1 Inleiding. 1.1 Duiding van de adviesaanvraag. 1.2 Opbouw van het advies
|
|
- Benjamin Dijkstra
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Inleiding 1.1 Duiding van de adviesaanvraag Namens het kabinet heeft minister Veerman van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) de SER gevraagd advies uit te brengen over de integratie van nieuwe maatschappelijke doelen als natuur, milieu, dierenwelzijn en voedselveiligheid in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie (EU). Daarbij wordt gevraagd te bezien hoe bewerkstelligd kan worden dat de prijzen die producenten ontvangen de juiste schaarsteverhoudingen weerspiegelen. De tekst van de adviesaanvraag d.d. 24 februari 2003 is opgenomen in bijlage 1 bij dit advies. Die nieuwe doelen waarover de adviesaanvraag spreekt kunnen ook worden aangeduid als verschillende dimensies van duurzaamheid van de landbouwproductie. De SER onderschrijft het belang van het streven naar duurzame ontwikkeling en verbindt dit met het bevorderen van de maatschappelijke welvaart 1. De SER gaat daarbij uit van een breed welvaartsbegrip. Dat betekent dat ook de maatschappelijke waardering van niet-reproduceerbare goederen (zoals natuur- en landschapswaarden) meetelt. Dit advies verkent de mogelijkheden om de nieuwe maatschappelijke doelen via (betere) marktwerking tot uitdrukking te brengen; het brengt ook in kaart waar overheidsingrijpen op Europees dan wel nationaal niveau noodzakelijk is. Daarbij wordt expliciet aandacht besteed aan de omgeving van de primaire land- en tuinbouw: in het bijzonder aan de rol van consumenten en aan de internationale handel in landbouwproducten. 1.2 Opbouw van het advies De SER wil in dit advies perspectieven schetsen op een meer marktgerichte en duurzame landbouw die ook over de nu lopende hervormingsronde van het GLB heen reiken. Een natuurlijk vertrekpunt voor de analyse is naast de uitgangssituatie van de Nederlandse land- en tuinbouw (zie paragraaf 1.3) de huidige hervormingsronde van het GLB. Hoofdstuk 2 schetst de hoofdlijnen van de voorstellen van de Europese Commissie in de Tussenbalans en geeft een beeld van de gevolgen ervan voor de Europese en de Nederlandse landbouw. Hoofdstuk 3 analyseert de externe omgeving van de primaire land- en tuinbouw, met bijzondere aandacht voor voedselketens en voor de spelregels van de wereldhandel zoals vastgelegd in het verband van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). 1 Zie: SER-advies Nationale strategie voor duurzame ontwikkeling, publicatienr. 02/07, pp ; SER-advies Innovatie voor duurzaam voedsel en groen, publicatienr. 02/09, inz. pp
2 Hoofdstuk 4 bespreekt de integratie van oude en nieuwe doelstellingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), en formuleert een geactualiseerd samenstel van doelstellingen en randvoorwaarden van een toekomstgericht GLB. Aan de hand van een beoordeling van de voorstellen in het kader van de Tussenbalans doet de SER in hoofdstuk 5 aanbevelingen voor de toekomstige koers van het GLB. Daarbij wordt afzonderlijk ingegaan op de beloning van groene diensten (agrarisch natuur- en landschapsbeheer), op de komende uitbreiding van de EU, en op de lopende WTO-ronde. Hoofdstuk 6 is de samenvattende slotbeschouwing. Deze volgt de vraagstellingen in de adviesaanvraag op de voet. Het advies is voorbereid door de Commissie Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. De samenstelling van deze ad-hoccommissie is weergegeven in bijlage 2. Het advies is vastgesteld door de raad op 20 juni Het verslag van deze openbare vergadering is verkrijgbaar bij het secretariaat van de raad en is tevens te raadplegen op de website van de SER ( 1.3 Het Nederlandse agrocomplex Bijdrage van het agrocomplex aan de Nederlandse economie De primaire land- en tuinbouw is een onderdeel van de agrosector. Andere onderdelen van de agrosector zijn de (verwerkende) voedings- en genotmiddelenindustrie, de toelevering en de distributie 2. Het agrocomplex dat gebaseerd is op de verwerking van binnenlandse agrarische grondstoffen is goed voor 6,2 procent van de toegevoegde waarde en voor 6,7 procent van de werkgelegenheid. Van de verschillende schakels van de keten blijken de primaire productie en de toelevering het meeste gewicht in de schaal te leggen (zie tabel 1.1). tabel 1.1 Verdeling bruto toegevoegde waarde binnen het Nederlandse agrocomplex, in miljarden euro s Op basis van binnenlandse agrarische grondstoffen Op basis van alle agrarische grondstoffen* Agrocomplex 21,8 36,9 Primaire productie 7,9 9,1 Verwerking 3,9 10,2 Toelevering 7,2 10,3 Distributie 2,7 7,2 Aandeel in nationale productie 6,2% 10,4% *Agrocomplex inclusief de hovenierssector, agrarische dienstverlening, bosbouw en de op buitenlandse agrarische grondstoffen gebaseerde voedingsmiddelenindustrie (koffie, cacao, drank en tabak). Bron: LEI. 2 Deze paragraaf is grotendeels gebaseerd op H.J. Silvis en C. van Bruchem (red.), Landbouw-Economisch Bericht 2002, LEI, Den Haag
