LANDBOUWSTRUCTUUR KRIMPENERWAARD

Transcriptie

1 LANDBOUWSTRUCTUUR KRIMPENERWAARD Inzicht in het agrarisch grondgebruik in de Krimpenerwaard op basis van een onder de grondeigenaren en grondgebruikers uitgevoerde enquête Haarlem, september 2007

2 COLOFON Opdrachtgever Gedelegeerd opdrachtgever Projectleiding Rapportage Uitvoering enquêtes Provincie Zuid-Holland Dienst Landelijk Gebied LTO Noord Projecten B.V., Jan Buijs LTO Noord Projecten B.V., Linda Mooijman, Liesbeth de Theije, Jan Buijs LTO Noord Projecten B.V., Linda Mooijman en Ton Kraakman Landbouwstructuur Krimpenerwaard 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding en doel van het onderzoek Eigendomsituatie Deelname aan het onderzoek Leeswijzer rapport De agrarische sector in de Krimpenerwaard Inleiding Aantallen bedrijven in de Krimpenerwaard Algemene bedrijfsgegevens Oppervlaktegegevens Veestapel, veedichtheid en melkquotum Groene diensten en verbreding De agribusiness Perspectieven en bedrijfsontwikkeling De ruimtelijke structuur van de landbouw binnen de Krimpenerwaard Inleiding De verkavelingssituatie Grondprijsontwikkeling Bedrijfsverplaatsing Particulier eigendom binnen de natuurbegrenzing Inleiding Oppervlaktegegevens Verdeling van het particulier eigendom naar hoofd- en neveninkomsten Veestapel Toekomstperspectief en -ontwikkeling Verkavelingssituatie Externe relevante factoren Inleiding EU markt- en prijsbeleid Mest en mineralen Natuur en landschap Ruimtelijk beleid Milieuvergunningen Visie op de agrarische sector in de Krimpenerwaard Inleiding Inkomensontwikkeling agrarische sector algemeen Bedrijfsontwikkeling agrarische sector algemeen Analyse agrarische sector van de Krimpenerwaard...38 Bijlage 1: Nummering deelgebieden en natuurbegrenzing Landbouwstructuur Krimpenerwaard 3

4 Samenvatting Aanleiding voor het onderzoek In de Krimpenerwaard heeft in 2006 een herbegrenzing van natuur- en landbouwgebieden plaatsgevonden. Om de gebieden als zodanig in te kunnen richten is een Ruil- en Aankoopplan nodig. Om dit Ruil- en Aankoopplan daadwerkelijk op te kunnen stellen, heeft een onderzoek plaatsgevonden in de vorm van een enquête, waarvan de resultaten in dit rapport worden gepresenteerd. Resultaten enquête De Krimpenerwaard is onderverdeeld in 17 deelgebieden. Voor het houden van de schriftelijke enquêtes is een onderscheid gemaakt in de groepen agrarische bedrijven buiten de natuurbegrenzing en particuliere grondeigenaren binnen de natuurbegrenzing. De agrarische bedrijven binnen de natuurbegrenzing zijn mondeling geënquêteerd. De respons was bijna 40%. Agrarische bedrijven Met de gehouden enquête is hectare binnen het plangebied in beeld gebracht. Dit is 50,3% van alle productieve landbouwgrond in de Krimpenerwaard. Ruim 3000 ha landbouwgrond is in eigendom van de ondervraagde ondernemers. Het grootste deel van deze bedrijven in de Krimpenerwaard is een hoofdberoepsbedrijf, 62% van de bedrijven heeft als hoofdtak de melkveehouderij. De gemiddelde bedrijfsgrootte van alle bedrijven is 35,6 hectare, de gemiddelde veedichtheid is 2,37 grootveeeenheden. Het gemiddelde melkquotum per bedrijf ligt met kg. net iets boven het gemiddelde van de provincie Zuid-Holland. Op éénderde van de bedrijven werkt één of werken meerdere ondernemer(s) buiten de deur. 50% van de ondervraagde ondernemers is ouder dan 50 jaar. 60% van deze ondernemers geeft aan geen opvolger te hebben of dit nog niet te weten. De landbouwgrond van deze ondernemers, naar schatting iets meer dan 700 hectare, zal naar verwachting vrij komen. Agrarisch natuurbeheer is op de ondervraagde bedrijven de meest voorkomende niet-agrarische activiteit. Op meer dan de helft van de landbouwgrond ligt een contractvorm voor agrarisch natuurbeheer. Natuur- en landschapscontracten zijn in de Krimpenerwaard vooral afgesloten voor nestbescherming en natuurlijke handicaps. Driekwart van de bedrijfshoofden schat het toekomstperspectief van het bedrijf in als redelijk tot goed. Natuurontwikkeling wordt door de meeste ondernemers als grootste bedreiging voor de toekomstige bedrijfsontwikkeling gezien. Schaalvergroting wordt het vaakst genoemd als grootste kans voor het bedrijf. Bijna 57% van de ondernemers heeft de ambitie om het bedrijf verder te ontwikkelen. Binnen de natuurbegrenzing hebben meer bedrijven deze ambitie dan buiten de natuurbegrenzing. De meeste agrariërs willen het bedrijf ontwikkelen door te investeren in: bedrijfsgebouwen, grond, melkquotum of agrarisch natuurbeheer. Hoewel uit de cijfers blijkt dat de verkavelingssituatie in de Krimpenerwaard te wensen over laat, is 45% van de ondernemers er wel tevreden over. 70% van de ondernemers wil wel de komende 5 jaar de structuur verbeteren, en 64% is bereid tot uitruil van kavels. Iets minder dan 30% van de ondernemers staat open voor bedrijfsverplaatsing Particulieren In dit onderzoek zijn 29 particuliere grondeigenaren ondervraagd. Deze eigenaren hebben in totaal 90 hectare in eigendom. Slechts voor één particuliere eigenaar vormt het eigendom de hoofdinkomst. Voor de overige eigenaren is het eigendom een neveninkomst of hobby. Driekwart van de particulieren wil het eigendom behouden, ruim 15% wil het eigendom in de toekomst verkopen. Het merendeel (83%) van de eigenaren heeft enkel een huiskavel in bezit. 20% van de particulieren is bereid tot uitruil van kavels, 25% heeft concrete plannen om de komende jaren de structuur te verbeteren. Conclusie De Krimpenerwaard is een uitgesproken veehouderijgebied. Van de ondervraagde bedrijven hebben de melkveebedrijven en de combi-bedrijven (melkvee overige veehouderij) gemiddeld de grootste bedrijfsoppervlakte. De gemiddelde bedrijfsomvang van de melkveebedrijven, uitgaande van het melkquotum, van de ondervraagde

