Vrijkomende agrarische bebouwing in het buitengebied

Transcriptie

1 Vrijkomende agrarische bebouwing in het buitengebied LTO NOORD SHARONA DE KLERK 1 JULI 216

2 SAMENVATTING De problematiek omtrent Vrijkomende Agrarische Bebouwing zal de komende jaren toenemen. Dat schreef Alterra in 214, naar aanleiding van onderzoek naar de ontwikkeling van Vrijkomende Agrarische Bebouwing in de periode tot 23. LTO Noord had behoefte aan een second opinion op dit rapport, onder meer door een andere onderzoeksmethode toe te passen. Er zijn 51 agrarische ondernemers in Houten, Oudewater en De Bilt telefonisch geïnterviewd en de uitkomsten hiervan zijn geanalyseerd. Uit het onderzoek van Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik blijkt dat tot 23 in de drie gemeenten samen naar verwachting m 2 agrarische bebouwing vrij zal komen. Uit onderzoek van LTO Noord blijkt dat tot 23 in de drie gemeenten samen naar verwachting m 2 agrarische bebouwing vrij zal komen. De reden waarom bedrijven stoppen is hoofdzakelijk gebrek aan opvolging in combinatie met vergrijzing. Er zullen vooral koeienstallen leeg komen te staan. Het verschil tussen de uitkomsten van Alterra en LTO Noord heeft te maken met de diverse onderzoeksmethoden. De methode van Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik is gebaseerd op ontwikkelingen in het verleden. Echter, de ontwikkelingen in het verleden zullen niet per definitie hetzelfde zijn in de toekomst. De onderzoeksmethode van LTO Noord is gebaseerd op de toekomstbeelden van de ondernemers zelf. De resultaten van deze interviews worden verrekend naar resultaten per gemeente. Een andere conclusie is dat de omvang van een bedrijf van invloed lijkt op de toekomstplannen van de ondernemer. Bedrijven die stoppen en geen plannen hebben voor het vastgoed hebben relatief weinig agrarische bebouwing. Daarentegen zijn de bedrijven die stoppen en wel plannen voor het vastgoed hebben relatief groot. Op basis van het onderzoek constateert LTO Noord dat de oppervlakte vrijkomende agrarische bebouwing in West-Utrecht significant minder groot lijkt dan door Alterra verondersteld wordt. Een grootschalige aanpak lijkt hierdoor minder urgent. Wel is en blijft het van belang om (meer) positieve aandacht te wekken voor bedrijfsovername. Dit kan door middel van media-aandacht, het organiseren van informatieavonden of workshops en het opzetten van een loket waar agrarische ondernemers zonder toekomstplannen terecht kunnen met hun vragen.

3 INHOUD 1. Inleiding Representativiteit Onderzoeksresultaten Omvang agrarische bebouwing Actieve en niet-actieve bedrijven in Alleen werkzaam op het bedrijf Leeftijd van de ondernemer Leeftijd van het bedrijf Ligging van het bedrijf Type bedrijf Redenen voor stoppen bedrijf Omvang van de bedrijven Overzicht resultaten Berekening Reflectie rapport Alterra, wageningen UR, Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik Conclusie Aanbevelingen Bijlagen Enquêteresultaten... 14

4 1. INLEIDING Het groeiende aantal Vrijkomende Agrarische Bedrijfsgebouwen (VAB s) lijkt in Nederland een probleem te gaan vormen. Deze groei is mede te wijten aan de economische crisis en de vergrijzing in de agrarische sector (boerderij.nl, dec 212). Om erachter te komen hoeveel VAB s er in Nederland zijn en hoe dit zich de komende jaren zal ontwikkelen heeft Alterra in samenwerking met Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik in 214 een rapport opgesteld. Zij hebben hierbij gebruik gemaakt van een rekenmodel op basis van de ontwikkelingen in het verleden. Het doel van het onderzoek van LTO Noord is om een second opinion te verkrijgen op het rapport van Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik, en hiermee de problematiek omtrent Vrijkomende Agrarische Bedrijfsbebouwing scherper in beeld te brengen. Hierbij is gekozen voor regio West-Utrecht, omdat diverse partijen in deze regio met dit onderwerp bezig zijn. In West-Utrecht zijn drie representatieve gemeenten gekozen, op basis van het gemiddelde aantal agrarische bedrijven per gemeente, waarin in totaal 51 agrariërs zijn geïnterviewd. De resultaten van deze interviews zijn verwerkt in dit rapport, met aanbevelingen voor LTO Noord en andere belanghebbende partijen. Tevens wordt in het rapport gereflecteerd op het rapport van Alterra. 1

