AGRARISCHE STRUCTUURVERBETERING DRECHTERLAND-WEST

Transcriptie

1 AGRARISCHE STRUCTUURVERBETERING DRECHTERLAND-WEST

2 2

3 AGRARISCHE STRUCTUURVERBETERING DRECHTERLAND-WEST Dit onderzoek is uitgevoerd onder begeleiding van een commissie bestaande uit vertegenwoordigers van Gemeente Drechterland, Gemeente Hoorn, LTO-Noord afdeling Westfriesland, Recreatieschap Westfriesland, Stivas Noord-Holland en Stivas Westfriesland. De inhoud van dit rapport is voor verantwoording van de opsteller van het rapport en haar opdrachtgever, Stivas Noord-Holland. Opdrachtgever Stivas Noord-Holland Postbus DA Haarlem Samenstelling Plomp Agro Geerkade NX Wilnis Maart

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 7 Inleiding 9 1 Opzet inventarisatie 11 2 Algemene bedrijfskenmerken 13 3 Agrarische structuur 15 4 Bedrijfsontwikkeling 17 5 Landschapsplan 19 6 Verbetering agrarische structuur 21 7 Conclusies en aanbevelingen 23 Bijlagen 25 1 Inventarisatieformulier 2 Onderzoeksgebied 3 Gebruiksverkaveling 4 Kadastrale eigendomskaart 5

6 6

7 Samenvatting Het landelijk gebied in het westen van de gemeente Drechterland staat diverse ontwikkelingen te wachten. Bijvoorbeeld een autonome herschikking van eigendom en gebruik van landerijen door agrariërs en grondeigenaren. Ook zullen nieuwe functies hun intrede doen als uitvloeisel van het Landschapsplan Westfriesland. Stivas wil op een goede wijze in kunnen spelen op deze ontwikkelingen en heeft daarom dit onderzoek naar agrarische structuurverbetering laten uitvoeren. Opzet inventarisatie Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van kadastrale gegevens van het gebied, waarna bedrijven benaderd zijn om voor een gesprek. Tijdens de gesprekken is een vragenlijst doorgenomen. In totaal zijn 27 gesprekken gevoerd met agrarische ondernemers, waaronder 11 melkveehouders, 6 fruittelers, 5 veehouders en 2 tuinders. Algemene bedrijfskenmerken Het merendeel van de bedrijven zijn hoofdberoepsbedrijven. Alleen onder de veehouders zijn hobbymatige of deeltijdbedrijven te vinden. Veel bedrijven zijn een samenwerkingsverband tussen meerdere ondernemers. De opvolgingssituatie op de bedrijven is goed, maar liefst 73% van de bedrijven heeft een opvolger. De hoofdberoepsbedrijven hebben doorgaans een vrij behoorlijke schaalgrootte. Agrarische structuur en bedrijfsontwikkeling De melkveehouderijen zijn gemiddeld 48 ha groot en hebben 2,4 veldkavels. De veehouderijen en fruitbedrijven gebruiken ca. 18 ha grond. De oppervlakte in huiskavel is 60%, dit is matig. Dit komt onder meer omdat vooral de melkveehouders veel losse grond in de regio gebruiken, vaak om de verhuurde gronden voor bollen te compenseren. Wat betreft de water aan- en afvoer zijn er incidenteel tekortkomingen. Ondanks dat diverse bedrijven in het dorpslint gelegen zijn, levert dit weinig problemen op. Meer dan de helft van de bedrijven behoort tot de categorie groeiende bedrijven. Daarbij gaat het doorgaans om grond, gebouwen en productierechten. Er zijn relatief weinig stoppers in de komende 5 jaar. Tevens zijn er enkele bedrijven die willen verplaatsen, zowel binnen het gebied als naar elders. Landschapsplan Westfriesland In het Landschapsplan Westfriesland is de realisatie van een groene scheg in het onderzoeksgebied voorzien in de vorm van een noord-zuid verbinding. Opvallend is de onbekendheid van het landschapsplan in combinatie met een redelijke medewerking voor de realisatie van de zone. Daarbij spelen wel veel mitsen en maren, waaronder angst voor het op slot gaan van bedrijven. Agrarische structuurverbetering Er zijn uiteenlopende ideeën voor structuurverbetering, variërend van de verbetering van de perceelsvorm tot het begeleiden van de huurmarkt voor losse grond. En van kleine kavelruilen tot integrale projecten met bedrijfsverplaatsingen. Conclusies en aanbevelingen Drechterland-West is een gebied met een sterke agrarische structuur met kansen voor verdere verbetering en mogelijkheden voor het realiseren van de groene scheg. Oog voor de lokale grondbalans en inzetten op faciliteiten voor bedrijfsverplaatsing zijn daarbij belangrijk. Verder verdienen de volgende zaken aanbeveling: - Een nadere oriëntatie op waterberging. - Kavel van de gemeente Hoorn inzetten voor grondruil en scheg. - Bijzondere aandacht voor fruitteelt bij realisatie van de scheg. - Begeleiden van de uitgifte van gronden in los gebruik. - De verkaveling ten zuiden van Oosterblokker planmatig en integraal ontwikkelen. - Problemen in de water aan- en afvoer direct aanpakken. - Aandacht voor de landbouw bij het inrichting van de groene verbinding. 7