5 bedrijven binnen de Krimpenerwaard ligt met bijna kg net iets boven de gemiddelde bedrijfsomvang in Zuid-Holland. De afgelopen jaren is behoorlijk geïnvesteerd in de aankoop van melkquotum. Hieruit blijkt dat, ondanks de natuurlijke beperkingen in de Krimpenerwaard, de melkveehouderij niet achterop is geraakt in vergelijking met de totale provincie Zuid-Holland en dat de ondernemerszin nog volop aanwezig is. Het agrarisch natuur- en landschapbeheer heeft zich in de Krimpenerwaard sterk ontwikkeld. De bedrijfsontwikkeling in de Krimpenerwaard zal de komende jaren naar verwachting gekenmerkt worden door een toenemende diversiteit. Ruwweg valt daarbij de volgende tweedeling waar te nemen, namelijk: schaalvergroting én dienstverlening en verbreding. In de Krimpenerwaard zullen bedrijven die zich richten op schaalvergroting en efficiëntie wel steeds meer tegen de natuurlijke beperkingen oplopen. De ambitie en potentie voor verdere schaalvergroting is duidelijk wel aanwezig. De mogelijkheid om grootschalige, efficiënte kavels te realiseren is vanwege het ruimtelijk beleid niet of slechts beperkt mogelijk. Hierdoor zullen deze bedrijven arbeidstechnisch en kostprijstechnisch ten opzichte van andere regio s meer en meer in het nadeel zijn of komen. De grootschalige bedrijven zullen naar verwachting agrarisch natuurbeheer blijven integreren in hun bedrijfsvoering. Uit het onderzoek blijkt dat bijna 57% van de bedrijfshoofden het bedrijf de komende jaren verder wil ontwikkelen. Daarbij kan het gaan om oppervlaktevergroting, aankoop van melkquotum, investeren in gebouwen, leveren van groene diensten (agrarisch of particulier natuurbeheer) en/of investeren in verbrede activiteiten. Er kan gesteld worden dat bij de agrarische ondernemers sprake is van een redelijke investerings- en innovatiedrang. Qua bedrijfsstructuur scoren de deelgebieden 4 (Vl-W), 10 (Bg-W) en 15 (D-H) het best en de deelgebieden 2 (Beij), 7 (BenK), 11 (Bg-O), 12 en 17 het slechtst. Knelpunten Op basis van het uitgevoerde agrarische structuuronderzoek kunnen de volgende knelpunten worden geformuleerd: a) De algehele respons bedraagt bijna 40%. De respons van de agrarische bedrijven binnen de natuurbegrenzing en de particuliere grondeigenaren binnen de natuurbegrenzing komt neer op 40,5%. De respons van de agrarische bedrijven buiten de natuurbegrenzing is 33,2%. b) Het aantal kavels per bedrijf is met gemiddeld 4,3 kavels aan de hoge kant. Met name in de deelgebieden Het Beijersche, Bergambacht-Oost, Ouderkerk en Den Hoek is het aantal kavels relatief hoog. c) Daarnaast is soms sprake van flinke afstanden naar de veldkavels en laat de bereikbaarheid van de veldkavels door hindernissen soms te wensen over. Met name in de deelgebieden Haastrecht, Achterbroek, Stolwijk, Kromme Geer en Zijde en Ouderkerk is sprake van relatief grote afstanden tot de veldkavels. d) De verkavelingsituatie laat in z n algemeenheid op dit moment duidelijk te wensen over. Hoewel dit door veel ondernemers nu nog niet als onoverkoombaar wordt beschouwd is dit met het oog op de toekomstige ontwikkeling van de bedrijven ongewenst. e) Het aantal bedrijven dat heeft aangegeven open te staan voor bedrijfsverplaatsing is minimaal. Buiten de natuurbegrenzing staan meer bedrijven open voor bedrijfsverplaatsing dan binnen de natuurbegrenzing. In de deelgebieden Het Beyerse, Haastrecht, Bergambacht Oost, Schoonhoven, Schuwacht, Bergambacht- Zuidwest en Ammerstol is helemaal geen belangstelling hiervoor. Mogelijk is de belangstelling voor bedrijfsverplaatsing minimaal omdat de bedrijven grote waarde hechten aan het sociale aspect. f) Op bijna 20% van de ondervraagde bedrijven is het erfperceel in verband met aan- en afvoer van producten slecht tot matig bereikbaar. De landbouwvoertuigen maar ook toeleveranciers en afnemers als bijvoorbeeld de melkwagen, de voerleverancier etc. kunnen hier nadeel van hebben. Ook kan de verkeersveiligheid in een aantal gevallen in het geding komen. Met name in de deelgebieden Benedenkerk en Stolwijk is het percentage slecht bereikbare erfpercelen flink hoger. g) Bij een flink deel van de agrarische ondernemers in de Krimpenerwaard is veel ambitie en potentie voor verdere schaalvergroting. De mogelijkheid om grootschalige, efficiënte kavels te realiseren is vanwege het 5

6 ruimtelijk beleid niet of slechts beperkt aanwezig. Hierdoor zullen de bedrijven arbeidstechnisch en kostprijstechnisch ten opzichte van andere regio s meer en meer in het nadeel zijn of komen. h) Vooral de bedrijven binnen de natuurbegrenzing zien de plannen voor natuur als grootste bedreiging voor hun bedrijf. Daarbij geven deze bedrijven juist aan dat zij het bedrijf verder willen ontwikkelen. i) Gelet op de bedrijfsstructuur - bedrijfsgrootte, bedrijfsomvang, opvolging, verbreding - blijven de deelgebieden Het Beijersche, Benedenkerk, Schoonhoven en Ammerstol enigszins achter ten opzichte van andere deelgebieden. j) Een analyse van de bedrijfsontwikkeling en de toekomstplannen maakt duidelijk dat in de deelgebieden Het Beijersche, De Nesse, Bergambacht-Oost, Schoonhoven, Bergambacht Zuidwest en Ammerstol het toekomstperspectief duidelijk minder positief is in vergelijking met andere deelgebieden. k) De mogelijkheden op het gebied van plattelandsvernieuwing zijn in de Krimpenerwaard matig ontwikkeld. Met uitzondering van agrarisch natuurbeheer als groene dienstverlening is verbreding ten aanzien van recreatie, toerisme, educatie en zorg nauwelijks ontwikkeld. Een organisatorische structuur hiervoor, zoals wel aanwezig in andere regio s, ontbreekt nagenoeg. l) Een deel van de natuurclaims in de Krimpenerwaard kan gerealiseerd worden middels de regeling Particulier Natuurbeheer (functieverandering). Uit het onderzoek blijkt een matige interesse voor deze regeling. Deels heeft dit wellicht te maken met onbekendheid met de regeling en de mogelijkheden om hier in bedrijfsverband op in te spelen. 6

