende gezichtsscherpte een crrecte lezing kan bemeilijken. Anderzijds kunnen getinte brillenglazen f lenzen de resultaten van de test beïnvleden. Geef daarm de vrkeur aan het testen znder bril, desnds p krtere afstand, wanneer de brilglazen getint zijn. Afstand Een waarnemingsafstand van 75 cm dient gerespecteerd te wrden. Het is tegestaan m de platen schuin te huden indien de leerling hierm vraagt. Hierdr kan mgelijks de leesbaarheid wrden bevrderd. Opbergen van het materiaal Na gebruik dient het nderzeksmateriaal afgeslten pgebrgen te wrden aangezien langdurige belichting kleurbeschadiging dr pigmentbeschadiging kan verrzaken. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 3
8 4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN Testuitslag Bij de interpretatie van de resultaten wrdt ng enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen. Dit zijn de cijfers die typisch gelezen wrden bij kleurzinafwijking. Bijvrbeeld: vr de tweede plaat is het juiste antwrd 8. Als de leerling hierin het cijfer 3 erkent, f helemaal geen cijfer ziet, telt het als typische fut, en dus als afwijkend resultaat. Andere futieve antwrden p deze plaat beschuwen we als vergissingen die niet in aanmerking kmen bij de telling van de futgelezen platen. Registratiefrmulier (zie bijlage 3) Op het nieuwe registratiefrmulier kunt u het antwrd van de leerling vr elke plaat mcirkelen. Er zijn aparte klmmen vrzien vr juiste antwrden versus typische futen. In de allerlaatste klm kunt u desnds k de niet typische futen nteren. Zdende leest u de testuitslag in één gpslag. Interpretatie van de testuitslag en strategie vr nazrg (zie strmdiagrammen in bijlage 4 en 5) Vr de interpretatie van de resultaten kiest u het gepaste strmdiagram naargelang de leeftijd (klasniveau) waarp het nderzek wrdt uitgeverd. Een verzicht van de juiste antwrden en typische futen per plaat wrdt p de linker kant van elk strmdiagram weergegeven. Bij leerlingen uit het 1 ste leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 4): a. Geen énkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d): 1. Infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke impact ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). 2. Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Gezien de jnge leeftijd van de kinderen (gemiddeld 6-jaar) en de testmstandigheden (die vaak ver van ptimaal zijn, bvb vr wat betreft de belichting in nderzekslkalen p schl) wrdt aanbevlen m vanaf één typische fut de Ishihara-test te herhalen bij een vlgend CLB-cnsult (p het centrum en nder ptimale belichtingsmstandigheden). Dit vermeldt u p de brief vr de uders. Bij nbetruwbaar resultaat (bijvrbeeld bij fut p de demnstratieplaat): Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Bij het cntrlenderzek in het 5 de leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 5): Vr de betruwbaarheid van testuitslag is het van belang m dit cntrlenderzek nder ptimale belichtingsmstandigheden uit te veren! a. Geen enkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d), infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke gevlgen ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). Om een vldende gefundeerd advies i.v.m. studie- en berepsriëntering te kunnen frmuleren, is het ndzakelijk m de diagnse met zekerheid te stellen dr bijkmend gespecialiseerd nderzek. Leerlingen die hiervr in aanmerking kmen, wrden best naar een gespecialiseerde dienst drverwezen (zie lijst van universitaire diensten Ogheelkunde, met geactualiseerde cntactgegevens in bijlage 7). Een verzicht van de berepen waarbij bepaalde kleurzinstrnissen van belang kunnen zijn vindt men in de standaard Visus, bijlage 12 (zie k standaard Visus deel III, hfdstuk 4). VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 4
9 5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN In plaats van een uniek screeningsmment is er nu sprake van een screeningstraject, dat als een cherent geheel is pgebuwd, en een grtere flexibiliteit biedt naargelang de specifieke situatie (van de leerling en van eigen CLB). Een verzicht van dit screeningstraject vindt u in bijlage 6. Bij de meeste kinderen beperkt het traject zich tt het wettelijk verplichte nderzeksmment dat systematisch plaatsvindt in het 1 ste leerjaar. Op specifieke vraag van uders f leerkrachten kan een vrafgaand nderzek al p kleuterleeftijd gebeuren. In dit geval - en gezien de beperkte betruwbaarheid van de screening p zeer jnge leeftijd - dient de Ishihara-test herhaald te wrden in het 1 ste leerjaar. Enkel bij afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar wrdt de test bij het algemeen cnsult in het 5 leerjaar herhaald, maar ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden. Op uitdrukkelijke vraag van uders (f leerkrachten) kan dit cntrlenderzek p een eerder tijdstip plaatsvinden. Dit zal eerder een uitzndering zijn, en is bedeld m enkele zeer specifieke situaties tch p een kwaliteitsvlle manier p te vangen, bvb wanneer uders zich zrgen maken f vr een leerling die zeer gemtiveerd is vr een bepaalde - en mgelijk prblematische - lpbaan. In dergelijk geval wrdt aanbevlen m het nderzek p het centrum en nder crrecte belichtingsmstandigheden te herhalen, zdat u een eventuele verwijzing crrect kunt dcumenteren. 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK Deze nieuwe richtlijnen zijn ntwikkeld m aan twee vrwaarden te vlden: enerzijds de kwaliteit van het screeningsresultaat en anderzijds de haalbaarheid van het prgramma in het kader van de huidige CLBcnsulten. Het feit dat de screeningstest bij smmige leerlingen met herhaald wrden, heft niet ndzakelijk tijdrvend te zijn. De nieuwe screeningsprcedure (met verkrte Ishihara-platenselectie, gebruik van aanwijskaart en testuitslag gebaseerd p aantal typische futen) zal de prprtie van leerlingen met een afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar drastisch den verminderen. Naast een hgere specificiteit (dwz minder vals-psitieve resultaten) wrdt het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar niet alleen krter maar k simpeler vr de kinderen, en dus minder tijdrvend binnen het CLB-cnsult. 6. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN Casus 1: Cbe (zie schema hierna) Cbe is een jngetje van 6 jaar, znder bijznderheden in zijn vrgeschiedenis. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar maakt hij géén typische fut. Op plaat 5 antwrdde hij wel 3 in plaats van 5: een vergissing, mgelijk te wijten aan zijn jnge leeftijd (f misschien aan de slechte belichting?). Dit valt alleszins niet nder de typische futen en telt dus niet mee. U mag hieruit besluiten dat Cbe een nrmaal kleurenzicht heeft. U nteert het in zijn dssier en heft verder geen speciale nazrg te plannen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 5
10 Casus 2: Pieter (zie schema hierna) Pieter is een jngetje van 6 jaar. Ok bij hem is er niets bijznders in de anamnese. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar leest hij alle platen crrect behalve de vijfde, waarp hij geen cijfer herkent. Dit is een typische fut. De uitslag is dus Eén typische fut. Dit is een twijfelachtig resultaat. U infrmeert de uders hierver en vermeldt dat het nderzek zal herhaald wrden in het 5 de leerjaar. Vier jaar later wrdt de test in het centrum pnieuw afgenmen, nder ptimale belichtingsmstandigheden. Pieter maakt ditmaal geen enkele fut meer. Uw besluit is dat Pieter een nrmaal kleurenzicht heeft. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 6
11 Casus 3: Tm (zie schema hierna) Tm is een jngetje van 4 jaar waarvan de meder aan de juf meldde dat haar eigen papa een kleurzinstrnis heeft. Zij hrde dat dit erfelijk kan zijn en vraagt de mening van de juf hierver. Ok de juf stelt zich vragen rnd het kleurzinvermgen van Tm. Op vraag van uders en leerkracht neemt u in de 2 de kleuterklas een Ishihara-test bij Tm af. Met 2 typische, en 1 atypische, futen wrdt bij hem een kleurzinstrnis vermed. Ouders en leerkracht kunnen hiermee rekening huden, in afwachting dat de afwijking p udere leeftijd bevestigd wrdt. In het 1 ste leerjaar wrdt de test pnieuw p schl afgenmen. Tm maakt dezelfde 2 typische futen. De atypische fut p plaat 3 is echter verdwenen. De uitslag blijft dus nveranderd. U meldt aan de uders dat de test in het 5 de leerjaar zal herhaald wrden, f eventueel vreger p hun expliciete vraag. Op deze laatste test - afgenmen nder ptimale belichting - maakt Tm een bijkmende derde typische fut, in die zin dat hij nu in staat is m het verstpte cijfer p plaat 6 te herkennen. Dit is zeer suggestief vr een kleurzinstrnis. U infrmeert de uders dat ze hun zn éénmalig in een gespecialiseerde dienst kunnen laten testen m het type en de aard van zijn kleurzinstrnis - en de mgelijke impact ervan p prfessineel vlak - in kaart te brengen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 7
12 Bijlage 1 Verkrte Ishihara-test: verzicht van de 6 geselecteerde cijferplaten vr afname in het CLB Plaat N 1 N 2 N 3 N 4 N 5 N 6 Afbeelding Type van plaat * Demnstratie Transfrmatie Transfrmatie Vanishing Vanishing Hidden digit Juist antwrd (= gelezen bij nrmaal kleurenzicht) (12) Typische futen (= gelezen bij kleurzinafwijking) Legende: -- = niet gelezen * Type plaat: Demnstratieplaat: Aangewend als aanlp tt het nderzek en vr het begrijpen van de pdracht. Ze wrdt gelezen dr alle nrmale én kleurzingestrde waarnemers Transfrmatie-type: Nrmaal kleurzienden lezen een symbl dat dr kleurzingestrden anders wrdt gelezen. De symblen zijn samengesteld uit smmige kleuren die kunnen verward wrden met de achtergrnd en andere die k vr kleurzingestrden duidelijk zichtbaar blijven Vanishing-type: Het symbl is slechts leesbaar vr nrmaal kleurzienden. Vr de kleurzingestrden wrdt het symbl nzichtbaar mdat de kleur ervan niet wrdt nderscheiden van de achtergrnd Hidden-digit-type: Enkel kleurzingestrden kunnen een symbl herkennen drdat zwel symbl als achtergrnd zijn samengesteld uit een mix van (vr nrmaal kleurzienden) verschillende kleuren. Kleurzingestrden verwarren de kleuren van de achtergrnd nderling en de kleuren van het symbl nderling VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
13 Bijlage VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
14 Bijlage 3 CLB-KLEURZINONDERZOEK ISHIHARA TEST (6-platenselectie) Naam:.. Datum: Klasniveau: Nr.plaat TYPE PLAAT JUIST ANTWOORD (mcirkelen) TYPISCHE ANTWOORDEN BIJ KLEURZINSTOORNIS (mcirkelen) ANDER ANTWOORD (nteren) 1 (Demnstratie) (12) 2 Transfrmatie Transfrmatie Vanishing Vanishing Hidden Digit -- 5 Legende: -- = niet gelezen Ttaal aantal typische futen = VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
15 Bijlage 4 Juist Typische Fut (12) 8 3,- Ishihara - 6 cijferplaten - Eerste leerjaar * * Bij nbetruwbaar resultaat (vb. fut p demnstratieplaat): Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen 5 2,- Futls Geen typische fut Één typische fut Twee typische futen Meer dan twee typische futen 6 - Nrmaal kleurenzicht Twijfelachtig Vermeden van kleurzinstrnis Sterk vermeden van kleurzinstrnis Geen nazrg Infrmatie (via flder) Verkrte Ishihara-test herhalen in 5 leerjaar VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
16 Bijlage 5 Juist Typische Fut (12) 8 3,- Optimale belichting! Ishihara - 6 cijferplaten - Vijfde leerjaar 5 2,- Futls Geen typische fut Één typische fut Twee typische futen Meer dan twee typische futen 6 - Nrmaal kleurenzicht Twijfelachtig Vermeden van kleurzinstrnis Sterk vermeden van kleurzinstrnis Geen nazrg Infrmatie (via flder) Vr diagnse: verwijzing naar gespecialiseerde dienst VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
