LAND- EN TUINBOUW OP TEXEL. Resultaat van een agrarisch structuuronderzoek op Texel

Transcriptie

1 LAND- EN TUINBOUW OP TEXEL Resultaat van een agrarisch structuuronderzoek op Texel oktober 2007

2

3 COLOFON Opdrachtgevers Financiering Projectaannemer Provincie Noord-Holland LTO Noord Natuurmonumenten Provincie Noord Holland Stivas Noord-Holland Uitvoering Stivas Noord-Holland mw. M.M. van Peperstraten LTO-Noord Projecten dhr. J. Buijs mw. S. Koenders dhr. G Noordhoff Rapportage Stivas Noord-Holland mw. M.M. van Peperstraten mw. M.E. van Dalen LTO-Noord Projecten dhr. J. Buijs Begeleidingscommissie Stivas Noord-Holland dhr. H.J.W. van den Berg Stichting Agrarisch Texel dhr. F. Breman ILG Gebiedscommissie Texel mw. C. Heijne LTO Noord, afdeling Texel dhr. J. Hin Gemeente Texel dhr. N. Kikkert Dienst Landelijk Gebied dhr. T. van der Spelt Kadaster dhr. M. Sterenberg 3

4 4

5 INHOUD Voorwoord 7 1 Inleiding 9 2 De agrarische sector op Texel Inleiding Aantal bedrijven en afname van bedrijven Algemene bedrijfsgegevens Oppervlaktegegevens en grondgebruik Veestapel, veedichtheid en melkquotum Groene diensten en verbreding De agribusiness Perspectieven en bedrijfsontwikkeling 24 3 De ruimtelijk landbouwstructuur op Texel Inleiding De verkavelingsituatie De ligging van de bedrijfsgebouwen Waterkwantiteit en kwaliteit Grondprijsontwikkeling en grondmobiliteit Bedrijfsverplaatsing 31 4 Externe relevante factoren Inleiding EU Markt- en prijsbeleid Mest en mineralen Natuur en landschap Ruimtelijk beleid Water Gewasbescherming Milieuvergunningen 40 5 Visie op de agrarische sector op Texel Inleiding Inkomensontwikkeling agrarische sector algemeen Bedrijfsontwikkeling agrarische sector algemeen Analyse agrarische sector op Texel 43 6 Aanbevelingen 49 Bijlagen I Kaart indeling deelgebieden 50 II Kaart hoofdtak bedrijven 51 III Kaart aantal kavels 52 IV Enquête 53 5

6 6

7 VOORWOORD Heeft land en tuinbouw op Texel nog toekomst of gaat de natuur op het eiland voor alles? De ontwikkelingen rondom de polder Waal en Burg in 2006 leidden tot stevige discussies over de ontwikkelingskansen en mogelijkheden van de land- en tuinbouw op Texel. De provincie Noord-Holland betrokken bij de ontwikkelingen rondom Waal en Burg heeft daarop in overleg met belangenbehartiger LTO Noord en natuurbeschermingsorganisatie Natuurmonumenten besloten een onderzoek te laten doen naar de agrarische structuur op het eiland. Voor de uitvoering van dit agrarisch structuuronderzoek is door de provincie Noord- Holland via de ILG Gebiedscommissie Texel opdracht gegeven aan Stivas Noord-Holland. In de eerste helft van 2007 is dit onderzoek uitgevoerd en het resultaat daarvan is in dit rapport in beeld gebracht. Het rapport geeft een actueel beeld van de agrarische sector en hoe de Texelse ondernemers in de sector denken over de toekomst van hun bedrijven. Ook wordt duidelijk dat er meerdere mogelijkheden liggen voor verbetering van de verkavelingstructuur en bovendien blijkt dat er veel belangstelling is onder de agrarische ondernemers om hierbij betrokken te worden. De sector is daarmee ook zelf aan zet. Het onderzoek is begeleid door een begeleidingscommissie en ik dank de leden van deze commissie voor hun inzet en betrokkenheid. Gebiedskennis, in dit geval kennis van het eiland, is onontbeerlijk in een onderzoek als deze. Stivas Noord-Holland spreekt de wens uit dat het rapport gebruikt zal worden om de agrarische ondernemers op Texel kansen te bieden verder te gaan met de ontwikkeling van hun bedrijven. En tevens hoopt Stivas Noord-Holland dat de ondernemers geboden kansen gaan benutten. Alkmaar, september 2007 ing. H.J.W. van den Berg directeur Stivas Noord-Holland / voorzitter begeleidingscommissie 7

8 8

9 1. INLEIDING Aanleiding voor het onderzoek Dit rapport beschrijft de resultaten van een agrarisch structuuronderzoek op Texel dat is uitgevoerd in het voorjaar van Aanleiding om dit jaar onderzoek te doen naar de agrarische structuur is de voorgenomen (her)begrenzing van natuurgebieden. Hiervoor worden door de gebiedscommissie Texel voorstellen ontwikkeld. Daarbij is sprake van indikking van ruime jas gebieden tot concrete begrenzing op perceelsniveau. Duidelijkheid over de begrenzing voorkomt bij grondaankoop ten behoeve van natuur een versnippering voor zowel landbouwals natuurgebieden. In de polder Waal en Burg wordt daarbij gedacht aan begrenzing van het gehele gebied. Dit heeft vergaande consequenties voor de aanwezige bedrijven in deze polder. Zo zullen bedrijven uitgeplaatst moeten worden naar locaties elders op Texel. Vanuit de intentieverklaring voor polder Waal en Burg is aan een samenwerkingsverband van Stivas, Dienst Landelijk Gebied (DLG) en het kadaster gevraagd onderzoek te doen naar de agrarische structuur op geheel Texel. Doel van het onderzoek Het agrarisch structuuronderzoek had op basis van bovenstaande een tweeledig doel: a. Inzicht verschaffen in de agrarische structuur en bedrijfsontwikkeling op gehéél Texel, het aangeven van knelpunten en het doen van concrete aanbevelingen voor de inzet van structuurverbeteringinstrumenten van de Stivas b. Inzicht verschaffen in de mogelijkheden om bedrijven uit Waal en Burg op Texel te hervestigen. Op basis van het onderzoek dienen de meest kansrijke locaties naar voren te komen. Dit inzicht is noodzakelijk alvorens het traject van feitelijke bedrijfsverplaatsing kan worden ingezet. Deze rapportage heeft uitsluitend betrekking op het eerste onderdeel! De doelgroep voor dit onderzoek bestond uit de eigenaren en gebruikers van agrarische gronden op Texel. Op basis van een eigenarenlijst van het Kadaster zijn 293 grondeigenaren benaderd. Voor een deel waren dit eigenaren-gebruikers en voor een deel eigenaren-verpachters. Deelname aan het onderzoek De onderzoekers hebben informatie van de grondeigenaren/gebruikers verkregen middels: Zitdagen In totaal zijn 6 zitdagen georganiseerd in Den Burg, Den Hoorn en Oosterend. Bedrijfsbezoeken Een groot deel van de agrarische bedrijven zijn door de onderzoekers bezocht. Telefonische consulten Met name de eigenaren die gevestigd/woonachtig zijn buiten Texel zijn telefonisch benaderd. In totaal hebben 240 grondeigenaren meegewerkt aan het onderzoek, wat overeenkomt met een deelnamepercentage van bijna 82 %. De volgende tabel geeft een overzicht van de deelname aan het onderzoek. 9

