Samenwerking tussen gemeenten en lokale voedselbanken Een onderzoek naar de relatie tussen voedselbanken en lokaal armoedebeleid

Transcriptie

1 Samenwerking tussen gemeenten en lkale vedselbanken Een nderzek naar de relatie tussen vedselbanken en lkaal armedebeleid Erasmus Universiteit Rtterdam Faculteit der Sciale Wetenschappen Master Beleid en Plitiek Chun Hu (281812) Rtterdam, mei 2011 Eerste begeleider: Dr. M.A. Beukenhldt Tweede begeleider: Dr. J.L.M. Hakvrt

2 Vrwrd Vr u ligt een scriptie welke het resultaat is van een nderzek naar de relatie tussen vedselbanken en lkaal armedebeleid. Met het schrijven van deze laatste wrden, km ik langzaam maar zeker tt het besef dat er een einde is gekmen aan een lange, intensieve, dch leerzame peride. Ik weet niet he vaak ik heb gedacht dat het me niet zu lukken m deze scriptie af te schrijven. Allereerst wil ik mijn begeleider Tilly Beukenhldt in het bijznder bedanken vr haar eindelze steun en geduld tijdens het gehele prces. Zij was degene die mij keer p keer weer de med gaf m dr te gaan en me p het juiste spr hield. Ok mijn tweede lezer de heer Hakvrt wil ik bedanken vr zijn cmmentaar in de laatste fase van het schrijfprces. Verder wil ik graag de respndenten bij de gemeenten en de vedselbanken bedanken vr alle infrmatie die zij hebben verschaft. Last, but definitely nt least wil ik mijn lieve vriend Deeh-Yung en mijn familie bedanken vr hun liefde en steun. Pa en ma, jullie hebben me vaak tt vervelens te bestkt met de vraag wanneer ik nu eindelijk eens klaar ben met de scriptie. Ondanks dat, weet ik dat jullie altijd vr 100 prcent achter me stnden. Vele frustraties verder, is het me tch gelukt! Chun Hu Rtterdam, mei

3 Inhud 1. Inleiding Prbleemanalyse Delstelling Vraagstelling Methdlgische verantwrding Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Leeswijzer Achtergrnden en ntwikkelingen vedselbanken en armedebeleid Achtergrnd en ntwikkelingen vedselbanken Organisatie vedselbanken Taken en werkwijze Klanten vedselbank Achtergrnden en ntwikkeling armedebeleid Recente ntwikkelingen vedselbanken Theretisch kader Beleid en beleidsprcessen Netwerkbenadering Opkmst netwerkbenadering Definities beleidsnetwerken Beleidsnetwerkbenadering als sturingsmdel Netwerkmanagement Het gebruik van therie Verschuiving gvernment- naar gvernancebenadering van het armedevraagstuk Gebruik van de beleidsnetwerkbenadering Interactie in de beleidsvrbereiding en beleidsimplementatie Methdlgische verantwrding Operatinalisatie van de therie Operatinalisering van de vraagstelling Operatinalisering van de theretische cncepten Onderzekstrategie Methde van dataverzameling Steekprefkader Manier van analyseren Maatregelen vr validiteit en betruwbaarheid Empirisch nderzek lkaal armedebeleid en vedselbanken Resultaten dcumentennderzek Gemeentelijke verantwrdelijkheden en mgelijkheden in het kader van lkaal armedebeleid Vedselbanken Casusbeschrijving Rtterdam Empirisch nderzek enquêtes Resultaten enquêtes Enquête vedselbanken Enquête gemeenten

4 7. Cnclusies Beantwrding van de deelvragen Beantwrding hfdvraag Aanbevelingen Geraadpleegde brnnen Literatuur Internetpagina s. 103 Overige brnnen Bijlagen... - Bijlage 1 Enquête vedselbanken... - Bijlage 2 Enquête gemeenten

5 1. Inleiding 1.1 Prbleemanalyse Vedselbank vraagt hulp minister ROTTERDAM - De Vedselbank Nederland heeft minister Gerda Verburg (LNV) gevraagd m te helpen de tekrten p te lssen waar de rganisatie mee kampt. De vrraden van diverse vedselbanken in Nederland zijn de afgelpen maanden teruggelpen, terwijl het aantal gezinnen dat er gebruik van maakt is gestegen. Op dit mment den huishudens een berep p de circa zestig vedselbanken die Nederland telt. Maar we kunnen deze gezinnen eigenlijk nit een ged divers pakket aanbieden, aldus prichtster Clara Sies dnderdag gemeld naar aanleiding van berichtgeving in het RTL Nieuws. Minister Verburg riep nlangs prducenten en leveranciers p m duurzamer m te gaan met vertllige vrraden. De levensmiddelenbranche vernietigt per jaar ng vr z'n 2 miljard eur aan vrraden. Wij zuden die prducten zeer zinvl kunnen besteden', beklemtnt Sies. Efficiënter De vedselbanken verstrekten het afgelpen jaar vr z'n 15 miljen eur aan levensmiddelen. Op dit mment kampen vral banken in Brabant en Nrd-Hlland met tekrten. Dit kmt vral drdat de levensmiddelenbranche steeds efficiënter met haar vrraden mgaat. De Vedselbank kwam nlangs flink in de publieke belangstelling te staan, ten het glamurdu René en Natasja Frger er gebruik van maakte in het ppulaire tv-prgramma Effe geen cent te makken. Dit haalde ns erg uit de tabesfeer, aldus prichtster Sies. Verburg stemde eind vrig jaar tegen een Eurpees vrstel m vanuit de Eurpese Unie extra hulp te verstrekken aan Eurpese vedselbanken. Vlgens de bewindsvruw functineerden Nederlandse vedselbanken prima znder subsidies (Brn: De Telegraaf, 13 augustus 2009). Uit bvenstaand krantenartikel blijkt dat de vedselbanken in Nederland k de gevlgen van de ecnmische crisis hebben ndervnden. Vrraden raakten p, mdat televeranciers en prducenten efficiënter mgingen met hun prducten. Bvendien trkken spnsrs zich massaal terug. De medeprichtster van de vedselbank in Nederland, Clara Sies, gaf in het EO-prgramma Het Elfde uur d.d. 15 september 2009 aan dat de ecnmische crisis gezrgd heeft vr een situatie waar het aantal aanvragen steeg, maar tegelijkertijd het aanbd afnam drdat levensmiddelenprducenten efficiënter gingen prduceren m hun verschtten te verminderen. Bvendien cnstateerde Clara Sies dat wat prducenten verhielden vaak wrdt verkcht aan pkpers. Uit de nta Duurzaam Vedsel van de minister Verburg van Landbuw die gepubliceerd werd p 29 juni 2009, kmt naar vren dat cnsumenten naar schatting vr z n 1,6 miljard aan vedsel per jaar weggien. In de ttale vedselketen (prductie, verwerking, verver en verkp) wrdt er gemiddeld vr 2 miljard aan vedsel vernietigd. Er is sprake van een enrme vedselverspilling. De Stichting Vedselbanken Nederland verwacht een zinvlle bijdrage te kunnen leveren aan het verminderen van de verspilling van kwalitatief ged vedsel. In de EO-uitzending geeft Clara Sies aan dat ze hiervr de bedrijven ndig heeft die hun maatschappelijk ndernemerschap ged invullen. Op het vlak van mtiveren van deze bedrijven zu mevruw Sies wel meer steun willen krijgen vanuit plitiek Den Haag. 5

6 Niettemin blijkt uit de lkale berichtgeving dat er k regelmatig acties p tuw wrden gezet dr particulieren m lkale vedselbanken een handje te helpen. Deze acties kunnen uiteenlpen van inzamelingsacties in lkale supermarkten, benefietavnden waar geld wrdt ingezameld tt leuke activiteiten die wrden gerganiseerd vr de mensen die gebruik maken van vedselbanken. Sinds het bestaan van de vedselbanken in Nederland is er al een verscheidenheid aan pvattingen ver het nut en de ndzaak van vedselbanken. Die verscheidenheid werd k duidelijk rndm de Tweede Kamer en gemeenteraadsraadsverkiezingen in Tijdens de verkiezingstrijd in 2006 werd het vraagstuk dr plitici gebruikt als nderwerp van verkiezingscampagnes. De verkiezingsstrijd zrgde ervr dat vedselbanken veel aandacht kregen. Plitici van de PvdA, GrenLinks en de SP wezen de grei van vedselbanken in Nederland te aan het asciale beleid van de kabinetten Balkenende. De armede zu tegenmen zijn sinds het aantreden van het kabinet Balkenende. Er met meer geld kmen vr echte armedebestrijding riepen partijen als de SP en GrenLinks. Armedebeleid schiet ng te krt m daadwerkelijk de mensen te helpen die het ndig hebben en die nu ng een berep den bij een vedselbank. Veel plitici van linkse partijen spraken er schande van dat er vedselbanken bestaan in een welvarend land als Nederland. Anderen spreken deze beweringen weer tegen en vinden dat het bestaan van vedselbanken helemaal niet schandalig is, maar juist brdndig vr die nderklasse van de samenleving die nder het sciaal minimum leeft en die altijd zal blijven bestaan. Hulpvaardigheid nder de samenleving is geen schande, maar juist een ged teken dat men in slechtere tijden vr elkaar klaar staat. Clara Sies, vrzitter van Vedselbank Nederland, hekelt de manier waarp plitici de vedselbanken gebruikt hebben in hun verkiezingscampagnes. Vlgens haar wrdt het armedeprbleem vaak verdreven. De grei van vedselbanken en de grei van het aantal klanten heeft vlgens haar niet direct te maken met een tenemende armede. Betere bereikbaarheid van vedselbanken, drdat er meer zijn bijgekmen, is een reden dat meer mensen gebruik kunnen maken van vedselbanken. Mensen durven meer aan te klppen bij een vedselbank dr de laagdrempeligheid. Ze wijst erp dat de grei van de vedselbanken erte heeft geleid dat de grep die er altijd is geweest zichtbaar is gewrden (Truw, 20 januari 2006). Vlgens Sies met het besef drdringen in plitiek Den Haag dat die grep bestaat en dat daarvr passende aandacht ndig is (Truw, 20 januari 2006). De Frgers hebben met hun prgramma Effe geen cent te makken veel aandacht weten te genereren vr de vedselbanken. Deze bekendheid in de media heeft tevens een drempelverlagend effect gehad. Ok hgleraar Scilgie aan de Erasmus Universiteit Gdfried Engbersen, tevens armededeskundige, vindt dat er misbruik is gemaakt van het armedeprbleem tijdens de verkiezingscampagnes. Vlgens Gdfried wrdt de schande van vedselbanken en de mvang van echte armede verdreven. Het echte armedeprbleem betreft een paar prcent van de bevlking. De kunst is m dat prbleem zeer serieus te nemen, znder het te grt te maken, en znder de mensen in kwestie de schuld te geven. Het aanklppen bij de vedselbank tnt namelijk wel aan dat het vangnet van de bijstand niet werkt. Het prbleem ligt vlgens hem bij de hulpverlenende instanties die niet vldende kunnen presteren dr de enrme bureaucratie (Truw, 25 maart 2006). Vlgens de cijfers is het aantal mensen dat een berep det p vedselbanken in 2007 met 30 % gestegen, z bericht een wrdverster van de Stichting Vedselbank Nederland (Vlkskrant, 31 maart 2008). In een jaar tijd greide het aantal huishudens dat een berep det p vedselbanken van naar Ok bij de Kamer van Kphandel staat het aantal geregistreerde initiatieven p 105 vlgens cijfers aan het eind van 2007 (Vlkskrant, 31 maart 2008). In het EO- 6

7 uitzending Het Elfde uur p 15 september 2009 geeft Clara Sies aan dat er nu wekelijks gezinnen vrzien wrden van vedselpakketten en dat er p dit mment 110 vestigingen zijn van vedselbanken verdeeld ver acht regi s in het land. Vlgens Clara Sies is de vedselbank er niet alleen vr mensen die in de bijstand zitten. Ok werkenden en kleine zelfstandigen die hun inkmen zien inkrimpen f tijdelijk niet kunnen rndkmen, kunnen een berep den p de vedselbank. In 19 van de 27 Eurpese landen zijn er in 2007 aan 13 miljen mensen vedselpakketten verstrekt. De Eurpese cmmissie presenteerde in september 2008 een plan m het aantal vedselbanken frs uit te breiden. Aanleiding hiervr zijn de hge vedselprijzen. Het budget wrdt hiervr met tweederde verhgd van 300 naar 500 miljen eur per jaar ( Het rapprt Armede in Nederland 2008 dat in juni 2008 gepubliceerd is dr Kerk in Actie, het diacnale en zendingswerk van de Prtestantse Kerk in Nederland, maakt duidelijk dat driekwart van de kerkelijke rganisaties in Nederland zich bezighudt met armedebestrijding. Dat vindt vral plaats in de vrm van financiële hulpverlening. Z hebben kerkelijke instellingen in 2007 ruim elf miljen eur verstrekt aan mensen met financiële prblemen. Meer dan de helft van de kerkelijke instellingen is p één f andere manier betrkken bij vedselverstrekking. Het bestaan van vedselbanken kan dus k gebruikt wrden als signaalfunctie dat het vangnet van de bijstand blijkbaar niet helpt. In dat geval kunnen vedselbanken wrden gebruikt als vindplaats m prbleemgevallen p te spren, waarbij samenwerking tussen vedselbanken, hulpverlenende instanties en gemeenten nntbeerlijk is. Er meten structurele plssingen kmen vr die prbleemgevallen. CDA-kamerlid Verburg stelt dat vedselbanken ver belangrijke infrmatie beschikken ver de prblemen die mensen hebben die aanklppen bij een vedselbank, die wethuders en sciale diensten niet hebben (Vlkskrant, 30 maart 2006). Ok diacnieën die zich inzetten vr vedselbanken stellen het prbleem aan de kaak dat in de praktijk het sciale vangnet niet blijkt te werken. Z stellen zij ten eerste dat de samenwerking tussen uitkerende instanties zals de Uitveringsinstituut WerknemersVerzekeringen (UWV) en de sciale diensten niet altijd ptimaal is (Truw, 24 januari 2006). Hierdr kunnen mensen een langere peride znder inkmen zitten, mdat zij wachten p een uitkering. Ten tweede stellen zij dat het ingewikkelde systeem van de sciale zekerheid ( ) een hge mate aan sciale vaardigheden vraagt. Vaak lpen mensen hierdr hulp mis mdat zij niet beschikken ver vaardigheden. Ok de diacnieën vinden dat er kansen liggen bij vedselbanken vr de verheid. De verheid kan haar verantwrdelijkheid vr de meest kwetsbaren juist p de lcatie van de vedselbanken waarmaken (Truw, 24 januari 2006). Ok uit het nderzek Armede in Nederland 2008 valt p te maken dat kerkelijke instellingen zich zrgen maken dat het huidige armedebeleid niet vldende is m mensen de garantie te bieden niet in armede te vervallen. Dat blijkt nder andere uit het feit dat financiële hulp dr kerkelijke instellingen structureel is ( Naar aanleiding van de snelle grei van vedselbanken in Nederland kwam er begin maart 2006 een nderzek waarbij nderzcht werd wat de mvang, ntwikkeling en samenstelling van het klantenbestand van de vedselbanken is en tevens wat de achterliggende rzaken zijn van armede (Tweede Kamer, vergaderjaar , nr. 399: ). Dit nderzek is verricht dr Regiplan Beleidsnderzek in pdracht van het Ministerie van Sciale 7

8 Zaken en Werkgelegenheid. De Klantenanalyse Vedselbanken maakt de prblematiek van klanten van de vedselbanken duidelijk. In dit rapprt wrdt aangegeven dat de klanten een zelfstandig huishuden hebben, en dat prblemen structureel van karakter zijn. Vaak gaat het m mensen met grte schulden. Het gaat daarnaast k m mensen die te maken hebben met meervudige prblematiek. Verder zijn klanten van de vedselbanken k te plaatsen in de kwetsbare grep van de samenleving (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 26). Vlgens het rapprt is er in de huidige situatie ng te weinig samenwerking tussen gemeenten, hulpverlenende instanties en vedselbanken. In de Klantenanalyse Vedselbanken die in 2006 uitgeverd is, wrdt gecnstateerd dat er in geen enkele gemeente ( ) p dit mment sprake is van een gezamenlijk ptreden van de gemeentelijke sciale dienst en de vedselbank. Wel is een beweging zichtbaar waarin beide partijen en k hulpverlenende instanties elkaar p willen zeken m samen te werken (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 11). De initiatieven die dr de nderzchte gemeenten ndernmen zijn vrnamelijk gericht p vrlichting. Uit het rapprt valt p te maken dat gemeenten vralsng vrzichtig zijn in het nemen van initiatieven m samenwerking te bevrderen met hulpverlenende instanties en vedselbanken. 1.2 Delstelling Zwel in de plitiek als binnen andere maatschappelijke velden zijn er de afgelpen jaren veel discussies geweest ver het nut en ndzaak van vedselbanken in Nederland. Feit is dat het aantal huishudens dat gebruik maakt van vedselbanken is tegenmen de afgelpen jaren. De ecnmische recessie heeft naast de gevlgen p de kpkracht van mensen, k gevlgen vr de vedselbanken. De recessie heeft gezrgd vr een situatie waarin enerzijds de aanvraag stijgt, maar het aanbd daalt. Particulieren en bedrijven die de levensmiddelenprducten leveren, zijn zuiniger gewrden en letten beter p hun prductie. Wat verblijft aan levensmiddelen wrdt bvendien vaak aan pkpers verkcht. Tegelijkertijd blijkt uit de nta Duurzaam Vedsel van het ministerie van Landbuw k dat er jaarlijks enrm veel vedsel wrdt verspild dr cnsumenten en in de gehele vedselketen. Bvendien is er een grep mensen in de samenleving die in een sciaal kwetsbare psitie verkeert. Vaak gaat het hier m mensen die znder hulp van buitenaf steeds verder dreigen af te glijden in maatschappelijk pzicht. Kenmerkend vr deze grep mensen is dat zij vaak geen hulp kan f wenst te ntvangen. Deze grep mensen is niet f nauwelijks zichtbaar bij gemeentelijke instellingen, maar die wel m hulp vraagt bij een vedselbank. Vedselbanken hebben dikwijls wel tegang tt die kwetsbare grep. Om die reden kunnen vedselbanken mgelijk een belangrijke plaats innemen in armedebeleid. Hulpverlenende instellingen, gemeenten en vedselbanken werken ng niet vldende samen m mensen een structurele plssing te bieden vr hun prblemen. Onderzek naar de prblematiek van de klanten van vedselbanken tnt aan dat er vaak sprake is van meervudige prblematiek. Het huidige armedebeleid schiet tekrt m mensen een plssing p maat te bieden. Uiteindelijk is het uitdelen van vedselpakketten dr vedselbanken bedeld als ndplssing. Klanten van vedselbanken zullen vr verdere hulp drverwezen wrden naar reguliere hulpverlening van de gemeente. Het gaat er dan k m he het prces van samenwerken tussen gemeenten, hulpverleningsinstanties en vedselbanken verbeterd kan wrden. Daarbij is het van belang te kijken naar wat er vanuit gemeenten mmenteel gedaan wrdt aan armedebeleid en he vedselbanken mgelijkerwijs bij kunnen dragen aan de verkleining van de armede en p welke manier zij hun maatschappelijke functie kunnen vervullen in lkaal armedebeleid. De delstelling vr dit nderzek is dan k: 8