3 Het agrocomplex is een stuk groter indien ook de verwerking van geïmporteerde agrarische grondstoffen (zoals koffie, cacao en tabak) in de beschouwing wordt betrokken. In dat geval gaat het om zo n 10,5 procent van de Nederlandse economie (werkgelegenheid en toegevoegde waarde). In het totale agrocomplex hebben de schakels distributie en verwerkende industrie ook een groter gewicht dan wanneer alleen de verwerking van binnenlandse grondstoffen wordt bezien. Exportoriëntatie De export van agrarische producten en voedingsmiddelen bedroeg in miljard euro, ofwel bijna een vijfde van de totale goederenexport. Gelet op de agrarische import (26 miljard euro) levert dit een overschot op de agrarische handelsbalans op van 19 miljard euro. Daarmee is Nederland de grootste netto-exporteur van agrarische producten en genotmiddelen ter wereld. De belangrijkste exportproducten zijn sierteeltproducten, vlees, tabak, groenten en zuivel. Overigens is de agrarische handel steeds meer geconcentreerd op de EU-landen (78 procent van de export in 2001), in het bijzonder Duitsland, het VK, Frankrijk, België en Italië. Uit input-outputanalyses blijkt dat gemiddeld driekwart van de bruto toegevoegde waarde en de werkgelegenheid van het totale agrocomplex samenhangt met export. De productie van de glastuinbouw wordt zelfs voor meer dan 90 procent in het buitenland afgezet. De primaire land- en tuinbouw Nederland bestaat uit 3,4 miljoen hectare land en 0,8 miljoen hectare water. Ongeveer 69 procent van het land is in agrarisch gebruik en 16 procent in overig groen gebruik (bos, natuur, recreatie). De Nederlandse land- en tuinbouw bestaat uit de volgende sectoren: Glastuinbouw; Opengrondstuinbouw (bloembollen, fruitteelt, boomteelt); Akkerbouw (aardappelen, vollegrondsgroenteteelt, granen, suikerbieten, uien); Grondgebonden veehouderij (melkvee, schapen, zoogkoeien); Intensieve veehouderij (varkens, vleeskalveren, leghennen, vleeskuikens, vleesstieren). Tabel 1.2 geeft een overzicht van de bruto toegevoegde waarde van de verschillende sectoren in De samenstelling van de Nederlandse land- en tuinbouwproductie verschilt aanmerkelijk van die in de rest van de Europese Unie. De Nederlandse land- en tuinbouw is relatief sterk vertegenwoordigd in producten met een lichte marktordening (met alleen bescherming aan de grens: groenten en fruit, varkens, kippen en eieren) en in vrije producten (consumptieaardappelen, bloemen en planten). Slechts 27,4 procent van de Nederlandse agrarische producten (zetmeelaardappelen, suikerbieten, granen, voedergewassen, zui- 7
4 vel, kalveren en rundvlees) valt onder een zware marktordening 3, tegen 59,2 procent voor de EU-15 als geheel (zie tabel 1.3). tabel 1.2 Brutoproductiewaarde van de land- en tuinbouw naar sectoren, in miljarden euro s 2001 Brutoproductiewaarde 19,9 Tuinbouw 7,8 Akkerbouw 2,3 Rundveehouderij 3,9 Intensieve veehouderij 4,3 Overige producten 1,6 pm Netto toegevoegde waarde 6,3 Bron: LEI. tabel 1.3 Aandeel landbouwproductie in Nederland en de EU-15 onderverdeeld naar type marktordening (%) Productcategorie Nederland EU-15 Zware marktordeningsproducten 27,4 59,2 Lichte marktordeningsproducten 30,1 20,6 Vrije producten 42,5 20,2 Bron: LEI. De factor arbeid De komende jaren zal de agrarische beroepsbevolking naar verwachting verder afnemen. Op basis van een voorzichtig scenario schat het CPB dat deze afname in de periode bijna 2 procent per jaar zal zijn (bij een jaarlijkse toename van de arbeidsproductiviteit met ruim 3 procent) 4. Daarbij zal sprake zijn van een voortgaande vermindering van het aantal land- en tuinbouwbedrijven, van naar Van de bedrijven in 2000 is het bedrijfshoofd in bijna de helft van de gevallen ouder dan 55 jaar 5. De vergrijzing van de agrarische beroepsbevolking doet zich ook in andere EU-landen voor. Het EU-gemiddelde (52% ouder dan 55 jaar) ligt zelfs nog iets hoger dan dat in Nederland. Bijna driekwart van de werkenden in de primaire land- en tuinbouw zijn zelfstandige ondernemers. Het gezinsbedrijf, met hooguit enkele werknemers, is nog steeds dominant 6. Dit neemt niet weg dat tweederde van de regelmatige niet-gezinsarbeidskrachten in de agrarische sector in de tuinbouw werkzaam is. De tuinbouw kent ook relatief veel 3 Bij een zware marktordening is sprake van zowel overheidsingrijpen op de interne markt (gegarandeerde prijzen, interventieaankopen e.d.) als van beschermende maatregelen aan de grens. 