7 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel van het onderzoek In 2006 heeft in de Krimpenerwaard een herbegrenzing van natuur- en landbouwgebieden plaatsgevonden. Het doel van deze herbegrenzing is het tegengaan van bodemdaling in de hiervoor gevoelige gebieden en het versterken van de landbouw in de overige gebieden. Om de gebieden als zodanig in te kunnen richten zijn aanpassingen nodig in gebruik en eigendom en zullen gronden geruild en verworven moeten worden. Hiervoor wordt een strategisch plan ontwikkeld. Om dit Ruil- en Aankoopplan daadwerkelijk op te kunnen stellen, heeft een structuuronderzoek plaatsgevonden, waarvan de resultaten in dit rapport worden gepresenteerd. De enquête heeft als doel inzicht te krijgen in het huidige agrarisch grondgebruik en de mogelijke ontwikkelingen daarin en is daartoe opgedeeld in twee onderdelen: a. Een inventarisatie van het agrarisch grondgebruik en de agrarische grondbehoefte. Dit onderdeel omvat zowel een cultuurtechnische inventarisatie als een inventarisatie van toekomstbeelden. b. Een analyse van de grondsituatie resulterend in de grondbalans. Binnen de Krimpenerwaard zijn 17 deelgebieden begrensd. De informatie in dit rapport wordt zowel voor het totaalgebied als per deelgebied weergegeven en indien van toepassing gespecificeerd naar bedrijfsniveau binnen de natuurbegrenzing. Bijlage 1 bevat een kaart van de Krimpenerwaard, waarin de onderverdeling naar deelgebied en de natuurbegrenzing staat weergegeven. Met deze indeling van deelgebieden wordt al langer gewerkt in de Krimpenerwaard. Voor de weergave van de resultaten van dit onderzoek, zijn de 17 deelgebieden genummerd. Deze nummering (zie bijlage 1) is als volgt: 1) Veerstalblok Middelblok (Veer) 2) Het Beijersche (Beij) 3) Haastrecht (Hstr) 4) Vlist-Westzijde (Vl-W) 5) De Nesse (Nes) 6) Achterbroek (Acht) 7) Benedenkerk (BenK) 8) Stolwijk (Stol) 9) Kromme Geer en Zijde (KGZ) 10) Bergambacht-West (Bg-W) 11) Bergambacht-Oost (Bg-O) 12) Schoonhoven (Scho) 13) Ouderkerk (Oudk) 14) Schuwacht (Schu) 15) Den Hoek (D-H) 16) Bergambacht-Zuidwest (Bg-Z) 17) Ammerstol (Ams) In dit rapport wordt voor de weergave in de tabellen gebruik gemaakt van deze nummering en afkortingen. 1.2 Eigendomsituatie Om inzicht te krijgen in de eigendomssituatie binnen het plangebied van de Krimpenerwaard is onderscheid gemaakt naar particulier eigendom en de eigendommen van respectievelijk Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL), het Zuid-Hollands Landschap (ZHL) en de overige overheden. Daarbij is onderscheid gemaakt naar ligging binnen- en buiten de natuurbegrenzing. Dit is in tabel 1 weergegeven. 7

8 Tabel 1.: Eigendomssituatie Krimpenerwaard (ha) oppervlakte opp. begrensd opp. onbegrensd Particulier BBL ZHL * overige overheid Som bron: kadaster april 2007 *inclusief bestaande natuur 1.3 Deelname aan het onderzoek Voor de enquêtes is onderscheid gemaakt in drie verschillende groepen : - Agrarische bedrijven binnen de natuurbegrenzing. Dit zijn bedrijven die het merendeel van de gronden (tenminste 5 hectare) binnen de natuurbegrenzing hebben liggen. Deze 83 bedrijven zijn voor een mondelinge enquête benaderd. - Agrarische bedrijven buiten de natuurbegrenzing. Dit zijn bedrijven die het merendeel van de gronden, (tenminste 5 hectare) buiten de natuurbegrenzing hebben liggen. Deze 277 bedrijven zijn voor een schriftelijke enquête benaderd. - Particuliere grondeigenaren binnen de natuurbegrenzing. Dit zijn grondeigenaren met tenminste 0,5 hectare en maximaal 5 hectare grond binnen de natuurbegrenzing. Deze 75 particulieren zijn voor een schriftelijke enquête benaderd. Tabel 2 geeft de deelname aan de enquête weer: Tabel 2.: Deelname aan de enquête Categorie Aantal grondeigenaren Percentage grondeigenaren Agrarische bedrijven binnen de natuurbegrenzing 35 8,0 Agrarische bedrijven buiten de natuurbegrenzing 92 21,1 Particuliere grondeigenaren binnen de natuurbegrenzing 29 6,7 Onbruikbaar 16 3,7 Non Respons ,5 grondeigenaren ,0 De algehele respons is bijna 40%. De mondelinge enquête heeft zoals verwacht de hoogste respons opgeleverd, namelijk 42,2%. De schriftelijke enquête onder agrarische bedrijven heeft een respons opgeleverd van 33,2%. En de schriftelijke enquête onder de particuliere eigenaren een respons van 38,7%. Onder de categorie onbruikbaar vallen enquêtes die wel zijn binnengekomen als respons, maar niet bruikbaar zijn voor het onderzoek. De reden voor het niet bruikbaar zijn van de enquêtes is verschillend. Zo is in twee gevallen aangegeven dat de activiteiten van het bedrijf reeds beëindigd zijn en is op de inhoud van de enquête verder niet ingegaan. Op andere enquêtes zijn alleen losse opmerkingen geplaatst. In totaal hebben 127 agrarische bedrijven meegewerkt aan de enquête. In sommige gevallen hebben de bedrijven niet op alle vragen geantwoord, hierdoor kan het voorkomen dat er is uitgaan van een andere totaliteit dan 127. In tabel 3 is de respons per deelgebied van zowel agrariërs als particulieren weergegeven: 8