9 Inzicht krijgen in het huidige armedebeleid en de plaats van vedselbanken daarin teneinde aanbevelingen te kunnen frmuleren vr de bestuurs- en beleidspraktijk 1.3 Vraagstelling Om de delstelling te kunnen bereiken, is de vlgende centrale vraag gefrmuleerd. He dragen vedselbanken bij aan de verkleining van de armede en p welke wijze kan er invulling gegeven wrden aan de plaats van vedselbanken in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid? Deelvragen: 1. Wat is de achtergrnd en wat zijn de ntwikkelingen rndm vedselbanken in Nederland? 2. He zijn vedselbanken gerganiseerd en he is de werkwijze? 3. Wie zijn de gebruikers van vedselbanken en wat zijn de redenen dat zij gebruik maken van de vedselbank? 4. Op welke manier wrden vedselbanken betrkken bij de ntwikkeling van lkaal sciaal beleid? 5. Welke rl zien vedselbanken vr hen zelf in lkaal armedebeleid? 1.4 Methdlgische verantwrding Type nderzek Het nderzek is zwel descriptief als prescriptief van aard. In het nderzek zullen de achtergrnden en ntwikkelingen rndm vedselbanken en armedebeleid beschreven wrden. Daarnaast zullen k de rganisatie, werkwijze en de gebruikers van de vedselbanken in beeld gebracht wrden. Ok zal de wijze waarp vedselbanken betrkken wrden bij de ntwikkeling van lkaal armedebeleid nderzcht wrden. Met behulp van de therie zal getracht wrden een kader te ntwrpen waarlangs vedselbanken en gemeenten nader tt elkaar kunnen kmen m een zinvlle bijdrage te leveren aan de ntwikkeling van lkaal armedebeleid. Aan de hand hiervan kan wrden berdeeld welke plaats vedselbanken in kunnen nemen in lkaal sciaal beleid. Methde van nderzek In deze scriptie wrdt de werking van vedselbanken p de verkleining van de armede en de plaats van vedselbanken in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid bestudeerd. Er zal gekzen wrden vr een casestudy. Er zal een gemeente gekzen wrden vr de casestudy in cmbinatie met een survey die gehuden wrdt nder gemeenten en vedselbanken in Nederland. Onderzeksinstrumenten Vr het beschrijven van de achtergrnden, ntwikkelingen van vedselbanken en armedebeleid zullen vrnamelijk van dcumentanalyses, zals beleidsnta s en stukken gebruikt gemaakt wrden. Dr middel van een survey die wrdt gehuden nder gemeenten en vedselbanken zullen gegevens wrden verkregen ver he vedselbanken betrkken wrden in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid. Ok kunnen nderzeksrapprten, literatuur en eventueel Kamerstukken gebruikt wrden. Ter aanvulling kunnen er k interviews afgenmen wrden. 9

10 1.5 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie Als we het ver armede in Nederland hebben, dan bedelt men relatieve armede. Men is dr financiële redenen niet in staat m dingen te kpen f te den die in nze samenleving als gebruikelijk f als minimaal aanvaardbaar gelden (Snel, Gdfried en Vrman, 2000:14). Langdurig financieel in armede leven heeft veel gevlgen vr het leven van een persn, zwel (in)direct als materieel. Ondanks dat het lastig te nderzeken is wat de directe gevlgen zijn van leven in armede, kan er vastgesteld wrden dat het leven van mensen wel degelijk beïnvledt. Hierbij zijn indirecte gevlgen van armede misschien ng wel ingrijpender. Gevlgen zijn vral zichtbaar in de sciale relaties van mensen en in hun psychische en fysieke welbevinden. Mensen die leven in armede hebben drgaans minder mgelijkheden en kansen m te participeren in de samenleving, wat mgelijk kan leiden tt sciale f materiële uitsluiting. Indirecte gevlgen van armede kunnen zich k uiten in gezndheidsprblemen. Onderzek tnt k aan dat mensen die in armede leven vaker gezndheidsprblemen hebben. Vral vr kinderen blijkt het pgreien in armede negatieve gevlgen te hebben vr hun ntwikkeling en welbevinden. Vaak kan dat resulteren in prbleemgedrag, z blijkt uit nderzek (Snel, Engbersen & Vrman, 2000: 46-52). Armede is een maatschappelijk prbleem. De rzaken van armede wrden in sterke mate maatschappelijk bepaald. Op den duur kunnen de gevlgen van armede wrdt k maatschappelijk geveld wrden. Vedselbanken leveren vanuit hun maatschappelijke functie een bijdrage aan de verkleining van de armede, al is het maar tijdelijk. Ok kunnen vedselbanken een bijdrage leveren aan de enrme vedselverspilling. Vanuit die ptiek is de bestudering van dit vraagstuk dus k maatschappelijk relevant. Bestuurskundige relevantie Uit de recente ecnmische ntwikkelingen en de ntwikkeling van de vedselbanken mge duidelijk zijn dat het armedevraagstuk m wezenlijke aandacht vraagt van de plitiek. Dr de ecnmische recessie kampen verschillende vestigingen van de vedselbank met tekrten aan levensmiddelen. Er klinkt een rep m als verheid iets te den, maar he ver kan de verheid zich bewegen p het gebied van de armenzrg dr het geven van verheidssteun aan liefdadige instellingen als de vedselbank. De initiatieven die de plitiek tt dusver ndernmen heeft, tnen ng maar eens dat het armedevraagstuk m samenwerking vraagt van de gemeenten met de vedselbanken. In de praktijk blijkt daarnaast ng maar eens dat het armedebeleid niet tereikend is m alle grepen te helpen, met name de kwetsbare grepen in de samenleving. Dat kan kmen mdat beleid niet p maat is, de uitvering p prblemen stuit, maar k mdat mensen de weg kwijt raken in de hulpverleningsbureaucratie. Vedselbanken blijken in de praktijk vaak wel de mensen te kunnen bereiken die niet f nauwelijks aanklppen vr hulp bij de reguliere gemeentelijke hulpverleningsinstellingen. Vedselbanken hebben een belangrijke functie in het bereiken van de mensen die te maken hebben met meervudige prblematiek en die dr te verwijzen naar de reguliere hulpverlening. Samenwerking tussen gemeenten, hulpverlenende instanties en vedselbanken blijft in de praktijk vaak uit en zal beter gefaciliteerd meten wrden. Het treft hier dus k een bestuurskundig relevant vraagstuk. 1.6 Leeswijzer In dit hfdstuk is de prbleemanalyse uitgeverd. In aansluiting daarp is een prbleemstelling pgesteld. In het tweede hfdstuk zal er aandacht uitgaan naar het nderwerp vedselbanken en armedebeleid/vraagstuk. Er zal nader ingegaan wrden p de aanpak van het armedevraagstuk dr de verheid. In hfdstuk drie zal het theretisch 10

11 kader aan bd kmen, dat vervlgens afgeslten wrdt met een cnceptueel mdel. Het vierde hfdstuk staat in het teken van de methdlgische verantwrding. Vervlgens kmt het empirische gedeelte aan bd in het vijfde en het zesde hfdstuk. In hfdstuk zeven zal een analyse van het empirisch materiaal vlgen, waarin de therie en praktijk aan elkaar gekppeld zullen wrden. Tt slt vlgt in het laatste hfdstuk de beantwrding van de hfd- en deelvragen en zullen cnclusies en aanbevelingen gedaan wrden. 11

12 2. Achtergrnden en ntwikkelingen vedselbanken en armedebeleid 2.1 Achtergrnd en ntwikkeling vedselbanken In Nederland is de vedselbank een redelijk nieuw fenmeen. In andere Eurpese landen bestaan ze al langer. Vedselbanken zijn afkmstig uit VS, waar ze al sinds 1967 bestaan. In België is in 1986 de eerste vedselbank pgericht. In 19 van de 27 Eurpese landen vindt er vedselverdeling plaats via vedselbanken. In Eurpa zijn de vedselbanken verenigd in de Eurpese Federatie van Vedselbanken. Hewel Nederlandse vedselbanken k aangeslten zijn bij de Eurpese Federatie van Vedselbanken, wrden deze niet gesubsidieerd vanuit de EU. Dat betreft een keuze van de Nederlandse verheid die vindt dat armedebestrijding geen Eurpese maar een natinale aangelegenheid is. In Nederland bestaat de vedselbank sinds enkele jaren pas. De Stichting Vedselbank Nederland is 2002 pgericht dr Clara Sies en haar man Sjaak Sies en is ntstaan vanuit een prject van de Stichting MinusPlus dat vanaf 1999 al bestnd. De landelijk pererende rganisatie heeft in Rtterdam haar hfdvestiging, die tevens dienst det als centraal distributiepunt vr andere vedselbanken in Nederland (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 5) Organisatie vedselbanken De nieuwe landelijke vedselbankrganisatie, de Stichting Vedselbanken Nederland, is in 2008 pgericht. De landelijke rganisatie kmt vrt uit de fusie tussen de vrmalige landeljke rganisatie De Federatie Vedselbanken Nederland (FVN) (april 2006) en de Stichting Vedselbank Nederland. De belangrijkste taken van de landelijke rganisatie richten zich p ndersteuning van vedselbanken, vertegenwrdigen van Nederlandse vedselbanken in de Eurpese Federatie van Vedselbanken (Eurfdbank) en p het cördineren van allerlei zaken, als cntacten met de media, kennis, ervaringen en adviezen. Met het prichten de landelijke rganisatie zijn de vedselbanken in Nederland p te delen in acht regi s ( De acht regi s zijn: Nrd/Ost Salland-Twente Arnhem e.. Nrd-Hlland Rtterdam Haaglanden Brabant-Zeeland Limburg Elk van deze regi s heeft een reginale vedselbank dat functineert al distributiecentrum. De acht reginale vedselbanken hebben een aansluitvereenkmst met de landelijke rganisatie ndertekend. In deze vereenkmst staan de basisafspraken en uitgangspunten van de landelijke rganisatie. De afgevaardigden uit de besturen van de acht reginale vedselbanken vrmen samen het landelijke bestuur nder vrzitterschap van een externe kracht ( reginale vedselbanken hebben binnen de regi een cördinerende rl in hun regi. Zij functineren als reginaal distributiecentrum. Elke regi heeft daarnaast zelfstandige lkale vedselbanken (vedselbank steunpunt) en vedselbankuitgiftepunten ( Het ntstaan van de vedselbanken in Nederland is verschillend van aard. Uit de Klantenanalyse van Vedselbanken blijkt dat de manier van ntstaan van vedselbanken grtendeels in drie categrieën geplaatst kan wrden. 1. Dr het samenvegen en uitbreiden van lpende initiatieven ; 12

13 2. dr een initiatief dat ntstaat vanuit een grep betrkken mensen ; 3. en dr het p grte schaal uitbreiden van hulp die in persnlijke mgeving werd gegeven (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 5-6). 1: Het betreft hier m initiatieven die p kleine schaal al werden pgepakt, meestal dr de kerk f andere maatschappelijke instellingen. Deze initiatieven zijn gaan samenwerken als vedselbank. 2: Hier gaat het in de meeste gevallen m grepen van mensen die vanuit hun (vrmalig) werk f vanuit een bepaalde vertuiging de ndzaak inzien m de minderbedeelde mens te helpen dr het prichten van een vedselbank. 3: In het derde geval gaat m mensen die al hulp verleenden in hun mgeving en dr de ndzaak hebben beslten deze hulp uit te buwen met behulp van het prichten van een vedselbank Taken en Werkwijze De Vedselbank zamelt bij prducenten en distributeurs van levensmiddelen de prducten in die m één f andere reden niet verkcht kunnen wrden, maar die kwalitatief ng 100% ged zijn ( Hulp van de vedselbank is er vr mensen die een krte f vr een langere peride niet financieel rnd kunnen kmen en m die reden steun kunnen gebruiken in de vrm van vedselpakketten en is bedeld als tijdelijke ndhulp. Aanmelding vr deze hulp vindt plaats dr hulpverlenende instellingen zals maatschappelijk werk, RIAGG en thuiszrg. Er zijn dr de Vedselbank vr de tekenning van vedselpakketten criteria pgesteld waarbij uit wrdt gegaan van het besteedbaar inkmen dat men maandelijks verhudt vr de veding, kleding en dergelijke na betaling van de vaste lasten. Daarnaast met men aangeven he lang men verwacht gebruik te maken van de hulp. In de nderstaande tabel is te zien wanneer een huishuden in aanmerking kmt vr een vedselpakket. Tabel 2.1 Tekenningcriteria vedselpakket (brn: ) Huishuden Besteedbaar inkmen per maand Eenpersnshuishuden 175 Meer vlwassenen vanaf 18 jaar 60 Kinderen t/m 12 jaar 25 Kinderen jaar 50 De hulpverlenende instelling zelf berdeelt f mensen f gezinnen vallen binnen de criteria ( Per gemeente kunnen er verschillen ptreden in de indicatiestelling en de berekening van vaste lasten (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 30). Er is een maximum peride van 3 jaar, gekppeld aan de maximale peride van een schuldsanering ( Sinds 2006 vindt er halfjaarlijks een evaluatie plaats van het klantenbestand dr Stichting Vedselbank Nederland. Het del van deze evaluaties is m te vrkmen dat men te lang gebruikt maakt van de hulp van vedselbanken (Truw, 27 nvember 2006). 13

14 2.1.3 Klanten vedselbanken Naar aanleiding van de snelle grei van vedselbanken in Nederland zijn er in de Tweede Kamer in nvember 2005 dr het tenmalig CDA-kamerlid Verburg vragen gesteld aan de minister van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, De Geus, ver een nderzek bij vedselbanken naar de rzaken van armede. De minister zegde een nderzek te waarbij nderzcht werd wat de mvang, ntwikkeling en samenstelling van het klantenbestand van de vedselbanken is en tevens wat de achterliggende rzaken zijn van armede (Tweede Kamer, vergaderjaar , nr. 399: ). In het rapprt wrdt de prblematiek van klanten van de vedselbanken duidelijk gemaakt. Van de huishudens die aanklppen bij de vedselbank blijkt 43% eenudergezin te zijn, 37% is alleenwnend en 18% is getruwd f samenwnend. Van die mensen blijkt ngeveer de helft van Nederlandse afkmst te zijn, circa een kwart is van Antilliaanse/Arubaanse f Surinaamse afkmst en 10% heeft een Markkaanse f Turkse achtergrnd. Vaak blijken de klanten lager pgeleid te zijn dan de gemiddelde Nederlander. Er zijn meer vruwen (64%) dan mannen (36%). De meeste vallen in de leeftijdscategrie jaar (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 27). Tabel 2.2 Huishudtype klanten (Brn: Klantenanalyse Vedselbanken, 2006) N % Alleenwnend Getruwd/samenwnend Eenudergezin Anders 11 2 Ttaal % van de huishudens die bij de vedselbank kmen, heeft kinderen. Daarvan heeft 65% meerdere kinderen. In de gezinssamenstelling getruwd/samenwnend heeft bijna driekwart kinderen. De eenudergezinnen bestaan vrnamelijk uit vruwen met kinderen (87%). Van de alleenstaanden en getruwd/samenwnenden zijn er ngeveer evenveel vruwen als mannen (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 19) Van de grep nderzchten blijkt driekwart een uitkering te ntvangen, meestal uit de Wet Werk en Bijstand (WWB) (43%) en WW (23%). Van deze uitkeringsgerechtigden ntvangt bijna 40% al langdurig een uitkering, dat wil zeggen langer dan vijf jaar. Eenudergezinnen hebben vaker een WWB-uitkering, alleenwnenden ntvangen vaker een WW- f WAOuitkering. Huishudens die uit twee persnen bestaan, hebben vaker inkmen uit salaris (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 20). 14

15 Tabel 2.3 Belangrijkste inkmstenbrn klanten. (Brn: Klantenanalyse Vedselbanken, 2006). N % Ln/salaris uit arbeid 34 8 Lsse klussen 2 0 WWB-uitkering WW-uitkering WAO-uitkering (nu WIA) 34 8 AOW-uitkering 5 1 Pensien 9 2 Andere inkmstenbrn Ttaal % van de respndenten heeft aangegeven schulden te hebben. Daarvan heeft bijna tweederde aangegeven schulden te hebben die meer dan 5000 eur bedragen (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 21). De vrzieningen waar het meest van gebruik wrden gemaakt is de zrgteslag (66%), de huurteslag (54%) en de kinderbijslag (41%) (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 22). Ok blijkt dat klanten weinig gebruik maken van de aanvullende vrzieningen die minima bijstaan. Het niet-gebruik van de bijzndere bijstand is 71%, het niet- gebruik van kwijtscheldingsregelingen vr gemeentelijke belastingen is 65% (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 22). 16% van de respndenten geeft aan helemaal geen gebruik te maken van een vrm van hulpverlening. 32% maakt gebruik van één vrm, 35% maakt gebruik van 2 f 3 vrmen en 17% maakt gebruik van 4 f meer hulpverleningsvrmen. De hulpverleningsvrmen waarp klanten het meest berep p den is maatschappelijk werk, met 46%. Daarnaast maakt slechts 36% gebruik van schuldhulpverlening (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 22). Een grt deel van de mensen dat aanklpt bij een vedselbank geeft aan prblematische schulden (38%) te hebben. Werklsheid, hge wnlasten en lasten van levensnderhud zijn andere meest genemde rzaken vr het aanklppen bij een vedselbank, respectievelijk 38% en 56%. Ok het gemak waarmee men leningen/krediet kan verkrijgen (26%) en de invering van de eur (25%) zijn rzaken die vaak aangeverd wrden (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 23). Uit het rapprt blijkt dat meerdere respndenten aangaven dr incidenten sms in de prblemen te kmen. In andere gevallen kan het escaleren van een bepaalde situatie k prblemen pleveren. Langdurige prblematiek geeft k aanleiding tt prbleemsituaties (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 24). 15

16 Tabel 2.4 Klanten naar achtergrnden leefsituatie. (Brn: Klantenanalyse Vedselbanken, 2006) N % Hge wnlasten en lasten vr levensnderhud Structureel te weinig lucht tussen uitgaven en inkmsten Werklsheid Gemak waarmee krediet/lening wrdt verkregen Pstrderbedrijven/geldschieters De invering van de eur Arbeidsngeschiktheid en ziekte Scheiding (Daling inkmen dr) Daling uitkering Traject vr aanvraag uitkering duurt lang Verslaving 18 4 Levensnderhud van familie elders 18 4 Gezinsuitbreiding (gebrte kind) 17 4 Andere redenen Achtergrnden en ntwikkeling armedebeleid Aandacht vr het armedeprbleem in Nederland bestaat al langer. De plitieke erkenning van armede als maatschappelijk prbleem kwam echter pas in 1995 na het verschijnen van de kabinetsnta ver armede De andere kant van Nederland. Vanaf die jaren wrdt nder leiding van kabinet-kk ingezet p een integraal beleid dat zich richt p de preventie en bestrijding van armede en sciale uitsluiting (Pmmer, 2000: 176). Naar aanleiding van de nta richtte het beleid zich p vijf punten: bevrdering van arbeidsdeelname, inkmensverbetering, reductie van de ksten van levensnderhud via hgere huursubsidie, kwijtschelding van schulden en verbetering van het gebruik van inkmensvrzieningen (Delsen, Peil en Tinga, 2006: 14). In hetzelfde jaar riep het kabinet het maatschappelijk middenveld p m deel te nemen aan armedebestrijding- en preventie. In de jaren vanaf 1996 tt en met 2000 zijn verschillende sciale cnferenties geweest waar ver het armedevraagstuk is gesprken. Het kabinet had te kennen gegeven dat armedebestrijding en preventie in samenwerking mest plaatsvinden met het maatschappelijk middenveld, met de bedeling m maatschappelijk draagvlak te creëren en te behuden (Tet en Van de Vrie, 2001:7). In 1996 besluit de verheid k m de armede systematisch te laten mnitren dr het Sciaal en Cultureel Planbureau en het Centraal Bureau vr de Statistiek. Om de twee jaar wrdt daarvr de Armedemnitr gepubliceerd, waarin enerzijds ver de mvang en duur 16

17 van armede en anderzijds ver de rzaken en gevlgen van armede gerapprteerd wrden (Delsen, Peil en Tinga, 2006: 20). De aandacht vr het armedevraagstuk lijkt een nieuwe wending te wrden gegeven met de EU-tp in 2000, waar de bevrdering van de sciale integratie tt een hfdlijn is gemaakt van de EU-strategie, met als del m in het kmende decennium de meest cncurrerende en dynamische kennisecnmie van de wereld te wrden, die in staat is duurzame ecnmische grei te cmbineren met meer en betere werkgelegenheid en een hechtere sciale chesie (Tet en Van de Vrie, 2001:7). Tijdens de Tp in Nice in 2000 zijn daarp vier hfddelstellingen pgesteld ter bestrijding van de armede en sciale uitsluiting. Vr Nederland en k de andere EU-lidstaten hield dit in dat ze vr juni 2001 met een natinaal actieplan mesten kmen (Tet en Van de Vrie, 2001:7-8). Het beleid dat vanaf 1995 werd ingezet, lijkt zijn vruchten af te werpen mede dankzij het gunstige ecnmische klimaat. De successen daarvan wrden in diverse rapprten verslag van gedaan. In de jaren na 2000 lijkt echter hier een einde aan te kmen, met de hervrming p de sciale zekerheid nder leiding van kabinet-balkenende. Het eerdere verleg tussen het kabinet en maatschappelijk middenveld vertnt wrijvingen. Sinds 2001 pereren maatschappelijke belangengreperingen nder de naam Sciale Alliantie. Er ntstaat een maatschappelijk prtest tegen armede. Er ntstaat een discussie die enerzijds gaat ver het behud van de sciale samenhang in de samenleving en ver he nderlinge slidariteit tussen maatschappelijke greperingen vrmgegeven dient te wrden, maar anderzijds k ver de slagvaardigheid van de ecnmie, het financiële draagvlak vr de sciale zekerheid en de eigen verantwrdelijkheid van de burger daarin (Delsen, Van de Hgen, Van de laar, Peil, 2006: 2). In grte lijnen betekende de hervrming p de sciale zekerheid een terugtredende verheid waarin zelfredzaamheid van burgers en participatie vrp staan. Met het aantreden van het eerste kabinet Balkenende vindt er belangrijke verandering plaats in het sciale beleid. De bestrijding van armede gaat zich naast het verhgen van de arbeidsparticipatie, veel meer richten p de reguliere betaalde arbeid en p het vrkmen dat meer mensen uitkeringsafhankelijk wrden dr het inveren van financiële prikkels en sancties. In het regeerakkrd van 2003 wrdt daarnaast flink gesneden in het sciale zekerheidsstelsel (Delsen, Van den Hgen, Van de Laar en Peil, 2006:6). Het uitgangspunt dat mensen zelf verantwrdelijkheid dragen staat hierbij vrp. Taak vr de verheid is hierin m die vrwaarden te creëren en behuden zdat mensen hun eigen verantwrdelijkheid kunnen realiseren. In navlging p de EU-tp in 2000 in Lissabn, waar de sciale integratie tt hfdlijn van de EU-strategie is gemaakt m in het kmende decennium tt de tp kennisecnmieën ter wereld te behren, zijn tijdens de EU-tp in Nice vier hfddelstellingen gefrmuleerd. Deze zijn: 1. Bevrdering van de deelname aan het arbeidsprces en van de tegang van eenieder tt alle hulpmiddelen, rechten, gederen en diensten; 2. Vrkming van uitsluitingrisic s; 3. Optreden ten beheve van de meest kwetsbaren; 4. Mbilisatie van alle actren (Tet en Van de Vrie, 2001:7). Elke lidstaat mest daarp vr juni 2001 met een Natinaal Actieplan kmen. In de bestrijding van armede staat het bevrderen van de arbeidsparticipatie vrp. Dat is de belangrijkste inkmensbrn. Daarnaast is het k een manier m maatschappelijk te participeren. Hiervr is het activerend arbeidsmarktbeleid ingeverd dr het kabinet. Vr de mensen die geen reële kans hebben m deel te nemen aan het arbeidsprces, zijn er 17