5 2. REPRESENTATIVITEIT Bij dit onderzoek is allereerst gekeken naar het gemiddelde aantal agrarische bedrijven per gemeente in West-Utrecht in 212, namelijk 14. Vervolgens is gekeken naar welke gemeenten hier qua aantal bedrijven het dichtstbij zitten, namelijk Houten, Oudewater en De Bilt. Er is gerekend met cijfers uit 212, omdat het de basisdata in het rapport van Alterra ook uit dit jaar komt. Uiteindelijk zijn in totaal 51 agrarische ondernemers geïnterviewd, waarvan 13 in De Bilt, 22 in Oudewater en 16 in Houten. Volgens het onderzoek van Wageningen UR, Alterra en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik bevatten de drie gemeenten samen in totaal m 2 bedrijfsbebouwing. Volgens het CBS hebben deze drie gemeenten samen 36 agrarische bedrijven /36= m 2 bedrijfsbebouwing per bedrijf gemiddeld. In het onderzoek van LTO Noord hebben de 51 geïnterviewde bedrijven samen m 2 bebouwing /51= 1.65 m 2 bedrijfsbebouwing per bedrijf gemiddeld. Dit scheelt dus 22 m 2, wat marginaal gezien een klein verschil is. Locatie bedrijven Bij het selecteren van de bedrijven is in eerste instantie gekozen voor bedrijven verspreid door het gebied. Echter, in Oudewater zijn toevallig veel mensen in dezelfde straat die aan deze enquête deelnemen. Om het onderzoek representatief te laten zijn, is ervoor gekozen om in deze gemeente iets meer bedrijven te interviewen, zodat het resultaat niet beïnvloed kan worden door toevallig dezelfde antwoorden in dezelfde straat. Figuur 1: Agrarische bedrijven Houten 2

6 Figuur 2: Agrarische bedrijven De Bilt Figuur 3: Agrarische bedrijven Oudewater 3

7 3. ONDERZOEKSRESULTATEN 3.1 Omvang agrarische bebouwing Totale omvang agrarische bebouwing ondervraagden = m 2 In dit onderzoek gaat het over in totaal m 2 agrarische bebouwing. Hierbij zijn woningen alleen meerekend indien deze een agrarische bestemming hebben. 3.2 Actieve en niet-actieve bedrijven in 23 Omvang agrarische bebouwing in m Actief Gestopt, wel vastgoedplannen Gestopt, geen vastgoedplannen Nog actief in 23 Het merendeel, 35 van 51 ondernemers, geeft aan in 23 nog actief te zijn als agrariër. Velen antwoorden als de gezondheid het toelaat ben ik zeker nog actief. De omvang van de agrarische bebouwing van deze 35 ondernemers is m 2. Gestopt in 23, maar wel plannen voor het vastgoed 6 van de 51 ondernemers geeft aan in 23 zelf waarschijnlijk niet meer actief te zijn als agrariër, maar heeft wel plannen met het vastgoed. Één van deze personen is reeds gestopt met het bedrijf. Een aantal ondernemers heeft een opvolger voor het bedrijf en een aantal heeft andere plannen met het vastgoed, zoals verkopen, overname door zoon/dochter of verhuren. De totale oppervlakte van dit vastgoed is m 2. Gestopt in 23 en nog geen plannen voor het vastgoed 1 van de 51 ondernemers denkt in 23 niet meer als agrarisch bedrijf actief te zijn, maar heeft ook nog geen idee wat er met het vastgoed zal gebeuren. De totale omvang van deze agrarische bebouwing is m 2. De reden waarom de bedrijven zullen stoppen is hoofdzakelijk het gebrek aan opvolgers in combinatie met vergrijzing. 3.3 Alleen werkzaam op het bedrijf Van de stoppers met plannen voor het vastgoed werken slechts drie ondernemers alleen op het bedrijf. De overige zeven ondernemers hebben een maatschap met zijn of haar partner. 4