17 Bijlage 6 Klas 1 KO 2 KO 3 KO 1 LO 2 LO 3 LO 4 LO 5 LO 6 LO 1 SO 2 SO 3 SO. Leeftijd 3j 4j 5j 6j 7j 8j 9j 10j 11j 12j 13j 14j Kleurzinnderzek X X Eventueel p vraag (uders, leerkrachten, CLB-medewerker ) Systematisch p schl (f p het centrum) Bij afwijkend (f nbetruwbaar) resultaat in 1 LO: eenmalig hertesten p het centrum (ptimale belichting) Op specifieke vraag van uders kan hertesten vreger gebeuren Selectief nderzek p het centrum (ptimale belichting) VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2 - Bijlagen: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers
Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB:
Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging vr Jeugdgezndheidszrg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK WETENSCHAPPELIJK DOSSIER 2008 DEEL
Nadere informatieVWVJ. Wetenschappelijk medewerker VWVJ Leuven 7 december 2007
Kleurzinonderzoek: Nieuwe richtlijn Cécile GUERIN VWVJ Wetenschappelijk medewerker VWVJ Leuven 7 december 2007 Ihih Ishihara-test t & vergissingsfouten i Jonge kinderen met normaal kleurenzicht maken vaak
Nadere informatieHuiswerk Informatie voor alle ouders
Nummer 6 mei 2010 Huiswerk Infrmatie vr alle uders Huiswerk en efening Ged leren lezen en rekenen is belangrijk, want je hebt deze vaardigheden in het dagelijks leven veral ndig. Kinderen ged leren lezen
Nadere informatieDyslexie, Dyscalculie & Spellingsbegeleiding
Dyslexie, Dyscalculie & Spellingsbegeleiding Dyslexie en dyscalculie en spellingsbegeleiding p het Carlus Clusius Cllege Zwlle Signalering en Begeleiding dyslectische / dyscalculische leerlingen Dyslexie:
Nadere informatieTesten van kleurzin in het CLB
Testen van kleurzin in het CLB Wat is zinvol? Dr. Kris Broeckaert VWVJ Kleurzinstoornissen kleurzin functie van de kegeltjes in het netvlies 3 soorten: rood, groen, blauw kleurzinstoornissen minder gevoelig
Nadere informatieVoorwaarden opdat de richtlijn rond Visus werkt ofwel Wat doen als ze niet werkt
Onderzoek van de gezichtsscherpte met de LogMAR 3m Crowded test B. MATERIAAL 1. Type test - Verkeerde test - Verkeerd boekje van de LogMAR test (geel boekje is GEEN crowded test! ) - Moedertaal van het
Nadere informatieZijn in de aanvraag bijlagen genoemd en zijn die bijgevoegd? Zo ja, welke? Nummer desgewenst de bijlagen.
Checklist berdeling adviesaanvraag 1. De adviesaanvraag Heeft de r een adviesaanvraag gehad? Let p: een rapprt is in principe geen adviesaanvraag. Met een adviesaanvraag wrdt bedeld: het dr de ndernemer
Nadere informatieZorg op K.S.T.S. Temse-Velle
Zrg p K.S.T.S. Temse-Velle Beste uders, De zrgwerking p nze schl bestaat al heel wat jaren en is vrtdurend in beweging. Enerzijds mdat de wetgeving i.v.m. zrg verandert, anderzijds mdat leerlingzrg zelf
Nadere informatieBEGELEIDING LEERLINGEN MET DYSCALCULIE
BEGELEIDING LEERLINGEN MET DYSCALCULIE Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenprblemen en/f dyscalculie Delen en uitgangspunten Binnen het Veluws Cllege Crtenbsch hanteren wij het Prtcl Ernstige
Nadere informatieINHOUD. Hoofdstuk 1 Inleiding 2
INHOUD Hfdstuk 1 Inleiding 2 Hfdstuk 2 Wat hudt die extra begeleiding in? 4 LWOO Praktijknderwijs Wie kmt ervr in aanmerking? Wie beslist daarver? Hfdstuk 3 Wat hudt het nderzek van het COB in? 7 Welke
Nadere informatieAdvies keuring gezichtsvermogen voor verkeersdeelnemers
Advies keuring gezichtsvermgen vr verkeersdeelnemers Wettelijke eisen Bij wet wrden eisen aan het gezichtvermgen van rijbewijshuders gesteld. Het cmplete verzicht van deze eisen treft u in bijlage 1. Grfweg
Nadere informatieAan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 23 september 2015 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair
Nadere informatieCriteria Plusklassen Samenwerkingsverband WSNS Kop van Noord-Holland
Criteria Plusklassen Samenwerkingsverband WSNS Kp van Nrd-Hlland Er is sprake van hgbegaafdheid, blijkens uit: Een ttale intelligentie gelijk f hger dan 130 N.B.: bij een intelligentienderzek wrdt nrmaliter
Nadere informatieDe Ishihara-test in het kader van de screening naar kleurzinafwijkingen in het CLB:
De Ishihara-test in het kader van de screening naar kleurzinafwijkingen in het CLB: Vergelijkend onderzoek naar de waarde bij gebruik van een oude of een nieuwe test Meredith Verlooy Inleiding Mannen 8%,
Nadere informatieAlle secundaire scholen, binnen de regio MidLim, met een klasgroep in de 2de of 3de graad waarin: o o o o o
Klas-in-zicht Een negatieve grepsdynamiek, leerlingen die niet met elkaar vereen kunnen kmen, een vertrebelde relatie tussen leerlingen en leerkrachten, meilijk les kunnen geven dr strend gedrag, zijn
Nadere informatieTOEPASSING VAN DE AANBEVELINGEN OP DE HUIDIGE CLB-CONTEXT
TOEPASSING VAN DE AANBEVELINGEN OP DE HUIDIGE CLBCONTEXT Systematische afname van bepaalde onderzoeksonderdelen en aanbevolen taakverdeling ( Voor meer details, zie p 6264) Klas Leeftijd 1 KO 3j 2 KO 4j
Nadere informatieProspectbeheer : Te exporteren adressen
Prspectbeheer : Te exprteren adressen 2 Inhudstafel 1. Inleiding: Te exprteren adressen p3 2. Wat verstaan we nder een gekwalificeerd adres? p4 2.1 Particulier=eindklant 2.2 Bestuurder verbnden aan een
Nadere informatiePlaatsingsrichtlijnen Dr. Nassau College
Plaatsingsrichtlijnen Dr. Nassau Cllege vr schljaar 2014-2015 Plaatsingsrichtlijnen p het Dr. Nassau Cllege In de kmende jaren zal de Cit eindtets in het basisnderwijs niet meer afgenmen wrden in februari,
Nadere informatieDe leerkracht beschrijft in het groepsplan welke extra leesbegeleiding de kinderen krijgen.