18 bijstandsregelingen (Tet en Van de Vrie, 2001:9). In het midden van de jaren 90 tt aan 2000 is er vr gezrgd dat vr de meeste lagere inkmensgrepen een sciaal minimum is gerealiseerd, zdat kpkracht van deze grepen gehandhaafd blijft. Hiervr is het sciaal minimum gekppeld aan het minimumln, de sciale uitkeringen en het AOW-pensien gekppeld aan de lnsntwikkeling. Het behuden van deze kpkracht kmt tt uiting in het landelijke generieke inkmensbeleid, ( ) specifieke vrzieningen ( ) en in de gemeentelijke inkmstenndersteuning (Tet en Van de Vrie, 2001:10). De landelijke verheid is verantwrdelijk vr het algemene beleidskader met maatregelen p het terrein van werk, inkmen en zrg. Lkaal, dienen gemeenten binnen de beleidskaders van de landelijke verheid vrm te geven aan de maatregelen. Zij vervullen hier een aanvullende rl dr specifieke maatregelen in te zetten en meten vral maatwerk afleveren. Hierbij valt te denken aan de bijzndere bijstand, gemeentelijk minimabeleid, ( ) en maatschappelijke pvang (Tet en Van Vrie: 2001: 10, 18). Armedebestrijding dr de verheid vindt plaats p verschillende manieren. Deze manieren wrden dr Tet en Van de Vrie (2001) als vlgt samengevat: Bevrdering participatie Inkmensverbetering Beperking vaste lasten en bevrdering rndkmen Terugdringing niet-gebruik van inkmensndersteunende vrzieningen Bevrdering participatie Bevrdering van participatie hudt in dat deelname aan de arbeidsmarkt de gangbare manier is m armede en sciale uitsluiting te vrkmen. Het aanvaarden van betaald arbeid en werk in de vrm van vrijwilligerswerk f andere maatschappelijke activiteiten wrdt belnd. Deze aanpak wrdt ndersteund dr een aanpak die gericht is p wederkerigheid, waarbij de werkzekende k inspanning met verrichten m arbeid te accepteren. Daarnaast zijn er ndersteunende regelingen die het mgelijk maken dat men k daadwerkelijk kan werken. Inkmensverbetering Inkmensverbetering betreft het inkmensbeleid van de regering m een evenwichtige inkmensverdeling te realiseren. Daarbij wrdt uitgegaan van het sciaal minimum. Het inkmensbeleid vr de minima is gebaseerd p drie pijlers (Tet en Van Vrie, 2001:11-12): 1. Het generieke inkmensbeleid vr de vaststelling van de hgte van het wettelijk minimumln, de uitkeringen en de hgte van de belasting- en premietarieven. 2. Specifieke inkmensvrzieningen als dekking vr specifieke uitgaven. In het meeste geval zijn deze inkmensafhankelijk. Huurteslag, kinderteslag, tegemetkmingen in studieksten zijn hier vrbeelden van. 3. Gemeentelijke inkmensndersteuning. Gemeenten kunnen bij springen daar waar landelijke regelingen tekrtschieten. Beperking vaste lasten en bevrdering rndkmen Bij de beperking van de vaste lasten en het bevrderen van het rndkmen, gaat het m 1) het beheersen van de huurlasten en het beperken van de armedeval, 2) het verruimen van de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en 3) het aanpakken van prblematische schulden. Wnlasten als huur, energieksten en gemeentelijke belastingen blijken vr veel minima een grte uitgavenpst te zijn. Bij prblematische schulden, die zich verigens niet alleen vrden bij minima, kunnen mensen znder hulp niet vlden aan verplichtingen. De schuldhulpverlening is een taak die bij de gemeenten ligt. Om de samenwerking p lkaal 18

19 niveau tussen hulpverlenende instellingen te stimuleren is in 1995 het Landelijk Platfrm Integrale Schuldhulpverlening in het leven gerepen (Tet en Van de Vrie: 2001:14). Terugdringing niet-gebruik van inkmensndersteunende vrzieningen Zals eerder in dit hfdstuk is aangegeven is het niet-gebruik van inkmensndersteunende regelingen tamelijk hg. Het niet-gebruik van deze regelingen betekent dat een deel van de minima hulp mislpen, waar ze wel recht p hebben en die ze ndig hebben m uit de prblemen te kmen. Orzaken van het niet-gebruik kunnen betrekking hebben p de kwaliteit van de regelingen en de uitvering daarvan. Vrbeelden hiervan zijn te ingewikkelde aanvraagprcedures, frmulieren e.d. Ok persnsgebnden aspecten, zals gebrek aan kennis ver waar men recht p heeft, gebrek aan bureaucratische cmpetenties en een psychlgische drempel kan leiden tt niet-gebruik (Tet en Van de Vrie: 2001:14). Met de invering van de Wet Werk en Bijstand (WWB) in januari 2004 lijkt de regering weer de hp te vestigen p werkgelegenheidsbevrderende maatregelen en p activering bij de armedebestrijding. Het mtt hierbij is werk gaat vr inkmen. Uitgangspunt is dat wie kan werken, is verplicht te werken en dat men z min mgelijk afhankelijk met zijn van een uitkering. Gemeenten ndersteunen daarin de mensen met behulp van re-integratieactiviteiten m de terugkeer naar reguliere arbeid te stimuleren. Het del van de WWB is dan k het ndersteunen bij arbeidsinschakeling en de bijstandsverlening dr gemeenten. Bijstand is hier dan k het vangnet vr de bijzndere individuele gevallen. Gemeenten hebben de vrnaamste rl in de uitvering van de wet. Gemeenten krijgen hiervr meer beleidsvrijheid en minder regels vanuit de landelijke regering pgelegd. Ok krijgen gemeenten hiermee een eigen financiële verantwrdelijkheid, waardr zij belang hebben bij het verminderen van de instrm en verhgen van de uitstrm in de bijstand. De budgetten die de gemeenten krijgen, betreffen een inkmensdeel en een werkdeel. Het inkmensdeel wrdt gebruikt m de uitkeringen van te betalen. Als er verschtten zijn in dit deel van het budget, dan gaat dit naar de gemeentekas. Van het werkdeel wrden re-integratieactiviteiten betaald die de terugkeer naar de arbeidsmarkt bevrderen (Delsen, Peil en Tinga, 2006:48-49) Recente ntwikkelingen vedselbanken Naar aanleiding van een nderzek Klantenanalyse Vedselbank dat afgernd is in maart 2006, heeft de tenmalig staatssecretaris Van Hf van Sciale Zaken in een debat met de Tweede Kamer tegezegd dat hij gemeenten gaat aanspreken p hun verantwrdelijkheid de armedeprblematiek harder aan te pakken (Vlkskrant, 30 maart 2006). De plannen zijn m in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Vereniging van Directeuren van Sciale Diensten zeven bijeenkmsten te beleggen waarin gesprken wrdt ver het geverde armedebeleid dr gemeenten. Het niet-gebruik van de gemeentelijke regelingen kmt vaak vrt uit nwetendheid ver waar en he men aan hulp kan kmen. Dr het niet-gebruik van deze vrzieningen blijft er geld liggen dat eigenlijk bestemd is vr de bijzndere bijstand en schuldhulp. Daarnaast wrdt er gekeken f het mment van aanvraag en het strten van de uitkering verkrt kan wrden. Ok wrdt er nagegaan f er mgelijkheden zijn m nutsbedrijven gemeenten verplicht p de hgte te gaan stellen van prblemen vrdat water f elektriciteit wrdt afgeslten van de betrkken huishudens (Vlkskrant, 30 maart 2006). Ok blijkt uit de Klantenanalyse Vedselbanken 2006 dat er in verschillende gemeenten een begin is gemaakt de samenwerking met vedselbanken en hulpverlenende instellingen te verbeteren. Z geven in verschillende gemeenten vedselbanken vrlichting aan 19

20 hulpverlenende instanties en de sciale dienst, met de bedeling dat deze instellingen mensen drverwijzen naar een vedselbank. Deze vrlichting vindt k mgekeerd plaats, waarbij juist de hulpverlenende instanties en de sciale dienst de vedselbanken vrlichten ver hun mgelijkheden en werkwijze m mensen die aanklppen bij een vedselbank verder te helpen. Op deze manier prberen hulpverlenende instanties en de sciale dienst een beeld te verkrijgen van de grep mensen die bij hun ng niet bekend zijn, maar wel al bekend zijn bij de vedselbank. Een enkele gemeente is vrnemens ter plaatse te zijn bij het uitdelen van de vedselpakketten, zdat mensen die ng geen traject vlgen bij de hulpverlenende instanties en/f de sciale dienst direct te kunnen drverwijzen. Verder is er een enkele gemeente die sinds krt regelmatig verleg vert met de vedselbank m p de hgte te wrden gehuden van ntwikkelingen (Regiplan beleidsnderzek, 2006: 11-12). In mei 2008 is er de stichting Stimulanz een handreiking Gemeentelijk Armedebeleid uitgebracht m gemeenten een leidraad te geven bij het verder invullen van het armedebeleid. Aanleiding is dat gemeenten meer beleidsvrijheid krijgen bij het invullen van het lkale armedebeleid. De handreiking geeft nder andere inzicht in de vraag wat armede nu is, maar k wrdt aangegeven wat de verantwrdelijkheid is van gemeenten in de armedebestrijding. Verder geeft de handreiking k weer wat vr maatregelen p lkaal niveau er mgelijk zijn en tevens wat die maatregelen ksten en he de uitvering daarvan kan aangepakt kan wrden ( Naar aanleiding van een krantenbericht in de Vlkskrant d.d. 18 augustus 2009 ver de tekrten in de vrraden van de vedselbanken zijn er vragen gesteld in de Tweede Kamer aan de staatssecretaris van Sciale Zaken en Werkgelegenheid. Kamerlid Ulenbelt van de SP stelde de vraag f de staatssecretaris van plan is m in verleg te gaan met de Stichting Vedselbanken in Nederland m een plssing te bedenken vr de tekrten aan levensmiddelen. Daarbij gaf staatsecretaris Klijnsma aan geen plssing te kunnen bieden vr het prbleem. Wel is uit verleg p 8 juli 2009 met de Stichting Vedselbanken Nederland naar vren gekmen dat de vedselbanken dr middel van het drverwijzen naar de juiste instantie een belangrijke rl kunnen spelen bij het zeken naar een duurzame plssing vr de armedeprblematiek. De staatssecretaris wil met name blijven inzetten p het duurzaam p weg helpen van mensen dr het bevrderen van de participatie, het aanbieden van schuldhulpverlening en het bevrderen van het gebruik van de vrzieningen. Daarbij wrdt gestreefd naar samenwerking tussen gemeenten, vedselbanken en andere rganisaties die betrkken zijn bij de armedebestrijding (Tweede Kamer, vergaderjaar , nr. 3762: 7947). 20

21 3. Theretisch kader De prbleemstelling maakt duidelijk dat het hier gaat m een beleidsvraagstuk en tegelijkertijd m een vraagstuk van cmmunicatie/ samenwerking. Er zal in dit nderzek dan k gebruik gemaakt wrden van een therie ver beleidvrming en netwerktherie. Uit de prbleemanalyse blijkt dat het huidige armedebeleid niet vldende tereikend is m een deel van de samenleving dat nu een berep det p vedselbanken de hulp te bieden die ndzakelijk is. Vr een deel kmt dat drdat de delgrep nu ng nbereikbaar/nbekend is bij de gemeenten. Vedselbanken hebben dr hun laagdrempeligheid vaak wel infrmatie ver en tegang tt deze grep. In dit kader zuden de vedselbanken een belangrijke psitie kunnen innemen in het drverwijzen van deze grep naar de reguliere hulpverlening zdat duurzame plssingen gevnden kunnen wrden in de verkleining van de armedeprblematiek. Daarnaast zu in het kader van de verschuiving van een gvernmentbenadering naar een gvernancebenadering van het armedevraagstuk een meer cprducerende rl vr vedselbanken weggelegd kunnen zijn in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid pdat deze meer is afgestemd p de hulpvraag. Een therie ver het beleidsvrmingsprces is hier p zijn plaats. In dit kader is het van belang te kijken naar het lkaal armedebeleid p zich, he deze wrdt ntwikkeld, p welke manier de uitvering plaatsvindt en p welke manier daarbij input van vedselbanken ingezet kan wrden. Waar is het lkaal armedebeleid p gericht en wie zijn de samenwerkingspartners p dit gebied. De fcus in dit nderzek zal gericht zijn p het beleidsvrbereidende deelprces en beleidsuitverende deelprces in het beleidsprces. Met de netwerkbenadering zal geanalyseerd kunnen wrden p welke manier gemeenten sturing geven aan die samenwerking met vedselbanken zwel in de beleidsvrbereiding als in de beleidsuitvering. De netwerkbenadering heeft aandacht vr de psities, belangen en relaties tussen actren in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid. Inzichten uit de netwerkbenadering wrden gebruikt m een betere samenwerking tt stand te brengen tussen actren zdat uiteindelijk aan de hulpvraag tegemetgekmen kan wrden. Vr dit nderzek zullen cncepten uit deze perspectieven wrden samengevegd m te kmen tt een betere invulling van de rl van vedselbanken in het lkale armedebeleid en beleid dat beter aangepast is p de kwetsbare grep die buiten de bt valt in het huidige armedebeleid. 3.1 Beleid en beleidsprcessen Wat is beleid nu precies? Daarver bestaat in de wetenschappelijke literatuur k geen eenduidige afbakening. De visies p beleid en beleidsprcessen lpen uiteen. De meest dminante en cntrasterende visies bestaan uit een analytische en een plitieke. Hiernder zal ingegaan wrden p de benaderingen die in dit nderzek te pas kmen. De analytische- ratinele benadering van beleidsprcessen De kern van de analytisch-ratinele benadering van het beleidsprces is dat het prces van beleidsvrming lineair verlpt. Daarmee wrdt bedeld dat het beleidsprces bestaat uit een aantal fasen die elkaar pvlgen, een beleidscyclus. Het beleidsprces kan vlgens Hgerwerf en Herweijer (1998) pgedeeld wrden in de vlgende deelprcessen: agendavrming, beleidsvrbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvering, beleidsevaluatie, bijsturing, het beëindigen van beleid. In de beleidswetenschap is er veel kritiek p deze benadering. Met name de indeling van het beleidsprces in fasen, heeft veel kritiek 21

22 pgeleverd. Het beleidsprces is niet eenvudig in te delen in een aantal peenvlgende fasen met een duidelijk begin en eind. Fenger (2001: 13) duidt aan dat er misverstanden zijn in de manier waarp de fasenbenadering wrdt geïnterpreteerd. De fasenbenadering kan p zijn minst p drie manieren geïnterpreteerd wrden. De eerste is als nrmatieve handleiding vr het ntwerpen van beleid. Ten tweede kan de benadering beschuwd wrden als een waardevl analytisch instrument bij de studie van beleidsprcessen. En ten derde kan de benadering gezien wrden als verklarende therie vr het verlp van beleidsprcessen. Fenger (2001:15) erkent dat een belangrijke bijdrage van de analytisch-ratinele benadering van beleid aan de verklaring van het verlp van beleidsprcessen is dat er veel empirisch en theretisch nderzek is gedaan naar de verschillende deelprcessen van het beleidsprces. De waarde van de benadering ligt in de mgelijkheid m nderzek te den naar de specifieke nderdelen van het beleidsprces. Hij zegt hierver het vlgende: De pdeling in fasen maakt het mgelijk m bepaalde handelingen van verschillende grepen actren p een abstract niveau met elkaar in verband te brengen p grnd van de vernderstelling dat ze betrekking hebben p dezelfde fase in het beleidsprces en dat ze te nderscheiden van andere handelingen van andere f dezelfde actren die betrekking lijken te hebben p een andere fase (Fenger, 2001:16). In dit nderzek zal er dan k gekeken wrden naar de interactieve beleidsvrming in de beleidsvrbereidende en de beleidsuitverende deelprcessen. De arena- f netwerkbenadering van beleidsprcessen Als reactie p de analytisch-ratinele benadering van beleidsprcessen zijn er veel andere therieën en benaderingen van beleidsprcessen gekmen, die samenvattend k aangeduid kunnen wrden als de arena- f netwerkbenadering van beleidsprcessen. De variatie aan therieën en benaderingen binnen dit mdel is enrm. Niettemin is de kern van deze benadering vlgens Dnk (in Fenger, 2001) dat ( ) de structuur en het verlp van het beleidsprces primair wrdt bepaald dr het geheel van interacties van de bij een beleidsprces betrkken actren en hun belangen. De aard en intensiteit van die interacties wrden in min f meer belangrijke mate bepaald dr de structuurkenmerken van de arena, f van het netwerk ( ). De Bruijn (2008) duidt k aan dat de ttstandkming van beleid wrdt verklaard uit de nderlinge afhankelijkheid en interactie tussen rganisaties die deel uit maken van eenzelfde beleidsnetwerk. Het beleidsprces is daarbij niet znder meer te begrijpen als een lineair prces waarin gekzen delstellingen bereikt wrden via het inzetten van beleidsmiddelen, maar is er k aandacht vr de cmplexiteit van maatschappelijke prcessen en de ndzaak met andere rganisaties te cmmuniceren ver het te veren beleid. In het kader van sturing en cprductie betekent het dat een hiërarchische benadering en een netwerkbenadering elkaar in de lp van het beleidsprces kunnen afwisselen. Er zal in dit nderzek van deze benadering wrden uitgegaan. In de vlgende paragraaf zal verder ingegaan wrden p de netwerkbenadering die in dit nderzek gehanteerd zal wrden. 3.2 Netwerkbenadering Opkmst beleidsnetwerkbenadering In de jaren zestig en zeventig is er een tenemend besef dat het sturend vermgen verheid beperkt is. Tegenvallende resultaten van verheidsingrijpen zetten dit besef aan kracht bij. De pvatting dat de verheid als centrale bestuurder als het ware bven de samenleving staat, die zich simpelweg laat besturen wrdt in grte mate niet langer gedeeld. Deze klassieke 22