4 CPB, Economische Verkenning , Den Haag 2002, p LTO Nederland, Brussels Bericht februari 2003, p Leo Douw, De organisatie van bedrijven, in: Leo Douw en Jaap Post (red.), Kracht door verandering De ontwikkeling van de Nederlandse agrosector: achtergronden en perspectieven, Den Haag (LEI) 2000, pp , inz. pp
5 niet-regelmatige externe arbeidskrachten om pieken in de seizoenwerkzaamheden op te vangen. De schaalgrootte Het LEI maakt onderscheid tussen grootschalige, modale en overige land- en tuinbouwbedrijven. Tussen 1996 en 2000 is het aantal grootschalige bedrijven (groter dan 150 Nederlandse Grootte Eenheden, NGE) vrij sterk gestegen (+13%). Het aantal modale bedrijven is met 17 procent gedaald en het aantal overige bedrijven met 10 procent. De grootschalige bedrijven realiseerden in de periode gemiddeld een totaal gezinsinkomen van ruim euro per gezin. Hiervan kwam bijna 90 procent uit agrarisch bedrijf. Bij de twee andere groepen lag het gemiddelde gezinsinkomen circa de helft lager. 9
6 10
Schuivende panelen. Petra Berkhout
Schuivende panelen Petra Berkhout Kerncijfers agrocomplex Nederland, 2012 2 Aandeel (%) van deelcomplexen in TW en werkgelegenheid, 2012 Deelcomplex Toegevoegde waarde Werkgelegenh eid 2012 2012 Akkerbouw
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2010
De agrarische handel van Nederland in 1. Opvallende ontwikkelingen Wereldhandel in agrarische producten daalde in met ruim 10%, maar vertoont in weer herstel Nederlandse agrarische export groeit in naar
Nadere informatieVan Stal tot akker Jos Strobbe Provincie Zeeland
Van Stal tot akker Jos Strobbe Provincie Zeeland enkele kengetallen van de Zeeuwse landbouwsector beleid provincie Zeeland acties en instrumentarium Grondgebruik Zeeland (ha) Sector/grondgebruik 2007 2011
Nadere informatieHet perspectief van de agrarische sector in Nederland
Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Agroconnect-symposium 19 november 2009 Dr.ir. Huib Silvis Hoofdpunten Toekomst agrarische sector Betekenis technologie Strategie LEI Wageningen UR
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2012
De agrarische handel van Nederland in 2012 1. Opvallende ontwikkelingen Totale wereldhandel in agrarische producten groeit voor tweede opeenvolgende jaar met ruim 10% Nederlandse agrarische export groeit
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2013
De agrarische handel van Nederland in 2013 1. Opvallende ontwikkelingen Totale handelsoverschot groeit met 4,5 miljard; aandeel agrarische producten 2 miljard Nederlandse agrarische export neemt in 2013
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2013
De agrarische handel van Nederland in 1. Opvallende ontwikkelingen Totale handelsoverschot groeit met 4,5 miljard; aandeel agrarische producten 2 miljard Nederlandse agrarische export neemt in opnieuw
Nadere informatieActuele ontwikkeling resultaten en inkomens in land- en tuinbouw 2018
Actuele ontwikkeling resultaten en inkomens in land- en tuinbouw 2018 17 december 2018 Wageningen Economic Research & CBS Inhoud Olaf Hietbrink Wageningen Economic Research Cor Pierik CBS, Macro economische
Nadere informatieDEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ
v.u. Jules Van Liefferinge depotnr. D/2015/3241/316 www.vlaanderen.be/landbouw DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ PRODUCTIEWAARDE, MILJOEN EURO, 2014 overige 167 223 325 512 602 1.460 844 712 355 179 102
Nadere informatieNederlandse Plattelandsstrategie 2007-2013
Nederlandse Plattelandsstrategie 2007-2013 Augustus 2006 1 De economische-, sociale- en milieusituatie op het platteland en in de landbouw 1.1 De economische situatie en concurrentiekracht van de agrofoodsector
Nadere informatie1 De markt voor de Nederlandse landbouw De Nederlandse landbouw en de handel Orde in de handel WTO en EU 12 1.