8 AANTAL BEDRIJVEN AANTAL BEDRIJVEN Van de stoppers zonder plannen voor het vastgoed werken ook drie ondernemers alleen op het bedrijf. De overige drie ondernemers hebben een maatschap met zijn of haar partner. Deze verhoudingen zijn nagenoeg gelijk aan de verhouding in het totale onderzoek, en wijst er dus niet op dat dit van invloed is op het doorgaan of stoppen van een bedrijf. 3.4 Leeftijd van de ondernemer De ondernemers die naar verwachting in 23 niet meer als agrariër actief zijn en op dit moment geen plannen voor het vastgoed hebben zijn 47, 54, 55, 58, 59, 63, 64, 66, 72 en 74 jaar oud (gemiddelde leeftijd: 61 jaar). Een aantal van deze ondernemers is al op leeftijd en zal door ouderdom gedwongen worden te stoppen met werken. Zij hebben geen opvolger of andere plannen en dus komen deze bedrijven, als er niets gebeurt, leeg te staan. De ondernemers die stoppen, maar wel plannen hebben voor het vastgoed, zijn gemiddeld rond de 66 jaar. De ondernemers die verwachten in 23 nog actief te zijn, zijn gemiddeld 49 jaar oud Leeftijd van de ondernemer Doorgaan Stoppen, met plannen Stoppen, zonder plannen 3.5 Leeftijd van het bedrijf De leeftijd van de bedrijven die in 23 niet meer actief zijn en op dit moment geen plannen voor het vastgoed hebben?, zijn 5, 25, 48, 6, 63, 7, >1 (2x) en >2 (2x) jaar oud. Vooral voor de bedrijven ouder dan 1 jaar zou het zonde zijn als deze op termijn zouden stoppen. Er lijkt een verband te bestaan tussen de gemiddelde leeftijd van de bedrijven die stoppen en of ze al dan niet plannen met hun vastgoed hebben. Bedrijven mét plannen zijn bijna 1,5 keer zo oud als bedrijven zonder plannen. Met het oog op de toekomst is dit een interessant gegeven. De bedrijven die zullen stoppen en geen plannen voor het vastgoed hebben zijn gemiddeld ouder dan de bedrijven die door zullen gaan of stoppen maar wel plannen voor het vastgoed hebben. Echter, deze leeftijd verschilt slechts 6 jaar met de bedrijven die door zullen gaan. Er komt dus geen duidelijke constatering uit de grafiek naar voren. 1 Leeftijd van de bedrijven Doorgaan Stoppen, met plannen Stoppen, zonder plannen 5