10 Tabel 1. Deelname aan agrarisch structuuronderzoek Categorie Aantal grondeigenaren Percentage grondeigenaren Bedrijfsbezoeken/zitdagen ,1 % Telefonisch consult 61 20,8 % Weigeraars 53 18,1 % Totaal grondeigenaren % Middels het onderzoek is bijna hectare cultuurgrond in beeld gebracht. Dit is bijna 88 % van alle cultuurgrond op Texel. Op basis van bovenstaande resultaten kan gesteld worden dat het onderzoek een representatief beeld geeft van de agrarische situatie op Texel. Informatie uit het onderzoek Het onderzoek leverde informatie op over: a. Grondeigenaren en grondgebruikers per perceel. Deze informatie is digitaal op kaarten vastgelegd in GIS (Geografisch Informatie Systeem). b. Bedrijfsopzet, bedrijfsstructuur en bedrijfsontwikkeling. Op basis van een onder de grondgebruikers (agrarische ondernemers) uitgevoerde enquête is deze informatie verzameld. Daarnaast is ook uit andere bronnen informatie verzameld over de agrarische structuur op Texel. De enquête was opgebouwd uit de volgende onderdelen: algemene informatie over de agrarische bedrijven; bedrijfsgegevens van de veehouderij; bedrijfsgegevens van de akker- en tuinbouw; gegevens over de fysieke structuur (verkaveling, ontsluiting, ontwatering); informatie over toekomstperspectief en toekomstplannen. Uitvoering van het onderzoek De overallprojectleider voor het totale herstructureringstraject op Texel is de directeur van Stivas Noord-Holland. De onderzoeksopdracht is uitgevoerd door Stivas Noord-Holland en LTO-Noord Projecten. De heer J. Buijs van LTO-Noord Projecten was de projectleider voor het onderzoek. De interviews met grondeigenaren zijn gedaan door: dhr. J. Buijs - LTO Noord Projecten mw. S. Koenders - LTO Noord Projecten dhr. G. Noordhoff - LTO Noord Projecten mw. M.M. van Peperstraten - Stivas Noord-Holland De opzet en resultaten van het onderzoek zijn besproken in een begeleidingcommissie. Deze bestond uit: dhr. H.J.W. van den Berg - Stivas Noord-Holland dhr. F. Breman - Stichting Agrarisch Texel mw. E. Fischer - Stivas Noord-Holland mw. C. Heijne - ILG Gebiedscommissie Texel dhr. J. Hin - LTO Noord Texel dhr. N. Kikkert - Gemeente Texel dhr. T. van der Spelt - Dienst Landelijk Gebied dhr. M. Sterenberg - Kadaster De begeleidingscommissie is driemaal bijeengeweest. 10

11 Leeswijzer rapport In dit rapport zijn de gegevens verwerkt van de 134 agrarische bedrijven die aan het onderzoek hebben meegewerkt. Het rapport is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 wordt een beeld geschetst van de land- en tuinbouw op Texel op basis van vooral de resultaten van de enquêtes; In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op enkele externe factoren die van invloed zijn op de landen tuinbouw; Hoofdstuk 4 geeft een visie op de agrarische sector op Texel. Naast een algemeen beeld van ontwikkelingen in land- en tuinbouw wordt een analyse gegeven van de agrarische sector op Texel. In hoofdstuk 5 tenslotte worden de conclusies van het onderzoek beschreven en worden concrete aanbevelingen gedaan. Kaart onderzochte grond Onderstaand kaartbeeld geeft aan welke grond middels het onderzoek in beeld is gebracht. Kaart 1. Onderzochte percelen 11

12 12

13 2. DE AGRARISCHE SECTOR OP TEXEL 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een indruk gegeven van de agrarische sector op Texel. Naast de gegevens van alle onderzochte bedrijven is ook een opsplitsing gemaakt in deelgebieden: 1. Zuidwest Texel 2. Midden Texel 3. De Polders (Eijerland, Het Noorden, Prins Hendrik) Zie ook de kaart in bijlage I. Achtereenvolgens komen de volgende zaken aan de orde: Het aantal bedrijven en de afname van bedrijven; Algemene bedrijfsgegevens; Oppervlaktegegevens en grondgebruik; Veestapel, veedichtheid en melkquotum; Groene diensten en verbreding; De agribusiness; Perspectief en bedrijfsontwikkeling. De beschrijving van de landbouw in dit hoofdstuk is gebaseerd op de gegevens van bedrijven die zijn geïnterviewd en van gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Dienst Landelijk Gebied en de Vereniging Agrarisch Natuur- en landschapsbeheer de Lieuw. Gegevens van particuliere grondeigenaren zijn in de beschrijving niet meegenomen. 2.2 Aantal bedrijven en afname van bedrijven Aantal bedrijven In totaal zijn de gegevens van 136 onderzochte hoofd- en nevenberoepsbedrijven in deze beschrijving meegenomen. In tabel 2 is voor de verschillende deelgebieden een verdeling weergegeven van de bedrijven naar hoofdtak (zie ook bijlage II). Tabel 2. Verdeling onderzochte bedrijven naar hoofdtak Hoofdtak Zuidwest aantal Midden aantal Polders aantal Texel totaal aantal Texel totaal percentage Melkveehouderij ,3 % Overige veehouderij ,4 % Akkerbouw ,3 % Bollenteelt ,3 % Overige tuinbouw vollegronds ,2 % Overig ,5 % Totaal onderzochte bedrijven % Bron: enquête Uit de tabel blijkt dat de verschillende agrarische productietakken goed vertegenwoordigd zijn op Texel. Met uitzondering van glastuinbouw vinden we op Texel alle productietakken terug. Ruim de helft van het aantal onderzochte bedrijven (54 %) wordt gevormd door veehouderijbedrijven. Grootschalige intensieve veehouderij (mestvarkens) is beperkt tot één bedrijf. Uit het onderzoek blijkt verder een sterke wisselwerking in grondgebruik tussen de verschillende productietakken. 13