9 Tabel 3.: Respons per deelgebied en totaal op basis van aantal grondeigenaren/-gebruikers totaal Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams KRIMP. Respons agrarisch Respons Particulier Totale respons Uit bovenstaande tabel blijkt dat in aantallen, vooral de deelgebieden 16 en 17 erg zijn achtergebleven in respons. Maar ook de deelgebieden 4, 11, 12, 13, 14 kennen in aantal een magere respons. Door het onderzoek is hectare landbouwgrond binnen de Krimpenerwaard in beeld gebracht. Dit is 50,3% van alle landbouwgrond in de Krimpenerwaard. Het percentage gronden dat binnen de natuurbegrenzing is onderzocht is vrijwel gelijk aan het percentage gronden dat buiten de natuurbegrenzing is onderzocht. In tabel 4 staat de respons op basis van het aantal onderzochte hectares weergegeven. Hierbij moet bedacht worden dat veel onderzochte agrariërs in meerdere deelgebieden gronden in gebruik hebben. Met behulp van de kadastrale gegeven en de kaarten waarop ondernemers zelf de ligging van de gronden hebben aangegeven, is het gelukt om de gronden van de onderzochte agrariërs in het juiste deelgebied onder te brengen. Tabel 4.: Respons op basis van het aantal hectares totaal Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams KRIMP. ha s landbouwgrond Hectares onderzocht Respons o.b.v. ha(%) ,9 57,7 35,3 37,6 49,2 65,1 64,3 81,3 71,1 59,4 40,5 24,8 64,8 15,5 41,8 20,3 40,1 50,3 1.4 Leeswijzer rapport In dit rapport worden de resultaten van de agrarische bedrijven en van de particulieren eigenaren apart beschreven. De informatie wordt gespecificeerd naar de 17 deelgebieden gepresenteerd. Allereerst zullen de gegevens van de agrarische bedrijven aan bod komen. Hierbij zullen de resultaten van de enquête, indien van toepassing, tevens gespecificeerd naar bedrijfsniveau binnen de natuurbegrenzing worden weergegeven. Dit geldt voor de deelgebieden 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 15, 16. In hoofdstuk 3 wordt de ruimtelijke structuur van de landbouw in de Krimpenerwaard beschreven. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 de onderzoeksresultaten van de particuliere eigenaren weergegeven. De externe relevante factoren komen in hoofdstuk 5 aan bod. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 een visie op de agrarische sector in de Krimpenerwaard gegeven. 9

10 2. De agrarische sector in de Krimpenerwaard 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in de situatie van de agrarische sector binnen de Krimpenerwaard. Naast een algemeen beeld van het totale gebied, zal de informatie tevens per deelgebied worden weergegeven. Daarnaast is, indien de resultaten afwijkend zijn, een beeld gegeven van de situatie van bedrijven binnen de begrenzing en buiten de begrenzing. Achtereenvolgens komen in dit hoofdstuk de volgende onderdelen aan de orde: - Aantallen bedrijven in de Krimpenerwaard; - Algemene bedrijfsgegevens; - Oppervlaktegegevens; - Veestapel, veedichtheid en melkquotum; - Perspectief en bedrijfsontwikkeling. 2.2 Aantallen bedrijven in de Krimpenerwaard Verdeling aantal bedrijven naar hoofdtak In onderstaande tabel is het aantal ondervraagde bedrijven per deelgebied, naar hoofdtak uitgesplitst. Tabel 5.: Verdeling ondervraagde bedrijven naar hoofdtak, per deelgebied Hoofdtak onderzocht % * schapen, runderen, varkens, kippen Duidelijk is dat binnen de Krimpenerwaard de melkveehouderij, met 62% van alle bedrijven, de belangrijkste hoofdtak is. Onder de melkveehouderijbedrijven bevindt zich één melkgeitenbedrijf en één melkschapenbedrijf. Onder de categorie combi-bedrijf vallen bedrijven waarvan in de enquête is aangegeven dat naast de melkveehouderij, de overige veehouderij tevens een hoofdtak is van dat bedrijf. De categorie overig wordt gevormd door vijf bedrijven met paarden, twee opfokbedrijven voor jongvee, een recreatief bedrijf, een loonbedrijf en een hoveniersbedrijf. Daarnaast is er één bedrijf dat een grondgebruikersverklaring heeft afgegeven aan een melkveehouder en is er een bedrijf dat jaarlijks gronden verpacht. Naast een onderverdeling naar hoofdtak per deelgebied, is tevens een onderverdeling gemaakt op basis van al dan niet begrensd gebied. Deze onderverdeling staat in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 6.: Verdeling ondervraagde bedrijven naar hoofdtak, binnen en buiten de begrenzing aantal Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams KRIMP. percent. Melkveehouderij ,2% Overige veehouderij* ,5% Combi-bedrijf ,9% Overig ,4% Binnen de begrenzing Percentage binnen Buiten de begrenzing Percentage buiten Melkveehouderij 19 54,3% 60 65,2% Overige veehouderij 8 22,8% 18 19,6% Combi-bedrijf 5 14,3% 5 5,4% Overig 3 8,6% 9 9,8% onderzocht % % 10

11 Uit tabel 6 blijkt dat er procentueel weinig verschil zit tussen de verdeling van bedrijven naar hoofdtak, binnen de begrenzing of buiten de begrenzing. De categorie overig binnen de begrenzing, bestaat uit één bedrijf die het eigendom verpacht, één paardenhandelaar en één loonbedrijf. In de Krimpenerwaard zijn er twee biologische bedrijven. Eén bedrijf is gelegen binnen de natuurbegrenzing, het andere erbuiten. Verdeling van het aantal bedrijven naar hoofd- of nevenberoep Voor de bepaling van de mate van hoofd- of nevenberoep van agrarische bedrijven worden doorgaans twee criteria beoordeeld, namelijk: - De inkomensvorming; - De arbeidsbehoefte. Er is sprake van een agrarisch hoofdberoepsbedrijf als minimaal de helft van het inkomen uit de agrarische productiefunctie afkomstig is én/of minimaal de helft van de arbeidsinzet van de ondernemer besteed wordt aan het agrarisch bedrijf (bron: Landbouw Economisch Instituut). Er is sprake van een hobbymatige bedrijfsopzet als de agrarische activiteit niet of marginaal bijdraagt aan de inkomensvorming. In de volgende tabel zijn de ondervraagde bedrijven per deelgebied verdeeld naar hoofd-, nevenberoeps- en hobbybedrijven. Tabel 7.: Verdeling ondervraagde bedrijven naar hoofdberoep Volwaardigheid Hoofdberoepsbedrijven Nevenberoepsbedrijven Hobbybedrijven Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal percent ,8% ,5% ,7% onderzocht % Het grootste deel van de ondervraagde bedrijven in de Krimpenerwaard is een hoofdberoepsbedrijf. De nevenberoepsbedrijven en de hobbybedrijven zijn gelijkmatig over het hele gebied verdeeld. Ook binnen de begrenzing zijn vooral hoofdberoepsbedrijven actief, namelijk 85,7%. In de gehele Krimpenerwaard werken op 32,3% van de agrarische hoofdberoepsbedrijven één of meerdere ondernemers buiten de deur. Gemiddeld werken deze ondernemers 28 uur per week elders. Er is geen noemenswaardig verschil in percentages en uren tussen ondernemers van agrarische bedrijven binnen de begrenzing en buiten de begrenzing. Ontwikkeling van het aantal bedrijven De grenzen van de Krimpenerwaard volgen ongeveer de gemeentegrenzen van de K5-gemeenten Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist. Alleen een klein deel van de gemeente Nederlek en een klein deel van de gemeente Vlist liggen buiten de grenzen van het plangebied. Uit meitellingsgegevens van deze gemeenten van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS-dataview), kan dus een redelijk nauwkeurig beeld worden verkregen van de trend in het aantal bedrijven in de Krimpenerwaard gedurende de afgelopen jaren. Tevens kan met behulp van het CBS een beeld worden verkregen van de ontwikkelingen in de agrarische sector in de provincie Zuid-Holland. Figuur 1 geeft een overzicht van de ontwikkeling van het aantal agrarische bedrijven in de K5-gemeenten en in geheel Zuid-Holland over de afgelopen 10 jaar. 11