9 Aantal bedrijven 3.6 Ligging van het bedrijf Van de stoppende bedrijven die op dit moment geen plannen hebben voor hun vastgoed zijn 9 bedrijven gelegen in het agrarisch buitengebied en 1 bedrijf in het gemengd gebied. Deze verhouding komt overeen met de verhouding van de resultaten van het totale onderzoek en lijkt dus niet van invloed te zijn op het voortzetten of stoppen van agrarische bedrijven. Van de overige 41 bedrijven bevinden 3 bedrijven zich in het agrarisch buitengebied, 6 in het gemengd gebied en 7 binnen de bebouwde kom. 3.7 Type bedrijf Het merendeel van de ondervraagden heeft een melkveehouderij, namelijk 29 personen. Het totale overzicht van het aantal bedrijven per type is te vinden in de bijlage. Het zijn vooral de koeienstallen die in 23 niet meer gebruikt zullen worden. Ook een aantal paardenstallen zal, als er niets gebeurt, leeg komen te staan Leegstaande bedrijven per type 23 Schapen Melkveehouderij Paardenpension Overig (vleesvee, agrarisch loonwerk) 3.8 Redenen voor stoppen bedrijf Aan ondernemers die aangeven te willen stoppen is gevraagd of zij plannen hebben met het vastgoed. Zo ja, wat zijn die plannen en waarom? Zo nee, waarom is dit zo en wat zou u kunnen helpen wel een idee te krijgen? Zo nee, waarom is dit zo en wat zou u kunnen helpen wel een idee te krijgen? Één schuur staat al leeg. Het is moeilijk om de varkensstallen voor andere functies te gebruiken, aangezien het van steen is, bestaat uit afdelingen en een put heeft. Als het bedrijf voor de ondernemer niet meer gaat zal hij alles proberen te verkopen. Hij vindt dat LTO ervoor zou moeten zorgen dat de bestemmingsplannen ruimer worden, zodat er meer kan binnen bepaalde bestemmingen. Ondernemer woont nog op boerderij met boomgaard waar hij zo lang mogelijk wil blijven wonen. Hij heeft geen idee wat er verder met de bebouwing gebeurt. Ook heeft hij geen idee hoe hij hierbij geholpen kan worden. Ondernemer probeert een opvolger te vinden. Als dat niet lukt gaat hij het bedrijf proberen te verhuren. Zou mooi zijn als er een soort platform is waar ondernemers zonder opvolger zich in kunnen schrijven en waar mensen die een bedrijf op willen volgen zich in kunnen schrijven, zodat zij elkaar kunnen vinden en ontmoeten. Snelweg A27? wordt verbreed en het is nog niet bekend wat voor gevolgen dit heeft voor het bedrijf en of ze hiervoor weg moeten. Een groot deel is pachtgrond en als zijn zoon hier interesse 6

10 in heeft neemt hij die grond over. Het bedrijf wordt niet overgenomen, dus die gebouwen zullen leeg komen te staan. Één schuur staat al leeg en wordt nu als opslag gebruikt. Nog geen plannen, totaal geen idee. Bedrijf is te klein om voort te zetten. Misschien maken ze er een woonboerderij van, maar dan komen de schuren wel leeg te staan. Met de schuren kan weinig gedaan worden, in verband met het bouwtype (varkensschuur). Er zou een speciale regeling moeten komen voor het slopen van varkensstallen, zodat het aantrekkelijker wordt om een bedrijf met een varkensstal te kopen. Ondernemer heeft geen idee. Hij denkt dat het verhuurd wordt. Geen opvolger. (4 x) Er zou meer reclame gemaakt moeten worden voor het overnemen van een agrarisch bedrijf, want dat is nu niet aantrekkelijk in verband met de lage prijzen die we voor de producten krijgen. Laat de kansen zien van een bedrijfsovername. Zo ja, wat zijn die plannen en waarom? Dochter neemt het bedrijf over, maar nog niet bekend in wat voor vorm. Al gestopt met bedrijf, maar blijft er nog zo lang mogelijk wonen. Biologische boomgaard verhuurd hij. Schuur wordt gebruikt als opslagruimte voor spullen van zijn dochters. Zijn land heeft hij aan projectonwikkelaars verkocht. Hij heeft nog geen concrete plannen. Zij hebben wel alles zo gebouw dat er vanalles mee kan gebeuren, zoals een paardenpension etc. Het zal er uiteindelijk op neer komen dat het verkocht wordt Per 31 januari hebben ze het bedrijf verkocht, dus moeten ze eruit. Vastgoed komt niet leeg te staan, want nieuwe eigenaren zetten het voort. Als ze stoppen met het bedrijf neemt het landgoed waarvan ik het huur het bedrijf weer terug. Het is de ideale plek voor paardenpension. Mensen staan nu al in de rij om het te kopen. 7