14 In deelgebied Midden is de veehouderij overheersend. Het aandeel veehouderij is hier met tweederde groter dan in de andere deelgebieden. Met name rond Oosterend is sprake van een sterke concentratie van melkveebedrijven. In deelgebied Polders overheerst de plantaardige sector, met name akkerbouw, als hoofdtak. Verdeling aantal bedrijven naar hoofd- en nevenberoep Voor de bepaling van de mate van volwaardigheid van agrarische bedrijven worden doorgaans twee criteria beoordeeld, namelijk: De inkomensvorming; De arbeidsbehoefte. Er is sprake van een agrarisch hoofdberoepsbedrijf als minimaal de helft van het inkomen uit de agrarische productiefunctie afkomstig is én/of minimaal de helft van de arbeidsinzet van de ondernemer besteedt wordt aan het agrarisch bedrijf (bron: Landbouw Economisch Instituut). Er is sprake van hobbymatige bedrijfsopzet als de agrarische activiteit niet of marginaal bijdraagt aan de inkomensvorming. In de volgende tabel worden de onderzochte bedrijven verdeeld in hoofd- en nevenberoepsen hobbybedrijven. Tabel 3. Verdeling naar hoofdberoeps-, nevenberoeps- en hobbybedrijven Volwaardigheid Zuidwest aantal Midden aantal Polders aantal Texel totaal aantal Texel totaal percentage Hoofdberoepsbedrijven ,5 % Nevenberoepsbedrijven ,8 % Hobbybedrijven ,7 % Totaal onderzochte bedrijven % Bron: enquête Verreweg het grootste deel van de onderzochte bedrijven heeft het hoofdberoep in de agrarische sector. Het aandeel hoofdberoepsbedrijven is op Texel hoger dan in de rest van Noord- Holland of in Nederland. Binnen de veehouderijsector is in Nederland in zijn algemeenheid de laatste jaren sprake van een sterke stijging van het aantal deeltijdbedrijven. Op Texel is het aandeel deeltijdbedrijven in vergelijking met andere regio s opvallend laag. Daarbij zijn er geen grote verschillen geconstateerd tussen de onderscheiden deelgebieden. Van alle onderzochte bedrijven is op 47 bedrijven (35 %) één van de ondernemers geheel of gedeeltelijk buiten het bedrijf werkzaam. Gemiddeld betrof dit op deze bedrijven 17,5 uren per week. Ontwikkeling van het aantal bedrijven Uit meitellingsgegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS-dataview) kan een beeld worden verkregen van de ontwikkeling van het aantal bedrijven op Texel in de afgelopen jaren. Figuur 1 geeft een overzicht van de ontwikkeling van het aantal agrarische bedrijven op Texel en in geheel Noord-Holland over de afgelopen 10 jaar. De ontwikkeling is daarbij in percentage weergegeven waarbij het aantal bedrijven in 1996 op 100 % is gesteld. 14

15 Figuur 1. Ontwikkeling aantal bedrijven Texel en Noord-Holland Texel Noord-Holland percentage jaar Uit de tabel blijkt een belangrijk verschil in ontwikkeling. Op Texel is in de periode het aantal bedrijven met 20 % afgenomen terwijl de afname in dezelfde periode voor geheel Noord-Holland bijna 30 % bedraagt. Dit wordt deels veroorzaakt door de relatieve grote claims voor woningbouw, bedrijventerreinen, infrastructuur, recreatieterreinen e.d. op landbouwgrond in vooral het zuidelijk deel van Noord-Holland. In vergelijking hiermee is Texel nog steeds een overwegend agrarische regio. Ook de afwezigheid van voldoende alternatieve arbeid op Texel kan te maken hebben met deze ontwikkeling. 2.3 Algemene bedrijfsgegevens Rechtsvorm bedrijven De volgende tabel geeft inzicht in de rechtsvorm van de onderzochte bedrijven. Eenmansbedrijf, maatschap en firma zijn de meest voorkomende rechtsvormen. Dit is voor de agrarische sector een vrij normaal beeld. Overige rechtsvormen, zoals een BV, zijn in de primaire agrarische sector toch nog steeds een uitzondering. Tabel 4. Rechtsvorm onderzochte bedrijven Rechtsvorm Zuidwest aantal Midden aantal Polders aantal Texel totaal aantal Texel totaal percentage Eenmansbedrijf ,0 % Maatschap ,3 % Firma ,1 % BV ,7 % Overig ,9 % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête 15

16 Arbeidsbezetting Van de onderzochte bedrijven hebben 30 bedrijven personeel vast en/of los in dienst: 12 bedrijven hebben vast personeel in dienst 18 bedrijven maken gebruik van los seizoensarbeid. Met name op de bloembollenbedrijven is sprake van inzet van seizoensarbeid. De totale arbeidsbezetting excl. losse arbeid is globaal berekend op 220 volwaardige arbeidskrachten (vak) oftewel 1,62 vak per bedrijf. Leeftijd en opvolging De gemiddelde leeftijd van de bedrijfshoofden is voor Texel berekend op 50,1 jaar. Tussen de deelgebieden zijn verschillen in gemiddelde leeftijd waar te nemen: Deelgebied Zuidwest: 53,2 jaar Deelgebied Midden: 48,4 jaar Deelgebied Polders: 48,3 jaar. De spreiding in leeftijd is echter groot. De volgende figuur geeft de verdeling weer in leeftijdsklassen van de bedrijfshoofden. Figuur 2. Procentuele verdeling in leeftijdsklassen Zuidwest Midden Polders Texel totaal percentage < >60 Zuidwest Midden 20,8 37,7 26,4 15,1 Polders 21,2 36,4 27,3 15,1 Texel totaal 16,9 31,6 31,6 19,9 leeftijdsklasse (jaar) In de enquête is ook gevraagd naar de opvolgingssituatie. Voor de onderzochte bedrijven levert dit de volgende momentopname op. Daarbij moet bedacht worden dat in het algemeen overname pas relevant is bij bedrijven met bedrijfshoofden van 55 jaar of ouder. Met name van deze categorie ondernemers zonder opvolger is te verwachten dat binnen enkele jaren het bedrijf beëindigd zal worden. De volgende tabel geeft inzicht in de opvolgingssituatie van de bedrijven met een bedrijfshoofd van 55 jaar en ouder. Tevens is in paragraaf 5.4 aangegeven hoeveel grond in gebruik is bij de bedrijven zonder opvolger of waar de opvolging onbekend is. In principe zou deze grond, door bedrijfsbeëindiging, op termijn beschikbaar komen voor andere bedrijven. 16