23 besturingpvatting wrdt gezien als verklaring gezien van falende verheidsbeleid- en sturing. De traditinele technisch-ratinele sturingspvattingen huden te weinig rekening met de ingewikkeldheden en de nderzekerheden die deze samenlevingen kenmerken (Kppenjan De Bruijn en Kickert, 1993: 11-13). Er is geringe aandacht vr de beperkte capaciteit van de verheid als centraal bestuurder en de afhankelijkheden van de maatschappelijke mgeving. Ok de aard van de prblemen in een cmplexe samenleving draagt eraan bij dat beleid cmplexer is gewrden. Overheidsbeleid is tegenmen p verschillende maatschappelijke deelterreinen die in grte mate met elkaar verweven zijn. Er wrdt gecnstateerd dat de verheid bij de beleidsvrming- en de uitvering afhankelijk is van vele actren uit de maatschappij. Al deze actren vervullen bepaalde psities in en hebben daarin uiteenlpende belangen. Actren zijn wederzijdse afhankelijk van elkaar bij het de beleidsvrming- en de uitvering. Deze ntwikkelingen in de samenleving vragen m nieuwe ideeën ver sturing die huden rekening met een cmplexe samenleving. In de sciaalwetenschappelijke hek leidde dit tt het begrip van beleidsnetwerken (Kppenjan et al., 1993: 11). Kppenjan et al. (1993) zeggen hierver het vlgende: De interacties die actren nder invled van deze interdependenties met elkaar aangaan, leiden p den duur tt het ntstaan van beleidsnetwerken: min f meer stabiele patrnen van relaties tussen actren rnd bepaalde beleidsprblemen f beleidsprgramma s. De actren betreffen nder meer individuen, grepen f rganisaties zals invledrijke persnen, belangenrganisaties, ndernemingen, verheid, semiverheidsinstellingen en private instellingen Deze beleidsnetwerken kunnen gevnden wrden p vele beleidsvelden en bestuurlijke niveaus Definities beleidsnetwerken In de wetenschappelijke therievrming ver de beleidsnetwerkbenadering zijn uiteenlpende definiëringen te vinden. Die verscheidenheid is te verklaren drdat de benadering berust p twee riëntaties. De eerste is een beleidswetenschappelijke riëntatie, waar aandacht uitgaat naar de cntext waarbinnen beleid en sturing tt stand kmen. De tweede gaat uit van een rganisatiekundig, pliticlgische en een scilgische geïnspireerde invalshek, dat zich meer fcust p de institutinele factren van beleid en sturing (Kppenjan et al., 1993: 12). Drdat het cncept beleidsnetwerken vrtbuwt p verschillende riëntaties en dus vanuit uiteenlpende invalsheken en theretische benaderingen kan wrden gehanteerd, geven Kppenjan et al. (1993: 19) de vlgende brede definitie aan het cncept beleidsnetwerken: Beleidsnetwerken wrden pgevat als patrnen van interactie tussen wederzijds afhankelijke actren die zich frmeren rndm beleidsprblemen f beleidsprgramma s. Gdfrij (1993: 31) typeert een beleidsnetwerk als een interactiestelsel waarin de participatie van een verscheidenheid van actren in de besturing van een beleidsterrein gestalte krijgt. Het beleidsnetwerk is hierbij een rganisatrische cnstructie, waarin de interactieprcessen van de verschillende actren ten aanzien van een bepaald beleidsveld zijn gestructureerd. Beleidsnetwerken hebben culturele en structurele kenmerken die grtendeels het verlp van beleidsprcessen bepalen. De actren in beleidsnetwerken kunnen znder interactie met andere actren niet hun delen met betrekking tt de aanpak van een beleidsprbleem f uitvering van een beleidsmaatregel realiseren. Andere actren in het beleidsnetwerk zijn in bezit f beheer van bepaalde middelen en/f infrmatie die vereist zijn m tt delbereiking te kmen. Dr middel van interacties wrden die middelen, infrmatie en k delstellingen uitgewisseld. Deze interactieprcessen kunnen veelvuldig en langdurig plaatsvinden. Daardr treden er prcessen van institutinalisering p waardr 23

24 relatiepatrnen, interactieregels en gedeelde pvattingen wrden gevrmd (Kppenjan et al., 1993: 19) Beleidsnetwerkbenadering als sturingsmdel De beleidsnetwerkbenadering wrdt aldus Kppenjan et al.(1993) gezien als een alternatief sturingsmdel vr het klassieke besturingsparadigma. Centraal in dit sturingsmdel is de erkenning van wederzijdse interdependenties tussen actren uit zwel de publieke en private sectren p verschillende maatschappelijke niveaus vr delbereiking. Actren zijn min f meer gedwngen m met elkaar samen te werken. Actren kunnen elkaar niet hun eigen wil pleggen. Deze wederzijdse interdependenties leiden tt het vrmen van beleidsnetwerken. Beleids- en sturingsprcessen zijn hier interactieprcessen tussen actren waarin infrmatie, middelen en delstellingen wrden uitgewisseld m tt gezamenlijke plssing te kmen vr maatschappelijke prblemen. Sturing is succesvl als het heeft geleid tt samenwerking tussen actren. Falende sturing is als er vrwaarden ntbreken vr samenwerking f als er blkkades te herkennen zijn in de interactieprcessen. Netwerkmanagement wrdt in deze benadering gegeven als sturingsstrategie. Daar zal de vlgende paragraaf ver gaan. Eerst zal in de nderstaande tabel een verkrte weergave van de beleidsnetwerkbenadering als sturingsmdel wrden getnd. Tabel 3.1 Beleidsnetwerkbenadering als sturingsmdel (Brn: Kppenjan et. al., 1993) Dimensies Analyseniveau Perspectief Karakterisering van relaties Karakterisering van interactieprcessen Beleidsnetwerkbenadering Netwerk van actren Interacties tussen actren Wederzijds afhankelijk Interactieprcessen waarin infrmatie, delen en middelen wrden uitgewisseld Succescriterium Tt stand kmen van gezamenlijke prbleemplssing Faalfactren Aanbeveling vr sturing Blkkades en een gebrek aan incentives vr samenwerking Netwerkmanagement: verbetering van de cndities vr samenwerking Netwerkmanagement Kppenjan et al. (1993) mschrijven netwerkmanagement als de wijzen waarp actren de structuur, het functineren en/f de beleidsuitkmsten van een beleidsnetwerk bewust trachten te beïnvleden. Deze mschrijving is ruim genmen gegeven de vele invalsheken die bij het begrip netwerkmanagement gehanteerd wrden. Kenmerkend vr netwerkmanagement is dat het wrdt tegepast in situaties waarin geen centrale delstelling is gefrmuleerd en waar geen hiërarchie van bevegdheden zijn te vinden. Een ander kenmerk is dat netwerkmanagement niet gericht is p het realiseren van bepaalde resultaten van beleid, maar richt zich p een gezamenlijke cllectieve prbleemplssing. Daarbij gaat aandacht uit naar een ged verlp van de interactieprcessen. Een derde kenmerk van netwerkmanagement is dat netwerksturing niet in de eerste plaats vrbehuden is aan verheidsrganisaties, maar k andere private en semi-publieke instellingen kmen daarvr in aanmerking. De verheid 24

25 heft hier geen dminante rl in te spelen. Ten sltte richt netwerkmanagement zich naast de delgerichte beïnvleding van gedrag k p het inspelen p de nderlinge relaties tussen actren en het beïnvleden van deze relaties. 3.3 Het gebruik van therie Verschuiving gvernment- naar gvernancebenadering van het armedevraagstuk Dr de WWB, WMO en Wet Decentralisatie hebben gemeenten meer vrijheid gekregen m te kunnen samenwerken met (semi)verheidsinstanties en particuliere (charitatieve) rganisaties. Bvenstaande wetten vrmen k het wettelijk kader waarin samenwerking tussen gemeenten en vedselbanken tt stand gebracht kunnen wrden. Er is een verschuiving in gang gezet van een gvernmentbenadering naar een gvernancebenadering van het armedevraagstuk. Ervan uitgaande dat vedselbanken betrkken wrden bij de ntwikkeling en uitvering van lkaal armedebeleid dr cprductie en medebepaling, kan dat bijdragen aan de effectiviteit van het lkaal armedebeleid. Er zal dan k gekeken wrden he in gemeenten invulling wrdt gegeven aan deze verschuiving in de aanpak van het armedevraagstuk. De fcus zal gericht zijn p de plaats van de lkale vedselbanken in de aanpak van het lkale armedevraagstuk. Het cncept gvernance wrdt de laatste jaren steeds meer gehanteerd dr de verheid m de maatschappij te sturen. Er kan gesprken wrden van gvernance als eenzijdige tpdwn sturing vanuit de verheid verschuift naar een sturing van beleid uitgeverd dr een netwerk van private, maatschappelijke en publieke rganisaties. Tevens kmt het cncept tt uiting in de verschuiving van een inspraakmaatschappij, waar burgers en belangengrepen vral reageerden p beleidsvrstellen, naar een participatiemaatschappij, waarin zij actief deelnemen met het ntwikkelen en uitveren van beleid en lkale prjecten. Niettemin stelt gvernance k eisen aan publieke en niet-publieke actren. Gvernance is een sturingsbenadering die gehanteerd kan wrden wanneer er sprake is van besluitvrming, dat gekenmerkt wrdt dr nzekerheid en cmplexiteit. Het tepassen van gvernance draagt bij aan de verbetering van de cördinatie tussen rganisaties. Samenwerking is daarbij een bijzndere vrm van cördinatie. Er is sprake van samenwerking als er één f meer actren hun gemeenschappelijke handelingsplannen bewust p elkaar afstemmen (Pröpper, 2000 in Fenger, 2001). Dat hudt in dat alle relevante actren bij het prces van besluitvrming wrden betrkken. In het gvernancecncept is er sprake van een hrizntaal sturingsmechanisme met de nadruk p prces- en managementsturing. Daarbij is aandacht vr wederzijdse afhankelijkheden tussen de publieke actren en niet-publieke actren, zals maatschappelijke rganisaties en burgers. Kennis ligt verspreid ver de verschillende actren. Van deze kennis wrdt k gebruik gemaakt in het kader van de prbleemplssing In het kader van een gvernancebenadering van het armedevraagstuk is het wenselijk dat vedselbanken interactief betrkken wrden bij lkaal armedebeleid bij de beleidsvrming en beleidsuitvering. De samenwerking tussen gemeente en vedselbanken kan bijdragen aan de effectiviteit van armedebeleid en een zinvlle invulling van de plaats van vedselbanken in het armedebeleid. Uit de prbleemanalyse van het nderzek kmt naar vren dat zwel de lkale gemeenten en de vedselbanken de beschikking hebben tt bepaalde infrmatie, kennis, financiële en persnele middelen m hun functie te vervullen in het kader van de vermindering van de armede. Tevens heeft elk van de partijen te maken met bepaalde beperkingen. De beschikking ver middelen en de beperkingen dragen eraan bij dat er wederzijdse afhankelijkheden ntstaan. De mate waarin de partijen afhankelijk zijn van elkaar laat zich afhangen dr het belang dat zij hechten aan de middelen en infrmatie van de andere partijen en f deze vervangbaar zijn. 25

26 3.3.2 Gebruik van de beleidsnetwerkbenadering De beleidsnetwerkbenadering kan als sturingsmdel tegepast wrden bij het lkaal armedebeleid. Beleidsnetwerken wrden gekenmerkt dr patrnen van interacties tussen wederzijds afhankelijke actren rndm een beleidsprbleem. In dit geval gaat het m de vermindering van de armede. Znder interactie met de andere actren kunnen delen met betrekking tt de aanpak van een beleidsprbleem niet gerealiseerd wrden. Andere actren in het netwerk zijn in bezit van bepaalde middelen en/f infrmatie die zij ndig hebben vr de aanpak van het beleidsprbleem. Er dienen interacties plaats te vinden waarbij die middelen, infrmatie en delstellingen uitgewisseld wrden. Bvendien hebben beleidsnetwerken bepaalde culturele en structurele kenmerken die het verlp van beleidsprcessen bepalen. Sturing in deze benadering is succesvl als het heeft geleid tt samenwerking van de vedselbanken en de gemeenten. Er is sprake van falende sturing als de vrwaarden ntbreken vr samenwerking f als er blkkades zijn te herkennen in de interactieprcessen. De erkenning van wederzijdse interdependenties zrgen ervr dat er een beleidsnetwerk gevrmd wrdt. Vr het nderzek is het van belang het vlgende te bestuderen: Wat zijn de culturele en structurele kenmerken van dit beleidsnetwerk. Hierbij met gedacht wrden aan de psities, belangen en relaties tussen actren en de rganisatinele mgeving, intern en extern, waarin de rganisatie te werk gaat. Wat zijn de vrwaarden vr samenwerking en/f welke blkkades zijn te herkennen in de interactieprcessen. In heverre zijn er interacties tussen vedselbanken en gemeenten? Over welke infrmatie/middelen beschikken vedselbanken en gemeenten in het kader van de vermindering van de armede. Met andere wrden in welke mate zijn zij wederzijds afhankelijk van elkaar? Wat zijn de delen van vedselbanken en gemeente in het kader van de armedevermindering? Op welke punten kmen deze delen vereen en waarin verschillen zij? In de vlgende paragraaf zal er met behulp van de therie verder ingegaan wrden p de interacties die plaatsvinden binnen een beleidsnetwerk Interactie in de beleidsvrbereiding en beleidsimplementatie Cndities vr interacties/samenwerking De vrstanders van interactieve beleidsvrming wijzen erp dat geen enkele ambtenaar f pliticus z ged weet wat het prbleem is en wat de vr- en nadelen (en dus de kansen) van verschillende plssingen zijn, als de direct betrkkenen. Plitici gaan- lgischerwijs meestal uit van algemene ideeën ver wat wenselijk is en wat niet. Dr de direct betrkkenen te raadplegen kmen vaak nverwachte gezichtspunten aan het licht die van grt belang zijn vr de kwaliteit van het beleid. Krtm sturing dient interactief te plaats te vinden. Het kmt erp neer dat gemeenten wel de regierl hebben wat betreft het pstellen en realiseren van beleid, maar zij zijn daarbij grtendeels afhankelijk van de medewerking van andere sciale actren. Gemeenten zullen daarbij meten aansturen p samenwerking tussen actren. Daarbij is samenwerking wel nderhevig aan een aantal cndities. Vlgens Prins (2004:81) kunnen deze als vlgt samengevat wrden: Gunstige plitieke verhudingen, Gede inter-rganisatrische verhudingen en 26

27 Aanwezigheid van vldende kracht en ntwikkelcapaciteit bij alle betrkken actren. Bij gunstige plitieke en inter-rganisatrische verhudingen gaat het m dat er gede verhudingen zijn in plitiek pzicht, binnen de ambtelijke rganisatie en in de relatie met het maatschappelijk middenveld. Dr de aanwezigheid van vldende kracht en ntwikkelcapaciteit bij alle betrkken partijen draait het enerzijds m de vertuiging dat de prblematiek alleen dr samenwerking is p te lssen. En anderzijds m de bereidheid bij zwel het ambtelijk apparaat als bij de andere maatschappelijke instellingen m een lang prces van greiende samenwerking in te gaan. Daarnaast met er k bereidheid zijn m de instrumenten die bij de samenwerking ingezet wrden te verbeteren in het kader van de samenwerking. He zijn de cndities vr samenwerking/interactie het kader van de samenwerking tussen vedselbanken en gemeenten? Ttstandkming van het samenwerkingsprces Prins (2004: 31) schrijft dat er drie fasen wrden nderscheiden, die in een samenwerkingsprces drlpen dienen te wrden. In deze pvatting is samenwerking een geïnstrumenteerd cyclisch prces ( ) dat gezamenlijk met de betrkken actren [drlpen wrdt]. Deze fasen zijn respectievelijk; beeldvrming, matching van vraag en aanbd en evaluatie en terugkppeling. Ok bij samenwerking dient men p gezette tijden na te gaan wat er terechtkmt van de inspanningen die verricht wrden. Er dient teruggekppeld te wrden naar het rsprnkelijke beleid en uitvering m samenwerking tijdig bij te sturen. Om sturing mgelijk te maken zijn sturingsinstrumenten ndzakelijk. In de eerste fase van beeldvrming draait het m bij elkaar kmen van de verschillende actren m een vrming van een gezamenlijk beeld van de samenwerkingsprblematiek te realiseren. Hierbij wrden cmmunicatieve sturingsinstrumenten ingezet. Interactie met de stakehlders met als del het eens te wrden ver de prbleempercepties. Een nderlinge samenwerkingsagenda creëren Creëren van een werkstructuur In heverre is er al sprake van een aanzet tt samenwerking tussen vedselbanken en gemeenten? In het geval er al een aanzet tt samenwerking is, p welke manier is de fase van beeldvrming verlpen? Welke instrumenten zijn ingezet m tt samenwerking te kmen? In de tweede fase van matching van vraag en aanbd draait het erm dat partijen tt afspraken kmen m hun dienstenaanbd nader af te stemmen p de vraag. Er wrdt een samenwerkingsplan pgesteld en uitgeverd. Daarbij wrden naast cmmunicatieve k juridische en ecnmische sturingsinstrumenten gebruikt. Afstemming p grnd van de kernfuncties van de actren Tp-dwn en bttum-up managen: daarmee wrdt bedeld draagvlak creëren en nderhuden Interne en externe afspraken maken en vastleggen met geautriseerde frmats, bijvrbeeld in een samenwerkingscnvenant 27

28 Interne legitimatie en draagvlak vr de externe samenwerking creëren Gezamenlijk gewenste resultaten frmuleren en afspraken maken ver de te leveren prestaties Bijsturing mgelijk maken Op welke manier is de fase van matching van vraag en aanbd verlpen? Welke instrumenten zijn ingezet? In de derde fase van evaluatie en terugkppeling gaat het m de resultaten van de samenwerking te bezien. Gegevens verzamelen ver de uitvering van de afspraken Openbare behandeling en cmmunicatie ver de gegevens Evalueren f de resultaten behaald zijn Tijdige bijsturing Op welke manier is de vrtgang van de samenwerking in kaart gebracht Welke instrumenten zijn daarbij ingezet? Samenwerking binnen het wettelijk kader Nu de cndities en het samenwerkingsprces beschreven zijn, met er ng gekeken wrden naar het wettelijk kader waarbinnen de samenwerking tussen vedselbanken en gemeenten tt stand gebracht met wrden. Het nieuwe wettelijk kader vr het armedebeleid kent een verschuiving van de bevegdheden van het Rijk naar de gemeenten. Hierin is k een verschuiving te herkennen van een gvernmentbenadering naar een gvernancebenadering. De invering van de wetten Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Wet Werk en Bijstand (WWB) en de Wet Decentralisatie hebben vr deze verschuiving gezrgd. Zij vrmen het wettelijk kader waarbinnen de samenwerking tussen gemeenten en vedselbanken plaats dienen te vinden. Met de verschuiving werd begd dat de gemeente dichterbij de burger kmt te staan, pdat zij maatwerk p lkaal niveau kunnen realiseren. De WWB gaat uit van de eigen verantwrdelijkheid van de burger, met als mtt werk bven inkmen. De burger dient in de eerste plaats zelf te den wat ndig en mgelijk is m in zijn eigen bestaan te vrzien dr middel van arbeid. Pas in het geval dat men daarte niet in staat is, kan hij aanspraak maken p ndersteuning vanuit de verheid. De ndersteunende taken liggen hierbij bij de gemeenten. De gemeenten dienen de burger z ged mgelijk uit te rusten m werk te vinden en indien ndzakelijk, een inkmenswaarbrg in de vrm van bijstand te bieden. Gemeenten hebben daarte de vlledige verantwrdelijkheid, de ruimte en de middelen van het veren van een actief re-integratiebeleid. Zij hebben daarvr de beschikking ver een vrij besteedbaar re-integratiebudget en hebben de mgelijkheid m instrumenten in te zetten m burgers z ged mgelijk uit te rusten m dr te kunnen strmen naar een reguliere baan. De verantwrdelijkheid van de gemeenten wrdt verruimd drdat zij daarvr eigen beleid kunnen ntwikkelen. Gemeenten dragen daarmee de vlledige financiële verantwrdelijkheid vr de uitvering van de WWB. De WMO gaat in eerste instantie k uit van de eigen verantwrdelijkheid van de burger. Als burgers niet p eigen kracht in staat zijn m zelf bepaalde prblemen p te lssen f met de hulp van vrienden/kennissen f familie, dan kan er aanspraak gemaakt wrden p ndersteuning vanuit de gemeenten. De WMO regelt de hulp in de huishuding indien ndig, biedt ndersteuning aan vrijwilligers en mantelverzrgers en ndersteunt activiteiten die nderlinge betrkkenheid in wijken vergrten. De gemeenten hebben een lkale regierl in de 28

29 vrm van een begeleidende en ndersteunende rl. Zij krijgen daarte de vrijheid m zelf beleid te frmuleren. Vanuit het kader van samenwerking tussen gemeenten en vedselbanken is het van belang te kijken he in een bepaalde gemeente m is gegaan met de delstellingen van het wettelijk kader. Oftewel he zijn de delstellingen van het wettelijk kader vertaald in lkaal beleid. De manier waarp het wettelijk kader is vertaald naar lkaal armedebeleid, is tevens bepalend he vedselbanken een plaats kunnen innemen in lkaal armedebeleid. He wrden delstellingen van het wettelijk kader vertaald in lkaal armedebeleid? In de prbleemanalyse is duidelijk gewrden dat het huidige armedebeleid niet vldende tereikend is m een deel samenleving dat een berep det p de vedselbank, de hulp te bieden die zij ndig heeft. De vedselbanken kunnen een waardevlle rl spelen in de verkleining van de armede. In nderstaand figuur (3.1) wrden de theretische cncepten samengevat in een cnceptueel mdel. Verschuiving gvernment- naar gvernancebenadering armedevraagstuk Wederzijdse interdependenties Tekrtkmingen in het lkaal armedebeleid Samenwerking vedselbank en gemeente in beleidsnetwerk Structurele en culturele kenmerken Cndities vr samenwerking Ttstandkming samenwerkingsprces Armedeverkleining Figuur 3.1 Cnceptueel mdel In hfdstuk 4 de methdlgische verantwrding vlgt een peratinalisering van de theretische begrippen en zullen de methden van nderzek behandeld wrden. 29