8 8

9 Inleiding Verbetering van de structuur van het landelijk gebied vergt continue aandacht. Eigenaren en gebruikers van landerijen wisselen met enige regelmaat en van tijd tot tijd zijn er plannen voor andere functies in het landelijk gebied. De Stichting ter bevordering van de agrarische structuur (Stivas) probeert op deze ontwikkelingen in te spelen en ze te begeleiden zodat er een goed ingericht landelijk gebied ontstaat. Met daarin ruimte voor een gezonde agrarische sector die goed verkaveld is. Maar ook voor de nieuwe plattelandsfuncties, zoals recreatie, waterberging en natuur. In het westelijk deel van gemeente Drechterland verwacht Stivas in de nabije toekomst haar inzet te kunnen leveren voor een goede inrichting van het landelijk gebied. Allereerst omdat de ontwikkeling van verkaveling begeleiding nodig zal krijgen. Maar ook omdat het recreatieschap plannen heeft gelanceerd voor een groene zone. In het Landschapsplan Westfriesland heeft het Schap op een aantal plaatsen zogenaamde groene scheggen voorzien, waarin natuur, recreatie en water een plek krijgen. Om zich goed voor te kunnen bereiden op mogelijke ontwikkelingen, heeft Stivas opdracht gegeven aan het adviesbureau Plomp Agro om een onderzoek naar de agrarische structuur in Drechterland-West uit te voeren. Het onderzoek is gefinancierd door het recreatieschap Westfriesland. De uitvoering heeft plaatsgevonden in de periode november 2005 maart 2006 en is begeleid door een commissie, bestaande uit: - mevr. E.W.R. Boer (Recreatieschap Westfriesland) - dhr. A.H.C. Karsten (namens agrariërs in het gebied) - dhr. G.M.J. Korse, voorzitter (Stivas Westfriesland) - dhr. E. Lassche (LTO Noord) - dhr. P.J.A. Mahieu (gemeente Hoorn) - dhr. R.A.L. Marcelis (secretaris Stiovas Noord-Holland) - dhr. H. Medema (gemeente Drechterland) - dhr. W.A. van der Vegte (Recreatieschap Westfriesland) In deze rapportage treft u de resultaten van het onderzoek aan. Na een beschrijving van de opzet van de inventarisatie volgt een beschrijving van de algemene kenmerken van de agrarische bedrijven, de agrarische structuur zelf en de gewenste bedrijfsontwikkeling. Daarna wordt ingegaan op het landschapsplan Westfriesland en op de mogelijke verbeteringen in de agrarische structuur. Het geheel wordt afgerond met een aantal conclusies en aanbevelingen. 9

10 10

11 1 Opzet inventarisatie Het onderzoek naar agrarische structuurverbetering in het westelijk deel van Drechterland is uitgevoerd via gesprekken met betrokken agrariërs. Hiervoor zijn in eerste instantie eigenaren met meer dan 7 ha eigendom benaderd, gebaseerd op kadastrale informatie. Deze eigenaren zijn aangeschreven door Stivas Westfriesland, waarna telefonisch een afspraak is gemaakt voor een bedrijfsbezoek. Tijdens dit bezoek is een vragenlijst doorgenomen. Deze lijst is als bijlage 1 opgenomen in dit rapport. Na de eerste gespreksronde zijn nog enkele agrariërs benaderd, waaronder pachters en enkele kleinere eigenaren. In bijlage 2 is de begrenzing van het onderzoeksgebied weergegeven. In totaal zijn 33 personen benaderd voor een gesprek. Vier personen gaven aan geen medewerking te willen verlenen. Daarnaast waren er twee bedrijven met twee eigenaren, waarbij het gesprek gezamenlijk is gevoerd. In totaal zijn 27 gesprekken gevoerd in december 2005 en januari Bij 24 gesprekken ging het om een agrarisch bedrijf, al dan niet hobbymatig en in 3 situaties betrof het een gesprek met een grondeigenaar, die zijn grond bijvoorbeeld verhuurd. Figuur 1. Gesprekken naar bedrijfstype Melkveehouderij Veehouderij Fruitteelt Tuinbouw 11 Bijlage 3 laat zien welke gronden in gebruik zijn bij de geënquêteerde bedrijven. De witte vlekken in het noordoosten van het projectgebied zijn vooral het gevolg van het ontbreken medewerking onder de gebruikers. De witte gronden nabij de Noorderdracht / Wijzenddijkje zijn hoofdzakelijk in gebruik bij bedrijven en hobbymatige gebruikers die niet benaderd zijn voor de inventarisatie. De kansen en mogelijkheden voor verbetering van de agrarische structuur en voor het realiseren van het Landschapsplan Westfriesland (zie ook hoofdstuk 5) zijn ter plaatse minimaal. Dit komt doordat de bedrijven een kleine oppervlakte grond gebruiken en tegelijk zeer kapitaalsintensief zijn met bijvoorbeeld kassen en fruitopstanden. De kosten van het realiseren van een herverkaveling of het landschapsplan in dit gebied zullen veruit uitstijgen boven realisatie in de andere delen van Drechterland-West. Daarom is gekozen deze bedrijven niet te bezoeken in kader van dit onderzoek. 11