Dyslexieprtcl Grep 1 Gehele jaar: bservaties leerlingvlgsysteem digikeuzebrd Grep 2 Gehele jaar: bservaties leerlingvlgsysteem digikeuzebrd Januari: CITO taal en rekenen Mei: Bij twijfel: lees-vrwaardentets
Nadere informatieReglement betreffende een Provinciale herkenbaarheid bij elke vorm van provinciale subsidie.
Reglement betreffende een Prvinciale herkenbaarheid bij elke vrm van prvinciale subsidie. DE PROVINCIERAAD VAN WEST - VLAANDEREN, Overwegende dat het belang van de prvinciale herkenbaarheid, naar aanleiding
Nadere informatieAan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland.
Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 19 september 2017 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair
Nadere informatieDe aandachtspuntenlijst
De aandachtspuntenlijst Wat is de aandachtspuntenlijst? De aandachtspuntenlijst is een verzicht van nderwerpen die aan de rde kunnen kmen tijdens een afspraak met de neurlg. Onderwerpen waarver u meer
Nadere informatieReglement Vlaams-Nederlandse Journalistenbeurs Onderzoeksbeurs & Uitwisseling 2016
Reglement Vlaams-Nederlandse Jurnalistenbeurs Onderzeksbeurs & Uitwisseling 2016 In 2016 kennen de Vlaamse en Nederlandse verheid pnieuw de Vlaams-Nederlandse Jurnalistenbeur(zen) (VNJB) te aan Nederlandse
Nadere informatieMeldcode bij een vermoeden van kindermishandeling voor scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009]
1 Algemeen Meldcde bij een vermeden van kindermishandeling vr scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009] 1.1 Iedere ScS Scheidingsspecialist, ScS Zandkasteelcach, ScS OKEE-cach, hierna te nemen scheidingsbegeleider,
Nadere informatie(f)mri Onderzoek informatie
(f)mri Onderzek infrmatie 1 INLEIDING U wilt binnenkrt participeren in een (f)mri nderzek. De betreffende nderzeker heeft u er wellicht al iets ver verteld. Deze flder infrmeert u ver wat dit nderzek precies
Nadere informatieHandleiding Handleiding Communicatie voor. Promotoren. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling VLAANDEREN 2014-2020.
Handleiding Handleiding Cmmunicatie vr Prmtren Eurpees Fnds vr Reginale Ontwikkeling VLAANDEREN 2014-2020 1 Eurpese Unie Inhud 1 Inleiding... 1 2 De minimale cmmunicatieverplichtingen... 1 a) Weergave
Nadere informatieOUDERBLIK. Een rugzak vol ideeën voor ouders en school SCHRIFTELIJKE COMMUNICATIE MET OUDERS
OUDERBLIK Een rugzak vl ideeën vr uders en schl SCHRIFTELIJKE COMMUNICATIE MET OUDERS 2012 1. Schriftelijke cmmunicatie met anderstalige uders Schriftelijke cmmunicatie gaat ver alle cmmunicatie naar uders
Nadere informatieHANDLEIDING: AANVRAAG VOOR EEN SUBSIDIE IN HET ZUIDEN INVULFORMULIER
1 JUNI 2015 HANDLEIDING: AANVRAAG VOOR EEN SUBSIDIE IN HET ZUIDEN INVULFORMULIER SEYS VEERLE PROVINCIEBESTUUR WEST-VLAANDEREN Hug Verriesstraat 22 8800 ROESELARE Vrwrd Sinds 1971 ndersteunt de prvincie
Nadere informatieMaak van 2015 jouw persoonlijk professionaliseringsjaar
Maak van 2015 juw persnlijk prfessinaliseringsjaar en wrd Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Deze status wrdt bereikt na certificering dr het nafhankelijke
Nadere informatieVOEL OOK DE MAGIE VAN KINDEROPVANG EN NATUUR!
Ontwikkeling van kinderen, stagnatie van de ntwikkeling en drverwijzen Wij prberen er vr te zrgen dat kinderen zich bij nze pvang plezierig velen en zich kunnen ntwikkelen. Om te kunnen berdelen f dit
Nadere informatieDe burgemeester, het college en de raad van de gemeente Muiden;
Vrbeeld handvest De burgemeester, het cllege en de raad van de gemeente Muiden; Gelet p artikel 169, tweede en derde lid, en artikel 180, tweede en derde lid, Gemeentewet; Hebben de vlgende uitgangspunten
Nadere informatieDOCUMENT VEEL GESTELDE VRAGEN
DOCUMENT VEEL GESTELDE VRAGEN Met ik mijn kind aanmelden? Als u uw kind niet aanmeldt, kunt u het pas vanaf de eerste schldag van mei 2014 inschrijven vr het schljaar 2014-2015 in een Dilbeekse kleuter
Nadere informatieOvergangsnormen Minkemalaan. cursusjaar 2015 2016
Overgangsnrmen Minkemalaan cursusjaar 2015 2016 1 INHOUDSOPGAVE blz. Vrwrd 3 BEVORDERINGSNORMEN 1. Inleiding 4 2. Tetscijfers 5 3. Rapprtcijfers 5 4. Bevrderingsnrmen brugklas hav/vw 6 5. Bevrderingsnrmen
Nadere informatieMEDEDELINGEN aan de LEERLINGEN van het K.A.Z. en hun OUDERS
Zttegem, 23 mei 2013 MEDEDELINGEN aan de LEERLINGEN van het K.A.Z. en hun OUDERS Beste leerlingen Geachte uders Vraleer wij aan de zmervakantie te zijn, hebben nze leerlingen ng een zware peride van eindpreven
Nadere informatieSpreken Aandacht voor een goede spreekhouding d.m.v. actieve deelname aan klasgesprekken.