30 Hfdstuk 4 Methdlgische verantwrding In dit hfdstuk zullen de theretische cncepten geperatinaliseerd wrden en de nderzeksmethden zullen nader uitgewerkt wrden. 4.1 Inleiding De delstelling van het nderzek is inzicht te krijgen in het huidige armedebeleid en de plaats van vedselbanken daarin teneinde aanbevelingen te kunnen den vr de bestuurs- en beleidspraktijk. Daarbij is de vlgende vraagstelling gefrmuleerd. He dragen vedselbanken bij aan de verkleining van de armede en p welke wijze kan er invulling gegeven wrden aan de plaats van vedselbanken in de ntwikkeling van lkaal armedebeleid? De vraagstelling is vr een grt deel bepalend vr de methden en strategie die gebruikt gaan wrden in dit nderzek. Ok de vraagstelling bevat naast de theretische cncepten termen die geperatinaliseerd meten wrden Operatinalisatie van de begrippen uit het nderzek In deze paragraaf zullen de vlgende termen in de vraagstelling geperatinaliseerd wrden:vedselbanken, verkleining van de armede, ntwikkeling van lkaal armedebeleid. Onder vedselbanken wrden alle vedselbanken verstaan die aangeslten zijn bij de landelijke rganisatie Stichting Vedselbanken Nederland. Dit is van belang mdat niet alle intiatieven deel uitmaken van het Nederlandse netwerk. Een verzicht van alle vestigingen van vedselbanken per regi in Nederland kan gevnden wrden p de website van de Stichting Vedselbanken Nederland ( De werkwijze van de vedselbanken bij de aanmelding, verlpt via een hulpverlenende instantie als maatschappelijk werk, thuiszrg, riagg, diaknie, vluchtelingenhulp etc. De hulpverlenende instantie meldt een gezin/mensen aan dr middel van een aanmeldingsfrmulier f via de fax f . De hulpverlenende instantie berdeelt f mensen f gezinnen in aanmerking kmen vr aanmelding bij een vedselbank. Daarvr zijn er tekenningscriteria pgesteld dr de vedselbank. Er wrdt gekeken naar het besteedbaar inkmen dat men maandelijks verhudt vr veding, kleding en dergelijke na aftrek van de vaste lasten. Bij de indicatiestelling en de berekening van de vaste lasten kunnen per gemeente verschillen ptreden.daarnaast wrdt k gevraagd he lang men verwacht gebruik te maken van de hulp. Er is een maximale peride van 3 jaar, gekppeld aan de maximale peride van een schuldsanering 1. Er wrdt gestreefd m peridiek k na te gaan f de hulp ng steeds ndzakelijk is. Vragen die hier gesteld kunnen wrden zijn: Wat zijn de verschillen in de rganisatie, werkwijze die vedselbanken hanteren? De indicatren zijn hierbij: de wijze van aanmelding, tekenningscriteria, de wijze waarp een lkale vedselbank de vaste lasten heeft gefrmuleerd, de wijze waarp peridieke evaluatie plaatsvindt. De term verkleining van armede kan verschillend pgevat wrden. Armede is een veelmvattend prbleem met veelal samenhangende dimensies (zals inkmen, 1 Dit is de wettelijke regeling (Wet Schuldsanering Natuurlijke Persnen) waar mensen met prblematische schulden een verzek tt kunnen den m hun schulden af te lssen. Indien de persn in aanmerking kmt vr de regeling zal de rechtbank beslissen ver het saneren van de schulden. Er zal een schuldsaneringtraject gevlgd meten wrden die in beginsel drie jaar duurt. Gedurende het traject met de persn zich huden aan alle verplichtingen en aanwijzingen van de dr de rechtbank aangestelde bewindverder en rechtercmmissaris. Als alles verlpt vlgens de regels dan zal de rechtbank aan het einde van de traject een schne lei verstrekken aan de persn. Het restant van de schulden die aan het begin van het traject bestnd, heft niet meer afgelst te wrden ( 30

31 maatschappelijke participatie, pleidingsniveau en leefmgeving). Armedeverkleining is k meer dan alleen het verstrekken van een financiele tegemetkming. De aanpak van de armede bevat meerdere dimensies die in samenhang met elkaar wrden pgepakt. Hierbij speelt het tekmstperspectief een belangrijk nderscheidend kenmerk, vral in situaties waarin niet f nauwelijk uitzicht is p een verandering van de leefmstandigheden. Bij de vedselbanken zal gekeken wrden p welke dimensie van armedeverkleining zij zich richten. Het gaat hierm de eigen perceptie van de verkleining van armede en p welke andere manieren zij vedselbankklanten trachten te helpen uit de armede te kmen. Uit de missie, delstellingen en initiatieven die zijn f wrden pgesteld kan wrden pgemaakt wat vedselbanken verstaan nder verkleining van de armede en wat daarbij zijn rl/bijdrage is. De ntwikkeling van lkaal armedebeleid gaat m de vrmgeving van gemeentelijke taken gericht p armedeverkleining die zijn gedecentraliseerd vanuit het landelijke armedebeleid. De armedebestrijding vindt plaats p verschillende manieren. Dr het bevrderen van de arbeidsparticipatie Inkmensverbetering Beperking van de vaste lasten en bevrderen van het rndkmen Terugdringing niet-gebruik vrzieningen He zijn de delstellingen uit het algemene beleidskader lkaal vertaald in maatregelen die gericht zijn p de verkleining van armede. Waar is lkaal armedebeleid p gericht, wie zijn de delgrepen, wat zijn delstellingen, wat zijn maatregelen en he vindt de uitvering plaats. Ok de wijze waarp samenwerking wrdt bevrderd met andere actren die zich bezighuden met de armedebestrijding maakt deel uit hiervan Operatinalisatie van theretische cncepten De theretische cncepten die behandeld zijn in het vrgaande hfdstuk wrden hier verder uitgewerkt, tt hanteerbare begrippen. Er meten indicatren tegewezen wrden. Indicatren zijn verschijnselen, feiten en f gegevens die in de praktijk dr mensen wrden waargenmen. Deze indicatren verwijzen naar het bestaan van het theretische cncept. Aan de hand van theretische cncepten in het vrige hfdstuk zijn in het blauwe kader de cncepten geperatinaliseerd in vragen. Cncept gvernance Wanneer is er sprake van gvernance? Er is sprake van gvernance als eenzijdige tp-dwn sturing vanuit de verheid verschuift naar sturing van beleid uitgeverd dr een netwerk van private, maatschappelijke en publieke rganisaties. Tevens kmt gvernance tt uiting in een inspraakmaatschappij waar burgers, private en publieke rganisaties actief deelnemen aan het ntwikkelen en uitveren van beleid. De vraag die hierbij gesteld kan wrden is f er in de gemeente een verschuiving waarneembaar is. Die verschuiving kan zich uiten drdat gemeenten actief bezig zijn met het betrekken van vedselbanken bij de ntwikkeling en uitvering van lkaal armedebeleid. Andersm, is het k mgelijk dat vedselbanken tenadering zeken tt de lkale gemeente met de bedeling actief deel te nemen aan de ntwikkeling en/f uitvering van lkaal armedebeleid. Dit kan nderzcht wrden dr te kijken f er sprake is van lpende f geplande initiatieven gericht p de samenwerking. Samenwerking is te herkennen als vedselbanken en gemeenten bewust hun handelingsplannen p elkaar afstemmen. 31

32 Indicatr verschuiving van gvernment naar gvernancebenadering He wrden delstellingen van het wettelijk kader vertaald in lkaal armedebeleid? Wrden er initiatieven ndernmen gericht p samenwerking zwel vanuit de gemeente als vanuit de vedselbanken? Cncept beleidsnetwerken Die samenwerking wrdt vrmgegeven in beleidsnetwerken. In het theretisch kader werd al besprken dat beleidsnetwerken gekenmerkt wrden dr patrnen van interacties tussen wederzijds afhankelijke actren rndm een beleidsprbleem. Die aanleiding vr samenwerking, de patrnen van interacties, wrdt gevrmd dr de wederzijdse afhankelijkheden. De mate waarin vedselbanken en gemeenten afhankelijk zijn van elkaar wrdt bepaald dr het belang dat zij hechten aan de middelen en infrmatie van de andere partij in het kader van gezamenlijke cllectieve prbleemplssing, in dit geval armedeverkleining. Indicatren vr de interdependenties zijn dan de mate waarin vedselbanken en gemeenten afhankelijk zijn van elkaar bij het bereiken van hun delstellingen, in welke mate zij afhankelijk van elkaar in termen van middelen (financieel, kennis, persnele) en dr het wettelijk kader, rganisatiestructuur f andere externe factren. Tijdens de interacties wrden middelen, infrmatie en delstellingen uitgewisseld. Indicatren beleidsnetwerken Wat zijn de culturele en structurele kenmerken van dit beleidsnetwerk. Hierbij met gedacht wrden aan de psities, belangen en relaties tussen actren en de rganisatinele mgeving, intern en extern, waarin de rganisatie te werk gaat. Hierbij met men denken aan de rganisatiestructuur en het wettelijk kader waarin zij pereert. Over welke infrmatie/middelen beschikken vedselbanken en gemeenten in het kader van de vermindering van de armede. Wat zijn de delstellingen van vedselbanken en gemeente in het kader van de armedevermindering? Cncept interactieve beleidsvrming De interacties die plaatsvinden in het beleidsnetwerk zijn nderhevig aan een aantal vrwaarden. Het vlden aan de vrwaarden is bepalend vr het wel f niet slagen van de samenwerking. Indien gemeenten en vedselbanken streven naar een ged verlp van de samenwerking dient er te vldaan wrden aan een aantal vrwaarden. Indicatren vr een ged verlp van de samenwerking bij interactieve beleidsvrming Is er sprake van gunstige plitieke en interrganisatrische verhudingen? (Relaties in plitiek - pzicht, binnen de eigen rganisatie en in relatie met het maatschappelijk middenveld) Is er vldende aanwezigheid van kracht en ntwikkelcapaciteit bij zwel de vedselbanken als de gemeenten? Is er k de vertuiging f bereidheid bij alle partijen m samenwerking te laten slagen? Is er aanzet tt verbetering van de instrumenten die bij de samenwerking ingezet zullen gaan wrden? 32

33 Nadat aan de vrwaarden vr samenwerking is vldaan, met het samenwerkingprces tt stand gebracht wrden. Dit samenwerkingsprces verlpt in drie fasen. De eerste fase is die van beeldvrming, de tweede fase is het matchen van de vraag en aanbd en de derde fase is de evaluatie en de terugkppeling. Er zal nderzcht meten wrden in welke mate dit samenwerkingsprces in de empirie drlpen wrdt. Indicatren ttstandkming van het samenwerkingsprces Beeldvrming Op welke manier zijn vedselbanken en gemeenten samengekmen m prbleempercepties te delen en te kmen tt een gezamenlijk beeld van de samenwerkingsprblematiek? Welke instrumenten zijn ingezet? Is er een plan van aanpak gemaakt waarin vermeldt wrdt welke speerpunten wrden aangepakt in het kader van de samenwerking? Is er een werkstructuur gerealiseerd? Matching van vraag en aanbd Hebben vedselbanken en gemeenten interne en externe afspraken met elkaar gemaakt en zijn deze in een samenwerkingplan vastgelegd? In heverre is er in het samenwerkingsplan rekening gehuden met de afstemming p grnd van de kernfuncties van vedselbanken en de gemeente (afstemming vraag en aanbd)? He is getracht draagvlak te creëren binnen de eigen rganisatrie vr de samenwerking en intern te legitimeren? In heverre is getracht gezamenlijke gewenste resultaten te frmuleren en zijn de resultaten meetbaar gemaakt pdat bijsturing mgelijk is? Evaluatie en terugkppeling He wrdt de vrtgang van de samenwerking geëvalueerd? Is de behandeling van de evaluatie transparant en wrdt er gecmmuniceerd ver de verzamelde gegevens van de resultaten? Vindt er tijdige bijsturing plaats p basis van de verzamelde gegevens? 4.2 Onderzekstrategie Nu de peratinalisering van de theretische cncepten heeft plaatsgevnden kan de strategie wrden besprken. In het eerste hfdstuk werd duidelijk dat het nderzek zwel descriptief als prescriptief van aard is. Vlgens Rbsn (2002:90-91) is de aard van de delstelling bepalend vr welk nderzeksstrategie er gekzen gaat wrden. Daarnaast beïnvleden de nderzeksvragen de keuze vr een nderzeksstrategie. Een descriptief nderzekt behandelt vragen als het he en wat. Daar past een nn-experimenteel fixed design als een survey ged bij. Een prescriptief nderzek behandelt vragen als he het zu meten /kunnen. Vaak past hier een flexibel design bij. In dit nderzek wrdt nderzcht wat de achtergrnd van en de ntwikkelingen rndm vedselbanken zijn. Tevens zal er nderzcht wrden he de rganisatie, werkwijze en wie de gebruikers van vedselbanken zijn. Daarnaast met er inzicht wrden verkregen in het lkale armedebeleid. Er met nderzcht wrden he lkaal armedebeleid vrmgegeven wrdt. Krtm het eerste deel van het nderzek betreft 33

34 vrnamelijk een beschrijvende deel. Vr dit deel kan gebruik wrden gemaakt van methden die vrnamelijk passen bij een fixed design. Daarnaast wrdt er k gebruik gebruik van kwalitatieve methden m gegevens aan te vullen daar waar de methden van het fixed design tekrt schieten. Het tweede deel van het nderzek zal presciptief van pzet zijn. Uit het nderzek met duidelijk wrden p welke manier de vedselbanken kunnen bijdragen aan de verkleining van de armede en welke plaats zij kunnen innemen in de ntwikkeling van lkaal sciaal beleid. Daarbij zal uitgegaan wrden van een therie, die tegepast wrdt p deze casus, in dit geval de samenwerking tussen vedselbanken en gemeenten in de vrming van lkaal armedebeleid. Vr dit deel zullen naast kwalitatieve methden k kwantitatieve methden gebruikt wrden. Gegeven de centrale vraagstelling en de delstelling van het nderzek zal er gekzen wrden vr een mixed design Er wrdt gekzen vr een casestudy in cmbinatie met een survey. In een casestudy wrdt ver een aantal gerelateerde cases gedetailleerde en uitgebreide kennis ntwikkeld (Rbsn, 2002:89). 4.3 Methde van dataverzameling De technieken die gebruikt wrden m data te verzamelen bij een flexibele designstrategie kunnen variëren van bservatie, interviews en dcumentenanalyse. Bij een fixed design wrden vrnamelijk kwantitatieve methden data verzameld. Daarbij kan gebruikt wrden gemaakt van surveys en experimenten. Fixed designs zijn k gebaseerd p een vraf bepaalde therie die ten grndslag ligt aan het te nderzeken nderwerp (Rbsn, 2002: 96). De cmplexe en dynamische bestuurlijke praktijk laat zich niet nderzeken middels een verwegend empirisch-analytisch mdel met nafhankelijke en afhankelijke variabelen. Om die reden zal er k gekzen wrden vr zwel kwalitatieve als kwantitatie methden van dataverzameling. In dit nderzek zal er gebruik gemaakt wrden van drie verschillende methden, interviews, bestaand materiaal en een survey. Het interview is een kwalitatieve nderzeksmethde m data te verzamelen. Er zal in dit nderzek gebruik wrden gemaakt van semi-gestructureerde interviews. De vragen in dit srt interviews zijn vraf geselecteerd, maar de vlgrde van de vragen en eventuele aanpassingen in de vragen wrden per situatie bepaald dr de interviewer. Interviews zullen in het nderzek wrden gebruikt als aanvulling m te achterhalen he vedselbanken wrden betrkken in de ntwikkeling lkaal armedebeleid. Inhudsanalyse is een kwantitatieve nderzeksmethde. Daarbij wrdt de inhud van een dcument geanalyseerd. Die dcumenten kunnen uit schriftelijke brnnen bestaan zals beleidsstukken, nderzeksrapprten, Kamerstukken, wetenschappelijk literatuur/nderzek, statistieken, maar infrmatie p websites lenen zich k hiervr. Vrnamelijk geschikt als er in het nderwerp verdiept met wrden. De inhudsanalyse wrdt in dit nderzek gebruikt m infrmatie ver de rganisatie, werkwijze van vedselbanken naar bven te halen. Ok infrmatie ver gemeenten, de vrmgeving van lkaal armedebeleid kan via inhudsanalyse verkregen wrden. Inhudsanalyse wrdt hier vrnamelijk gebruikt m aanvullende infrmatie te krijgen en daar mgelijk k verkregen infrmatie via andere methden te cntrleren. De survey is k een kwantitatieve nderzeksmethde. Bij een survey wrdt meestal gebruik gemaakt van een vragenlijst met vrnamelijk geslten vragen waar men de keuze heeft uit een aantal antwrdmgelijkheden. Open vragen zijn k mgelijk. Er zal in dit nderzek gebruik wrden gemaakt van een digitale vragenlijst, die per verstuurd zal wrden naar gemeenten en vedselbanken. De enquête zal gebruikt wrden m gegevens te achterhalen ver lkaal armedebeleid en f gemeenten wel f niet samenwerken met vedselbanken. Daarnaast is het een efficiënte methde m meningen en pvattingen te peilen van lkale 34

35 gemeenten ver het betrekken van vedselbanken bij de ntwikkeling van lkaal armedebeleid. Bvendien kunnen de meningen en pvattingen van lkale vedselbanken gepeild wrden ver de samenwerking met gemeenten. 4.4 Steekprefkader In het steekprefkader zal het empirisch veld verder afgebakend meten wrden. Er met een keuze gemaakt wrden vr relevante nderzekseenheden. Dit kunnen actren zijn, rganisaties, rganisatienderdelen, beleidsnta s wetten etc. Ok pragmatische redenen, zals tijd en (financiële) middelen spelen een grte rl bij de keuze van de nderzekseenheden. Niet alle gemeenten waar een vedselbank gevestigd is, kunnen nderzcht wrden. Daarnaast kunnen k niet alle vedselbanken nderzcht wrden. Vr de casestudy is er gekzen vr de gemeente Rtterdam. Vr de survey zal getracht wrden alle vedselbanken en gemeenten waar een vedselbank is gevestigd is, f waar uitdeelpunten zijn van de vedselbank te benaderen vr een enquête. 4.5 Manier van analyseren In het nderzek zullen er zwel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens verzameld wrden dr de keuze vr een interview, survey en inhudsanalyse. Het analyseren van de beide srten gegevens vereisen een andere analysevrm. Het analyseren van kwalitatieve en kwantitatieve data verlpt vlgens drie stappen. Deze stappen zijn rdenen, verwerken en cnclusies trekken 2. Vr de verwerking van de kwantitatieve data zal gebruik wrden gemaakt van SPSS (Statistical Package fr the Scial Sciences). De gegevens die wrden verkregen via de digitale enquêtes zullen wrden ingeverd in SPSS. Het verkregen interviewmateriaal zal verwerkt wrden dr gebruik te maken van Wrd. 4.6 Maatregelen vr validiteit en betruwbaarheid Om betruwbare en valide cnclusies te kunnen trekken p basis van de nderzeksdata zullen er maatregelen vr validiteit en betruwbaarheid genmen meten wrden. Rbsn (2002:101) definieert betruwbaarheid als de mate waarin nderzek herhaalbaar is en nauwkeurig. Bij het herhalen van het nderzek zu dat meten leiden tt dezelfde nderzeksresultaten. Er met gezrgd wrden dat de nderzeksmethden en technieken passen bij het del van het del van het nderzek. Validiteit bestaat uit de interne en externe validiteit (Rbsn, 2002:101). De interne validiteit heeft betrekking p de geldigheid van het nderzek en de nderzeksgegevens. Dus zijn de gegevens die gebruikt wrden accuraat en cmpleet m te beschrijven wat men wil weten. De externe validiteit betreft de generaliseerbaarheid van de nderzeksresultaten. De nderzeksresultaten meten k generaliseerbaar zijn naar andere persnen, rganisaties. Daarvr met een steekpref respresentatief zijn Om de validiteit en betruwbaarheid van de nderzeksresultaten te bevrderen, zullen naast de keuze vr de nderzekmethden, bij het pstellen van de vragen vr de interviews en de enquêtes en tevens bij het afnemen ervan maatregelen wrden genmen. Bij de keuze vr nderzeksmethden is er daarm gekzen vr het gebruik van meerdere nderzeksmethden (datatriangulatie). Het gebruik van meerdere aanvullende methden 2 Thiel, S. van. (2005). Hrcllege 8 Bestuurskundig Onderzek- Analyseren van kwantitatieve data (SPSS). 35