12 12

13 2 Algemene bedrijfskenmerken De 24 bedrijven zijn verdeeld over de sectoren melkveehouderij, veehouderij, fruitteelt en tuinbouw. In vrijwel alle gevallen gaat het om hoofdberoepsbedrijven. Alleen onder de veehouderijbedrijven zijn 4 van de 5 bedrijven hobbymatig of in deeltijd. Bedrijfsvorm Het merendeel van de bedrijven kent meerdere bedrijfshoofden. Er zijn slechts 4 eenmansbedrijven. Andere bedrijfsvormen zijn de maatschap, VOF, CV of BV, waarbij er gemiddeld 2,5 bedrijfshoofden zijn. Arbeid Op 6 van de 20 hoofdberoepsbedrijven werkt een van de ondernemers ook buiten het bedrijf. Dit varieert van 50% van de beschikbare arbeidstijd tot een beperkte deeltijdbaan van de boerin. Er is vrijwel geen vast personeel in dienst bij de bedrijven. Op enkele grotere melkveeen tuinbouwbedrijven wordt wel regelmatig losse arbeid ingehuurd. In de fruitteelt gaat het met name om seizoensarbeid. Leeftijdsopbouw en opvolging De continuïteit van de agrarische sector hangt in het algemeen nauw samen met de leeftijdsopbouw van de ondernemers. Daarbij wordt gekeken naar de oudste ondernemer op een bedrijf. In figuur is aangeven hoe de verdeling van de bedrijven is. De categorie bedrijven met een oudste ondernemer > 50 jaar is relatief groot, omdat een aantal bedrijven in ouder-kind relatie wordt gerund. In de onderstaande figuur is de opvolgingssituatie voor de categorie bedrijven weergegeven met een oudste ondernemer die ouder is dan 50. Voor de categorie jaar is de situatie iets minder gunstig, nu al geeft 25% aan geen opvolger te hebben. Figuur 2. Bedrijven ingedeeld naar leeftijd oudste ondernemer <40 jr jr > 50 jr Aantal bedrijven Figuur 3. Opvolgingsituatie bij hoofdberoepsbedrijven met een ondernemer > 50 jaar. Onbekend 18% Geen opvolger 9% Opvolger aanwezig 73% Melkveehouderij De 11 melkveebedrijven gebruiken circa 42 hectare per bedrijf. De veestapel bestaat uit gemiddeld 74 koeien en 57 stuks jongvee. Alle bedrijven fokken hun eigen jongvee op. Het melkquotum in eigendom is gemiddeld kg groot. Dit is relatief groot. De verdeling naar verschillende quotumgrootte is in figuur 4 te zien. Vijf bedrijven hebben een of meerdere neventakken, zoals schapenhouderij, bollenteelt, loonwerk/verhuur, fokkerij en zorg. Dit zijn met name de kleinere bedrijven. Vrijwel alle bedrijven halen neveninkomsten uit de verhuur van grond voor de teelt van tulpen en soms ook bloemkool. 13

14 Figuur 4. Verdeling van de bedrijven naar grootte van het melkquotum. < kg kg > kg Aantal bedrijven Fruittteelt Gemiddeld gebruiken de 6 fruittelers 16 ha boomgaard per bedrijf. De nadruk ligt zonder uitzondering op peren met ruim 11 ha per bedrijf. Daarna komt appels (3 ha) en pruimen (1,5 ha). De sterke nadruk op peren is gunstig voor het economisch perspectief van de bedrijven. De meeste bedrijven hebben een beperkte huisverkoop van fruit. Veehouderij De 5 veehouderijbedrijven houden met name schapen en paarden op gemiddeld 17 hectare grasland. Door elkaar heen tellen de 4 koppels schapen 75 moederdieren en worden er circa 10 paarden gehouden op 3 bedrijven. Daarnaast wordt er beperkt jongvee opgefokt en worden koeien vetgeweid. Tuinbouw De twee vollegrondstuinbouwbedrijven zijn niet vergelijkbaar met elkaar. Eén bedrijf richt zich op kwalitatieve sierteelt in de vollegrond in combinatie met glasteelt. Hiervoor wordt een beperkte hoeveelheid grond gebruikt. Het andere bedrijf combineert een zeer grootschalige teelt van wortels en kroten met een wasserij en handel. 14