12 Figuur 1.: Ontwikkeling aantal bedrijven Zuid-Holland en K5-gemeenten percentage Zuid-Holland K5-gemeenten bron: CBS jaar Uit de figuur blijkt dat het aantal bedrijven binnen de K5-gemeenten, waarin de Krimpenerwaard in z n geheel valt, de afgelopen jaren de trend in Zuid-Holland heeft gevolgd. Alleen de laatste jaren lijkt het aantal bedrijven in de K5-gemeenten wat meer te stabiliseren dan het aantal bedrijven in de gehele provincie. 2.3 Algemene bedrijfsgegevens Rechtsvorm bedrijven In tabel 8 wordt de rechtsvorm van de ondervraagde bedrijven weergegeven. De meest voorkomende rechtsvormen zijn eenmansbedrijf en maatschap. Dit is voor de agrarische sector een vrij normaal beeld. De BV als rechtsvorm is in 0,8% van de gevallen genoemd. Tabel 8.: Rechtsvorm ondervraagde bedrijven Rechtsvorm Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal percent. Eenmansbedrijf ,4% Maatschap ,7% Firma ,5% BV ,8% Overig ,6% onderzocht % Arbeidsbezetting In het algemeen wordt in de veehouderij weinig gebruik gemaakt van vreemde arbeid. In de Krimpenerwaard is dit beeld niet anders. Van de ondervraagde bedrijven hebben er 11 personeel vast en/of los in dienst: - 7 bedrijven hebben vast personeel in dienst; - 5 bedrijven maken gebruik van losse arbeid. De totale arbeidsbezetting aan vreemde arbeid excl. losse arbeid is op deze bedrijven globaal berekend op 221 uren per week, oftewel 18,4 uren per bedrijf per week. 12

13 Leeftijd en opvolging Op basis van de enquête zijn de bedrijfshoofden van de ondervraagde bedrijven onderverdeeld in leeftijdklassen van elk 10 jaar. In onderstaand figuur is deze verdeling weergegeven. Figuur 2.: Verdeling bedrijfshoofden naar leeftijdklassen percentages Bedrijfshoofden binnen de natuurbegrenzing Bedrijfshoofden buiten de natuurbegrenzing Bedrijfshoofden binnen de gehele Krimpenerwaard leeftijdklassen Het merendeel (ruim 85%) van de agrariërs bevindt zich in de leeftijdklassen Wanneer we kijken naar de situatie binnen en buiten de begrenzing, blijkt dat het percentage bedrijfshoofden in de leeftijdklasse jaar binnen de begrenzing een stuk hoger ligt dan buiten de begrenzing. In de leeftijdklasse jaar ligt het percentage bedrijfshoofden buiten de begrenzing hoger dan binnen de begrenzing. De gemiddelde leeftijd van de bedrijfshoofden in de hele Krimpenerwaard wordt geschat op ruim 54 jaar. Er is geen opmerkelijk verschil in gemiddelde leeftijd tussen de bedrijfshoofden binnen de verschillende deelgebieden en ook niet tussen de bedrijfshoofden binnen- en buiten de begrenzing. In de enquête is ook gevraagd naar de opvolgingssituatie. Hierbij moet bedacht worden dat over het algemeen overname pas relevant wordt bij bedrijven met bedrijfshoofden van 55 jaar of ouder. Met name van deze categorie ondernemers zonder opvolger is te verwachten dat binnen enkele jaren het bedrijf beëindigd zal worden. In deze enquête is deze grens bij 50 jaar gelegd, omdat er gebruik is gemaakt van leeftijdsklassen lopend van tiental tot tiental. Binnen de Krimpenerwaard hebben 65 bedrijfhoofden van 50 jaar en ouder uitspraken gedaan over opvolging. Op basis van de antwoorden van deze meerderheid van alle ondervraagde agrarische bedrijven in de Krimpenerwaard kan dus een representatieve uitspraak omtrent de bedrijfsopvolging worden gedaan. De bedrijfsopvolging is zowel per deelgebied als binnen- en buiten de begrenzing onderzocht. Tevens is aangegeven hoeveel grond in gebruik is bij de bedrijven zonder opvolger of waar de opvolging onbekend is. Deze grond komt, deels door bedrijfsbeëindiging, de komende jaren beschikbaar. Daarbij is er vanuit gegaan dat: - van de bedrijven zonder opvolger 100% van de grond beschikbaar komt; - van de categorie met opvolger onbekend 50% van de grond beschikbaar komt. Daarnaast moet bedacht worden dat eigenaren die in een deelgebied wonen, ook in andere deelgebieden grond kunnen hebben. Vergelijkbaar met tabel 4 zijn nu de hectares die vrijkomen met behulp van kadastrale gegevens en de kaarten waarop ondernemers zelf de ligging van hun gronden hebben aangegeven, in het juiste deelgebied ondergebracht. 13

14 Tabel 9 geeft de uitkomsten van het onderzoek per deelgebied weer. Tabel 9.: Opvolgingssituatie per deelgebied Bedrijfsopvolging jaar Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal percent. 5 jaar ,5% Overname > 5 jaar ,5% Geen opvolger ,0% Onbekend ,0% Onlangs bedrijf overgenomen Bezig met overname bedrijven 50 jaar % Grond in gebruik Grond die vrijkomt Binnen de Krimpenerwaard geeft 60% van de bedrijfshoofden van 50 jaar en ouder aan dat er geen opvolger is of dat opvolging nog onbekend is. Op basis van de opvolgingssituatie is berekend hoeveel grond er in de komende jaren in de Krimpenerwaard door bedrijfsbeëindiging vrijkomt. Daarbij is uitgegaan van het volgende: - van de categorie geen opvolger komt 100% van de grond vrij; - van de categorie opvolging onbekend komt 50% van de grond vrij. Op basis van bovenstaande is te verwachten dat er de komende jaren in de Krimpenerwaard iets meer dan 700 hectare grond vrijkomt. Dit is 15,6% van alle onderzochte grond. In de grondbalans in paragraaf 6.4. wordt dit getal verder uitgewerkt. In onderstaande tabel staat de opvolgingssituatie binnen- en buiten de begrenzing weergegeven. Tabel 10.: Opvolgingssituatie binnen- en buiten de begrenzing Bedrijfsopvolging > 50jaar Binnen Percentage Buiten Percentage begrenzing binnen begrenzing buiten Ja, 5 jaar 3 16,7% 9 19,1% Ja, > 5 jaar 5 27,8% 9 19,1% Nee 7 38,9% 19 40,4% Onbekend 3 16,7% 10 21,3% Onlangs bedrijf overgenomen Bezig met overname bedrijven 50 jaar Grond in gebruik Grond vrijkomend Er is geen groot verschil tussen de situatie binnen en de situatie buiten de natuurbegrenzing. Binnen de begrenzing geeft 56% van de bedrijfshoofden van 50 jaar en ouder aan dat er geen opvolger is of dat opvolging nog onbekend is. Buiten de begrenzing gaat dit om 62% van de bedrijfshoofden van 50 jaar en ouder. 14