36 verkleint het risic p nvlledige f subjectieve infrmatie en vergrt aldus de nauwkeurigheid en bjectiviteit van nderzek. Naast de enquêtes zal er gebruik wrden gemaakt van dcumenten en interviews ter cntrle en aanvulling van de gevnden gegevens. Tevens wrdt er gebruik gemaakt van methdlgische triangulatie mdat er kwantitatieve en kwalitatieve methden wrden gebruikt. Daarnaast kan er dr middel van peer debriefing and supprt bij wrden gestaan dr een begeleider vanuit de universiteit. Ok bij de vrming van de vragen in de digitale vragenlijsten zal er nauwkeurig te werk gegaan meten wrden. De vragenlijst vr de enquêtes met z zijn pgesteld dat de vragen eenduidig, nietsuggestief en vrnamelijk geslten zijn. Vr het interview met k betracht wrden een verzichtelijke vragenlijst vr de nderzeker zelf vast te stellen. Het huden van semigestructureerde interviews biedt hier vrdelen. Ok zullen de vragenlijsten vrgelegd meten wrden aan een expert (expert pinin). 36

37 Hfdstuk 5 Empirisch nderzek van lkaal armedebeleid en vedselbanken Om de gegevensanalyse verzichtelijker te huden is ervr gekzen m de beschrijving van de resultaten uit de enquetes en de resultaten uit de dcumentenanalyse en interview in twee hfdstukken te verdelen. In dit deel kmen de resultaten uit de dcumentenanalyse en interview aan bd. 5.1 Resultaten dcumentennderzek In deze paragraaf zullen vrnamelijk aan de hand van dcumentanalyses het lkaal armedebeleid en de samenwerking tussen vedselbank en lkale gemeenten behandeld wrden. Er is vr de gemeente Rtterdam gekzen als casus. De analyse zal aan de hand van de theretische cncepten uit het theretisch kader uitgeverd wrden. De landelijke verheid is verantwrdelijk vr het algemene beleidskader armedebeleid (generiek inkmensbeleid). Gemeenten dienen p lkaal niveau de delstellingen uit het algemeen beleidskader vrm te geven in lkale maatregelen tegen armede. Zij vervullen een aanvullende rl dr materiële en/f immateriële ndersteuning te bieden aan individuele burgers (lkaal maatwerk). Om die reden zal in de eerste subparagraaf beschreven wrden he het landelijk beleidskader armedebeleid is vertaald naar lkaal armedebeleid. Vervlgens zal aan de hand van de casus specifiek ingegaan wrden p he de gemeente Rtterdam invulling heeft gegeven aan lkaal armedebeleid. Bvendien zal in de beschrijving aandacht zijn vr de cncepten verschuiving van een gvernement naar een gvernancebenadering van het armedevraagstuk en beleidsnetwerken Gemeentelijke verantwrdelijkheden en mgelijkheden in het kader van lkaal armedebeleid Armedebestrijding vanuit het landelijk beleidskader armedebeleid vindt p verschillende manieren plaats. Ten eerste dr het bevrderen van de arbeidsparticipatie, ten tweede dr inkmensverbetering, ten derde dr beperking van de vaste lasten. En tt slt het bevrderen van het rndkmen. Uit het dcumentennderzek kmt naar vren dat gemeenten de delstellingen uit het landelijk beleidskader p verscheidene wijzen kunnen vrmgeven in lkaal armedebeleid. Daarte hebben zij verschillende mgelijkheden en verantwrdelijkheden. Gemeenten hebben een verscheidenheid aan instrumenten tt hun beschikking. Op de eerste plaats hebben zij de verantwrdelijkheid vr het verlenen van bijstand p grnd van de WWB. Op de tweede plaats kunnen gemeenten zelf initiatieven ntwikkelen p het terrein van inkmensndersteuning en participatiebevrdering. Er zal een hiernder aandacht besteed wrden aan de verschillende vrmen van vrzieningen en maatregelen tegen armedeverkleining (znder uitputtend te zijn). Inkmensndersteunende vrzieningen Individuele en categriale bijstand De bijzndere bijstand is een van de belangrijkste instrumenten die gemeenten kunnen inzetten vr inkmensndersteuning p grnd van de WWB. Bijzndere bijstand is bedeld vr mensen die ndanks het landelijk vastgesteld sciaal minimum en dr bijzndere persnlijke mstandigheden niet kunnen rndkmen. Als zij daardr niet de ndzakelijke uitgaven kunnen den, dan kunnen zij in aanmerking kmen vr bijzndere bijstand. Individuele bijzndere bijstand kan verstrekt wrden p basis van grepskenmerken. De 37

38 gemeente berdeelt elk geval p individueel niveau en tetst daarbij f de uitgaven het gevlg zijn van bijzndere mstandigheden, f er sprake is van ndzakelijke uitgaven en f de uitgaven daadwerkelijk gemaakt zijn. Elk individu krijgt eigen daadwerkelijke ksten verged. Binnen de kaders van de Wet Werk en Bijstand (WWB) mgen gemeenten k categriale bijstand verlenen aan bepaalde grepen. Deze grepen zijn chrnisch zieken, gehandicapten, uderen en gezinnen met schlgaande kinderen. Categriale bijstand kan verstrekt wrden aan deze grepen znder te nagaan f de ksten k ndzakelijk zijn en f daadwerkelijk gemaakt zijn. Bij deze vrm van aanvullende bijstand dient altijd aangegeven te wrden waarvr de inkmensndersteuning bedeld is. Verder dient vr gezinnen met schlgaande kinderen de bijstand altijd in natura (gederen en/f diensten) te wrden verstrekt. De gemeenten kunnen vr de uitvering van de bijzndere bijstand beleidsregels pstellen. De beleidsregels kunnen ervr zrgen dat de uitvering, hewel grtendeels maatwerk, tch enigszins gestandaardiseerd kan wrden. Gemeenten stellen bij de individuele en categriale bijstand zelf vast wat de inkmensgrens met zijn. Zij bepalen wat de draagkracht in het inkmen en het vermgen mag zijn. Bvendien geldt vr een aantal kstensrten specifieke vrwaarden en niet alle kstensrten kmen in aanmerking vr bijzndere bijstand. De mgelijkheden van gemeenten m categriale regelingen te treffen zijn beperkt, mdat ze niet het generieke inkmensbeleid mgen drkruisen en m armedeval tegen te gaan. 3 Leenbijstand Gemeenten kunnen k bijstand verlenen in de vrm van een geldlening f een brgtcht. De regering en de VNG willen echter dat de gemeenten vrzichtig mgaan met de regeling m te vrkmen dat men ng meer in de schulden kmt. Zij prberen te bevrderen dat gemeenten de lening gedeeltelijk kwijtschelden, indien de bijstandsgerechtigde heeft bewezen vldende inspanningen te hebben verricht p het gebied van re-integratie. Langdurigheidsteslag Een andere vrm van inkmensndersteuning is de langdurigheidsteslag. De aanvullende regeling is bedeld vr mensen die langdurig (vijf jaar f langer) van een minimuminkmen f van de bijstandsuitkering meten leven, geen f nauwelijks eigen vermgen heeft en k geen vruitzichten heeft p betaald. Dit geldt vr mensen tussen minimaal 21 jaar en jnger dan 65 jaar. De gemeenten stellen zelf het beleid en de uitvering van de teslag vast en kunnen dus k de vrwaarden verruimen ( Vr de uderen bven de 65 kunnen gemeenten een Plusvrziening treffen. Kwijtschelding gemeentelijke belastingen Verder hebben gemeenten de mgelijkheid m een kwijtscheldingsbeleid te veren vr gemeentelijke belastingen zals afvalstffenheffing. Welke belastingen in aanmerking kmen vr kwijtschelding wrden lkaal bepaald dr de gemeente. De meeste gemeenten hebben een gemeentelijke leidraad vr invrdering pgesteld (Stimulansz, 2008: 40). 3 Armedeval kan zich vrden als het besteedbaar inkmen van een persn niet f nauwelijks vruitgaat als een persn meer gaat verdienen (dr het vinden van betaald werk). Drdat een persn meer gaat verdienen kan het recht p bepaalde inkmensafhankelijke vrzieningen vervallen f dr belasting- f premiedruk waardr het inkmenseffect grtendeels teniet wrdt gedaan. 38

39 Vrzieningen gericht p de bevrdering van maatschappelijke participatie Declaratiefnds en stadspas Om te vrkmen dat mensen nvldende deelnemen aan de maatschappij en daardr in een sciaal islement kmen, kan de gemeente ervr zrgen dat er vldende vrzieningen en activiteiten beschikbaar zijn p het gebied van welzijn, cultuur en sprt. Om te stimuleren dat mensen aan sciaal-culturele f sprtieve activiteiten meeden, kunnen gemeenten een declaratiefnds f een stadspas intrduceren. Mensen kunnen een vergeding krijgen vr sciaal-culturele en sprtieve activiteiten uit het declaratiefnds. Met de stadspas kan men direct krting krijgen m gebruik te maken van vrzieningen f deelnemen aan activiteiten p het terrein van cultuur, sprt en welzijn. Geen tetsing ndzakelijke ksten Daarnaast hebben gemeenten de mgelijkheid m de ksten die mensen maken vr vrzieningen p het gebied van sciaal-culturele en sprtieve activiteiten niet p ndzakelijkheid te tetsen mdat ze aangewend zijn in het kader van maatschappelijke participatie. Wel cntrleren gemeenten f de ksten daadwerkelijk gemaakt zijn vr dat del. Participatie van kinderen en jngeren Vr kinderen en jngeren kunnen gemeenten veel regelingen en vrzieningen intrduceren in het kader van maatschappelijke participatie en preventie van vererving van armede. Vanuit het rijksbeleid en k vanuit de gemeenten is er veel aandacht vr deze grep. In 2008 en 2009 is er jaarlijks 40 miljen eur dr de regering beschikbaar gesteld en tegevegd aan de algemene uitkering van het gemeentefnds. Verder kunnen gemeenten en de regering cnvenanten afsluiten m samen te werken aan de ambitie m meer kinderen en jngeren deel te nemen aan sciaal-culturele en sprtieve activiteiten (Stimulansz, 2008: 30). Verder vrmen kinderen en jngeren k een delgrep die in aanmerking kmt vr categriale bijstand. Bvendien hebben gemeenten de mgelijkheid m zelf in de ksten vr maatschappelijke deelname te vrzien, niettemin kunnen zij k een berep den p particuliere rganisaties als Stichting Leergeld 4 en het Jeugdsprtfnds 5. Het gratis aanbieden van kinderpvang, het vergeden van (extra) schlksten en buitenschlse activiteiten zijn vrbeelden m maatschappelijke deelname te bevrderen. Werk lnend maken Gemeentelijk armedebeleid met k gericht zijn p re-integratie. Mensen meten zveel gestimuleerd te wrden in het vinden van werk (betaald en vrijwilligerswerk) m uit de 4 Stichting Leergeld: De delstelling van de stichting is: Vr schlgaande kinderen - die m financiële redenen niet met leeftijdsgenten kunnen meeden aan schlse en buitenschlse activiteiten - de financiële belemmering te helpen plssen, die meeden in de weg staat en wel p zdanige wijze dat de dreiging van sciaal islement/uitsluiting wrdt verminderd dan wel wrdt vrkmen. Leergeld heeft gekzen vr een lkale aanpak en werkt met lkale Leergeld-stichtingen. Zij leggen huisbezeken af en geeft daarbij vrlichting en bemiddelt bij aanvragen van vrzieningen van de gemeente. Verder biedt de stichting aanvullende materiële f financiële hulp als verheidsvrzieningen niet tereikend zijn ( 5 Jeugdsprtfnds: Het mtt van het Jeugdsprtfnds is alle kinderen meten kunnen sprten! Zij creëren sprtkansen vr kansarme kinderen. Kinderen tt 18 jaar die in gezinnen leven met weinig geld kunnen in aanmerking kmen vr ndersteuning. Prfessinele hulpverlener dienen de aanvraag in vr een jngere die in aanmerking kan kmen vr een bijdrage uit het fnds. Het Jeugdsprtfnds bestaat naast het Jeugdsprtfnds Nederland uit 29 lkale en prvinciale fndsen ( 39

40 armede en sciaal islement te kmen en blijven. Daarbij dienen gemeenten armedeval zveel mgelijk te verzachten m werk tch lnend te maken. De hgte van de lkale lasten, de lkale regels en de individuele mstandigheden zijn van invled p de armedeval bij een inkmensndersteunende regeling. Een andere manier m werk lnend te maken is dr het vrijlaten van inkmsten uit werk vr mensen die een bijstandsuitkering hebben. In artikel 3 van de WWB is bepaald dat inkmsten uit arbeid mgen wrden vrijgelaten gedurende ten hgste 6 aaneengeslten maanden tt 25 % van deze inkmsten met een maximum van 181,- per maand, vr zver de persn algemene bijstand ntvangt en dit naar het rdeel van het cllege bijdraagt aan zijn arbeidsinschakeling (Stimulansz, 2008: 56). Vrijwilligerswerk is k een manier m sciale activering te bevrderen en uit een sciaal islement te kmen. Uitkeringsgerechtigden die vrijwilligerswerk den, kunnen daarvr k belnd dr het verstrekken van een nkstenvergeding. De gemeente heeft de mgelijkheid m te bepalen f en heveel nkstenvergeding wrdt verstrekt. Heveel iemand vrij mag ntvangen, hangt af van het srt vrijwilligerswerk. Als het gaat m vrijwilligerswerk die vlgens de gemeente in het kader van re-integratie ndzakelijk is, dan is het maximaal 150 per maand (maximum 1500 per jaar). Bij andere vrmen van vrijwilligerswerk mag men maximaal 95 per maand vrij ntvangen (maximum 764 per jaar). Daarnaast kan de gemeente prjecten vr en/f dr minima prichten. Een vrbeeld is een sciale supermarkt die enerzijds bedeld is vr mensen rndm het minimuminkmen en anderzijds k werkervaringplaatsen bieden vr minima. Tegengaan van sciaalecnmische gezndheidsverschillen Gemeenten dienen k sciaal-ecnmische gezndheidsverschillen tegen te gaan in het kader van een preventie aanpak van armede. Daarbij is er aandacht vr de leefmgeving, wn- en werksituatie, schling en de levensstijl van mensen. Op lkaal niveau kunnen gemeenten verscheidene maatregelen nemen. Ziekteksten en cllectieve verzekering Dr het aanbieden van een cllectieve zrgverzekering en het tegengaan van wanbetaling (premieachterstand) kan de gemeente het berep p de bijstand, het niet-gebruik van vrzieningen (zrgverzekering) en schuldhulpverlening vrkmen. Daarnaast nemen de uitveringsksten van de gemeenten af. Vanuit de WWB is er in principe geen recht p bijzndere bijstand vr de zrgverzekeringpremie van de basisverzekering, de ksten die daarnder vallen en de ksten die buiten de dekking van de basisverzekering vallen. In dringende medische gevallen mag de gemeente daarvan tch afwijken. Gemeenten hebben daarentegen wel de mgelijkheid m vr een grte grep minima een cllectieve (aanvullende) zrgverzekering af te sluiten. Zij krijgen daarbij vaak krting p de premie f een uitgebreider pakket vr dezelfde prijs. Om wanbetaling tegen te gaan kan de gemeente de premie van de bijstandsgerechtigden verrekenen met de bijstandsuitkering (Stimulansz, 2008: 34-37). Armedebeleid verbinden aan WMO De gemeente is sinds 2007 verantwrdelijkheid vr de uitvering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). De wet heeft als del dat: ( ) iedereen met kunnen meeden in de maatschappij. Het gaat daarbij m het wegnemen van hindernissen in en m het huis, in het plaatselijk verver en in het ntmeten van anderen. ( ) De gemeente met vrzieningen en ndersteuning geven aan wie dat ndig heeft, bijvrbeeld het verstrekken van een rlstel f hulp bij het huishuden ( Een grt 40

41 deel van de vrzieningen in de WMO heeft net als in het armedebeleid minimahuishudens, chrnisch zieken, gehandicapten en uderen als delgrep. De manier waarp gemeenten invulling en uitvering geven aan de WMO heeft veel gevlgen vr de psitie van de minimahuishudens. Dr het armedebeleid te verbinden met de WMO wrdt er naast financiële inkmensndersteuning k materiële en immateriële hulp gebden. Dit bevrdert de zelfredzaamheid van mensen (Stimulansz, 2008: 38). Leefmgeving verbeteren Gemeenten kunnen met een huisvestingsbeleid veel invled uitefenen p het welzijn en de uitgaven van minimahuishudens. Z kan de gemeente in het vlkshuisvestingsbeleid laten vastleggen dat er vldende betaalbare sciale huurwningen beschikbaar zijn. Verder kan de gemeente dr een spreiding van de sciale wningen ervr zrgen dat verschillende inkmensgrepen evenredig verdeeld wrden ver de stad. Daarnaast dient de gemeente ervr te zrgen dat ndzakelijke vrzieningen (winkels, huisarts e.d.) aanwezig zijn p buurtniveau. Dr gede afspraken te maken met de wningbuwverenigingen kunnen veel vrdelen behaald wrden vr minimahuishuden. Gemeenten kunnen afspraken met de wningbuwverenigingen ver de vregtijdige melding van betalingsachterstanden, ver gezamenlijke buurtprjecten f de meebetaling aan de uitver van inkmensbeheer vr huurders. Verder kunnen de gemeenten minimahuishudens wijzen p vrliggende vrzieningen m uitgaven te verminderen zals de huurteslag en energiebespaarpakketten. Op basis van de wnsituatie van iemand kunnen gemeenten k via de teslagen- en verlagingbeleid, de uitkering van een huishuden verlagen f verhgen (Stimulansz, 2008: 52). Integrale schuldhulpverlening Gemeenten dienen een integrale aanpak van schulden te bieden. Prblematische schulden kunnen leiden tt verarming en een verslechtering van de gehele leefsituatie. De integrale aanpak hudt in dat er aandacht is vr financiële plssing van schulden, budgetbegeleiding, gedragsverandering en de psychsciale factren. Een dergelijke aanpak zrgt vr het vrkmen van hge maatschappelijke ksten (huisuitzetting, berep p bijstand) en dat er p de terreinen van sciale activering en re-integratie meer succes gebekt kan wrden. Bvendien wrdt er gewerkt aan het wegnemen van de rzaken van de prblemen van degene met schulden. Het minnelijk traject en wettelijk traject Gemeenten kunnen schuldhulpverlening p verschillende manieren ppakken. Er is naast het minnelijk traject, wettelijk traject (Wet Schuldsanering Natuurlijke Persnen) k schuldpreventie. In het minnelijke traject prbeert de gemeente eerst te bemiddelen tussen de schuldeiser en de schuldenaar. Daaruit kan een betalingsregeling f een gedeeltelijke kwijtschelding wrden getrffen. Indien na een rechterlijk dwangakkrd geen medewerking is van de schuldeisers, dan kmt de schuldenaar terecht in het wettelijk traject (WSNP). Uit de praktijk blijkt dat veel schuldeisers het wettelijk traject prefereren bven het minnelijk traject m de reden dat het traject aan striktere vrwaarden is verbnden en de schuldeisers meer garanties biedt. Gemeenten wrden geacht het minnelijke traject bven het wettelijke traject te verkiezen indien alle partijen het eens zijn. In het minnelijk traject is meer aandacht vr een integrale aanpak waarin zwel gewerkt wrdt aan de financiële plssing van schulden als het wegnemen van de rzaken van de schuldenprblematiek. 41