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De markt voor de Nederlandse landbouw 9 1.1 De Nederlandse landbouw en de handel 9 1.2 Orde in de handel 10 1.3 WTO en EU 12 1.4 Afsluiting 13 2 Bepaling verkoopprijs 14
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2014
De agrarische handel van Nederland in 1. Opvallende ontwikkelingen Totale Nederlandse handelsoverschot is in gelijk gebleven aan het niveau van ( 47,6 mld.); handelsoverschot agrarische producten komt
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2002 2003 25 074 Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) 28 625 Herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Nr. 61 BRIEF VAN
Nadere informatieAGRO FOOD MONI TOR EDE
AGRO FOOD MONI TOR EDE HIGHLIGHTS 2016 Voorwoord Ede ligt in het hart van FoodValley, de internationale topregio voor kennis en innovatie op het gebied van voedselproductie. Food omvat veel schakels in
Nadere informatieGrotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs
Grotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs Huib Silvis en Martien Voskuilen Grotere bedrijven zijn bij uitbreiding van het areaal landbouwgrond in het voordeel omdat zij over het algemeen hogere
Nadere informatieBOSATLAS VRAGENSET ANTWOORDMODEL VAN HET VOEDSEL NOORDHOFF ATLASPRODUCTIES
DE BOSATLAS VAN HET VOEDSEL VRAGENSET ANTWOORDMODEL NOORDHOFF ATLASPRODUCTIES I. Voeding en welvaart 1. De Human Development Index (HDI) geeft aan hoe welvarend een land is. Vergelijk de HDI met de andere
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieSector Score Ontwikkeling Score Ontwikkeling Ontwikkeling inkomen a) inkomen b) marktpositie marktpositie maatschappelijk d)
Tabel 1.1 Economische betekenis van het Nederlandse agrocluster Toegevoegde waarde (mrd. Euro) Werkgelegenheid (1. arbeidsjaren) 1995 2 23 1995 2 23 Agrocomplex totaal 32,3 37,7 41,6 659 675 65 Aandeel
Nadere informatieDe waalse landbouw in cijfers
De waalse landbouw in cijfers 2018 Productiefactoren - 2016* 1990 2000 2010 2016 Aantal bedrijven 29.083 20.720 14.502 12.870 Totale oppervlakte (ha) Gemiddelde oppervlakte per bedrijf (ha) Werkkrachten
Nadere informatieNederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen
Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische
Nadere informatiegespecialiseerde bedrijven overige bedrijven aantal varkens per bedrijf
De markt voor de varkenshouderij in Nederland Structuur In Nederland worden op ongeveer 1. bedrijven varkens gehouden. Het aantal bedrijven met varkens is de afgelopen jaren duidelijk afgenomen (figuur
Nadere informatieOekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be)
Landbouw in Oekraïne 12/05/2011 Oekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be) Oekraïne is groter dan elk land van de EU. De goede ligging van het land, gecombineerd met de vruchtbare bodems, geeft
Nadere informatieAGRO LEAN Supply Chain
AGRO LEAN Supply Chain Act2Vision Bedrijfskunde en organisatie Economische omvang van het Nederlandse agrocomplex, een verzamelnaam voor de land- en tuinbouw en de daarmee samenhangende handel en industrie
Nadere informatieEconomische vitaliteit agrosector
Economische vitaliteit agrosector Frank Veeneklaas (Alterra) Programmaleider DWK programma: Mens en economie in de Groene Ruimte De agrarische sector is nog steeds van aanzienlijke betekenis voor de plattelandseconomie.
Nadere informatieBanking for Food. Nederland aan kop! Jeen Nijboer Projectmanager Food & Agri
Banking for Food Nederland aan kop! Jeen Nijboer Projectmanager Food & Agri Nederland aan kop Historisch Waar komen we vandaan? Waar staan we nu? Rol Rabobank Spilfunctie 3x access Belangrijk voor Nederland
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieDe waalse landbouw in cijfers
De waalse landbouw in cijfers 2017 Opmerking : Vanaf 2011, om redenen van administratieve vereenvoudiging, berusten de enquêtes niet meer op de landbouwers die aan de landbouwtelling hebben deelgenomen
Nadere informatieAANTAL FRUIT ARBEIDSINKOMEN VLAANDEREN EURO BEDRIJ BEDRIJFSECONOMISCHE GEMIDDELD MILJARD ECONOMISCH BRUTO ANDEEL S GESTEGEN VARKENS VOEDERGEWASSEN
Els Bernaerts, Els Demuynck VLAANDEREN UW VARKENS ANDEEL S GESTEGEN STIJGING RUNDVEE TABEL BASIS INBOUWWAARDE BELANG KOSTEN DRIJVENFAK GROENTEN AGRARISCHE MILJARD ERINGSKAART MELK MILJOEN LANDBOUWBEDRIJVEN
Nadere informatieSteun voor de oprichting van producentenorganisaties (PO's)
,.~~ re ~ ~ Vlaanderen is landbouw & visserij Steun voor de oprichting van producentenorganisaties (PO's) Lea Elst DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Producentenorganisaties Doel? Versterking van de marktpositie
Nadere informatieSL WAGENINGEN. Financiële positie land- en tuinbouwbedrijven in Noord-Brabant. āīŕ
Financiële positie land- en tuinbouwbedrijven in Noord-Brabant Februari 2017, Harold van der Meulen en Ruud van der Meer Wageningen Economie Research (voorheen LEI wageningen UR) m L ; I āīŕ 1 I SL WAGENINGEN
Nadere informatieInternationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?
Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij
Nederlandse landbouw en visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieFinanciële positie land- en tuinbouwbedrijven in Noord-Brabant
Financiële positie land- en tuinbouwbedrijven in Noord-Brabant Februari 2017, Harold van der Meulen en Ruud van der Meer Wageningen Economic Research (voorheen LEI Wageningen UR) VERTROUWELIJK Vraagstelling
Nadere informatieDe waalse landbouw in cijfers
De waalse landbouw in cijfers 2015 Opmerking : Vanaf 2011, om redenen van administratieve vereenvoudiging, berusten de enquêtes niet meer op de landbouwers die aan de landbouwtelling hebben deelgenomen
Nadere informatieWERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16
WERELD 5 havo 1 Globalisering 14-16 Melkprijzen wereldwijde concurrentie Hoog: centrumlanden Middel, semi-periferie Laag, periferie Globalisering = concurrentie.. 3 factoren? 1. Opkomst MNO s, mondiale
Nadere informatiePRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW 2012
AMS FOCUS 212 PRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW 212 Vlaamse overheid Departement Landbouw en Visserij 1. Blik op de productierekeningen 2. Productiewaarde 3. Intermediair verbruik 4. Netto
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) d.d. 19 oktober Nummer 2730
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) d.d. 19 oktober 2012 Nummer 2730 Onderwerp Grotere bouwvlakken dan 2 ha veehouderij. Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting In een
Nadere informatiePeter van Giersbergen Rob Verhees CROSS COMPLIANCE. Voordat je het weet heb je ermee te maken. Inspecteurs Toezichtontwikkeling
1 CROSS COMPLIANCE Voordat je het weet heb je ermee te maken Peter van Giersbergen Rob Verhees Inspecteurs Toezichtontwikkeling Onderwerpen voor vandaag Controle Coördinatie Autoriteit Terug in de tijd:
Nadere informatie2015 was een sterk jaar voor de Belgische voedingsindustrie,
2015 was een sterk jaar voor de Belgische voedingsindustrie, maar 2 een opeenstapeling van uitdagingen bedreigt de competitiviteit van de sector 3 Hoe kunnen we de competitiviteit van de voedingsindustrie
Nadere informatieEindexamen economie havo I
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat
Nadere informatieMarktontwikkelingen varkenssector
Marktontwikkelingen varkenssector 1. Inleiding In de deze nota wordt ingegaan op de marktontwikkelingen in de varkenssector in Nederland en de Europese Unie. Waar mogelijk wordt vooruitgeblikt op de te
Nadere informatieBenchmark Voedselregio s
Benchmark Voedselregio s Vergelijking van het Agrocomplex van Flevoland, regio FoodValley, regio Rivierenland, Agrifood Capital en regio Venlo Herman Agricola Wageningen Environmental Research Wageningen,
Nadere informatieDe Nederlandse landbouwexport De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017
De Nederlandse landbouwexport 2017 De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017 Uitgave 2018 Verklaring van tekens. Gegevens ontbreken * Voorlopig cijfer **
Nadere informatiemiljoen gewerkte mensuren Verzuim ongevallen per
Veiligheid en milieu De chemische industrie stelt zichzelf hoge milieu- en veiligheidseisen. De belangrijkste gegevens voor veiligheid en milieu zijn afkomstig uit. Een veilige werkomgeving, binnen en
Nadere informatieExamen HAVO. Economie 1
Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatieSamenvatting Economie Toetsweek 2
Samenvatting Economie Toetsweek 2 Samenvatting door E. 1301 woorden 3 december 2016 10 1 keer beoordeeld Vak Economie VERKOOPWAARDE 2000 INKOOPWAARDE: (INTERMEDIAIR VERBRUIK) GRONDSTOFFEN 1100 DIENSTEN
Nadere informatieproducentenorganisaties (PO's) wettelijk kader Lea Elst
producentenorganisaties (PO's) wettelijk kader Lea Elst Producentenorganisaties (wettelijk kader) Inleiding Doelstellingen en voorwaarden Uniek lidmaatschap / contractuele onderhandelingen Praktisch Andere
Nadere informatieAnalyse Agribusiness en Logistiek Regio Rivierenland. 14 maart 2017, Herman Agricola
Analyse Agribusiness en Logistiek Regio Rivierenland 14 maart 2017, Herman Agricola Opbouw presentatie 1. Doel en aanpak 2. Agrocomplex 3. Verdieping primaire sector 4. Transport en Logistiek 5. Agrologistiek
Nadere informatieBIJLAGE DERDE EDITIE ECONOMISCH GEWICHT VAN DE IZW S IN BELGIE
BIJLAGE DERDE EDITIE ECONOMISCH GEWICHT VAN DE IZW S IN BELGIE Bijdrage tot de welvaart België telt tienduizenden vzw s, stichtingen, sociale economiebedrijven en feitelijke verenigingen. 18.847 daarvan
Nadere informatieb) Werd er meer bepaald een definitieve heffing ingevoerd na 3 juli 2017?