11 3.9 Omvang van de bedrijven Bedrijven die stoppen en geen plannen hebben voor het vastgoed hebben relatief weinig agrarische bebouwing, namelijk gemiddeld m 2. Daarentegen zijn de bedrijven die stoppen en wel plannen voor het vastgoed hebben relatief groot. Deze hebben namelijk gemiddeld m 2 agrarische bebouwing. De bedrijven die door zullen gaan hebben gemiddeld m 2 agrarische bebouwing. De gemiddelde omvang agrarische bebouwing per bedrijf is volgens dit onderzoek 1.65 m 2. Het nut om een groot bedrijf voort te zetten is doorgaans groter dan het nut om een klein bedrijf voort te zetten. Tevens heeft een groot bedrijf vaker een opvolger, omdat het meer toekomstperspectief lijkt te bieden dan een klein bedrijf. Stoppende bedrijven met plannen Stoppende bedrijven zonder plannen 8

12 3.1 Overzicht resultaten Totale omvang agrarische bebouwing (totaal van alle 51 deelnemers) m 2 Omvang agrarische bebouwing in 23 leegstaand (naar verwachting) m 2 Alleen werkzaam op het bedrijf? Ja 3 Maatschap 7 Ligging van het bedrijf Agrarisch buitengebied 9 Gemengd gebied 1 Gemiddeld leeftijd van de ondernemer 61 jaar Gemiddelde leeftijd van het bedrijf 87 jaar Type bedrijf Melkveehouderij 5 Hokdieren (varkens) 1 Schapen 2 Paardenpension 4 Overig 4 Oorzaak stoppen Te oud en geen opvolger 6 Te klein bedrijf om voort te zetten 1 Ruimtelijke ingreep 1 Overig 2 9

13 4. BEREKENING Oudewater CBS bedrijven in Oudewater Geïnterviewd LTO Noord 22 bedrijven 19,1% van totaal aantal bedrijven m 2 VAB s 19,1% van totale omvang VAB m 2 VAB s in Oudewater Houten CBS bedrijven in Houten Geïnterviewd LTO Noord 16 bedrijven 1,7% van totaal aantal bedrijven 1.83 m 2 VAB s 1,7% van totale omvang VAB m 2 VAB s in Houten De Bilt CBS 212 Geïnterviewd LTO Noord 95 bedrijven in De Bilt 13 bedrijven 13,7% van totaal aantal bedrijven m 2 VAB s 13,7% van totale omvang VAB m 2 VAB s in De Bilt 1

14 5. VERGELIJKING RAPPORT ALTERRA, WAGENINGEN UR, TEAM REGIONALE ONTWIKKELING EN RUIMTEGEBRUIK Onderzoek Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik: o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in Oudewater in 23 o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in Houten in 23 o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in De Bilt in 23 Onderzoek LTO Noord: o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in Oudewater in 23 o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in Houten in 23 o m 2 vrijkomende agrarische bebouwing in De Bilt in 23 11

15 6. CONCLUSIE 1. Uit het onderzoek van Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik blijkt dat tot 23 in de drie gemeenten samen naar verwachting m 2 agrarische bebouwing vrij zal komen. Uit onderzoek van LTO Noord blijkt dat in deze drie gemeenten in 23 naar verwachting m 2 agrarische bebouwing vrij zal komen. De cijfers van Alterra over vrijkomende agrarische bebouwing in Oudewater en De Bilt liggen ver boven de cijfers van LTO Noord. Het verschil tussen de cijfers voor Houten is erg klein. Deze verschillen hebben te maken met de diverse onderzoeksmethoden. De methode van Alterra, Wageningen UR en Team Regionale ontwikkeling en ruimtegebruik is gebaseerd op ontwikkelingen in het verleden. Echter, de ontwikkelingen in het verleden zullen niet per definitie hetzelfde zijn in de toekomst. De methode van LTO Noord is gebaseerd op de toekomstbeelden van de ondernemers zelf. De resultaten van deze interviews worden verrekend naar resultaten per gemeente. 2. Voornamelijk melkveehouderijen en paardenpensions zullen leeg komen te staan. 3. Een andere conclusie is dat de omvang van een bedrijf van invloed is op de toekomstplannen van de ondernemer. Het nut om een groot bedrijf voort te zetten is doorgaans groter dan het nut om een klein bedrijf voort te zetten. Tevens heeft een groot bedrijf vaker een opvolger, omdat het meer toekomstperspectief biedt dan een klein bedrijf. 4. Uit dit onderzoek komt niet duidelijk naar voren of de leeftijd van bedrijven wel of niet van invloed is op het voortzetten of stoppen van agrarische bedrijven. Wellicht biedt dit een aanknopingspunt voor nader onderzoek. 5. De meest voorkomende reden waarom bedrijven stoppen is het gebrek aan opvolging. 12