15 2.4 Oppervlaktegegevens Oppervlakte en bedrijfsgrootte Het plangebied omvat in totaal ongeveer hectare, waarvan ha productieve landbouwgrond is. De ondervraagde bedrijven hebben in totaal hectare in eigendom, pacht of los gebruik. Dit is 50,3% van alle productieve landbouwgrond in de Krimpenerwaard. Vrijwel al deze gronden worden gebruikt als grasland of voor de teelt van voedergewassen (snijmaïs). In onderstaande tabel staat per deelgebied, naar bedrijfstak de gemiddelde bedrijfsgrootte weergegeven: Tabel 11.: Gemiddelde bedrijfsgrootte in hectare naar bedrijfstak Hoofdtak Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal Melkveehouderij ,2 Overige veehouderij ,6 Combi-bedrijf ,4 Overig ,8 Alle bedrijven ,6 Uit tabel 11 blijkt dat de gemiddelde bedrijfsgrootte van de agrarische bedrijven in de Krimpenerwaard 35,6 hectare is. Naast de gemiddelde grootte van de bedrijven is ook gekeken naar de spreiding van agrarische bedrijven van verschillende groottes. 88% van alle bedrijven is kleiner dan 60 hectare, 25% van alle bedrijven is kleiner dan 20 hectare, 41% is tussen de 20- en 40 hectare groot en 21% tussen de 40- en 60 hectare. Deze bedrijven zijn gelijkmatig over het hele gebied verdeeld. Slechts 4% van de bedrijven is groter dan 100 hectare. Gebruikssituatie grond In de onderstaande tabel is de gebruikssituatie van de grond in beeld gebracht. Tabel 12.: Gebruikssituatie van de grond binnen het plangebied Gebruikssituatie grond hectares percentage Eigendom ,5% Erfpacht 53 1,2% Reguliere pacht 350 7,7% Eenmalige pacht ,2% Grondgebruikersverklaring 240 5,3% Los gebruik of teeltpacht 54 1,2% Gebruik ZHL beperkingen 360 7,9% TOTAAL % De verhouding tussen eigendom en pacht is een normaal beeld voor de agrarische sector. Binnen de oppervlakte pachtgrond valt wel het grote aandeel eenmalige pacht en gebruik van het Zuid-Hollands Landschap op. 15

16 2.5 Veestapel, veedichtheid en melkquotum Veestapel en veedichtheid Van de ondervraagde bedrijven binnen de Krimpenerwaard zijn er: met rundvee, waarvan 88 met melkvee; - 67 met schapen ; - 16 met varkens; - 12 met (pension)paarden. De veehouderij in de Krimpenerwaard wordt vooral gekenmerkt door rundvee- en schapenhouderijen. Er is één grootschalige vleesvarkenshouderij, drie bedrijven met een groot aantal pensionpaarden, en één groot fokpaardenbedrijf met eveneens een groot aantal pensionpaarden. De totale veestapel van de ondervraagde bedrijven is evenals de veedichtheid, in onderstaande tabel weergegeven. Binnen de verschillende deelgebieden zijn er grote verschillen in grootvee-eenheden. Deelgebied 10 en 12 zijn intensieve gebieden. Extensieve gebieden zijn de deelgebieden 3, 5, 16 en 17. Tabel 13.: Veestapel en veedichtheid op de ondervraagde bedrijven Veestapel en veedichtheid Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal Melk-/kalfkoeien Jongvee Schapen Geiten Zoogkoeien Weidevee Mestvee Varkens Legkippen Fokpaarden Pensionpaarden g.v.e. * *g.v.e. = grootvee-eenheden Melkquotum De hoeveelheid melkquotum is uit bedrijfseconomisch oogpunt een zeer belangrijke factor. Daarom zijn in de enquête ook gegevens over het melkquotum gevraagd. Hieruit blijkt dat er 84 bedrijven met melkquotum zijn die als hoofdtak een melkveehouderij of een combi-bedrijf (melkvee - overige veehouderij) hebben. Twee bedrijven hebben melkquotum in bezit die als hoofdtak overig hebben. Dit betreft een loonbedrijf en een educatief / recreatief bedrijf. In totaal hebben deze 86 bedrijven een totaal gebruiksquotum, eigen + geleast, van 41,0 miljoen kg. Tabel 14.: Gegevens melkquota geënquêteerde bedrijven in kg. Aantal bedrijven met melkquotum Melkquotum totaal - waarvan eigendom Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal ,1 3381,6 962,5 1396,0 2788,0 5394,3 4568,8 4151,0 4071,1 4285,0 741,0 790,0 1395,6 646,0 4654,0 526, ,8 1234,1 3236,6 962,5 1396,0 2766,5 5354,3 4568,8 3985,0 4071,1 4245,0 731,0 755,0 1395,6 646,0 4629,0 526, ,3 16