15 3 Agrarische structuur Drechterland-West kent diverse structuren. Aan de westzijde van het gebied is een zone met fruitteelt langs de Noorder- en Zuiderdracht. Het gebied tussen de Oosterblokker en de Westfrisiaweg wordt voor een belangrijk deel als bouwland gebruikt naast grasland. Het gebied tussen de Oosterblokker en de Blokdijk is een echt graslandgebied. In het hele onderzoeksgebied rouleren bollentelers en een enkele bloemkoolteler hun teelten. Verkaveling De verkaveling vormt de kern van de agrarische structuur. Daarbij gaat het om de grootte van de huiskavels, het aantal veldkavels en de bereikbaarheid daarvan. De 24 bedrijven beschikken in totaal over 870 hectare landbouwgrond. Daarvan wordt 130 hectare verhuurd voor met name bollen en bloemkool. Derhalve resteert 740 hectare voor de eigen bedrijfsvoering, ofwel 30 hectare per bedrijf. In figuur 5 is de verdeling van bedrijven naar oppervlakte weergegeven, inclusief de verhuurde grond. Figuur 5. Verdeling van de bedrijven naar oppervlakte. Van de 870 hectare ligt 700 hectare in het onderzoeksgebied en 170 hectare daarbuiten. Van deze grond buiten 17% 37% Drechterland-West is circa 90 hectare 13% losse gebruiksgrond en 40 ha betreft veldkavels in eigendom. De overige 40 hectare is in gebruik bij een bedrijf < 20 ha ha ha > 60 ha met een tweede bedrijfslocatie buiten het projectgebied. De indruk bestaat dat alleen bollen- en bloemkooltelers van buiten het gebied gronden in het onderzoeksgebied gebruiken. De locatie van deze 130 hectare rouleert jaarlijks. Het merendeel van de grond in gebruik bij de agrarische bedrijven is eigendomsgrond, namelijk 635 hectare van de 870 hectare. Daarnaast wordt er 65 ha gebruikt met een regulier pachtcontract en tot slot is 170 hectare in los gebruik. Dit losse gebruik is regelmatig het gevolg van het terughuren van gronden van een bollenteler. 33% Bedrijfstype Bedrijfsoppervlakte Huiskavel Aantal Verhuur veldkavels Melkvee 48 ha 61% 2,4 6 ha Fruitteelt 18 ha 64% 1,2 1 ha Veehouderij 17 ha 80% 0,4 3 ha Totaal 36 ha 60% 1,6 5 ha Figuur 6. Verkavelingsgegevens naar bedrijfstype. In figuur 6 zijn verkavelingsgegevens van de diverse bedrijfstypes weergegeven. De grootte van de huiskavel is met 60% als matig te classificeren. Doordat de locatie van de verhuurde grond over het bedrijf rouleert, zijn er echter jaren waarin de huiskavel met nog eens ruim 10% verkleint. Daarmee is in de praktijk de verkaveling is nog minder goed. In figuur 7 is de verdeling van de bedrijven over verschillende percentages huiskavel weergegeven. Met name de (kleinere) veehouderijen zijn goed verkaveld. In totaal zijn er 38 veldkavels in gebruik met een gemiddelde oppervlakte van 9 ha. De bereikbaarheid wordt doorgaans als goed ervaren. Dit gaat in mindere mate op voor veldkavels die via de drukke Blokdijk bereikt worden of via een weg met drempels, zoals het Zittend. 15

16 Figuur 7. Verdeling van de bedrijven naar percentage huiskavel. < 40% 40-60% 60-80% > 80% aantal bedrijven Water Het waterpeil en de waterkwaliteit worden doorgaans als goed aangeduid. In het gebied met fruitteelt wordt de water aanen afvoer echter onvoldoende bevonden. Daarbij is de wijze waarop water het gebied ingepompt wordt, de route van het water en de overlopen een aantal malen als knelpunt genoemd. In het gebied rond de Oudijk nabij Westwoud is de waterafvoer onvoldoende, met name als gevolg van een enkele onlogische afvoerroute en te krappe duikers die regelmatig verstoppen. In de bebouwing van Oosterblokker en Hoorn zijn enkele riooloverstorten aanwezig zonder dat deze knelpunten veroorzaken voor de landbouwbedrijven. Het opheffen van deze overstorten zal de kwaliteit van het oppervlaktewater wel kunnen verbeteren. Bebouwing Met name voor de veehouderij zijn er strenge afstandseisen tussen bedrijfsgebouwen en burgerwoningen. Omdat diverse bedrijven in het dorpslint van Oosterblokker gelegen zijn, zouden problemen verwacht kunnen worden. Echter, in situaties met beperkte afstanden zijn momenteel geen merkbare beperkingen aanwezig voor de betrokken bedrijven. Wel is de bedrijfsontwikkeling gelimiteerd tot een bepaald aantal stuks vee, maar dat levert geen directe knelpunten op voor de bedrijven. Voor fruittelers is niet de afstand van de gebouwen tot burgerwoningen, maar de afstand van de boomgaard tot de openbare weg en de woningen een punt. Zo gelden er spuitvrije zones en mogen knalapparaten alleen op meer dan 200 meter van woningen en 50 meter van wegen opgesteld worden. 16