42 Mratrium Een andere vrziening binnen de schuldhulpverlening is het mratrium. Een schuldenaar kan een mratrium aanvragen indien sprake is van energie- f waterafsluiting, f beëindiging van een zrgverzekering. Dat wil zeggen dat schuldeisers tijdelijk geen betalingen incasseren, waardr schuldhulpverleners tijd krijgen m een minnelijk traject te starten (Stimulansz, 2008: 45). Budgetbeheer en begeleiding Verder hebben gemeenten de mgelijkheid m in het schuldhulpverleningstraject budgetbeheer aan te bieden indien gerede twijfel is dat de schuldenaar een nverantwrd bestedingspatrn erp nahudt. Het inkmen van de schuldenaar wrdt (tijdelijk) beheerd dr een budgetbeheerder (van gemeente f uitverende instelling zals de kredietbank). Gemeenten kunnen ervr kiezen m verplicht budgetbeheer te kppelen aan de bijstandsuitkering. De gemeente vert uit naam van de bijstandgerechtigde ndzakelijke betalingen uit, zals vaste lasten, uit de verleende bijzndere bijstand. Daarnaast kan de bijstandsgerechtigde k vrijwillig meewerken aan budgetbeheer. Om de (financiële) zelfredzaamheid te bevrderen, hebben gemeenten de mgelijkheid m tegelijkertijd budgetbegeleiding aan te bieden. Tijdens de budgetlessen wrden mensen begeleidt in he zij verantwrd m kunnen gaan met geld en he zij hun financiën p rde kunnen krijgen/huden. Del van budgetbegeleiding is k dat in de tekmst schulden wrden vrkmen (preventie) (Stimulansz, 2008: en 45-46). Onder tezichtstelling Mensen die niet in staat zijn m vr zichzelf te zrgen dr bijvrbeeld een verstandelijke handicap, een verslaving f een psychiatrische ziekte kunnen nder tezicht wrden gesteld. Er zijn drie vrmen van tezicht: curatele, bewind en mentrschap. Iemand die nder curatele wrdt gesteld mag niets zelf meer beslissen (kpen, lenen, huren). Alle beslissingen wrden dr de curatr genmen. De rechter neemt de beslissing f iemand nder curatele wrdt gesteld.iemand die nder bewind is gesteld heeft wel iets te vertellen. De bewindverder regelt alleen de financiële zaken vr degene. Veel handelingen wrden met de bewindverder besprken f ze uitgeverd mgen wrden. De kantnrechter stelt de bewindverder aan. Het verzek kan kmen van familie f de fficier van justitie. Iemand die een mentr krijgt tegewezen, kan wel vr zijn financiële zaken zrgen, maar niet vr zichzelf p persnlijke gebied (verzrging e.d.). De kantnrechter stelt een mentr aan die advies geeft en in verleg met diegene beslissingen neemt ( Schuldenregistratie In maart 2010 is er een quick scan uitgeverd dr het ministerie van Financiën van de verschillende pties m verkreditering tegen te gaan. Het landelijk infrmatiesysteem schulden kwam daarbij naar vren als beste ptie. Hierte is een traject gestart m de schuldenregistratie uit te breiden naar een landelijk infrmatiesysteem schulden (LIS). Het vrnemen is m huur en energieschulden en schulden bij de sciale dienst p te nemen in het LIS. De registratie van de betalingsachterstanden levert een bijdrage aan het verminderen van prblematische schulden en het vrkmen van huisuitzettingen f energieafsluitingen. Het systeem is tt nu te ng niet peratineel mdat het ng p bezwaren stuit, in verband met de Wet bescherming van persnsgegevens en de zrgvuldigheid van gegevens. Indien de Kamer de cnclusie deelt dat het LIS de beste ptie is, dan zal de minister van Financien de functie van het LIS een wettelijke grndslag geven. Als het LIS wrdt ingeverd, dan kunnen schuldhulpverleners een beter inzicht krijgen in de schuldenpsitie van de schuldenaar (Tweede Kamer, 2010). 42

43 Afstemming schuldhulpverlening en re-integratie Gemeenten dienen ervr te zrgen dat schuldhulpverlening nderdeel wrdt van het reintegratietraject. Prblematische schulden vrmen een drempel vr mensen m te reintegreren p de arbeidsmarkt. De schuldhulpverlening zal daarm afgestemd meten wrden p het re-integratietraject. Daarvr kan de gemeente afspraken maken met reintegratiebedrijven (Stimulansz: 2008: 57). Preventie en bevrdering gebruik van vrliggende vrzieningen Gemeenten kunnen dr de financiële redzaamheid van burgers en het gebruik van vrliggende vrzieningen te vergrten, armede en schulden vrkmen. In de vrgaande paragraaf is al enige aandacht besteed aan maatregelen die de financiële redzaamheid vergrten. Preventieve maatregelen Budgetbegeleiding Budgetbegeleiding waarin aandacht besteed wrdt aan het mgaan van financiën is een vrbeeld van die preventieve aanpak. Budgetbegeleiding kan p grepsniveau f p individueel niveau wrden gegeven. Gemeenten hebben de mgelijkheid m budgetbegeleiding verplicht te stellen f juist te stimuleren vr bepaalde grepen (Stimulansz, 2008: 59-60). Campagne, website en lkale en landelijke media Campagnes en infrmatieve websites kunnen ervr zrgen dat mensen bewuster wrden van hun financiële situatie en de risic s van lenen en indien ndig tijdig hulp te zeken. Via het publiceren infrmatie ver de vrliggende vrzieningen (zwel gemeentelijke als van het rijk) p websites (gemeente, campagne), via vrlichtingsmateriaal (brchures, psters, publicaties e.d.) en via de lkale en landelijke media kunnen gemeenten specifieke delgrepen en burgers in het algemeen infrmeren ver de vrzieningen waar zij mgelijk recht p hebben. Daarnaast kan er infrmatie en tips wrden aangebden ver geldzaken, rechten en plichten ver werk. Gemeenten kunnen zich k aansluiten bij websites zals en p waar men terecht kan vr infrmatie ver landelijke inkmensndersteunende regelingen en gemeentelijke regelingen. Mensen kunnen er k het recht p regelingen berekenen. Het indienen van een digitale aanvraag is tevens mgelijk als gemeenten zich aansluiten p de websites (Stimulansz, 2008: 60, 69). Vregtijdige signalering Gemeenten kunnen dr vregtijdige signalering veel prblemen vrkmen. Zij kunnen afspraken maken met energiebedrijven, zrgverzekeraars en wningbuwcrpraties m vregtijdig betalingsachterstanden dr te geven. Bvendien kan de gemeente infrmatie via het Bureau Kredietregistratie (BKR) pvragen en in de tekmst mgelijk via het LIS. Maatschappelijke rganisaties (prfessinele- en vrijwilligersrganisaties) hebben een grte rl bij het vregtijdig signaleren. Zij hebben inzicht in de specifieke prblemen van de delgrep. De rganisaties bieden zelf ndersteuning aan mensen maar kunnen k drverwijzen naar de vrliggende vrzieningen. Gemeenten dienen er daarm vr te zrgen dat zij de maatschappelijke rganisaties ged infrmeren ver de hulpverlening en vrzieningen van andere maatschappelijke rganisaties en van de gemeente zelf. Gemeenten kunnen daarte vrlichting en trainingen geven (middels bijeenkmsten, nieuwsbrieven en bezeken af te leggen). Bvendien kan de gemeenten lketmedewerkers beter pleiden m prblemen vregtijdig te signaleren. Daarnaast dienen gemeenten medewerkers te trainen in 43

44 klantbejegening. Slechte dienstverlening kan k een rzaak zijn van niet-gebruik van vrzieningen (Stimulansz, 2008: 59-61). Niet-gebruik van vrzieningen verminderen Er zijn een aantal rzaken van niet-gebruik: nbekendheid met de vrzieningen, de aanvraagprcedure duurt te lang f is ingewikkeld, dr taalprblemen f mdat men denkt geen recht te hebben p regelingen en dr schaamte f trts (Stimulansz, 2008: 66). Gemeenten kunnen tal van maatregelen treffen m het niet-gebruik van regelingen terug te dringen. Eén lket en telefnnummer Het intrduceren van één lket f telefnnummer waar men terecht kan vr alle vragen met betrekking tt inkmensndersteuning, schuldhulpverlening is een gede manier m minima tegemet te kmen.verder kunnen gemeenten er k vr zrgen dat men bij het lket terecht kan vr advies en ndersteuning. Er kan daarvr afgestemd wrden met de lketten vr WMO en schuldhulpverlening Stimulansz, 2008: 66,68). Aanvraagprcedure uitkering verkrten De gemeenten kunnen de aanvraag vr bijzndere ksten verkrten, met name de ksten waarvr regelmatig bijzndere bijstand wrdt aangevraagd. Het pstellen van beleidsregels hiervr, kan de aanvraagprcedure versnellen. Bijstandsgerechtigden kunnen dan sneller beschikken ver hun geld (Stimulansz, 2008: 66-67). Rekening van gederen direct naar sciale dienst Gemeenten hebben de mgelijkheid m afspraken maken met leveranciers van gederen waarvr bijzndere bijstand is aangevraagd ver het direct drsturen van de rekening naar de sciale dienst (Stimulansz, 2008: 68). Bestandskppeling Gemeenten kunnen dr het gebruik van diverse brnnen en databestanden, gericht mensen benaderen die mgelijk recht hebben p een bepaalde vrliggende vrziening. Gemeenten beschikken ver de gegevens van bijstandsgerechtigden en de aanvragers van de bijzndere bijstand, minimaregelingen en kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Aanvullende infrmatie kan bij het Inlichtingen bureau pgevraagd wrden. Het benaderen van die mensen kan bijvrbeeld middels een brief, flders f huisbezeken (Stimulansz, 2008:68-69). Frmulierenbrigade en huisbezek Het prichten van frmulierenbrigades kan bijdragen aan het verminderen van het nietgebruik van vrzieningen. Frmulierenbrigades kunnen dr het huden van spreekuur f dr het afleggen van huisbezeken, mensen wijzen p de vrzieningen die er zijn en ndersteuning bieden bij het invullen van de aanvraagfrmulieren (Stimulansz, 2008: 70). Uit de beschrijving van de mgelijkheden en verantwrdelijkheden van gemeenten p het gebied van armedebeleid kan gecncludeerd wrden dat de aanpak van armede meerdere dimensies bevat die in samenhang met elkaar meten wrden aangepakt. Om de delstellingen te bereiken is er een integrale aanpak ndig. Uit de maatregelen en vrzieningen kmt naar vren de gemeenten afstemming zeken met andere beleidsterreinen en samenwerking zeken met maatschappelijke rganisaties. Er is een verschuiving merkbaar van eenzijdige tp-dwnsturing vanuit de gemeenten naar sturing dr een netwerk van private,maatschappelijke en publieke rganisaties. 44

45 5.1.2 Vedselbanken Aanvullende infrmatie Vedselbanken In het tweede hfdstuk van dit nderzek is al aandacht besteed aan de klanten en de werkwijze van de vedselbank. Ok is er in de analyse van enquête vedselbanken een algemeen beeld van de klanten en de werkwijze van de vedselbank beschreven. Op basis van andere dcumenten zal het beeld van de klanten van de vedselbank en de werkwijze van de verschillende vedselbanken aangevuld wrden. Typlgie gebruikers van de vedselbank In de publicatie Arme de Baas (2008) is aan de hand van een twintigtal interviews met deelnemers van vedselbanken een beeld gegeven van de gebruikers van de vedselbank. Uit de publicatie blijkt dat de aanleiding m gebruik te maken van de vedselbank erg uiteenlpend is. De enige vereenkmst is dat mensen vaak langdurig ver nvldende inkmen beschikken m vedsel aan te schaffen en in een kwetsbare financiële psitie verkeren. Ok hier wrdt bevestigd dat er meestal sprake is van een pstapeling van prblemen: schulden en psychische prblemen, een laag inkmen en hge ksten dr beperkingen f chrnische ziekte, schulden en prblemen met de uitkeringsinstantie f mensen die leven van een te lage uitkering (Janssen, R., J. de Jng & R. van Nistelrij, 2008:27-29). Tijdens de expertmeetings van de Sciale Alliantie (mei/juni 2008) is een indeling vrgesteld van het type klant dat gebruik maakt van de vedselbank. Hewel tijdens de expertmeetings duidelijk werd dat niet alle gebruikers eenduidig in te delen zijn in de drie grepen, was er tch vereenstemming ver een glbale indeling (Jansen et. al., 2008: 60-62): Mensen die in de bureaucratie zijn vastgelpen, bijvrbeeld mensen die lang p een uitkering wachten. Verwacht wrdt dat deze grep mensen de hulp van de vedselbank een relatief krte tijd ndig heeft. Mensen die met steun van vedselbank weer perspectief gaan zien. Vaak is deze grep vastgelpen in de reguliere hulpverlening f heeft dr persnlijke mstandigheden tijd ndig m de zaken p rde te krijgen. Van de grep wrdt verwacht dat zij de hulp van vedselbank wat langer ndig heeft, maar uiteindelijk weer p eigen benen kan staan. Mensen die te maken hebben verschillende prblemen waar zij nauwelijks uit kunnen kmen. Vaak hebben deze mensen een nverantwrd bestedingsgedrag en nvldende vaardigheden m hun draai te vinden in de samenleving. Deze grep wrdt aangeduid als de bdemgrep. Verwacht wrdt dat deze grep blijvende hulp en begeleiding ndig heeft m te functineren in de samenleving. Betekenis van de vedselbank vr deelnemers Verder blijkt uit de publicatie Arme de Baas (2008) dat de hulp van de vedselbank vr de deelnemers een verschillende betekenis heeft. Op de eerste plaats geven mensen aan dat de vedselbank ruimte biedt. Het hebben van vedsel geeft mensen het gevel van verlichting. Uit de interviews kmt naar vren dat mensen aangeven dat vedselbanken ndersteuning bieden in hun dagelijks bestaan. Znder de hulp van de vedselbank zuden ze het niet redden. Op de tweede plaats geeft de vedselbank andere prducten en diensten die ndig zijn in het dagelijks leven, maar waar geen geld vr is. Mensen nemen hier de extra prducten als fruit, grente, chclade maar k kleding, vakantie, kerstballen, speelged en een gratis behandeling bij de kapper. Op de derde plaats hebben vedselbanken k een sciale betekenis. De geïnterviewden geven aan dat men bij de vedselbanken sciale cntacten pdet met andere ltgenten, het infrmele cntact met de vrijwilligers van de vedselbank. Op de vierde plaats nemt men de manier waarp hulpverlening f 45

46 ndersteuning wrdt gebden m vruit te kmen. Dr de vedselbank wrdt er vruitgang ingezet. De geïnterviewden geven aan dat prblemen wrden besprken. Mensen krijgen hulp bij financiële prblemen f wrden drverwezen naar reguliere vrzieningen (Jansen et. al., 2008: 30-33). Ten sltte wrdt de veerkracht en weerbaarheid genemd. De vedselbank kan een middel zijn vr mensen m zelf greep te huden p hun leven p een manier die ze zelf willen (Jansen et. al., 2008: 33). Werkwijze en rganisatie vedselbanken Uit de expertmeetings die de Sciale Alliantie rganiseerde (mei/juni 2008) bleek k dat er verschillen zijn tussen vedselbanken in de manier van aanmelding vr een vedselpakket, het samenstellen van vedselpakketten, de mvang van de dienstverlening en de aard van de vrijwilligers. De werkwijze van de vedselbanken is al grtendeels beschreven in de analyse van de enquêtes die naar vedselbanken zijn gestuurd. De resultaten uit die analyse kmen k vereen met de uitkmsten uit de expertmeetings. Er zal daarm daar waar ndig aangevuld wrden met de resultaten uit de expertmeetings. Ok uit de expertmeetings blijkt dat niet alle vedselbanken zich uitsluitend huden aan de landelijk vastgestelde criteria vr de tekenning van vedselpakketten 6. Een deel van de vedselbanken vindt de nrm te laag en gaat er sepel mee m. Uit de publicatie Arme de Baas (2008) kmt naar vren dat er vedselbanken zijn die vinden dat er juist vanuit de vedselbanken bereidheid met zijn m p specifieke situaties in te spelen. De landelijke nrmen beschuwen wij als richtlijn. Daar met je je beleid naar richten. Dat is iets anders dan het strak tepassen van regels (Jansen et. al., 2008: 52). Andere vedselbanken hanteren de landelijke nrm juist heel strikt vanuit de ptiek dat vedsel beperkt beschikbaar is en dat de vedselvrraad eerlijk verdeeld met wrden ver de mensen die dit het meest ndig hebben (Jansen et. al., 2008: 52). Verder kmt uit de expertmeetings naar vren dat vedselpakketten zelf pgehaald f gebracht wrden. Bij de meerderheid van de vedselbanken meten cliënten zelf hun vedselpakket kmen phalen. Het phalen gebeurt meestal eens per week. Een deel van de vedselbanken stimuleert het zelf phalen mdat het phalen een ntmetingsfunctie krijgt. De uitgiftecentra wrden gezien als infrmele ntmetingsplekken. De ervaring leert dat die plekken functineren als activeringspunt. De expertmeetings wijzen uit dat er vedselbanken zijn waar een hulpverlener aanwezig bij de uitgiftepunten m mensen te adviseren als dat ndig is. Bij een minderheid van de vedselbanken wrdt er aan huis geleverd. Dit is meestal het geval als m praktische redenen een cliënt niet zelf het vedselpakket kan phalen. In andere gevallen speelt het aspect van privacy een rl. Overigens zijn er in minder mate k vedselbanken die zijn mgevrmd tt een srt sciale supermarkt waar mensen in staat wrden gesteld zelf te winkelen (Jansen et. al., 2008: 53-55). Bvendien zijn er vedselbanken die hun dienstverlening hebben uitgebreid met het verstrekken van andere gederen f diensten. Naast vedsel, verstrekken zij k bijvrbeeld kleding, beken, cmputers, maar k diensten als hulpverlening, budgettering en reintegratie. Vanuit de vedselbanken is hier echter k kritiek p. De vedselbanken meten zich beperken tt hun eigenlijke taak en gemeente en hulpverleners aanspreken p de taken die deze meten uitveren. Dat werk met je niet vernemen als vedselbank. Dat kun je niet en dat met je k niet (Jansen et. al., 2008: 56). 6 Bij de tekenning van vedselpakketten wrdt uitgegaan van het besteedbare inkmen dat men maandelijks verhudt vr veding, kleding e.d. na aftrek van de vaste lasten zals huur, gas, water, licht en verzekeringen. Wanneer het besteedbaar inkmen lager is dan de nrm, dan kmt het huishuden is aanmerking vr een vedselpakket. Vr een éénpersnshuishuden is die nrm 175 per maand. Bij een huishuden met meerdere persnen, kmt per vlwassene vanaf 18 jaar 60 erbij. Vr ieder kind t/m 12 jaar wrdt het bedrag verhgd met 25 en kinderen van 13 tt 18 jaar met

47 Verder zijn er k verschillen in de vrijwilligers die werken bij de vedselbank. Er zijn vedselbanken die werken met vrijwilligers die zelf k cliënt zijn van de vedselbank. In dit geval gaat het m vedselbanken die in het kader van participatiebevrdering cliënten van de vedselbank willen stimuleren m vrijwillig medewerker te wrden van de lkale vedselbank. Dat zu het zelfrespect en het vertruwen in zichzelf kunnen bevrderen. Andere vedselbanken willen een scheiding tussen cliënten en de vrijwilligers van de vedselbank. Deze vrijwilligers zijn in te delen in vier typen: Organisatren (bestuurders). Dit zijn vrijwilligers die in het bestuur plaatsnemen en verantwrdelijk zijn vr de leiding, de werving en het nderhuden van cntacten met spnsren/leveranciers, pers etcetera en het beheren van de financiën. Uitverders. Dit zijn de vrijwilligers die het beleid in de praktijk uitzetten en verantwrdelijk zijn vr administratieve, technische en lgistieke werkzaamheden. Dit zijn nder andere cördinatren vr werkzaamheden als de intake, uitgifte, vrraadbeheer, transprt. De vrijwilligers die technische zaken uitveren en die vedsel srteren, phalen en ververen naar verschillende uitgiftepunten. Vrijwilligers die de pakketten samenstelt en uitdeelt. Vrijwilligers die mensen ntvangen en tijd hebben m te praten met de cliënten (Jansen et. al., 2008: 56-57). Opvattingen bij gemeenten en vedselbanken In de expertmeetings is k gesprken ver de psitie die gemeenten innemen ten pzichte van vedselbanken en andersm. Hier kwam naar vren dat er vanuit de gemeenten verschillend gedacht wrden ver vedselbanken zals k blijkt uit de enquêtes. De verschillende psities die gemeenten ten pzichte van vedselbanken innemen zijn: Afwijzend Ondersteuning en/f samenwerking Staan pen vr signalen Gemeenten die afwijzend tegenver vedselbanken staan willen niets weten van de vedselbank en weigeren de vedselbank te ndersteunen. Vedselbanken zijn in de gen van de gemeente verbdig. De gemeentelijke vrzieningen zijn vldende m armede te bestrijden. Gemeenten die vedselbanken wel ndersteunen zijn bereid de vedselbank direct f indirect te ndersteunen f samen te werken met de vedselbank. In de expertmeetings zijn verschillende vrbeelden genemd van samenwerking f ndersteuning. Z zijn er gemeenten die een cntactpersn hebben aangesteld die aanwezig is bij het uitdelen van vedselpakketten. Ok hebben de intakers bij de vedselbank een pleiding gehad zdat ze p de hgte zijn van de regelingen en de hulpverleningsvrmen. Dr de intensieve cntacten is er bij de gemeente meer zicht p de prblematiek en de achtergrnden van de gezinnen die gebruik maken van de vedselbank. Er zijn krtere lijnen ntstaan. Deze kennis wrdt gebruikt ten beheve van de verdere ntwikkeling van het lkale armedebeleid. Gemeenten die aan de expertmeetings hebben meegedaan, nemen de cntacten buiteninstrumenten. Zij vinden dat dr de intensieve cntacten hun eigen binneninstrumenten zijn verbeterd. Gemeenten vinden deze buiteninstrumenten heel belangrijk mdat de ervaring leert dat veel cliënten van de vedselbank meite hebben m in cntact te kmen met gemeente en gebruik te maken van de aanwezige minimavrzieningen. De beleidsambtenaar kan meer vanuit het veld, vanuit de buitenprjecten bemiddelen en van daaruit werken richting de gemeentelijke diensten, de binnenvrzieningen. En de gemeente kan veel beter haar regiefunctie waarmaken en veel gerichter erp te zien dat instanties en hulpverleners het werk den waarvr ze in het leven zijn gerepen (Jansen et. al., 2008: 65-66). 47