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 241 van FRANCESCO VANDERJEUGD datum: 2 mei 2018 aan GEERT BOURGEOIS MINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED Export
Nadere informatieAgrohandelsrapport 2005
Agrohandelsrapport 2005 Januari 2007 Johan Janssens Jonathan Platteau Vlaamse Overheid Beleidsdomein Landbouw en Visserij Afdeling Monitoring en Studie (AMS) Leuvenseplein 4 1000 Brussel Inhoudstafel Samenvatting...
Nadere informatieArbeidsmarktprognoses Noord-Holland 2012
Arbeidsmarktprognoses Noord-Holland 2012 t.b.v. Monitor Arbeidsmarkt en Onderwijs Provincie Noord-Holland IJmuiden, 23 november 2012 Arjan Heyma www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Belangrijkste
Nadere informatieECONOMISCH JAARVERSLAG RAPPORT ÉCONOMIQUE ANNUEL
ECONOMISCH JAARVERSLAG 2016-2017 RAPPORT ÉCONOMIQUE ANNUEL 2016-2017 1. Kerncijfers Omzet Export Werkgelegenheid en werkgevers Investeringen Innovatie Conjunctuurvooruitzichten Kerncijfers Omzet Omzet:
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij 2017
Nederlandse landbouw en visserij 2017 Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 14 5 Waardering en
Nadere informatieLANDBOUW EN VOEDING IN
LANDBOUW EN VOEDING IN VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST Joris Relaes Kabinetschef Landbouw Kabinet minister-president Kris Peeters Agribex, Brussel 6 december 2013 De Vlaamse landbouw aan de vooravond van de
Nadere informatieGrondgebonden landbouw in Zuid-Holland; Structuur en economische betekenis
Grondgebonden landbouw in Zuid-Holland; Structuur en economische betekenis Masterclass Provinciale Statenleden ZH Marc Ruijs, 8 oktober 2014 Inleiding Grondgebonden landbouw Structuuraspecten Economische
Nadere informatieInkomensraming land- en tuinbouw Welkom door Jack van der Vorst, algemeen directeur Social Sciences Group
Inkomensraming land- en tuinbouw 215 Welkom door Jack van der Vorst, algemeen directeur Social Sciences Group 1 Actuele ontwikkeling van resultaten en inkomens in de land- en tuinbouw 215 16 december 215
Nadere informatieAGRO FOOD MONI TOR Ede Wageningen 2017
AGRO FOOD MONI TOR HIGHLIGHTS 2017 Voorwoord Het gebied tussen en vormt het kennishart van Regio Foodvalley, de internationale topregio voor kennis en innovatie op het gebied van voedselproductie. Food
Nadere informatieNederlandse handel in agrarische producten
Nederlandse handel in agrarische producten januari 2017 Marc Ruijs en Gerben Jukema Agrarische export van Nederland in 2016 stijgt en het handelsoverschot neemt toe Uit ramingen 1 blijkt dat de Nederlandse
Nadere informatieDE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS
DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS Update : Februari 2014 Opmerking Om redenen van administratieve vereenvoudiging berust de enquête van 2011 niet meer op de landbouwers die hebben deelgenomen aan de landbouwtelling
Nadere informatieWorkshop duurzame stadslandbouw
Workshop duurzame stadslandbouw Changemaker Festival te Heino 14 september 2013 Datum: 14 september 2013 Locatie: Van: Voor: Summmercamp Heino Cees Moerman Workshop Changemaker Kenmerk: 1309 Programma
Nadere informatieDe economische betekenis van landbouwgrond
De economische betekenis van landbouwgrond Huib Silvis en Martien Voskuilen Voor de agrariër in de grondgebonden landbouw is de economische betekenis van grond zonder meer groot te noemen. Dat wordt bevestigd
Nadere informatieFacts & Figures 2012»
Facts & Figures 2012» Feiten en cijfers over de chemische industrie in Nederland - 2012 Nederland heeft een gunstig vestigingsklimaat voor de chemische industrie, omdat hiervoor de juiste randvoorwaarden
Nadere informatieDe waalse landbouw in cijfers
De waalse landbouw in cijfers 2016 Opmerking : Vanaf 2011, om redenen van administratieve vereenvoudiging, berusten de enquêtes niet meer op de landbouwers die aan de landbouwtelling hebben deelgenomen
Nadere informatieVLAM Jaarprogramma 2018
VLAM Jaarprogramma 2018 Commissie Landbouw Vlaams Parlement 06/12/2017 Guy Vandepoel voorzitter Frans De Wachter algemeen directeur Overzicht Inleiding Vernieuwde missie, visie & strategie Begroting Promotie
Nadere informatieServië: wereldspeler in frambozenproductie. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken
Servië: wereldspeler in frambozenproductie In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Servië: wereldspeler in frambozenproductie Servië is een wereldspeler als het gaat om de productie van frambozen.