17 4 Bedrijfsontwikkeling Tijdens de inventarisatie zijn de ondernemers gevraagd naar het economisch perspectief van het bedrijf. Met name de fruittelers en de tuinbouwbedrijven zien een redelijk tot goed perspectief. Schaal, kwaliteit en soortkeuze worden daarbij als positieve kenmerken genoemd. Door de melkveehouders en de vooral de veehouderij wordt vaker een matig perspectief gezien, met name door opbrengstprijzen die onder druk staan en de druk van de benodigde schaalgrootte. Aansluitend daarop waren de kleinere bedrijven minder positief dan de grotere bedrijven. Van de 24 bedrijven verwachten er 13 de komende vijf jaar te groeien. Dit zijn met name de melkveehouderij- en tuinbouwbedrijven. Bij de 7 groeiende melkveehouders gaat de groei onder meer over uitbreiding van het melkquotum. Daarnaast zijn er onder alle sectoren wensen voor uitbreiding van het areaal (85% van de groeiers) en gebouwen (40% van de groeiers). Veel bedrijven geven aan geen grootte aan de gewenste areaaluitbreiding te kunnen koppelen, omdat veel afhangt van de ligging en kwaliteit van gronden die in de verkoop komen. Naar schatting gaat het om 50 tot 100 hectare. Naast de groeiers zijn er bedrijven die verwachten de bedrijfsvoering de komende jaren ongewijzigd voort te zetten, dit is ongeveer eenderde van bezochte bedrijven. Tot slot denkt een op de acht bedrijven in die periode het bedrijf af te bouwen. In figuur 8 is aangegeven hoe bedrijven aankijken tegen een eventuele verplaatsing. De categorie denkbaar ziet een verplaatsing doorgaans alleen als optie als de verkaveling, de gebouwensituatie of het areaal sterk kan verbeteren zonder dat het bedrijf daar zelf een grote financiële bijdrage voor levert. Figuur 8. Hoe kijken de agrariers aan tegen verplaatsing van het bedrijf? 8% 50% 42% Gewenst Denkbaar Geen optie 17

18 18

19 5 Landschapsplan Westfriesland In het landschapsplan Westfriesland is de ontwikkeling van een zogenaamde groene scheg in het onderzoeksgebied voorzien. In deze scheg wordt ruimte gezocht voor recreatie, natuur en waterberging. Bij recreatie gaat het om terreinen en verbindingen voor wandelaars, fietsers en kanoërs. De verbindingen zijn vooral bedoeld voor kleine ommetjes vanuit de omliggende bebouwing. Verwacht wordt dat de scheg zo n 20 tot 40 hectare zal gaan beslaan. De precieze oppervlakte is niet vastgesteld, veel zal afhangen van beschikbare budgetten en mogelijkheden voor grondaankoop. Het landschapsplan is niet goed bekend onder de geïnterviewden. Slechts 10 van 27 personen antwoorden positief op de vraag Kent u het Landschapsplan Westfriesland?. Vaak wordt daarbij recreatie aarzelend als doel genoemd. Circa 60% geeft wel aan mogelijk medewerking te willen verlenen bij het realiseren van de groene scheg. Tevens is gevraagd op welke wijze deze medewerking zou kunnen plaatsvinden. De meest eenvoudige vorm is de verkoop van gronden, bijvoorbeeld in combinatie met een verplaatsing naar buiten het gebied. Een tweede vorm is het uitruilen van gronden, vaak in combinatie met de verbetering van de verkaveling. Andere vormen zijn het beschikbaar stellen van een route voor wandelaars en fietsers of van percelen voor waterberging en recreatie. In onderstaande tabel zijn de antwoorden op deze vraag samengevat. Mogelijke medewerking Verkoop 40% Ruil 33% Beschikbaar route 15% Beschikbaar perceel 19% Figuur 9. Wijze waarop geïnterviewden willen meewerken aan realisatie van de groene scheg. Het percentage geënquêteerden wat mogelijk medewerking wil verlenen bij het realiseren van de groene scheg is fors. Tegelijk met het aangeven van deze medewerking, meldt het merendeel van de bedrijven dat men de zone niet in de omgeving van de eigen bedrijfsgebouwen of (toekomstige) gronden wil hebben. De medewerking is wat dat betreft onder voorwaarden. In dit kader worden door de gebruikers en eigenaren een aantal beperkende zaken genoemd. De individuele medewerking zal mede afhangen of en in welke mate aan de volgende opmerkingen tegemoet gekomen kan worden: - Ontnemen van mogelijkheden voor bedrijfsuitbreiding door de nieuwe structuurlijnen. - Opdrijving van de grondprijs door een extra vragende partij. - Verspreiding van Neospora onder het rundvee door honden. - Angst voor honden tussen de schapen. - Schade op grasland door eenden en ganzen die op open water afkomen. - Schade in het fruit door kraaien, eksters en kauwen die in bomen huizen. - Negatief commentaar van recreanten op agrarische werkzaamheden, zoals gewasbescherming. - Geen mensen in de buurt van kapitaalsintensieve teelten of bij de gebouwen in verband met diefstal of vernielingen. - Beperking in de bedrijfsvoering, zoals inzet van jacht en knalapparaten voor beheersing van wildschade. - Waardedaling grond in de omgeving van de gerealiseerde zone. 19