Wat is het V-niveau? In het V-niveau f vrderingsniveau wrden kennis en vaardigheden verder ingeefend en uitgebreid. Hiervr steunt men p de verwrven basiskennis vanuit het initiatieniveau f de lagere schl.
Nadere informatieEen observatie door de IB-er en directeur. Bij kinderen die aangemeld worden voor de groepen 3 t/m 8: Een eerste gesprek met de ouders.
Aannamebeleid Cbs Klaverblad is een basisschl vr vltijds nderwijs aan hgbegaafde leerlingen in de grepen 1 t/m 8. Ons aanname beleid is erp gericht kinderen p cbs Klaverblad aan te nemen die, p basis van
Nadere informatieAan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland.
Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 05 september 2016 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair
Nadere informatieVoorbehouden en risicovolle handelingen binnen het primair onderwijs. Protocol Medisch Handelen
Vrbehuden en risicvlle handelingen binnen het primair nderwijs Prtcl Medisch Handelen J.C. v.d. Wal September 2013 INHOUD Inleiding... 3 1 De leerling wrdt ziek p schl... 4 2 Het verstrekken van medicatie
Nadere informatieIWI. De Gemeenteraad Postbus 11563
Inspectie Werk en Inkmen Tezicht Gemeentelijk Dmein De Gemeenteraad Pstbus 11563 2502 AN Den Haag Prinses Beatrixlaan 82 2595 AL Den Haag Telefn (070) 304 44 44 Fax (070) 304 44 45 www.lwiweb.nl Cntactpersn
Nadere informatieVAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD
VAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD Sinds 1 september 2004 kan elke schl een uderraad prichten vlgens het participatiedecreet. Het schlbestuur is verplicht m een uderraad p te richten als 10% van de uders er
Nadere informatieAanleren schoolslag. Armen versneld samenbrengen, binnen en opwaarts tot aan het wateroppervlak HANDEN EN ELLEBOGEN BLIJVEN VOOR DE SCHOUDERS
Aanleren schlslag 1. Techniekbeschrijving schlslag Armbeweging Spreiden: Handen bewegen buitenwaarts, tt iets breder dan schuderbreedte Armen gaan plien, ellebgen kmen in hge psitie Handen bewegen verder
Nadere informatieAnalytische boekhouding
Analytische Bekhuding Analytische bekhuding 1 Vrbereiding... 2 1.1 Dssier instellingen... 2 1.2 Analytische rekeningen maken... 3 2 Analytisch beken... 4 2.1 Kppeling... 5 2.2 Bekingsvrstellen (mdellen)...
Nadere informatieGetallen 1 is een programma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip).
Getallen 1 Getallen 1 is een prgramma vr het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip). Delgrep Rekenen en Wiskunde Getallen 1 Getallen 1 is geschikt vr grep 7 en 8 van de basisschl en de eerste
Nadere informatie8.2. Ziekteverzuim en (ziekte)verzuimbegeleiding
8.2. Ziekteverzuim en (ziekte)verzuimbegeleiding Aangepast d.d. 10 januari 2014. Ziektemelding Persneelsleden dienen zich uiterlijk vr 7.30 uur s mrgens ziek te melden bij de schldirecteur en ingeval van
Nadere informatieOproep erkenning en subsidiëring van groepsgericht aanbod. opvoedingsondersteuning door vrijwilligers
Oprep erkenning en subsidiëring van grepsgericht aanbd pvedingsndersteuning dr vrijwilligers In het kader van het versterken van aanbd pvedingsndersteuning in de Huizen van het Kind lanceert Kind en Gezin
Nadere informatieTOEPASSING VAN DE AANBEVELINGEN OP DE HUIDIGE CLB-CONTEXT
TOEPASSING VAN DE AANBEVELINGEN OP DE HUIDIGE CLBCONTEXT Tabel 1: overzicht van onderzoeksonderdelen bij de systematische medische consulten Klas Leeftijd Anamnese/ klachten 1 KO leeftijdscohorte 3jarigen
Nadere informatieo o o BIJLAGE PEDAGOGISCHE VISIE A. Gedragsindicatoren personeel in relatie tot leerlingen (vice versa)
PEDAGOGISCHE VISIE A. Algemeen De pedaggische visie vertelt he de schl met leerlingen, persneel en uders van leerlingen wil mgaan en wat de schl verwacht ten aanzien van de relatie tussen leerlingen en
Nadere informatieBeleidsplan directe instructie : 1. Verantwoording 2. Doelstellingen 3. Model 4. Kijkwijzer 5. -Werkwijze en tijdsplanning.
Beleidsplan directe instructie : 1. Verantwrding 2. Delstellingen 3. Mdel 4. Kijkwijzer 5. -Werkwijze en tijdsplanning 1 Verantwrding: Wij willen binnen het nderwijs dat wij geven rekening huden met de
Nadere informatieOnderzoek naar de waarde van een verkorte Ishihara-test bij de opsporing van kleurzinafwijkingen bij kinderen van het eerste leerjaar
Onderzoek naar de waarde van een verkorte Ishiharatest bij de opsporing van kleurzinafwijkingen bij kinderen van het eerste leerjaar Dr. Desseyn Els Promotor: Prof. Dr. K. Hoppenbrouwers Copromotor: Dr.
Nadere informatievan gebruikers, en het toekennen van lees- en schrijfrechten (zie hiervoor http://www.grensregio.eu/project-indienen/ ).