Nadere informatieINNOVATIE IN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW
FOCUS INNOVATIE IN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW Resultaten 2017 van het LMN INHOUD 1. Blik op innovatie 2. Innovatie bij Vlaamse landen tuinbouwbedrijven 3. Kenmerken van innoverende bedrijven 4. Besluit
Nadere informatieDuurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid
Duurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid 1) Onderwerp 1) Voedsel en dranken uit de organische voedingsproducten en geproduceerd op een milieuvriendelijke wijze EN / OF 2) Voedsel en dranken die een
Nadere informatieDiervriendelijke keuzes door consumenten
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Diervriendelijke keuzes door consumenten Monitor Duurzame Dierlijke Producten 2009 Deze brochure is een uitgave van: Rijksoverheid Postbus 00000 2500
Nadere informatieS A M E N V A T T I N G
5 6 Samenvatting Adviesaanvraag In het coalitieakkoord heeft het kabinet aangegeven zich er bij de health check in 2008/ 2009 voor in te zetten om de huidige Europese inkomenstoeslagen in de landbouw in
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE
Nadere informatieActuele ontwikkeling van resultaten en inkomens in de land- en tuinbouw 2017
Actuele ontwikkeling van resultaten en inkomens in de land- en tuinbouw 2017 18 december 2017 Wageningen Economic Research & CBS Inhoud Presentatie CBS: Cor Pierik Macro Economische trends Presentatie
Nadere informatieKansendossier Biologische producten en landbouw. België
Kansendossier Biologische producten en landbouw België Biologische producten en landbouw in België De vraag naar bioproducten zit in België al enkele jaren in de lift en blijkt bovendien bijzonder crisisbestendig.
Nadere informatieDuurzame overheidsopdracht-fiche: basis
Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis 1) Onderwerp 1) Voedsel en dranken uit de organische voedingsproducten en geproduceerd op een milieuvriendelijke wijze EN / OF 2) Voedsel en dranken die een eerlijke
Nadere informatieMarktherstel door economisch herstel?
Marktherstel door economisch herstel? Bernd Feenstra Sectormanager Tuinbouw Beekbergen, 15-4-2010 Indeling Indeling Even voorstellen Ontwikkelingen Glastuinbouw Marktevenwicht verstoord Marktherstel Toekomstperspectief
Nadere informatieEen visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
Nadere informatieThema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5
Meander Samenvatting groep 5 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Bijna alles wat je eet, komt van de landbouw. De akkerbouwer verbouwt bijvoorbeeld aardappelen, tarwe of mais. Hij strooit eerst mest
Nadere informatieRAADGEVEND COMITE VAN 25 april 2017 VERDELING van de HEFFINGKOSTEN TUSSEN SECTOREN
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen RAADGEVEND COMITE VAN 25 april 2017 VERDELING van de HEFFINGKOSTEN TUSSEN SECTOREN Jacques MOES 1 TOELEVERING AAN DE LANDBOUW - AGROFOURNITURE
Nadere informatieMULTIFUNCTIONELE LANDBOUW
MULTIFUNCTIONELE LANDBOUW VEELZIJDIG BOEREN MIDDEN IN DE SAMENLEVING VOORWOORD De Multifunctionele Landbouw is een groeiende sector. Steeds meer agrarische bedrijven combineren de productie van voedsel
Nadere informatieBasisbetalingsregeling 2015 t/m 2019
Basisbetalingsregeling 2015 t/m 2019 Rijnsburg, 13 oktober 2014 Inhoud in vogelvlucht Omvorming + nieuwe opzet directe betalingen Toegang tot nglb Basispremie + vergroening op hoofdlijnen Voorbereiding
Nadere informatie3 Beoordelingskader: doelstellingen van het GLB
3 Beoordelingskader: doelstellingen van het GLB 3.1 Inleiding De adviesaanvraag gaat over cofinanciering van inkomenstoeslagen en betreft daarmee (een variant op) een bestaand beleidsinstrument. Een instrument
Nadere informatieVOEDSELMETROPOOL. Werkthema : Nieuwe Cultuurlandschappen
VOEDSELMETROPOOL Werkthema : Nieuwe Cultuurlandschappen Inzicht in de mogelijkheden en capaciteit ten aanzien van de lokale voedselproductie voor een zelfvoorzienden voedselmetropool (Deltametropool; Zuid-Holland,
Nadere informatieDe Europese Unie kent al vanaf 1958 een gemeenschappelijk landbouwbeleid. De aanvankelijke doelen waren voldoende voedsel tegen acceptabele prijzen
VISIE OP EUROPEES NA 2013 De Europese Unie kent al vanaf 1958 een gemeenschappelijk landbouwbeleid. De aanvankelijke doelen waren voldoende voedsel tegen acceptabele prijzen voor de Europese bevolking
Nadere informatieCOMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 19.9.2007 COM(2007) 544 definitief VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de ontwikkeling van de uitgaven uit het ELGF Alarmsysteem
Nadere informatieWerk en inkomen. Sociale zekerheid. Sociale zekerheid. De buurt Schildersbuurt-Noord ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners.