20 20

21 6 Verbetering agrarische structuur De agrarische ondernemers uit het gebied zien op een aantal vlakken mogelijkheden voor verbetering van de agrarische structuur. Niet van alle mogelijkheden is duidelijk of ze direct toepasbaar of uitvoerbaar zijn. Bijvoorbeeld om dat er geen afstemming is gezocht met alle grondeigenaren die nodig zijn om een kavelruil te realiseren. Het gaat om de volgende zaken: Zes bedrijven zien verschillende mogelijkheden om hun verkaveling te verbeteren via een beperkte grondruil. Extra ondersteuning is nodig, bijvoorbeeld om te onderzoeken of de ruilideeën voldoende voordeel op kunnen leveren voor alle betrokkenen. Verbetering van de eigen verkavelingstructuur in combinatie met bedrijfsontwikkeling door aankoop van naburige gronden wordt door vier bedrijven als realistische mogelijkheid gezien. Verbetering van perceelsvormen, bijvoorbeeld in combinatie met dempen van tussensloten en het graven van vervangend water. Dit speelt met name bij enkele fruittelers. Mogelijk zou het vervangend water gecombineerd kunnen worden met de waterberging in de groene scheg. Enkele bedrijven zouden mogelijk willen verplaatsten naar een nieuwe locatie in het gebied of naar elders. Een dergelijke verplaatsing kan in combinatie met uitruil een goede verbetering van de structuur geven voor meerdere omliggende bedrijven. Enkele malen is aangegeven dat ondersteuning bij en begeleiding van uitgifte van de losse gronden belangrijk kan zijn voor de gebruiksverkaveling. Daarbij gaat het om het afsluiten van goede (eenmalige) pachtovereenkomsten en om ervoor te zorgen dat een bedrijf de gronden in gebruik krijgt, zodanig dat de gebruiksverkaveling verbetert. 21

22 22

23 7 Conclusies en aanbevelingen Op basis van de voorgaande rapportage is een aantal conclusies te trekken ten aanzien van de agrarische structuur en het landschapsplan Westfriesland. Deze conclusies zijn hieronder weergegeven. Vervolgens zijn enkele aanbevelingen opgenomen ten aanzien van verbetering van de structuur en realisatie van de groene scheg. Bij het lezen van de conclusies en aanbevelingen is het goed om in gedachten te houden dat circa 75% van de gronden opgenomen is in het onderzoek op basis van gesprekken met gebruikers en eigenaren. De agrarische sector in Drechterland-West kent een divers karakter met fruitteelt, melkveehouderij, veehouderij en tuinbouw. De schaalgrootte en opvolgingssituatie van de bedrijven is goed. De verkaveling is matig met 60% van de gronden in huiskavel in combinatie met een behoorlijke oppervlakte in los gebruik, vaak buiten Drechterland- West. De ontwatering is doorgaans goed, op enkele incidentele problemen na. In het gebied zijn weinig stoppers in de komende 5 jaar te verwachten, het merendeel van de bedrijven kiest juist voor groei. Daarbij gaat het vooral om melkquotum en grond. Het Landschapsplan met de groene scheg tussen Hoorn en Westwoud is niet goed bekend onder de agrariërs. Wel is een behoorlijk deel bereid medewerking te verlenen bij realisatie van een dergelijke zone, zij het op uiteenlopende wijzen en onder verschillende condities. Tot slot zijn er diverse mogelijkheden om de structuur te verbeteren, zowel via kleinschalige grondruilen als via meer integrale en complexe herstructurering. Grondbalans In de inventarisatie geven de groeiende bedrijven aan hun areaal uit te willen breiden met ca. 50 tot 100 hectare, doorgaans bij voorkeur via pacht. De realisatie van de uitbreidingswens hangt direct samen met ligging, kwaliteit en grondprijs. De 50 tot 100 hectare komt globaal overeen met de oppervlakte van de bedrijven die in de komende jaren verwachten af te bouwen. Daarnaast gebruiken de bedrijven zo n 130 ha buiten het projectgebied, waarvan 40 ha eigendom en 90 ha los gebruik. Deze 130 ha komt overeen met de oppervlakte grond die aan bollentelers verhuurd wordt. Zolang de bollenverhuur blijft, mag verondersteld worden dat uitruil richting het projectgebied gewenst is. Op basis van deze cijfers ontstaat de indruk dat de grondbalans neutraal tot enige overdruk toont. Deze situatie hangt mede samen met de locatie binnen het onderzoeksgebied. Bij realisatie van de groene scheg is het belangrijk oog te houden voor de grondbalans ter plaatse, om zo agrarische ontwikkeling mogelijk te blijven maken en een goede inpassing van de zone te kunnen realiseren. Bedrijfsverplaatsing Door twee bedrijven uit het gebied te verplaatsen ontstaan er divers mogelijkheden om de verkaveling via verdere uitruil te verbeteren en ruimte te maken voor de scheg. Het betreft twee melkveebedrijven. Eén van de bedrijfsverplaatsingen zou van belang kunnen zijn voor de realisatie van de zone tussen De Wijzenddijk / Oosterblokker /Blokdijk, aan de oostkant van het onderzoeksgebied. De verplaatsing zou gecombineerd kunnen worden met een grondruil. De tweede bedrijfsverplaatsing zou met name gronden vrij kunnen maken voor een verbinding tussen de Oudijk en het Wijzenddijkje. Het is aan te bevelen in te zetten op beide verplaatsingen. In dat kader is het van belang om extra financiële faciliteiten voor bedrijfsverplaatsing beschikbaar te krijgen. Waterberging Naast het opnemen van waterberging in de groene scheg, zou ook de ontwikkeling van waterberging buiten het projectgebied nadere onderzocht kunnen worden. Qua agrarische structuur lijken er betere mogelijkheden ten zuiden van de Blokdijk, bijvoorbeeld in de buurt van locaties die naar verluid binnenkort ingericht worden voor kleiwinning en waterberging. Ook zijn er bedrijven die sloten willen dempen en zich mogelijk in willen kopen in een centraal waterbergingsproject. 23