LEIDRAAD AANMELDING Bij het aanmaken van een prjectaanmelding in het digitale e-lket kunnen er verschillende vragen bij u pkmen, zals: He lang mag een tekst zijn? Welk detailniveau wrdt er gevraagd? Waar
Nadere informatieHet Muiswerkprogramma Basisgrammatica bestrijkt de grammatica die nodig is voor het leren van de Nederlandse spelling en zinsbouw.
BASISGRAMMATICA Het Muiswerkprgramma Basisgrammatica bestrijkt de grammatica die ndig is vr het leren van de Nederlandse spelling en zinsbuw. Delgrepen Basisgrammatica Het cmputerprgramma Basisgrammatica
Nadere informatieBOS & Overdracht contracten: een kijkwijzer voor de overdracht van contracten in het kader van een fusie
Dienst Bestuur & rganisatie Guimardstraat 1 1040 BRUSSEL +32 2 529 04 09 www.kathlieknderwijs.vlaanderen AANVULLEND DOCUMENT BIJ BOS & Financiën BOS & Overdracht cntracten 2017-03-06 BOS & Overdracht cntracten:
Nadere informatie7. Opleidingskader voor de functie redacteur web en social media
7. Opleidingskader vr de functie redacteur web en scial media In het prject GROOTER wrden nder andere een aantal pleidingskaders ntwikkeld vr sleutelfuncties binnen de crisiscmmunicatie. Een daarvan is
Nadere informatieLes 2. Een open gesprek over psychische gezondheid. Groepsvormingsopdrachten. is een project van Diversion en MIND
Les 2 Een pen gesprek ver psychische gezndheid Grepsvrmingspdrachten is een prject van Diversin en MIND VOOR DE DOCENT Deze les kan als lsstaande pdracht gegeven wrden, maar k als vervlg p de MIND Yung
Nadere informatieZorgplan. Naam. Adres. Uitgerekende datum. Administratienummer. Naam en adres verloskundige praktijk
Zrgplan Naam Adres Uitgerekende datum Administratienummer Naam en adres verlskundige praktijk datum tijd Met wie Afsprakenlijst Gefeliciteerd met uw zwangerschap! Tijdens uw zwangerschap zal u nder cntrle
Nadere informatieWij verzoeken u de toelichting voor het invullen van het formulier goed te lezen.
Wij verzeken u de telichting vr het invullen van het frmulier ged te lezen. Op basis van de dr u aangegeven reismgelijkheden van de leerling en p basis van het verversadvies van schl en eventuele andere
Nadere informatieVoorbeeld oefentypes online e-learningmodules CommArt Int.
Vrbeeld efentypes nline e-learningmdules CmmArt Int. In dit dcument wrdt verwezen naar de specifieke inhud van een van nze e- learningmdules. De efentypes wrden echter gebruikt in alle e-learningmdules
Nadere informatieBeschermd Wonen met een pgb onder verantwoordelijkheid van gemeenten
Beschermd Wnen met een pgb nder verantwrdelijkheid van gemeenten Een factsheet vr cliënten, cliëntvertegenwrdigers en familievertegenwrdigers 1 februari 2016 Sinds 1 januari 2015 valt Beschermd Wnen (vrheen
Nadere informatieOpgelet! Aan de registratie van de leerwegonderdelen verandert er niets. Je blijft dus opleidingen en stages registreren op de gekende manier.
Leerweg Inhud Definitie... 2 Principes... 2 De leerweg... 2 De leerwegnderdelen... 3 Opleiding... 3 Stage... 4 IBO... 4 Knelpunt... 5 Welke acties kan je uitveren in de tab leerweg?... 5 De mschrijving
Nadere informatieHuiswerkgids. groep 5-6. Ranninkschool. Schooljaar
Huiswerkgids grep 5-6 Ranninkschl Schljaar 2014-2015 Huiswerkgids grep 5-6 In deze gids is alle infrmatie ver huiswerk in grep 5-6 te vinden! Inhud: Hfdstuk 1 Hfdstuk 2 Hfdstuk 3 Waarm huiswerk? Huiswerk
Nadere informatiePestprotocol Cazemierschool 2012
Pestprtcl Cazemierschl 2012 Vrwrd De Cazemierschl is een Prtestants Christelijke schl, die werkt vanuit de Jenaplanvisie. Dat betekent dat vr nze schl de algemeen menselijke waarden zals gemeenschapszin,
Nadere informatiePestprotocol. 1 Achtergrond. 1.1 Uitgangspunt. 1.2 Pesten in het cluster-4-onderwijs. Onderwijs. Pestprotocol Versie: 1.0 Datum: 20 mei 2014
Pestprtcl Onderwijs Pestprtcl Versie: 1.0 Datum: 20 mei 2014 1 Achtergrnd 1.1 Uitgangspunt Beleid tegen pesten valt binnen het veiligheidsbeleid van Yulius Onderwijs. Ons uitgangspunt is dat nze schl een
Nadere informatieStudie naar de uitkomst van chirurgische en conservatieve behandeling van densfracturen bij oudere patiënten
Studie naar de uitkmst van chirurgische en cnservatieve behandeling van densfracturen bij udere patiënten Deze infrmatie is bedeld vr patiënten van tenminste 55 jaar ud die recentelijk een densfractuur
Nadere informatieBegeleidende tekst bij de presentatie Ieder kind heeft recht op Gedifferentieerd RekenOnderwijs.
Begeleidende tekst bij de presentatie Ieder kind heeft recht p Gedifferentieerd RekenOnderwijs. Dia 1 Opmerking vr de presentatr: in het geval u tijd te krt kmt, kunt u de blauwe tekst als ptineel beschuwen
Nadere informatieKwaliteitscriteria voor de zorg, vanuit het perspectief van mensen met longkanker
Kwaliteitscriteria vr de zrg, vanuit het perspectief van mensen met lngkanker Lngkanker Nederland, dé patiëntenrganisatie vr lngkankerpatiënten in Nederland en de België, heeft met ndersteuning vanuit
Nadere informatieVerandertrajecten voor individuele medewerkers
Het Sandelhut Meditatietechnieken, Caching en Training Verandertrajecten vr individuele medewerkers Lcatie: Het Beekse Bshuis Girlesedijk ngenummerd Hilvarenbeek Pst: Gildelaan 41 5081 PJ Hilvarenbeek
Nadere informatieLeer / ontwikkelingslijnen. Opleiding Helpende Zorg en Welzijn. BOL en BBL NAAM STUDENT:..