16 7. AANBEVELINGEN De aanbevelingen van ondernemers in de regio zijn: LTO zou ervoor moeten zorgen dat de bestemmingsplannen ruimer worden, zodat er meer bouw- en gebruiksmogelijkheden zijn. Het zou mooi zijn als er een soort platform is waar ondernemers zonder opvolger zich in kunnen schrijven en waar mensen die een bedrijf op willen volgen zich in kunnen schrijven, zodat zij elkaar kunnen vinden en ontmoeten. Er zou een speciale regeling moeten komen voor het slopen van varkensstallen, zodat het aantrekkelijker wordt om een bedrijf met een varkensstal te kopen. Er zou meer reclame gemaakt moeten worden voor het overnemen van een agrarisch bedrijf, want dat is nu niet aantrekkelijk in verband met de lage prijzen die we voor de producten krijgen. Laat de kansen zien van een bedrijfsovername. Aanbevelingen van LTO Noord: Vrijkomende agrarische bebouwing in West-Utrecht lijkt een minder groot vraagstuk te vormen in de toekomst dan op basis van het onderzoek van Alterra verondersteld wordt. Een grootschalige aanpak lijkt hierdoor minder urgent. Wel is en blijft het van belang om de ondernemers zonder plannen voor het vastgoed te ondersteunen. Zo zou er bijvoorbeeld meer aandacht gegenereerd moeten worden voor de behoefte aan meer bedrijfsopvolgers. Een manier hiervoor is het gebruik van media, zoals een artikel in de krant (bijvoorbeeld Nieuwe Oogst of lokale kranten) of op het internet. Ook het oprichten van een loket waar ondernemers terecht kunnen met vragen is een mogelijke maatregel. Bij dit loket zit iemand die kennis heeft van het onderwerp. Doordat bijna iedere gemeente een ander bestemmingsplan en andere regels heeft, lijkt een gezamenlijk loket op dit moment moeilijk haalbaar. Daarnaast is het organiseren van informatieavonden of workshops over bedrijfsovername en multifunctionele landbouw een mogelijke maatregel. Hierdoor komen geïnteresseerden te weten wat er mogelijk is met vastgoed op het gebied van bijvoorbeeld multifunctionele landbouw, waardoor bedrijfsovername wellicht aantrekkelijker wordt. 13

17 AANTAL BEDRIJVEN AANTAL BEDRIJVEN BIJLAGEN ENQUÊTERESULTATEN 16 Omvang agrarische bebouwing In 23 nog actief als agrarisch bedrijf? Nog actief Niet meer actief en geen plannen voor vastgoed Niet meer actief en wel plannen voor het vastgoed 14

18 AANTAL BEDRIJVEN AANTAL BEDRIJVEN 4 Alleen werkzaam op het bedrijf? Ja Nee 4 Waar is het bedrijf gelegen? Bebouwde kom Gemengd gebied Agrarisch buitengebied 15

19 AANTAL BEDRIJVEN AANTAL BEDRIJVEN 16 Leeftijd van de ondernemer jaar 3-4 jaar 4-5 jaar 5-6 jaar 6-7 jaar 7-8 jaar 14 Leeftijd van het bedrijf jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar 8-1 jaar 1-2 jaar >2 jaar 16

20 AANTAL BEDRIJVEN Type bedrijf Overige = Alleen nog land, Jongvee opfokken (4), potplantenkwekerij, veehandelsbedrijf, pluimvee, loonbedrijf. 17