24 Kavel gemeente Hoorn Gemeente Hoorn bezit een kavel van ca. 16 ha tussen het Wijzenddijkje en de Oudijk. Deze kavel is een van de mogelijke locaties voor het realiseren van een deel van de scheg. Er lijken goede mogelijkheden te zijn om dit te combineren met verbetering van de verkaveling ter plaatse via uitruil of bedrijfsvergroting. Hierbij zouden bedrijven die geen medewerking verleend hebben aan de inventarisatie tevens een rol kunnen spelen. Kavelruil Agrariërs geven aan dat zij mogelijkheden zien om ruilen op te zetten, met name in combinatie met bedrijfsverplaatsing. De ideeën behoeven nadere uitwerking en nader overleg met betrokkenen. Extra middelen voor bedrijfsverplaatsing zijn wenselijk. Fruitteelt Realisatie van de groene scheg op of nabij boomgaarden is niet wenselijk. Enerzijds omdat verwerving van boomgaarden relatief kostbaar is. Anderzijds is er vanuit de sector zelf goede animo om bestaande boomgaarden in gebruik te houden. Daarnaast gelden er afstandsnormen tot de openbare weg voor het wildbeheer in de boomgaarden. Dit maakt dat fiets- of wandelpaden langs boomgaarden indirect belemmeringen veroorzaakt. Los gebruik Een belangrijk deel van de gronden wordt op losse basis gebruikt. De eigenaren zijn doorgaans gestopte agrariërs. Bij de keuze voor de nieuwe gebruiker telt voor de eigenaar de kans op het claimen van rechten door de nieuwe gebruiker. Dit leidt soms tot minder logische kavelstructuren. Ook wordt de gebruikgeving niet altijd goed op papier verwerkt. Sturing op deze zaken door een onafhankelijke partij of persoon kan hierin een goede bijdrage leveren. Strategische gebiedsontwikkeling In plaats van het eerder genoemde alternatief van een zone aan de oostzijde, zou mogelijk ook aan de westkant van het onderzoeksgebied een groene verbinding tussen de Oosterblokker en de Blokdijk gerealiseerd kunnen worden. Voor dit westelijk alternatief lijkt de hervestiging van een bedrijf binnen het gebied een optie als de scheg gecombineerd wordt met een strategische ontwikkeling van de agrarische structuur. Bij situering van de scheg moet wel rekening gehouden worden met voldoende afstand tot bedrijfsgebouwen en boomgaarden. Ook moet er ruimte blijven voor ontwikkelingsmogelijkheden de bedrijven met groeipotentie. In dit kader zou een bedrijf vanuit Oosterblokker bijvoorbeeld naar een te verlengen Zittend moeten verplaatsen. Dit betekent dat planologische ruimte nodig is. Water Door middel van beperkte aanpassingen is de wateraf- en aanvoer te verbeteren, met name in het zuidwestelijke fruitgebied en het noordoostelijke landbouwgebied. Inrichting groene scheg Om de groene scheg in goede harmonie met de agrarische omgeving te laten fungeren zijn de volgende inrichtingsaspecten van belang: - Bij de inrichting zoveel mogelijk openheid nastreven door geen bomen en bosjes aan te planten in verband met schade van vogels in het fruit. - De wandel- en fietsroutes scheiden van de graslanden door de aanleg van brede sloten en hondenvrije stroken. Dit in verband met rust onder het vee, met name schapen en de verspreiding van ziektes zoal neospora. - De nieuwe waterberging zodanig in te richten dat dit bijdraagt aan een verbetering van de matige water aan- en afvoer in de tuinbouwgebieden. - Bijvoorbeeld via informatiepanelen voorlichting aan recreanten geven over het belang van een goede landbouwpraktijk, waaronder gewasbescherming. 24

25 Bijlagen 25

26 26

27 Bijlage 1 Inventarisatieformulier Onderzoek agrarische structuurverbetering Drechterland-West Algemene gegevens 1. Naam en adresgegevens Naam: Straat en huisnummer: Postcode en woonplaats: Telefoonnummer: Wat is de hoofdtak van het bedrijf? Ο Fruitteelt Ο Melkveehouderij Ο Veehouderij Ο Akkerbouw Ο Vollegrondsgroenten Ο Overig, namelijk: Zij er neventakken op het bedrijf? Ο Agrarische, namelijk:... Ο Zorg Ο Verwerken eigen producten Ο Kinderopvang Ο Agrarisch natuurbeheer Ο Anders, namelijk: Welke rechtsvorm heeft het bedrijf? Ο Eenmansbedrijf Ο Maatschap / firma Ο BV 5. Is uw agrarische bedrijf: Ο uw hoofdberoep Ο een deeltijdberoep naast een andere baan of bedrijf Ο een hobbymatige activiteit Ο beëindigd, maar u heeft de grond nog wel in eigendom 27