Leer / ntwikkelingslijnen Opleiding Helpende Zrg en Welzijn BOL en BBL NAAM SUDEN:.. 1 2 Uitleg van het leerlijnenbekje Vr je ligt het leerlijnenbekje van je pleiding Helpende Zrg & Welzijn niveau 2. ijdens
Nadere informatieSENSOTISS AP 301 MODULE
SENSOTISS AP 301 MODULE MATRAS HANDLEIDING Inhudspgave 1. Inleiding 2. Algemeen a. Algemene specificaties b. Omgevingsspecificaties c. Versie infrmatie 3. Aansluitgegevens a. Cntact aansluiting b. Cnnectie
Nadere informatiePatiëntinformatieformulier late IAT behandeling patiënt versie 1. November 2018
PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA-ARTERIËLE BEHANDELING VAN HET HERSENINFARCT BIJ PATIËNTEN MET LATE AANKOMST OP DE SPOEDEINSENDE HULP Inleiding Geachte heer/mevruw, Wij vragen u vriendelijk
Nadere informatieInleiding. Wij verwachten u op: Datum: Tijdstip:
De plakpref Inleiding Om meer te weten te kmen ver de rzaak van uw huidklachten heeft uw behandelend arts een plakpref aangevraagd. In deze brchure kunt u nder andere lezen wanneer en waar u wrdt verwacht,
Nadere informatieEen toekomst voor de parochiekerken Instrumentarium 3. Richtlijnen bij hoofdbestemming, nevenbestemming en herbestemming
Een tekmst vr de parchiekerken Instrumentarium 3 Richtlijnen bij hfdbestemming, nevenbestemming en herbestemming Instrumentarium 3 en bijbehrende praktische werkfiche Instrumentarium 5 dienen m het inhudelijke
Nadere informatieAcademiejaar 2013-2014
Arteveldehgeschl Dienst studieadvies Hgprt 15 9000 Gent Tel. 09/234 90 30 studieadvies@arteveldehs.be Gids vr studenten: studie en werk/ndernemerschap/kunst/plitiek/ studentenvertegenwrdiging/sciale f
Nadere informatieLicht traumatisch hersenletsel (kinderen t/m 5 jaar)
Licht traumatisch hersenletsel (kinderen t/m 5 jaar) 2 Inleiding Uw kind heeft een licht traumatisch hfd-/hersenletsel pgelpen dr een ngeval f een klap tegen zijn/haar hfd. Deze flder beschrijft de infrmatie
Nadere informatieVerkorte Handleiding Versie Medewerker Januari 2013
Verkrte Handleiding Versie Medewerker Januari 2013 Starten met OTIB-skillsmanager OTIB-skillsmanager is een instrument m het gesprek dat u gaat veren met uw leidinggevende vr te bereiden. U wrdt gevraagd
Nadere informatieVergaderen Informatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 1 van 7. Vergaderen
Vergaderen Infrmatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 1 van 7 Vergaderen Vergaderen Infrmatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 2 van 7 Vergaderen Elke vergadering kent een vaste structuur en een vaste vlgrde. Deze structuur
Nadere informatieTelling GON-leerlingen Buitengewoon Basis- en Secundair onderwijs.
Telling GON-leerlingen Buitengewn Basis- en Secundair nderwijs. Vanaf wis@d versie 3.7.0 Het GON (geïntegreerd nderwijs) is een samenwerking tussen het gewn nderwijs en het buitengewn nderwijs. Het is
Nadere informatieSchade protocol Zuiderpark Stadswalzone
Schade prtcl Zuiderpark Stadswalzne Gemeente s-hertgenbsch december 2012 Schadeprtcl Zuiderpark - Stadswalzne In dit dcument staat he de gemeente s-hertgenbsch mgaat met schadeclaims. Het is er p gericht
Nadere informatieKinderen uit de lagere school opvangen na een overlijden
VCLB Leuven Centrum vr Leerlingenbegeleiding vr Vrij en Gemeentelijk Onderwijs vzw Karel Van Ltharingenstraat 5 3000 Leuven Tel. 016 28 24 00 Fax 016 28 24 99 inf@vclbleuven.be www.vclbleuven.be Kinderen
Nadere informatieVeel gestelde vragen huurbeleid 18 oktober 2012
Veel gestelde vragen huurbeleid 18 ktber 2012 Algemeen: 1. Waarm kmt er een nieuw huurbeleid? Een aantal ntwikkelingen heeft ervr gezrgd dat wij ns huurbeleid hebben aangepast. Deze ntwikkelingen zijn:
Nadere informatieLaurens Heuzinkveld mei 2015. Dyslexiebeleid 2015-2020
Laurens Heuzinkveld mei 2015 Dyslexiebeleid 2015-2020 Inhud: Blz. Inleiding 3 1. Leerlingen met kenmerken van dyslexie 3 1.1 Signaleringsnderzek 2. Leerlingen in de nderbuw met een dyslexieverklaring 4
Nadere informatieAfwezigheden en te laat komen op school registreren, aanpakken en voorkomen!
Afwezigheden en te laat kmen p schl registreren, aanpakken en vrkmen! Kleuters zijn (meestal) niet leerplichtig. Tch kan hun afwezigheid ns zrgen baren: we vinden hun afwezigheid dan tch wel een prbleem.
Nadere informatieInformatie voor scholen
Infrmatie vr schlen Niet alleen studenten, maar k schlen kunnen rekenen p een gede samenwerking met Travel2Cnnect als partner. Dr nze jarenlange persnlijke ervaring met stagiaires, vrijwilligers en lkale
Nadere informatie6. Opleidingskader voor de procesopleiding Informatiemanagement
6. Opleidingskader vr de prcespleiding Infrmatiemanagement In het prject GROOTER wrden nder andere een aantal pleidingskaders ntwikkeld vr prcessen nder Bevlkingszrg. Hiernder wrdt het pleidingskader vr
Nadere informatieTussenrapportage: plan van aanpak raadsenquête grondexploitatie Duivenvoordecorridor.