17 Tabel 5. Opvolgingssituatie Opvolging bedrijfshoofden > 55 jaar Zuidwest aantal Midden aantal Polders aantal Texel totaal aantal Texel totaal percentage Overname binnen 5 jaar ,0 % Overname meer dan 5 jaar ,0 % Geen opvolger ,8 % Opvolger onbekend ,6 % Bedrijf pas overgenomen ,3 % Bezig met overname ,3 % Totaal bedrijven > 55 jr % Hectares in gebruik bij bedrijven zonder opvolger of onbekend bron: enquête Van de bedrijfshoofden van 55 jaar en ouder geeft driekwart van de bedrijven aan dat er geen opvolger is of dat opvolging nog onbekend is. Deze bedrijven hebben 860 hectare in gebruik. 2.4 Oppervlaktegegevens en grondgebruik Oppervlakte en bedrijfsgrootte Texel omvat totaal circa hectare cultuurgrond. De onderzochte bedrijven hebben in totaal hectare in eigendom, pacht of los gebruik, oftewel bijna 83 % van alle cultuurgrond op Texel. Van deze oppervlakte wordt echter 460 hectare verhuurd, zodat de totale oppervlakte die de onderzochte bedrijven daadwerkelijk zelf in gebruik hebben hectare bedraagt. De spreiding in bedrijfsgrootte van de onderzochte bedrijven is fors, zoals blijkt uit de volgende tabel. Daarbij is onderscheid gemaakt in gemiddelde bedrijfsgrootte per hoofdtak en per deelgebied. Met name tussen de deelgebieden blijkt een groot verschil in bedrijfsgrootte; de forse bedrijfsgrootte in deelgebied Polders valt daarbij op. Tabel 6. Gemiddelde bedrijfsgrootte naar bedrijfstak Hoofdtak Zuidwest Midden Polders Texel totaal hectares hectares hectares hectares Melkveehouderij 34,5 51,8 77,0 51,6 Overige veehouderij 28,7 46,5 49,1 40,9 Akkerbouw 61,4 65,2 142,4 86,4 Bollenteelt 17,3 14,1 34,5 23,0 Overige tuinbouw vollegronds 13,3 6,0 10,3 9,9 Overig 11,9 26,5 29,6 16,9 Alle bedrijven 31,4 47,7 80,7 49,7 bron: enquête 17

18 De volgende figuur geeft de verdeling aan tussen de verschillende bedrijfsgrootteklassen. Figuur 3. Procentuele verdeling in bedrijfsgrootteklasse Zuidwest Midden Polders Texel totaal percentage < >100 bedrijfsgrootteklasse (ha) Uit de grafiek blijkt dat met name in deelgebied Zuidwest het aandeel kleine bedrijven flink hoger is dan in de andere deelgebieden. In deelgebied Polders liggen relatief veel grote bedrijven met meer dan 100 hectare. Gebruikssituatie grond In de volgende tabel is voor de onderzochte bedrijven de gebruikssituatie van de grond in beeld gebracht. Tabel 7. Gebruikssituatie van de grond binnen het plangebied Gebruikssituatie grond Zuidwest Midden Polders Texel totaal Texel totaal hectares hectares hectares hectares percentage Eigendom ,2 % Erfpacht ,9 % Reguliere pacht ,1 % Eenmalige pacht* ,7 % Natuurpacht ,4 % Grondgebruikersverklaring ,8 % Los gebruik of teeltpacht ,9 % Totaal onderzochte bedrijven % Totaal verhuur/verpacht Netto-gebruiksoppervlakte Eenmalige pacht is een pachtvorm die is geïntroduceerd in de pachtwet van Deze pachtvorm geldt alleen voor los land en voor een periode maximaal 12 jaar. Voor deze pachtvorm geldt geen prijstoets en ook het voorkeursrecht en het continuatierecht zijn niet van toepassing. 18

19 Uit de tabel blijkt dat ongeveer 57 % van de oppervlakte in eigendom is. Dit ligt iets onder het gemiddelde van de gehele provincie Noord-Holland. Dit wordt met name veroorzaakt door relatief veel verpachtende organisaties op Texel (diverse stichtingen, kerkelijke instellingen en natuurbeschermingsorganisaties). Deelgebied Zuidwest valt op door een hoger aandeel eigendom (68%) in vergelijking met de andere deelgebieden. Op Texel is sprake van een grote flexibiliteit in grondgebruik. Jaarlijks rouleert een aanzienlijke oppervlakte ten behoeve van bollenteelt maar vooral de pootaardappelteelt. Daarbij is sprake van een sterke symbiose tussen veehouderij enerzijds en akkerbouw en bollenteel anderzijds. In totaal gaat het voor de onderzochte bedrijven om jaarlijks ca. 460 roulerende hectares. Deze gebruikssituatie is kenmerkend voor Texel. Grondgebruik De volgende tabel geeft inzicht in de verdeling naar grondgebruik voor geheel Texel en van de onderzochte bedrijven. Tabel 8. Grondgebruik geheel Texel en onderzochte bedrijven Geheel Texel (CBS) Onderzochte bedrijven Grondgebruik Oppervlakte Percentage Oppervlakte Percentage Grasland + voedergewassen ,5 % ,5 % Akkerbouw + vollegrondsgroente ,6 % ,4 % Bloembollengewassen 336 4,0 % 208 3,1 % Totaal cultuurgrond % % bron: enquête Uit de tabel blijkt dat de verdeling naar grondgebruik op de onderzochte bedrijven nagenoeg overeen komt met die op geheel Texel. Dit betekend dat het onderzoek een representatief beeld geeft van het grondgebruik op Texel. De volgende grafiek geeft inzicht in de procentuele verdeling van de bloembollenteelt op de onderzochte bedrijven naar de verschillende bolgewassen. Figuur 4. Procentuele verdeling bloembollengewassen Zuidwest Midden Polders Texel totaal percentage tulp lelie krokus hyacint iris narcis overig bloembolgewas 19

20 Op Texel is de narcis nog altijd het belangrijkste bolgewas, gevolgd door de tulp. Er blijkt echter wel een verschil tussen de deelgebieden. In de deelgebieden Zuidwest en Polders is de narcis het belangrijkste bolgewas, maar in deelgebied Midden is dit de lelie. Uit CBS-cijfers blijkt dat de laatste jaren sprake is van een lichte afname van het bollenareaal op Texel met circa 4% per jaar. De volgende grafiek geeft inzicht in de procentuele verdeling van de akkerbouwgewassen verdeling. Figuur 5. Procentuele verdeling akkerbouwgewassen Zuidwest Midden Polders Texel totaal percentage graan aardappel suikerbiet uien graszaad overige akkerbouwgewas Op Texel is de pootaardappelteelt, vanwege de beperkte ziektedruk, van groot belang. De teelt van aardappelen is daarbij gelijkelijk over de deelgebieden verdeeld. De pootaardappelteelt vindt plaats in sterke wisselwerking met veehouderijbedrijven i.v.m. de beschikbaarheid van verse aardappelgrond. Verder is op Texel de graszaadteelt, vooral in deelgebied Midden, van relatief groot belang. 2.5 Veestapel, veedichtheid en melkquotum Veestapel en veedichtheid Van de onderzochte bedrijven op Texel zijn er: 58 bedrijven met rundvee, waarvan 36 met melkvee; 50 bedrijven met schapen; 28 bedrijven met (pension)paarden; De totale veestapel van de onderzochte bedrijven in beide categorieën is, evenals de veedichtheid, in onderstaande tabel aangegeven. De veehouderij op Texel wordt vooral gekenmerkt door rundvee- en schapenhouderij. De overige diersoorten komen slechts in beperkte mate voor. Er is één bedrijf met grootschalige mestvarkenshouderij. De rundvee- en schapenstapel zijn de afgelopen jaren gestaag afgenomen, en daarmee ook de intensiteit van het grondgebruik. 20