28 6. Heeft u of een van de andere ondernemers/bedrijfsopvolgers een tweede baan buitenshuis? Zo ja, in welke sector is dit en voor hoeveel uur? Is er personeel in dienst? Zo ja, hoeveel personen? Is er een bedrijfsopvolger? Ο Ο Ο Ja, leeftijd opvolger: o binnen 5 jaar overname o over meer dan 5 jaar overname Nee Onbekend Grond 9. Tijdens het bezoek worden de percelen ingetekend op kaart, inclusief het grondgebruik. 10. Hoeveel grond hoort er bij uw bedrijf? Bedrijf waarvan in onderzoeksgebied Eigendom. ha. ha Erfpacht. ha. ha Reguliere pacht. ha. ha Los gebruik. ha. ha Totaal. ha. ha Wie is de eigenaar van de pacht / erfpacht / los gebruik: Verhuurt u een deel van uw eigendom? Ja / nee Zo ja, op welke basis? Ο Ο Ο Ο Ο Erfpacht Reguliere pacht Eenmalige pacht Grondgebruikersverklaring Los gebruik 28

29 12. Heeft u bepaalde investeringen in de percelen gedaan? Ο Drainage Ο Beregening Ο Fertigatie Ο Anders, namelijk: 13. Heeft u ondersteunend glas? Ja / nee Zo ja, hoe groot is deze kas en wanneer is deze gebouwd?. Bedrijfsgegevens Veehouderij 14. Hoeveel vee heeft u? - Melk- en kalfkoeien:. - Vleesvee:. - Jongvee:. - Schapen:. - Paarden:. - Overig, namelijk:. 15. Hoe groot is uw melkquotum? - Eigendom:. - Lease:. - Verlease:. Fruitteelt / vollegrondsgroente / bollenteelt 16. Welke teelten heeft u op uw bedrijf? Soort Ras (bij fruit) Leeftijd (bij fruit) Hectare

30 Bedrijfsontwikkeling 17. Hoe ziet u het economische perspectief van uw bedrijf? Goed / redelijk / matig / slecht Korte motivering: Welke plannen heeft u de komende 5 jaar met uw bedrijf A. Voortzetten van het bedrijf met de huidige omvang en bedrijfsvoering B. Groeien door: a. Meer grond huren.. ha b. Meer grond kopen.. ha c. Melkquotum kopen.. kg d. Investeren in bedrijfsgebouwen, namelijk:.. e. Investeren in een neventak, namelijk:. f. Intensiveren van de teelt of het bouwplan C. Bedrijf afbouwen binnen nu en.. jaar, via: a. Ineens stoppen b. Stapsgewijze verkleining 19. Hoe staat u tegenover bedrijfsverplaatsing? Ο Gewenst Ο Denkbaar Ο Geen optie Knelpunten 20. Hoe beoordeelt u uw huidige verkaveling? Goed / redelijk / matig / slecht Korte motivering:.. 30

31 21. Ondervindt u knelpunten in de verkaveling ten aanzien van: Ο Ontsluiting van uw kavels:. Ο Bereikbaarheid van kavels op afstand: Bent u tevreden over het waterpeil en peilbeheer? Heeft u problemen met de waterkwaliteit? Liggen uw gebouwen dicht bij burgerbebouwing? Ο 0 25 meter Ο meter Ο meter Ο Meer dan 100 meter Ondervindt u hiervan hinder? Ja / nee 25. Zijn er andere knelpunten voor uw bedrijf of de agrarische structuur van het onderzoeksgebied? Ja / nee Zo ja, graag een korte toelichting: Landschapsplan 26. Doet u aan agrarisch natuurbeheer (SAN)? Ja / nee Zo ja, welke beheerpakketten?. Indien in onderzoeksgebied: zo mogelijk ook aangeven op kaart 27. Kent u het Landschapsplan Westfriesland? Ja / nee Zo ja, kunt u in enkele woorden omschrijven welk beeld u van het Landschapsplan heeft? 28. Bent u bereid om grond te verkopen voor de zone met recreatie, natuur en waterberging? Ο Ο Ja, namelijk de volgende percelen:. Nee, want:... 31

32 29. Bent u bereid grond te ruilen voor de zone met recreatie, natuur en waterberging, waarbij u elders landbouwgrond terug krijgt? Ο Ο Ja, namelijk:... Nee, want: Bent u bereid wandelaars of fietsers toe te laten op uw grond? Ja / nee Zo ja, via welke route en onder welke voorwaarden: Bent u bereid gronden te verhuren voor waterberging of recreatief gebruik? Ja / nee Zo ja, aan welke percelen denkt u en onder welke voorwaarden: Agrarische structuur 32. Ziet u mogelijkheden om de agrarische structuur op uw bedrijf te verbeteren? Denk aan verkaveling, kavelruil, perceelsvorm, ontsluiting, ontwatering. Ja / nee Korte toelichting: Hoe ziet u de toekomst van dit gebied voor de agrarische sector? Positief / negatief, omdat: Ruimte voor overige opmerkingen Zijn er nog andere opmerkingen, die u wilt meegeven aan de Stivas?

33 Bijlage 2 Onderzoeksgebied 33

34 34

35 Bijlage 3 Gebruiksverkaveling bezochte bedrijven 35

36 36

37 Bijlage 4 Kadastrale eigendomskaart 37