17 Vervolg tabel 14 - waarvan lease Melkquotum per bedrijf Aankoop per bedrijf 5 jr Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams 25,0 145, ,5 40,0-166,0-40,0 10,0 35, ,0 - - aantal 314,8 422,7 320,8 465,3 464,7 674,7 380,7 461,2 452,3 714,2 370,5 395,0 465,2 646,0 517,1 526,8-476,9 25,0 36,3 43,3 40,0 15,0 76,0 49,6 60,6 64,5 158,3 10,0 35,0 140,0 190,0 53, ,7 507,5 Over 2006/2007 bedroeg het gemiddelde gebruiksquotum in Nederland circa kg en in Zuid-Holland kg per bedrijf (bron: Productschap Zuivel). De gemiddelde bedrijfsomvang van de ondervraagde bedrijven binnen de Krimpenerwaard ligt met bijna kg net iets boven de gemiddelde bedrijfsomvang in Zuid- Holland. In deelgebied 10 is het gemiddelde melkquotum aanzienlijk groter dan in de andere deelgebieden. In totaal is door de bedrijven de laatste 5 jaar 5,1 miljoen kg quotum bijgekocht. Dit is gemiddeld bijna kg. per bedrijf. Uit de gegevens wordt duidelijk dat, ondanks de natuurlijke beperkingen in de Krimpenerwaard, de melkveehouderij niet achterop is geraakt ten opzichte van de totale provincie Zuid-Holland, en dat gelet op het aankopen van melkquotum de ondernemerszin nog volop aanwezig is. In figuur 3 is de verdeling van agrarische bedrijven naar melkquotumklassen weergegeven. Figuur 3.: Verdeling bedrijven naar melkquotumklassen 50 percentages <200 ton ton ton ton 800 ton - 1 milj. > 1 milj. Agrarische bedrijven binnen de begrenzing Agrarische bedrijven buiten de begrenzing Agrarische bedrijven binnen de hele Krimpenerwaard quotumklasse 2.6 Groene diensten en verbreding Overzicht groene diensten en verbreding De afgelopen jaren hebben, landelijk gezien, veel agrarische bedrijven de inkomensbasis verbreed. Veelal wordt dit aangeduid met de termen groene diensten en verbreding. Hieronder kunnen diverse activiteiten vallen zoals agrarisch natuurbeheer, agrotoerisme, landbouw en zorg etc. In tabel 15 wordt een overzicht gegeven van de verschillende verbredingsactiviteiten van de ondervraagde agrarische bedrijven. In totaal hebben 94 (komt overeen met 78%) van de 121 op dit onderdeel ondervraagde bedrijven, tenminste één niet-agrarische activiteit. Sommige bedrijven hebben meerdere activiteiten binnen hun bedrijf. De aantallen en percentages in de tabel mogen om deze reden niet bij elkaar worden opgeteld. 17

18 Tabel 15.: Groene diensten en verbreding aantal percent. Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams Agr. natuurbeheer ,8% Part. natuurbeheer Verwerken producten ,4% Handel ,0% Verkoop producten ,4% Agro-toerisme ,8% Kinderopvang ,7% Landbouw en zorg Loonwerk voor derden ,9% Overige ,4% Uit de tabel blijkt dat agrarisch natuurbeheer veruit de belangrijkste (groene) dienst is op de onderzochte agrarische bedrijven. Andere niet-agrarische activiteiten zijn duidelijk een stuk minder populair. Particulier natuurbeheer en landbouw en zorg zijn geen enkele keer genoemd. Agrarisch natuurbeheer Het agrarisch natuurbeheer binnen de Krimpenerwaard wordt gecoördineerd door de Vereniging Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer Weidehof Krimpenerwaard. Natuur- en landschapscontracten zijn afgesloten voor de volgende pakketen: Tabel 16.: Afgesloten pakketten natuur- en landschapsbeheer Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal percent. Nestbescherming ,6 Maaidatum-contracten ,4 Natuurlijke handicaps ,1 Ruige Mest ,9 Bonte weiderand ,8 Bonte hooiweide ,1- Overige pakketten , % Op meer dan de helft van de landbouwgrond van de ondervraagde bedrijven ligt een contractvorm voor agrarisch natuurbeheer. Inpassing van met name weidevogelbeheer is voor de meeste bedrijven goed te doen. 18

19 2.7 De agribusiness Naast de agrarische bedrijven zelf bestaat de agrarische sector uit toeleverende, afzet- en dienstverlenende bedrijven (agribusiness). Het volgende schema geeft inzicht in het agribusinesscomplex: Figuur 4.: Overzicht agribusinesscomplex A G R I B U S I N E S S C O M P L E X TOELEVERING AGRARISCH BEDRIJF AFZET DIENSTVERLENING De volgende tabel geeft inzicht in enkele belangrijke activiteiten binnen de agribusiness. Tabel 17.: Overzicht activiteiten in de agribusiness Toelevering Afzet en verwerking Dienstverlening veevoeders kunstmest landbouwmechanisatie zaai- en pootgoed gewasbescherming zuivelindustrie veehandel slachterijen exporteurs groothandel accountants/banken veeartsen banken rundveeverbetering adviesbureaus Binnen de agribusiness heeft de afgelopen decennia een sterke schaalvergroting plaatsgevonden. Bedrijven zijn veelal (boven)regionaal of landelijk georganiseerd. Het totale agrocomplex - bestaande uit primaire productiebedrijven en bedrijven in dienstverlening, toelevering, verwerking en afzet - wordt geleidelijk aan steeds kleiner in de Krimpenerwaard. Desondanks is de omvang van de toelevering en dienstverlening in of nabij de Krimpenerwaard nog zodanig dat het gebied niet in een isolement is geraakt. 2.8 Perspectieven en bedrijfsontwikkeling Inschatting economisch perspectief Aan de ondernemers is gevraagd hoe zij zelf het economisch perspectief zien van hun bedrijf. In de volgende figuur wordt hiervan een beeld gegeven. Het gaat hier dus om de eigen persoonlijke inschatting van de ondernemers. 19

20 Figuur 5.: Oordeel toekomstperspectief 70 percentage Bedrijven binnen de natuurbegrenzing Bedrijven buiten de natuurbegrenzing Bedrijven binnen de gehele Krimpenerwaard 0 goed redelijk matig slecht oordeel toekomstperspectief Van alle onderzochte bedrijven schat 76% van de bedrijfshoofden het perspectief redelijk tot goed in. Aan de ondernemers is tevens gevraagd wat zij als grootste bedreiging zien voor de toekomst van het bedrijf. Op deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. De keuze bestond uit: markt- en prijsontwikkelingen, plannen voor natuur, mestbeleid en overig milieubeleid en overig. In totaal hebben 111 ondernemers deze vraag beantwoord: - 42% geeft aan dat ze de plannen voor natuur als grootste bedreiging ziet voor hun bedrijf. Dit aspect wordt door 82% van de ondernemers binnen de natuurbegrenzing genoemd. Dit is beduidend meer dan de 26% van de ondernemers buiten de natuurbegrenzing die de plannen voor natuur als bedreiging zien. - Iets meer dan één derde van alle ondernemers geeft aan dat markt- en prijsontwikkelingen de grootste bedreiging vormt voor hun bedrijf. Dit aspect wordt door ondernemers buiten de begrenzing meer aangekaart dan door ondernemers binnen de begrenzing; 46% tegenover 18%. - Het aspect mestbeleid en overig milieubeleid wordt tevens door ongeveer één derde van de ondernemers genoemd als grootste bedreiging. Buiten de begrenzing (44%) ligt dit percentage hoger dan binnen de begrenzing (9%). Naast de grootste bedreigingen voor de toekomst is de ondernemers ook naar de grootste kansen voor de toekomst gevraagd. Hierbij had men de keuze uit de aspecten groene dienstverlening (natuurbeheer), verbreding, schaalvergroting en overig. Op deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. Deze vraag is door 89 ondernemers beantwoord. Van hen ziet 64% schaalvergroting als grote kans voor de toekomst. Binnen de begrenzing ligt dit percentage (88%) hoger dan buiten de begrenzing (55%). 37% van de ondernemers ziet groene dienstverlening als grote kans voor de toekomst en 17% ziet iets in verbreding. Bedrijfsontwikkeling Een belangrijk onderdeel van dit onderzoek is de vraag hoe de ondernemers de ontwikkeling van hun eigen bedrijf zien. Waar ligt het toekomstperspectief en in welke richting moet het bedrijf zich daarvoor ontwikkelen? Bedrijfsontwikkeling betekent vooral het maken van strategische keuzes. Aan de ondernemers is daarom gevraagd aan te geven wat de ontwikkelingsrichtingen van hun bedrijf de komende 5 jaren zullen zijn. Daarbij is onderscheid gemaakt in consolidatie, ontwikkeling, afbouw en beëindiging. 20