21 Paardenhouderij neemt de laatste jaren sterk toe, met name gericht op de recreatie en toerisme. Tabel 9. Veestapel en veedichtheid op de onderzochte bedrijven Veestapel en veedichtheid Zuidwest aantal Midden aantal Polders aantal Texel totaal aantal melk- en kalfkoeien jongvee schapen geiten zoogkoeien weidevee mestvee varkens fokpaarden pensionpaarden totaal g.v.e.* g.v.e. per ha gras + voedergew. 1,33 1,63 1,87 1,64 bron: enquête * g.v.e. = grootvee-eenheden Melkquotum De hoeveelheid melkquotum is uit bedrijfseconomisch oogpunt een zeer belangrijke factor. Daarom zijn in de enquête ook gegevens over melkquotum gevraagd. Hieruit blijkt dat de 35 geënquêteerde melkveebedrijven een totaal gebruiksquotum, eigen + geleast, hebben van totaal 17,3 kg miljoen. Het totale melkquotum op Texel bedroeg in 2006 ca. 23,6 miljoen kg. (Productschap Zuivel). Tabel 10. Gegevens melkquotum geënquêteerde bedrijven Melkveehouderij Zuidwest Midden Polders Texel totaal Aantal melkveebedrijven Melkkoeien per bedrijf Melkquotum totaal (kg) waarvan eigendom (kg) waarvan lease (kg) Melkquotum per bedrijf (kg) Aankoop/bedrijf laatste 5 jr. (kg) bron: enquête De gemiddelde bedrijfsomvang ligt met bijna kg melk rond het gemiddelde in geheel Nederland en in de provincie Noord-Holland. In 2004 bedroeg het gemiddelde gebruiksquotum in Nederland circa kg en in Noord-Holland circa kg per bedrijf (bron: Productschap voor de Zuivel). De gemiddelde bedrijfsomvang in deelgebied Polders is aanzienlijk groter dan in de andere deelgebieden. In totaal is door de melkveebedrijven de laatste 5 jaar bijna 2,5 miljoen kg quotum bijgekocht, oftewel gemiddeld per bedrijf. Onderstaande figuur geeft nader inzicht in de verdeling van de bedrijven over de verschillende quotumklassen. Hieruit blijkt een grote spreiding per bedrijf. Bijna 40 % van de melkveebedrijven op Texel heeft minder dan kg melk. 21

22 Met name voor deze categorie bedrijven is het perspectief voor primaire productie, mede gelet op markt- en prijsontwikkelingen in de zuivel, uiterst onzeker. In hoofdstuk 5 zal hier nader op in worden gegaan. Figuur 6. Procentuele verdeling in quotumklassen Zuidwest Midden Polders Texel totaal percentage <2 ton 2-4 ton 4-6 ton 6-8 ton 8-10 ton >1 milj. kg quotumklasse 2.6 Groene diensten en verbreding Overzicht groene diensten en verbreding De afgelopen jaren hebben, landelijk gezien, veel agrarische bedrijven de inkomensbasis verbreed. Veelal wordt dit aangeduid met de termen groene diensten en verbreding. Hieronder kunnen diverse activiteiten vallen zoals agrarisch natuurbeheer, reservaatbeheer, agrotoerisme, zorglandbouw e.d. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende verbredingsactiviteiten van de onderzochte agrarische bedrijven. Sommige bedrijven hebben meerdere activiteiten binnen hun bedrijf. De aantallen en percentages mogen daarom dan ook niet bij elkaar worden opgeteld. Tabel 11. Groene diensten en verbreding Zuidwest Midden Polders Texel totaal Texel totaal bedrijven bedrijven bedrijven bedrijven percentage Agr. natuur- en landschapsbeheer ,7 % Particulier natuurbeheer ,0 % Recreatie en toerisme ,6 % Landbouw en zorg ,7 % Openstelling / rondleidingen ,7 % Verwerking product./ huisverkoop ,2 % Verhuur vergaderruimte ,7 % Loonwerk voor derden ,9 % Overige ,2 % bron: enquête 22

23 Uit de tabel wordt duidelijk dat agrarisch natuurbeheer veruit de belangrijkste (groene) dienstverlening is op de onderzochte agrarische bedrijven. Daarnaast is voor bijna 40 % van de bedrijven ook recreatie en toerisme een belangrijke activiteit. Met name betreft het hier een boerencamping. Het starten met of uitbreiden van verblijfsaccommodatie is op Texel echter gequoteerd en dus niet onbeperkt mogelijk. Agrarisch natuurbeheer Het agrarisch natuurbeheer op Texel wordt gecoördineerd door de Vereniging Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer de Lieuw. Bijna tweederde van de onderzochte bedrijven is lid van de Vereniging Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer de Lieuw. Natuur- en landschapscontracten zijn afgesloten voor de volgende pakketten: Tabel 12. Afgesloten pakketten natuur- en landschapsbeheer Agrarisch natuurbeheer (SAN) Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage nestbescherming (ha) ,3 % maaidatabeheer 1 juni (ha) ,2 % ruige mest (ha) ,2 % bonte weiderand (ha) ,1 % bonte hooiweide (ha) ,3 % ontw. kruidenrijk grasland ,8 % greppelbeheer ,6 % overig beheer ,9 % Particulier natuurbeheer (SN) SN-pakketten ,4 % Landschapspakketten (ROL/RAL) tuunwallen ,9 % poelen /kolken (aantal) ,2 % bron: enquête 2.7 De agribusiness Naast de agrarische bedrijven zelf bestaat de agrarische sector uit toeleverende, afzet- en dienstverlenende bedrijven (agribusiness). Het volgende schema geeft inzicht in de agribusiness: Figuur 7. Overzicht agribusinesscomplex A G R I B U S I N E S S C O M P L E X TOELEVERING AGRARISCH BEDRIJF AFZET DIENSTVERLENING 23

24 De volgende tabel geeft inzicht in enkele belangrijke activiteiten binnen de agribusiness Tabel 13. Overzicht activiteiten in de agribusiness Toelevering Afzet en verwerking Dienstverlening veevoeders zuivelindustrie accountants/banken kunstmest veehandel veeartsen landbouwmechanis. slachterijen banken zaai- en pootgoed exporteurs rundveeverbetering gewasbescherming groothandel adviesbureaus Binnen de agribusiness heeft de afgelopen decennia een sterke schaalvergroting plaatsgevonden. Bedrijven zijn veelal (boven)regionaal of landelijk georganiseerd. Voor veel bedrijven in dienstverlening, verwerking, toelevering en afzet is de landbouw op Texel afhankelijk van bedrijven op het vasteland. De agribusiness op Texel beperkt zich hoofdzakelijk tot loonwerkers, mechanisatiebedrijven en enkele dienstverlenende en handelsorganisaties. Daarnaast zijn er enkele verwerkende bedrijven die Texelse producten verwerken (wol, brouwgerst). Het totale agrocomplex - bestaande uit primaire productiebedrijven en bedrijven in dienstverlening, toelevering, verwerking en afzet wordt geleidelijk aan steeds kleiner op Texel. Door de geïsoleerde ligging als agrarisch gebied leidt dit steeds meer tot relatief hoge kosten voor producten en diensten. Zo zijn loonwerkers vanwege de afname van de totale primaire agrarische productie aarzelend om te investeren in dure, specifieke werktuigen en machines. 2.8 Perspectieven en bedrijfsontwikkeling Inschatting economisch perspectief Aan de ondernemers is gevraagd hoe zij zelf het economisch perspectief van hun bedrijf zien. In de volgende figuur wordt hier een beeld van gegeven. Het gaat hier dus om de eigen persoonlijke inschatting van de ondernemers. Figuur 8. Oordeel toekomstperspectief Z u id w e s t M i d d e n P o ld e r s T e x el to t a a l 3 0 percentage g o e d re d e li j k m a ti g s le c h t o o r d e e l to e k o m s tp e rs p e c tie f 24