Sociale zekerheid Werk en inkomen De buurt Schildersbuurt-Noord ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft 10.016 inwoners. Sociale zekerheid De gegevens over de sociale zekerheid zijn alleen op gemeentelijk
Nadere informatieHoofdstuk 4 De marktontwikkeling van biologische producten
Hoofdstuk 4 De marktontwikkeling van biologische producten Voor dit hoofdstuk zijn de bestedingen gemeten in alle verkoopkanalen: supermarkten, speciaalzaken, out of home, huisverkoop, boerenmarkt en webwinkels.
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Inflatie in september 2,0 procent. Inflatie afgelopen halfjaar vrijwel stabiel
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB03-195 30 oktober 2003 9.30 uur Inflatie in september 2,0 procent De inflatie in Nederland is in september 2003 uitgekomen op 2,0 procent. Dat is een lichte
Nadere informatieLand- en Tuinbouw in de Scheldemond-provincies
Land- en Tuinbouw in de Scheldemond-provincies Dr.ir. A.Calus POVLT Beitem-Rumbeke 21-01-2010 POVLT - Beitem (Rumbeke) 1 Kaart Scheldemondprovincies 21-01-2010 POVLT - Beitem (Rumbeke) 2 Kaart Zeeland
Nadere informatieProductierekening 2005
Productierekening 2005 December 2006 Els Demuynck Els Bernaerts Jonathan Platteau Beleidsdomein Landbouw en Visserij Afdeling Monitoring en Studie (AMS) Leuvenseplein 4 1000 Brussel De productierekening
Nadere informatieResultaten update economische transformatiemonitor Goeree-Overflakkee
Resultaten update economische transformatiemonitor Goeree-Overflakkee 4 april 2019 Kees Stob 2017 Public Result Pagina 1. Scenario s Bruto Regionaal Product (ETM15) Visserij Toerisme Agrifood M.n. akkerbouw
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatiePetra Berkhout. Onderzoeker, Onderzoeksinstituut LEI Wageningen UR GRONDONTWIKKELINGEN IN PERSPECTIEF
Petra Berkhout Onderzoeker, Onderzoeksinstituut LEI Wageningen UR GRONDONTWIKKELINGEN IN PERSPECTIEF Grondontwikkelingen in perspectief Grondgebonden Ondernemen, 17 november 2015 Petra Berkhout Structuur
Nadere informatie3,0-2,0,0 2,0 2,5. Mening over uw sector zal verbeteren. Meer interesse in werkwijze van uw sector Meer kennis over productie van voeding
Akkerbouw - -,0 Dierenwel behoud en ontwikkeling -,0 Mening over uw zal werkwijze van uw productie van voeding producten uit NL willen kopen producten uit eigen streek kelijker om geschikt personeel aan
Nadere informatieWerk en inkomen. Sociale zekerheid. Sociale zekerheid. De buurt Schildersbuurt-West ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners.
Sociale zekerheid Werk en inkomen De buurt Schildersbuurt-West ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft 14.291 inwoners. Sociale zekerheid De gegevens over de sociale zekerheid zijn alleen op gemeentelijk
Nadere informatieR E G E N B O O G A D V I E S
DE MEERWAARDE VAN VROUWELIJKE ONDERNEMERS door Helena Imminga- Berends Oldambt, 21 juni 2011 R E G E N B O O G A D V I E S Prsentatie voor het Netwerk Vitaal Oldambt Een netwerk van ondernemende vrouwen
Nadere informatieBIJLAGEN. bij GEDELEGEERD BESLUIT (EU).../... VAN DE COMMISSIE
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.5.2019 C(2019) 3211 final ANNEXES 1 to 4 BIJLAGEN bij GEDELEGEERD BESLUIT (EU).../... VAN DE COMMISSIE tot aanvulling van Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en
Nadere informatieDe handel tussen België en de Verenigde Staten: enkele cijfers. http://economie.fgov.be
De handel tussen België en de Verenigde Staten: enkele cijfers De goederenuitvoer naar de VS in 2014 De Belgische goederenuitvoer naar de VS bedroeg 19,18 miljard euro, een toename in lopende prijzen met
Nadere informatiePERSBERICHT Brussel, 13 december 2017
PERSBERICHT Brussel, 13 december 2017 Inhaalbeweging voor de landbouwers in 2017 De heeft samen met de gewestelijke overheden en deskundigen de voorlopige schattingen van de Belgische landbouweconomische
Nadere informatieXXX Samenvatting XXX XXX
XXX Samenvatting XXX XXX De economische en politieke context Mede dankzij forse financiële impulsen door overheden herstelt de wereldeconomie zich in de eerste maanden van 2010 vrij snel van de ernstige
Nadere informatie