Tussenrapprtage: plan van aanpak raadsenquête grndexplitatie Duivenvrdecrridr. Enquêtecmmissie grndexplitatie Duivenvrdecrridr 16 februari 2015 Inhudspgave: 1. Inleiding 2. Organisatie 3. Verfijning nderzeksvraag
Nadere informatieImplementatie Taakherschikking
Werkfrmulier Implementatie Taakherschikking Verpleegkundig Specialist Dit frmulier is pgesteld dr de Werkgrep Taakherschikking van de Federatie Medisch Specialisten en wrdt ndersteund dr de V&VN Verpleegkundig
Nadere informatieExamens/taken/toetsen auti-vriendelijk opstellen
Examens/taken/tetsen auti-vriendelijk pstellen Vaak vrkmende prblemen bij leerlingen met ASS - vragen verslaan - blkkeren als de eerste vraag niet lukt - bij meervudige vragen slechts 1 deel van de vraag
Nadere informatieGuidelines. over de sector van ondernemingen die banden verkopen en plaatsen (bandencentrales en garages)
Guidelines ver de sectr van ndernemingen die banden verkpen en plaatsen (bandencentrales en garages) In verleg met de berepsrganisatie FEDERTYRE heeft de FOD Ecnmie beslist m aanbevelingen te geven ver
Nadere informatieMobiliteit binnen ABSA
Mbiliteit binnen ABSA Mbiliteit binnen ABSA Waar we spreken ver integraal persneelsbeleid [IPB] gaat het ver het in vereenstemming brengen c.q. huden van de ntwikkeling van persneelsleden met de ntwikkeling
Nadere informatieEXPERTISESTEEKKAART. 1) Naam van de school/dienst/voorziening: De Horizon Aalst. Adresgegevens: Molendreef 57 9300 Aalst
EXPERTISESTEEKKAART 1) Naam van de schl/dienst/vrziening: De Hrizn Aalst Adresgegevens: Mlendreef 57 9300 Aalst 2) Dmein van expertise: Lgpedie, cmmunicatie: begeleiding, behandeling & diagnstiek 3) Beschrijving
Nadere informatieRouwprotocol Widdonckschool Weert overlijden van een leerling
Ruwprtcl Widdnckschl Weert Ruwprtcl Widdnckschl Weert verlijden van een leerling In dit prtcl wrdt beschreven he Widdnckschl Weert kan handelen bij het verlijden van een leerling(en) van nze schl. Dit
Nadere informatieVisietekst BuO Type 3 Onderwijs en begeleiding aan kinderen met ernstige emotionele- en /of gedragsproblemen
Visietekst BuO Type 3 Onderwijs en begeleiding aan kinderen met ernstige emtinele- en /f gedragsprblemen Schljaar 2009-2010 Welkm jij. Jij, helemaal jezelf. Nieuw vr ns, nbekend, ged zals je bent. Wij
Nadere informatieOuderblik. Vrijwilligers in de ouderwerking verzekeren
Ouderblik Vrijwilligers in de uderwerking verzekeren Inleiding Ouderparticipatie p schl kan verschillende vrmen aannemen aangepast aan de nden van de schl en de uders: een maandelijks udercafé, kffiechtenden,
Nadere informatieHet Grote Geldonderzoek: hoe ga je met je geld om?
Het Grte Geldnderzek: he ga je met je geld m? Natinaal Instituut vr Budgetvrlichting (Nibud) Tijdsduur: één les Werkvrm: individueel met een discussie in de klas Niveau: bedeld vr alle leerlingen van klas
Nadere informatieGrip op reclame Internet (cookies)
DDMA PRIVACY AUTORITEIT - CONSUMENTEN HANDBOEK Grip p reclame Internet (ckies) PRAKTISCH ADVIES BIJ COMMERCIËLE COMMUNICATIE Vrwrd Aan de hand van cncrete infrmatie en handige checklists bieden wij u via
Nadere informatieNotities bij Cito Begrijpend lezen 3.0
Ntities bij Cit Begrijpend lezen 3.0 Delen: Inhudelijk vrbereid te zijn p identiteitsgevelige nderwerpen. Krt verzicht van wat nieuw is bij versie 3.0 Afspraken Samenwerkingsverband Berséba, regi Nrd-Ost:
Nadere informatieAan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland.
Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 18 september 2018 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair
Nadere informatieTips Digiduif. 1. U logt in op digiduif met uw e-mail adres en wachtwoord.
Tips Digiduif 1. U lgt in p digiduif met uw e-mail adres en wachtwrd. 2. U kiest de knp instellingen. Op de vlgende pagina s kunt u allerlei zaken invullen en aanpassen die bij uw accunt hren. Tevens zit
Nadere informatieCPR305/2011/EU VERORDENING BOUWPRODUCTEN
XCDC Trading & Cnsultancy B.V.B.A. B-8780 Ostrzebeke 1. Algemeen CPR305/2011/EU VERORDENING BOUWPRODUCTEN Vanaf 1 st juli 2014 is de CE MARKERING van buwprducten die nder een geharmniseerde nrm vallen,
Nadere informatieDe betrokkenheid van ouders bij de voorbereiding op de eerste communie
De betrkkenheid van uders bij de vrbereiding p de eerste cmmunie 1. De betrkkenheid van uders Paus Franciscus benadrukt dat wij als Kerk de taak hebben m naar buiten te gaan en het evangelie te verkndigen
Nadere informatieAlgemene Leveringsvoorwaarden
Algemene Leveringsvrwaarden 1. Tepasselijkheid 1.1 Deze algemene vrwaarden zijn van tepassing p alle ffertes en alle vereenkmsten, en de uitvering daarvan, welke dr WaterWerk Training, Caching & Cnsultancy
Nadere informatie