25 Van alle onderzochte bedrijven schat 80 % het perspectief redelijk tot goed in. De bedrijven in het deelgebied Zuidwest zijn het minst positief; hier beoordeelt 28 % van de bedrijven het toekomstperspectief als slecht tot matig. Aan ondernemers is tevens gevraagd wat zij als grootste bedreiging voor de toekomst van het bedrijf zagen: Van alle ondernemers gaf eenderde aan de plannen voor natuur (Natura 2000, Waal en Burg) en de hieruit voortvloeiende neveneffecten en schade als een toenemende bedreiging te zien. Van alle ondernemers gaf eveneens eenderde aan de prijs- en marktontwikkelingen binnen de agrarische sector, met name vanwege de EU-hervorming, als bedreigend voor de toekomst te zien. Door meerdere ondernemers werd erop gewezen dat de geleidelijke afkalving van de agrarische sector primaire productiebedrijven én bedrijven in toelevering, dienstverlening en afzet - op Texel op termijn zorgwekkend is. Bedrijfsontwikkeling Een belangrijk element in dit onderzoek is de vraag hoe de ondernemers de ontwikkeling van hun eigen bedrijf zien. Waar ligt het toekomstperspectief en in welke richting moet het bedrijf zich daarvoor ontwikkelen? Bedrijfsontwikkeling betekent vooral het maken van strategische keuzen. Aan de ondernemers is daarom gevraagd aan te geven hoe de ontwikkelingsrichting van hun bedrijf de komende jaren zal zijn. Daarbij is onderscheid gemaakt in consolidatie, ontwikkeling, afbouw en beëindiging. Tabel 14. Toekomstige ontwikkeling op de onderzochte bedrijven Toekomstige ontwikkeling Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage Consolidatie ,2 % Ontwikkeling ,3 % Afbouw ,8 % Pas beëindigd ,7 % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête Ruim 60 % van de ondernemers heeft de ambitie het bedrijf verder te ontwikkelen. Deze ontwikkeling kan betrekking hebben op: Schaalvergroting Een deel van de bedrijven richt zich sterk op verdergaande groei in de primaire voedselproductie en deze bedrijven zullen de komende jaren meedoen in het proces van schaalvergroting dat volop aan de gang is in de Nederlandse landbouw. Dienstverlening en verbreding Een ander deel van de bedrijven richt zich naast primaire voedselproductie ook op andere vormen van dienstverlening en verbreding, zoals natuur- en landschapsbeheer, recreatie en toerisme en zorgverlening. De volgende tabel geeft globaal inzicht in de ontwikkelingsplannen van de ondernemers. Sommige bedrijven hebben meerdere ontwikkelingsplannen binnen hun bedrijf. De aantallen en percentages mogen daarom ook niet bij elkaar worden opgeteld. 25

26 Tabel 15. Ontwikkelingsplannen Ontwikkelingsplannen Extra grond huren Extra grond kopen Melkquotum kopen Investering gebouwen Investering verbreding Agrarisch natuurbeheer (SAN) Particulier natuurbeheer (SN) Inkomen buiten bedrijf Totaal aantal ontwikkel.plannen bron: enquête Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage 30,2 % 36,8 % 18,4 % 28,7 % 16,2 % 8,1 % 5,9 % 0,7 % 26

27 3. DE RUIMTELIJKE LANDBOUWSTRUCTUUR OP TEXEL 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de ruimtelijke landbouwstructuur op Texel. Naast de gegevens van alle onderzochte bedrijven is ook hier een opsplitsing gemaakt in de drie onderscheiden deelgebieden. Achtereenvolgens komen de volgende zaken aan de orde: De verkavelingssituatie; De ligging van de bedrijfsgebouwen; Waterkwantiteit en kwaliteit; Grondprijsontwikkeling en grondmobiliteit; 3.2 De verkavelingssituatie Aantal kavels Van de onderzochte bedrijven is ook het aantal kavels in beeld gebracht. Onder een kavel wordt in dit verband verstaan een aaneengesloten blok percelen, onderling bereikbaar en niet onderbroken door een hoofdwatergang of openbare weg. Onderstaande geeft een verdeling van de onderzochte bedrijven naar het aantal kavels (zie ook bijlage III). Tabel 16. Indeling naar aantal kavels Aantal kavel per bedrijf Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage 1 kavel ,3 % 2 kavels ,4 % 3 kavels ,8 % 4 kavels ,8 % 5 kavels ,1 % 6 kavels ,0 % 7 kavels ,7 % 8 kavels ,2 % 9 kavels ,9 % 10 kavels of meer ,8 % Totaal onderzochte bedrijven % Gem. aantal kavels per bedrijf 4,66 5,06 4,76 4,84 bron: enquête De afgelopen decennia heeft de Stichting Agrarisch Texel, in samenwerking met de Stivas Noord-Holland, een groot aantal kavelruilen uitgevoerd om de verkavelingssituatie te verbeteren. De versnippering van het grondgebruik is echter een continu proces. Uit de tabel wordt duidelijk dat de verkavelingssituatie op Texel te wensen over laat. In totaal hebben de onderzochte bedrijven 658 kavels. Het gemiddeld aantal kavels per bedrijf is relatief hoog, waarbij wel sprake is van een sterke variatie tussen de bedrijven. 27

28 Bereikbaarheid veldkavels Het merendeel van de bedrijven heeft kavels op afstand van de bedrijfsgebouwen liggen. In de volgende tabel is in beeld gebracht welke hindernissen men tegenkomt in de route naar de veldkavels. Dit kunnen zijn verkeersdrempels, wegversmallingen, smalle wegen, oversteek drukke wegen, krappe rotondes of overpadsituaties. Sommige bedrijven hebben te maken met meerdere hindernissen naar de veldkavels. De aantallen en percentages mogen daarom dan ook niet bij elkaar worden opgeteld. Tabel 17. Hindernissen naar de veldkavels Hindernissen in de route naar veldkavels Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage Verkeersdrempels ,2 % Wegversmallingen ,1 % Smalle weg ,5 % Overige hindernissen ,3 % Geen hindernissen ,4 % bron: enquête De oversteek van de drukke Pontweg werd het meeste genoemd als hindernis naar veldkavels, met name rond aankomst- en vertrektijden van de veerboot. Bereikbaarheid huiskavels Ook is aan de ondernemers gevraagd naar de bereikbaarheid van de bedrijfskavel in verband met aan- en afvoer van producten naar en van het bedrijf. Daaruit blijkt dat dit slechts voor enkele bedrijven problematisch is. Tabel 18. Bereikbaarheid bedrijfskavel Bereikbaarheid Zuidwest Midden Polders Texel totaal Texel totaal bedrijfskavel bedrijven bedrijven bedrijven bedrijven percentage Goed ,4 % Matig ,1 % Slecht ,5 % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête Oordeel ondernemers Aan de ondernemers is ook gevraagd naar een algemeen oordeel over de verkavelingssituatie. Bij de beoordeling van de verkaveling spelen de volgende aspecten een rol: Het aantal kavels; De grootte van de kavels; De verhouding huiskavel veldkavel; De afstanden tot de veldkavels; 28