21 Tabel 18.: Toekomstige ontwikkeling op de ondervraagde bedrijven per deelgebied Toekomstige ontwikkelingen aantal percent. Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams Consolidatie ,8% Ontwikkeling ,8% Afbouw ,2% Reeds beëindigd ,2% % Bijna 57% van de ondernemers heeft de ambitie om het bedrijf verder te ontwikkelen. Deze ontwikkeling kan betrekking hebben op: - Schaalvergroting. Een deel van de bedrijven richt zich sterk op verdergaande groei in de primaire voedselproductie en deze bedrijven zullen de komende jaren meedoen in het proces van schaalvergroting dat volop aan de gang is in de Nederlandse landbouw. - Dienstverlening en verbreding. Een ander deel van de bedrijven richt zich naast primaire voedselproductie ook op andere vormen van dienstverlening en verbreding, zoals natuur- en landschapsbeheer, recreatie en toerisme en landbouw en zorg. In tabel 19 is de toekomstige situatie op de bedrijven binnen en buiten de begrenzing weergegeven. Tabel 19.: Toekomstige ontwikkeling op de ondervraagde bedrijven binnen- en buiten de begrenzing Toekomstige ontwikkelingen Binnen begrenzing binnen zing buiten Percentage Buiten begren- Percentage Consolidatie 7 19,4% 24 27,3% Ontwikkeling 25 69,5% 46 52,3% Afbouw 4 11,1% 14 15,9% Reeds beëindigd - 0% 4 4,5% Opvallend is dat binnen de natuurbegrenzing het aandeel ondernemers dat het bedrijf verder wil ontwikkelen flink groter is dan buiten de begrenzing. Tabel 20 geeft globaal inzicht in de ontwikkelingsplannen van deze ondernemers. Sommige bedrijven hebben meerdere ontwikkelingsplannen binnen hun bedrijf. De aantallen en percentages mogen daarom niet bij elkaar worden opgeteld. 21

22 Tabel 20.: Ontwikkelingsplannen Ontwikkelingsplannen Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H Bg-Z Ams aantal percent. Grond huren ,3% Grond kopen ,2% Melkquotum kopen ,0% Investeren machinepark ,4% Investeren automatisering ,4% Investeren gebouwen ,7% Investeren neventak ,4% Agr. natuurbeheer (SAN) ,9% Partic. natuurbeheer (SN) ,0% Inkomen buiten het bedrijf ,5% Uit deze tabel blijkt dat het merendeel van de ondernemers de komende jaren in wil zetten op verdere schaalvergroting (in grond en melkquotum). Daarnaast wil ruim tweederde van de bedrijfshoofden investeren in gebouwen; hetzij in renovatie, hetzij in nieuwbouw. Ruim een kwart van de ondernemers wil het agrarisch natuurbeheer op het bedrijf uitbreiden. Voor natuurbeheer middels functieverandering (particulier natuurbeheer) is daarentegen weinig belangstelling. 22

23 3. De ruimtelijke structuur van de landbouw binnen de Krimpenerwaard 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de ruimtelijke structuur van de landbouw binnen de Krimpenerwaard. Naast een algemeen beeld van het totale gebied, zal ook de informatie per deelgebied worden weergegeven. Tevens zal er een beeld worden gegeven van de situatie van bedrijven binnen de begrenzing en buiten de begrenzing. In dit hoofdstuk staan de volgende onderwerpen centraal: - De verkavelingsituatie; - Grondprijsontwikkeling en grondmobiliteit; - Bedrijfsverplaatsing 3.2 De verkavelingssituatie Van de ondervraagde bedrijven is ook het aantal kavels in beeld gebracht. Onder een kavel wordt in dit verband verstaan: een aaneengesloten blok percelen, onderling bereikbaar en niet onderbroken door een hoofdwatergang of openbare weg. Tabel 21 geeft een verdeling van de ondervraagde bedrijven naar het aantal kavels. Tabel 21.: Indeling naar aantal kavels Aantal kavels per bedrijf Veer Beij Hstr Vli-W Nes Acht BenK Stol KGZ Bg-W Bg-O Scho Oudk Schu D-H aantal percent. 1 kavel (huiskavel) ,3% 2 kavels (1 veldkavel) ,6% 3 kavels (2 veldkavel) ,8% 4 kavels (3 veldkavel) ,7% 5 kavels (4 veldkavel) ,3% 6 kavels (5 veldkavel) ,3% 7 kavels ,0% 8 kavels ,8% 9 kavels ,3% 10 kavels of meer ,9% ondervraagde bedrijven % Gem. aantal kavels per bedrijf 3,4 4,6 2,7 3 4,4 4,5 3,1 3,8 4,4 4,4 6,8 3,5 5,4 4 6,7 4,3 De Krimpenerwaard wordt gekenmerkt door sloten en lange, smalle kavels. Hierdoor is de uitgangsituatie van de verkaveling niet ideaal. Uit de tabel wordt duidelijk dat de verkavelingssituatie in de Krimpenerwaard te wensen over laat. Gemiddeld hebben de 116 ondervraagde bedrijven meer dan 4 kavels, dit is relatief hoog. Wel is er sprake van een sterke variatie tussen de bedrijven en de deelgebieden. Bereikbaarheid van en afstanden tot veldkavels Het merendeel van de bedrijven heeft kavels op afstand van de bedrijfsgebouwen liggen. Van 25% van de in dit geval 113 ondervraagde bedrijven geeft de ondernemer aan niet tevreden te zijn over de route naar de veldkavel(s). Bij het aangeven van de oorzaak van ontevredenheid over de bereikbaarheid van de veldkavels bestond in de enquête de keuze uit de volgende aspecten; drempels, wegversmalling, smalle weg, alleen bereikbaar met ontheffing van de gemeente en brug, stoplichten. Deze aspecten werden allen enkele keren genoemd. Een groot aantal agrariërs voegde echter zelf een reden aan het lijstje toe. Hieruit zijn de afstand van de kavels en het moeten oversteken van een provinciale weg, nadrukkelijk als knelpunten naar voren gekomen. 23