29 De volgende figuur geeft het oordeel van de ondernemers weer. Figuur 9. Oordeel ondernemers verkavelingssituatie Zuidwest Midden Polders Texel totaal 40 percentage goed redelijk matig slecht oordeel verkavelingssituatie Het blijkt dat meer dan 80 % van de ondernemers op dit moment nog wel tevreden is over de eigen verkavelingssituatie en deze beoordeeld als redelijk tot uitstekend. De ondernemers in deelgebied Polders zijn het meest tevreden met hun verkavelingssituatie. Het beeld bij de ondernemers is nogal in tegenspraak met de hiervoor aangegeven cijfers over de verkavelingssituatie. Ondanks bovenstaand beeld is bijna de helft van de ondernemers (49 %) bereid tot uitruil van kavels. Het merendeel van de ondernemers wil de komende jaren de structuur verbeteren door middel van: ruilen van kavels; verbetering van dammen en bruggen; aanpassing van de detailontwatering; aanpassing vorm percelen; aanleg kavelpaden. Zie ook bijlage IV. 3.3 De ligging van de bedrijfsgebouwen De afstand van de bedrijfsgebouwen tot burgerbebouwing speelt een rol bij verlening van de milieuvergunning bijvoorbeeld ten aanzien van stank en geluid. Met name bij vergunningverlening voor veehouderijen vormt de beoordeling van geur een belangrijk onderdeel. Met ingang van 1 januari 2007 geldt voor geheel Nederland de Wet geurhinder en veehouderij (Wgv) als toetsingskader voor de milieuvergunning, als het gaat om geurhinder vanwege dierverblijven van veehouderijen Vanwege bovenstaande is in het onderzoek ook de afstand van de bedrijfsgebouwen tot de dichtstbijzijnde burgerbebouwing meegenomen. De volgende tabel geeft inzicht in deze afstanden. 29

30 Tabel 19. Afstanden bedrijfsgebouwen tot burgerbebouwing Afstand bedrijfsgebouwen - burgerbebouwing Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage < 25 meter ,6 % meter ,1 % meter ,4 % > 100 meter ,9 % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête Op tweederde van de onderzochte bedrijven liggen de bedrijven meer dan 100 meter van burgerbebouwing en zullen ten aanzien van dit aspect geen problemen ontstaan bij vergunningverlening. In hoeverre bedrijven die met de bedrijfsgebouwen minder dan 50 meter van burgerbebouwing zijn gelegen in de toekomst problemen kunnen krijgen hangt sterk af van de specifieke situatie. Een zestal bedrijven gaf aan op dit moment problemen te hebben vanwege de ligging van bedrijfsgebouwen nabij burgerbebouwing. Met name betreft het hier klachten van geluidsoverlast. 3.4 Waterkwantiteit en -kwaliteit Waterkwantiteit Het waterbeheer op Texel valt onder het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Van de onderzochte bedrijven blijkt het merendeel van de bedrijven (82 %) tevreden over de waterkwantiteit. De reacties van de niet of minder tevreden ondernemers hadden vooral betrekking op wateroverlast in piekperioden van neerslag of tekort water in droge perioden. Deze problemen doen zich plaatselijk voor. Waterkwaliteit Onderstaande tabel geeft inzicht in problemen met betrekking tot de drinkwaterkwaliteit. Tabel 20. Problemen met waterkwaliteit Problemen waterkwaliteit Zuidwest bedrijven Midden bedrijven Polders bedrijven Texel totaal bedrijven Texel totaal percentage Zoute kwel ,4 % Riooloverstort ,6 % Overige problemen ,9 % Geen problemen ,1 % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête Een beperkt deel van de ondernemers geeft aan problemen te hebben met de waterkwaliteit. Verzilting is een bekend probleem op Texel. Bij de agrariërs is een hoge acceptatiegraad voor de schade als gevolg van zoute kwel. Veebedrijven die problemen hebben met waterkwaliteit voor het vee hebben in de meeste gevallen gezorgd voor leidingwater voor het vee. Desondanks gaat er een kostenverhogend effect van uit. Voor een gemiddeld melkveebedrijf met 60 melkkoeien bedragen de meerkosten van leidingwater in de zomerperiode 2.500,-. Door uitvoering van het Masterplan Water voor Texel wordt getracht het verziltingsprobleem zoveel mogelijk tegen te gaan cq. op te lossen. 30

31 Verder werd de riooloverstort aan de westkant van Den Burg door enkele ondernemers wel als een ernstig probleem aangegeven. 3.5 Grondprijsontwikkeling en grondmobiliteit Omslag in grondprijsontwikkeling In het laatste decennium van de vorige eeuw zijn de grondprijzen in Nederland explosief gestegen. Deze prijsstijgingen waren niet of nauwelijks te verklaren uit de verwachte agrarische opbrengstwaarde maar vooral door het perspectief op waardestijging van de grond oftewel de optiewaarde. Aan de jarenlange stijging van de agrarische grondprijzen is in Nederland in 2001 een einde gekomen toen de prijzen zich stabiliseerden op het hoogste niveau van In 2002 trad landelijk een daling van de grondprijzen op, gecombineerd met een afname van de grondmobiliteit. De laatste jaren is echter weer sprake van een stijging van de grondprijzen De volgende tabel geeft inzicht in de grondprijsontwikkeling op Texel. In 2005 en 2006 bedroeg de jaarlijkse grondmobiliteit ca. 2 %. In het eerste kwartaal van 2007 blijkt de mobiliteit sterk toegenomen. Het niveau van de grondprijzen blijkt in korte tijd fors toegenomen en is in het eerste kwartaal van 2007 gemiddeld weer boven het niveau van ,- per hectare gekomen. Tabel 21. Grondprijsontwikkeling Texel Jaar Grondtransacties hectares gem. prijs ( /ha) e kwartaal bron: Dienst Landelijk Gebied 3.6 Bedrijfsverplaatsing Verdere ontwikkeling van het bedrijf kan ook op een andere locatie. Aan de ondernemers is ook gevraagd in hoeverre zij plannen, al of niet concreet, hebben voor verplaatsing van hun bedrijf. De resultaten hiervan staan in onderstaande grafiek. Tabel 22. Bedrijfsverplaatsing Bedrijfsverplaatsing Zuidwest Midden Polders Texel totaal Texel totaal bedrijven bedrijven bedrijven bedrijven percentage Geen bedrijfsverplaatsing ,9 % Eventueel binnen Texel ,6 % Eventueel elders Nederland ,5 % Eventueel buitenland % Totaal onderzochte bedrijven % bron: enquête In totaal denken 15 ondernemers (12 %) serieus na over verplaatsing van het bedrijf, waarvan veruit het merendeel denkt aan verplaatsing binnen Texel. Ook de bedrijven die mogelijk vanuit Waal en Burg zullen verplaatsen zijn hierin meegenomen. Hierdoor is het aantal potentiële bedrijfsverplaatsingen in deelgebied Midden relatief hoog. 31

32 32

33 4. EXTERNE RELEVANTE FACTOREN 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op enkele externe factoren die van grote invloed zijn op de landbouw- en tuinbouw op Texel. Achtereenvolgens wordt ingegaan op: Het EU markt- en prijsbeleid; Mest en mineralen; Natuur en landschap; Ruimtelijke inrichting; Water; Gewasbescherming; Milieuvergunningen. 4.2 EU markt- en prijsbeleid EU-akkoord In maart 1999 heeft de Raad van Europa Agenda 2000 vastgesteld. Dit is het programma van de Europese Unie voor toekomstig beleid en financiering. Agenda 2000 omvat onder andere de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de Europese Unie. De landbouw zal zich de komende jaren aan moeten passen aan verschillende veranderingen, zoals de uitbreiding van de Europese Unie en de gevolgen van een nieuwe WTO-ronde (wereldhandelsafspraken). In januari 2003 zijn voorstellen van EU-commissaris Fischler voor aanpassing van het EUlandbouwbeleid (zgn. MidTermReview) door de Europese commissie aangenomen. Dit betekent dat vanaf 2005 het Europese landbouwbeleid drastisch is verandert. Deze hervorming moet leiden tot meer marktwerking. De wijzigingen in het Europees landbouwbeleid hebben op Texel met name directe gevolgen voor de veehouderij en de akkerbouw, maar niet voor de bollenteelt omdat hier sprake is van vrije markt producten. Ontkoppeling De belangrijkste wijziging van het Europese landbouwbeleid is de zogenaamde ontkoppeling. Het verkrijgen van Europese subsidie was tot recent in veel gevallen gekoppeld aan de productie. Dit hield in dat er subsidie werd verleend per kg product, per hectare of per dier. Vanaf 2006 is de subsidie in Nederland ontkoppeld van de werkelijke productie en is sprake van directe inkomenssteun in de vorm van een bedrijfstoeslag. Omdat deze deels ook zonder agrarische productie kan worden verkregen, kan de ontkoppeling belangrijke gevolgen hebben voor het grondgebruik. Randvoorwaarden Voor het ontvangen van Europese steun moet de landbouwer voldoen aan een aantal randvoorwaarden. Deze randvoorwaarden bestaan uit beheerseisen van 18 Europese richtlijnen of verordeningen, aangevuld met vereisten om de landbouwgrond in goede landbouw- en milieuconditie te houden. Zo gelden er bijvoorbeeld eisen ten aanzien van behoud van de vogelstand, bescherming van grond- en oppervlaktewater, bescherming van het bodemmilieu en identificatie en registratie van dieren. 33

34 Modulatie Een ander element in de EU-afspraken is een systeem waarbij sprake is van afroming van inkomenssteun ten behoeve van plattelandsontwikkeling. Dit mechanisme wordt modulatie genoemd. Concreet houdt dit in dat op de inkomenssteun gekort wordt en dat de beschikbare gelden worden gebruikt voor plattelandsontwikkelingsprogramma s. De afgeroomde middelen worden als medefinanciering ter beschikking gesteld van de EUlidstaat voor een aantal maatregelen van de Kaderverordening Platteland, te weten: Probleemgebieden en gebieden met milieubeperkingen (o.a. bergboerenregeling); Milieumaatregelen (o.a. regeling agrarisch natuurbeheer en steun voor biologische landbouw); Bosbouw (onderdeel van de regeling agrarisch natuurbeheer). Melkprijsontwikkeling Zuivel is één van de belangrijke agrarische producten op Texel. De hervorming van het Europees landbouwbeleid heeft invloed op de melkprijs. In het EU-landbouwakkoord is afgesproken dat de interventieprijzen voor boter en magere melkpoeder tot 2008 zullen dalen met 25 resp. 15%. Ter compensatie van de prijsverlagingen is vanaf 2005 een systeem van vaste melkpremies ingevoerd, die uiteindelijk worden omgezet in bedrijfstoeslagen. Omdat de Nederlandse zuivelfabrieken de geleverde melk hoofdzakelijk verwerken tot producten met een hoge toegevoegde waarde, verwachten zuiveldeskundigen dat de daling van de interventieprijzen slechts gedeeltelijk doorwerken in de melkprijs die de melkveehouder ontvangt. Door de Animal Science Group worden jaarlijks in Kwantitatieve Informatie Veehouderij (KWIN) inschattingen gemaakt voor de ontwikkeling van de melkprijs. Recente melkprijsontwikkelingen in het voorjaar van 2007geven echter aan dat het voorspellen van de melkprijs over een periode van enkele jaren niet eenvoudig is. 4.3 Mest en mineralen Vanaf 2006 een nieuw mestbeleid De Nederlandse overheid pakt sinds de jaren tachtig de mestproblematiek aan. Het gevoerde beleid heeft als doel om de belasting van het milieu door een teveel aan meststoffen terug te dringen. Milieurichtlijnen vanuit de Europese Unie spelen hierbij een steeds grotere rol. Bijvoorbeeld de Nitraatrichtlijn uit 1991 die als doel heeft de nitraatverontreiniging van gronden oppervlaktewater uit agrarische bronnen terug te dringen tot aanvaardbare niveaus. Het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij vertaalt de Europese en Nederlandse milieurichtlijnen naar regels voor de Nederlandse landbouw. Het huidige mestbeleid omvat een groot aantal wetten, AMvB s en ministeriële regelingen. In 1998 trad het Mineralen Aangiftesysteem (MINAS) in werking. Doel hiervan was het terugdringen van milieuverontreiniging door meststoffen. MINAS was een mineralenboekhouding waarmee de mineralenstromen op een bedrijf in beeld worden gebracht. In oktober 2003 oordeelde het Europese Hof van Justitie dat het Nederlandse mestbeleid niet voldeed aan de eisen van de Europese regelgeving op het gebied van bemesting. Dat dwong Nederland tot het uitwerken van een nieuw mestbeleid, waarover in de zomer van 2004 een akkoord is bereikt met de Europese Commissie. Op 1 januari 2006 is het nieuwe mestbeleid van start gegaan. Van verliesnormen naar gebruiksnormen De belangrijkste wijziging is dat het huidige MINAS-stelsel vanaf 1 januari 2006 is vervangen door een stelsel van gebruiksnormen. Deze stellen een maximum aan de hoeveelheid meststoffen de een agrariër mag gebruiken. 34