48 Ten sltte, gemeenten die pen staan vr de vedselbank faciliteren de vedselbank wel, maar er is ng geen sprake van samenwerking. Gemeenten staan pen vr de prbleemsignalerende functie van de vedselbank. Zij zien in dat vedselbanken signalen kunnen leveren ver wat er verbeterd kan wrden aan het bestaande armedebeleid en ver de mensen die wel bij de vedselbank kmen, maar niet gebruik maken van de vrzieningen van de gemeente (Jansen et. al., 2008: 66). Ok bij de vedselbanken zijn er verschillende hudingen ten pzichte van de relatie met gemeenten. Op de eerste plaats zijn er vedselbanken die gemeenten p afstand willen huden. Daarvan wil een deel geheel zelfstandig zijn en geen subsidie ntvangen, maar een ander deel geeft aan wel subsidie te willen ntvangen maar geen verdere inmenging van de gemeente in verband met de privacy van de cliënten. Op de tweede plaats zijn er vedselbanken die willen samenwerken met gemeenten. Deze vedselbanken willen samenwerking met de gemeenten in het belang van de cliënt. Zij vinden dat cliënten naast de vedselbank de ndige hulpverlening met krijgen en wisselen nderling infrmatie uit aan de sciale dienst, schuldhulpverlening en de kredietbank. Op de derde plaats zijn er vedselbanken die vrstander zijn van een cmbinatie van samenwerking en afstand bewaren. Zij willen samenwerken met de gemeenten, maar de vedselbanken willen daarbij hun zelfstandige functie blijven huden. Vedselbanken meten tijdelijk van aard zijn. De vedselbanken geven daarbij aan niet de taak van de gemeenten m de armede te bestrijden ver te willen nemen. Zij willen gemeenten juist aanspreken p hun verantwrdelijkheden (Jansen et. al., 2008: 66-67). Beleid ten aanzien van vedselbanken Er is een verbetering te merken in de verhudingen tussen gemeenten en vedselbanken. De afwijzende psitie van gemeenten ten pzichte van vedselbanken lijkt te veranderen in een psitie van de vedselbank als vindplaats vr prbleemgevallen. Vedselbanken zijn dan een vindplaats m mensen te bereiken met wie de gemeenten het cntact zijn verlren. Daarbij zijn gemeenten ng wel van mening dat het bestaande armedebeleid ged werkt en dat hguit het gebruik van de vrzieningen verbeterd kan wrden. Gemeenten erkennen hier dat vedselbanken een (tijdelijke) functie hebben, ttdat mensen de weg naar een meer structurele plssing van hun prblemen hebben gevnden. Dat wil zeggen gebruik maken van de reguliere hulpverlening en gemeentelijke vrzieningen. Zij zijn bereid m financiële en/f materiële steun te geven (Jansen et. al., 2008: 73-77). De verbetering blijkt uit de afspraken die gemaakt zijn tussen het Rijk en gemeenten en k uit de lkale initiatieven m samenwerking te bevrderen. In 2007 is er een deelakkrd Participatie van het bestuursakkrd Samen aan de slag tussen het Rijk en de gemeenten afgeslten. In het deelakkrd zijn nder andere afspraken gemaakt met betrekking tt de participatie, schuldhulpverlening en het armedebeleid. De afspraken hebben erte geleid dat de VNG en het ministerie van SZW de samenwerking tussen gemeenten en vedselbanken wil verbeteren. Daarte is in 2007 dr de SGBO (sciaal-gegrafisch en bestuurskundig nderzek vr gemeenten) een Benchmark Armedebeleid 2007 uitgeverd. Uit de benchmark kmt naar vren dat de mgang van gemeenten met vedselbanken verschillend is. Een deel van de gemeententen verleent subsidies aan vedselbanken. Andere vedselbanken zijn k gericht p samenwerking met vedselbanken m het gebruik van minimaregelingen te bevrderen. Verder zijn er k gemeenten die nauwelijks f geen cntacten nderhuden met de vedselbanken. In april 2008 is in pdracht van het ministerie van SZW en de VNG dr de SGBO een quickscan uitgeverd nder gemeenten m de relatie van gemeenten met vedselbanken te nderzeken (SGBO, 2008: 1). De belangrijkste cnclusies uit dat nderzek zijn dat iets minder dan de 48

49 helft van de gemeenten die hebben meegewerkt aan het nderzek (47%) en die een vedselbank hebben, aangeeft dat er sprake is van verleg en/f afspraken met de vedselbanken. Ongeveer 56% van deze grep geeft aan dat er afspraken zijn gemaakt ver drverwijzing van vedselbank naar de gemeenten. 45% van de gemeenten verwijst dr vedselbanken. Een grte grep, 43%, deelt flders/brchures uit aan de vedselbanken en 40% verstrekt subsidie. De meerderheid van 62% heeft de afspraken niet frmeel laten vastleggen. Daarnaast is er k nderzcht he de waardering is van de samenwerking. 77% van de gemeenten waardeert de samenwerking met ged, 8% vindt de samenwerking zeer ged en 15% meent de samenwerking slecht te vinden. Bvendien werd de respndenten gevraagd wat er te verbeteren valt in de samenwerking. 34% van de gemeenten vindt dat de delgrep beter bereikt met wrden via de vedselbank. 31% vindt dat er niets te verbeteren valt. Tt slt wil 27% dat vedselbanken en gemeenten elkaar beter infrmeren (SGBO, 2008: 21-22). In december 2008 rganiseerde de tenmalige staatsecretaris van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, Abutaleb in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een bestuurlijke cnferentie. Het del van de cnferentie was m alle betrkkenen (vertegenwrdigers van vedselbanken en wethuder en beleidsmedewerkers van gemeenten) actief met elkaar in gesprek te gaan en samenwerking te bevrderen tussen gemeenten en lkale vedselbanken pdat meer mensen duurzaam uit de armede gehlpen kunnen wrden. Verder waren de vertegenwrdigers van de werkgrep 27 grte steden (G27) aanwezig m de armedeagenda te verhandigen aan de tenmalige staatssecretaris van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, Abutaleb. Op de armedeagenda stnden tien maatregelen m de armede in Nederland te verminderen. Het uitgangspunt was het bereik van inkmensndersteunende maatregelen te verhgen. De werkgrep gaf aan daarvr de de bureaucratie te willen verminderen en een mgekeerde bewijsvering in te veren. Getracht wrdt een beweging [te maken] van wantruwen naar vertruwen. Daarbij werd aangegeven dat de middelen vral ingezet meten wrden vr vereenvudiging van de aanvraag van bijzndere bijstand (kppeling van cmputerbestanden en frmulieren vereenvudigen) en duurzame schuldhulpverlening, financiële pveding en budgetbegeleiding (Ministerie van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, 2008a). De werkgrep G27 nderkende in de armedeagenda dat veel mensen die recht hebben p aanvullende inkmensndersteunende regelingen, niet bereikt kunnen wrden. Om die reden wilde de G27 samenwerking zeken met de vedselbanken. Daarte is een intentieverklaring samenwerking pgesteld die aan het einde van de cnferentie dr verschillende gemeenten en lkale vedselbanken is ndertekend. In de landelijke intentieverklaring is ten eerste vastgelegd dat ( ) gemeenten en vedselbanken een gezamenlijk streven hebben m de gevlgen van armede te verlichten en mensen duurzaam uit de armede te helpen, ten tweede dat alle partijen zich vanuit de eigen rl en verantwrdelijkheid vr deze delgrep inzetten, ten derde dat m rnd te kunnen kmen mensen ptimaal gebruik meten maken van alle (gemeentelijke)vrzieningen waar zij vr in aanmerking kmen en ten sltte dat de klant centraal staat en samenwerking tussen de vedselbank en gemeente daar aan bijdraagt (a, 2008b). De samenwerking is vrnamelijk gericht m de participatie en de drstrm van deelnemers van de vedselbank naar de reguliere hulpverlening te bevrderen. Verder is de samenwerking erp gericht m het gebruik van gemeentelijke vrzieningen en re-integratietrajecten te stimuleren. Daarbij met de vertruwensband tussen vedselbank en delgrep gerespecteerd wrden. Daar waar mgelijk en gewenst is, willen zij gefaciliteerd wrden dr de gemeenten (Ministerie van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, 2008b). De landelijke intentieverklaring is dr de gemeenten lkaal uitgewerkt in een lkale intentieverklaring waarin cncreet is vastgelegd wat ieders verantwrdelijkheid is, welke maatregelen wrden genmen en he de samenwerking wrdt geëvalueerd. 49

50 Om de samenwerking te bevrderen is een tlkit in ntwikkeling dr de stichting Stimulanz (in pdracht van het ministerie van SZW) waarin best cases van samenwerking beschreven wrden. Vedselbanken en gemeenten spraken de intentie uit m actief p te zek te gaan naar best cases en deze actief nderling uit te wisselen en te verspreiden (Ministerie van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, 2008a). Verandering van benadering in het beleid ten aanzien van vedselbanken Vedselbanken geven aan dat gemeenten de vedselbanken luter zien als vindplaats vr mensen die nvldende gebruik maken van inkmensvrzieningen. Er is teveel aandacht vr de taak die vedselbanken p zich nemen m mensen dr te verwijzen f terug te leiden naar de reguliere vrzieningen. Deze benadering is te beperkt. Vedselbanken geven aan dat gemeenten k meer aandacht zu meten besteden aan het niet f niet vldende functineren van de eigen vrzieningen. Vlgens hun zuden veel mensen terecht kmen bij de vedselbank mdat de reguliere hulpverlening en vrzieningen niet ged werken. Deels kmt dat drdat regels dat belemmeren. Vedselbanken vinden dat gemeenten deze situaties beter en scherper in beeld meten brengen. De pstelling van de gemeente dient er niet alleen uit te bestaan de huidige instrumenten van bestaand beleid beter tegankelijk te maken. Ten eerste meten gemeenten en hulpverleningsinstellingen erkennen dat de hulp- en dienstverlening van de gemeenten en hulpverleningsinstanties mgelijk tekrt schieten. Ten tweede meten gemeenten erkennen dat de vedselbank hulp levert die anders is dan de gebruikelijke dienstverlening en mgelijk een welkme aanvulling is p lkaal armedebeleid. In dit kader willen vedselbanken in samenwerking met gemeenten nagaan he de hulp- en dienstverlening verbeterd kan wrden (Janssen et al, 2008: 91-92). De intentieverklaringen en samenwerkingscnvenanten benadrukken dat de vedselbank tijdelijke ndhulp is en met blijven en dat een structurele plssing ligt bij de gemeentelijke inkmensvrzieningen en re-integratie. Vedselbanken willen graag zien dat de afgeslten intentieverklaringen en samenwerkingscnvenanten de ruimte en gelegenheid bieden m elkaar kritisch aan te spreken p ieders taken en verantwrdelijkheden. 5.2 Casusbeschrijving Rtterdam Armedebestrijding is één van de belangrijke pririteiten binnen het sciale beleid van Rtterdam, de Sciale Pijler. De stuurgrep Sciaal (met alle betrkken wethuders) is verantwrdelijk vr de sturing van deze beleidspijler. Het sciaal prgramma wrdt in nauwe samenwerking met de deelgemeenten uitgeverd. Op wijkniveau wrden wijkactieprgramma uitgeverd in samenwerking met burgers en het maatschappelijk middenveld (Beleidspijler Sciaal). Binnen het sciale prgramma is er veel aandacht vr het drbreken van de armedecultuur, het bestrijden van de armede, tegengaan van sciaal islement en het investeren in tekmstige generaties. Armedebestrijding is daarbij nderdeel van een integrale aanpak. De gemeenteraad heeft daarvr het beleidskader geschetst. De hfdlijnen van het armedebeleid in Rtterdam wrden hiernder pgesmd (Gemeente Rtterdam, 2005: 3-4). Activerend beleid Beleid gericht p de blijvers in de bijstand Vrkmen van prblematische schulden Vrkmen van armedevaleffecten Beleid gericht p risicgrepen Op de eerste plaats wil de raad een activerend armedebeleid veren. Daarbij wrdt er vanuit gegaan dat werk de beste plssing is m armede en sciale uitsluiting tegen te gaan. Werk 50

51 levert immers een inkmen p, het biedt structuur aan het bestaan en het zrgt vr sciale cntacten. Indien betaald werk geen perspectief beidt, dan is sciale activering een ged alternatief. Daarmee wrdt zelfredzaamheid en zelfrespect bevrderd. Op de tweede plaats is er speciale aandacht vr de grep mensen die langdurig met leven van een bijstandsuitkering. Vrkmen met wrden dat mensen afhankelijk wrden van een bijstandsuitkering. Uit nderzek blijkt dat deze grep mensen na drie jaar in de financiële prblemen kmt. De prblemen uiten zich in het ntstaan van betalingsachterstanden, schulden, geen geld vr primaire levensbeheften en het in een sciaal islement te geraken. Op de derde plaats dient armedebeleid gericht te zijn p het vrkmen van prblematische schulden. Prblematische schulden leiden tt grte maatschappelijke schade en ksten. Zwel vr de mensen die een zwaar en lang traject van schuldhulpverleningsprces meten drlpen als vr de schuldeisers die weinig van hun vrderingen terugzien en de gemeente die jaarlijks circa 4 miljen eur uitgeeft aan de schuldhulpverlening. Op de vierde plaats dient armedebeleid g te hebben vr het vrkmen van armedevaleffecten. Hewel vlgens de kaderbrief in Rtterdam de armedeval meevalt, zal er bij de dr te veren beleidsmaatregelen rekening wrden gehuden met het tegengaan van armedeval. De prikkel vr mensen met een minimumuitkering m betaald werk te aanvaarden met niet weggenmen wrden dr het ptreden van armedevaleffecten. Ten sltte dient er in het armedebeleid extra aandacht te zijn m risicgrepen te ndersteunen. Hewel de vrzieningen van het armedebeleid gericht zijn in principe p alle minima van tepassing zijn, zullen aanvullende maatregelen wrden genmen vr de kwetsbare grepen. In de kaderbrief wrdt pgemerkt dat de risicgrepen dr allerlei maatregelen, ntwikkelingen en mstandigheden die van invled zijn p de kpkracht, niet altijd dezelfde grepen blijken te zijn (Gemeente Rtterdam, 2005: 3-4). Op basis van de hfdlijnen kent het Rtterdam armedebeleid een aantal speerpunten. De speerpunten die in de kaderbrief wrden genemd zijn: Inkmensndersteunende maatregelen Terugdringing niet gebruik van vrzieningen en verdere vaste lasten Het bestrijden van sciaal islement Integrale aanpak van schuldhulpverlening Verbetering van de dienstverlening bij Sciale zaken en Werkgelegenheid Mnitring armede en sciaal islement De inkmensndersteunende maatregelen zijn in Rtterdam de individuele bijzndere bijstand, de categriale bijzndere bijstand vr chrnisch zieken en gehandicapten en gezinnen met kinderen, de premiecmpensatie aanvullende ziektekstenverzekering, langdurigheidsteslag en de kwijtschelding Onrerende Zaak Belasting (OZB) en afvalstffenheffing (ASH) (Gemeente Rtterdam, 2005: 5). De instrumenten die de gemeente Rtterdam inzet bij het terugdringen van het niet-gebruik van vrzieningen betreft de BRUG en verkrte prcedure en de geautmatiseerde kwijtschelding van de OZB, ASH en de waterschapsbelastingen. De BRUG is een infrmatiebekje ver alle belangrijke inkmensndersteunende maatregelen die jaarlijks wrdt verznden naar alle huishudens met een laag inkmen in de gemeente. Vr slechtzienden en blinden wrdt de BRUG k via een cd-rm uitgegeven. Verder wrden via externe intermediairs (deelgemeenten, biblitheken, schuldhulpverlening en de CWI s ) de BRUG k uitgedeeld (Gemeente Rtterdam, 2005: 6). In 2009 heeft de BRUG een metamrfse ndergaan. Het bekje is qua taalgebruik vereenvudigd en is meer gericht p werving dan p vlledigheid van infrmatie. De belangrijkste regelingen wrden pgenmen in het bekje (Gemeente Rtterdam, 2009: 22). Bvendien heeft de gemeente vr een twintigtal vrzieningen een verkrte aanvraagprcedure waarvr geen uitgebreide tetsing 51

52 beheft. Een ander instrument dat de gemeente inzet is de geautmatiseerde kwijtschelding van gemeentelijke belastingen, OZB en de ASH. De verruiming van de inkmensnrm van 90% naar 100% van de bijstandsnrm heeft dit mgelijk gemaakt. Daardr is het bereik van de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen nder minimahuishudens sterk tegenmen (Gemeente Rtterdam, 2005: 6). Met het schrijven van de kaderbrief armedebeleid in 2005 was er ng geen vereenstemming bereikt met de waterschappen in Rtterdam m tt geautmatiseerde kwijtschelding ver te gaan. Inmiddels is er met alle waterschappen waar Rtterdam mee van den heeft een kwijtscheldingsnrm bereikt van 90% naar 100% (Gemeente Rtterdam, 2007b: 15). In het kader van de bestrijding van sciaal islement zet de gemeente een aantal beleidsinstrumenten in. Betaald werk f gesubsidieerde arbeid is daarbij het belangrijkste instrument. Het laten drstrmen van meer mensen naar werk is een belangrijk del. Indien er geen vruitzicht is p betaald werk dan wrdt er ingezet p sciale activering middels het prject Onbenutte Kwaliteiten (OK). Het OK-prject biedt langdurig werklzen vrijwilligerswerk, cursussen, activiteiten f mantelzrg aan m mensen te begeleiden en te activeren weer deel te nemen aan de samenleving. Daarbij is een nauwe samenwerking tussen SZaWe, de deelgemeenten en het prject OK. De Rtterdampas is een ander instrument dat wrdt ingezet m minima te stimuleren m maatschappelijk te participeren. Met de pas (die tegen betaling kan wrden aangeschaft, minima kmen in aanmerking vr een krting) kunnen alle huishudens in Rtterdam krting krijgen p activiteiten en vrzieningen p het gebied van cultuur, educatie, recreatie en sprt (Kaderbrief armedebeleid 2005: 7). Vr vlwassenen vanaf 18 jaar met een inkmen kst de pas 5 en vr kinderen in een minima huishuden is de pas gratis (brn: Vr kinderen van 4 tt en met 17 uit minimahuishudens is er een speciale kindertelageregeling waarmee bijzndere bijstand kan wrden verkregen vr bijkmende schlksten, zals schlreisjes, zwemlessen f een lidmaatschap bij een (sprt)vereniging. Via de regeling kan per kind van 4 tt en met 11 jaar maximaal 225 per jaar aan bijzndere bijstand wrden verleend en vr een kind van 12 tt en met 17 jaar maximaal 300 per jaar (brn: In het kader van schuldhulpverlening is er in de gemeente Rtterdam sprake van een integrale aanpak. De kern van de integrale aanpak is Rtterdamse huishudens met prblematische schulden middels specialistische hulp een nieuwe start met een schne lei te bieden. Behalve een plssing vr de schulden wrdt daarbij tevens gerekend p het realiseren van een duurzaam evenwicht tussen inkmsten en uitgaven, ter vrkming van terugval (Gemeente Rtterdam, 2005: 7). De aanpak is k gericht p samenwerking tussen verschillende betrkken partijen, zals de afdeling Schuldhulpverlening van SZaWe, de gemeentelijke kredietbank en het Algemeen Maatschappelijk Werk. Materiële schuldhulpverleningsprducten wrden dr de afdeling Schuldhulpverlening en de gemeentelijke kredietbank aangebden. Immateriële schuldhulp wrdt aangebden dr het Algemeen Maatschappelijk Werk, GGD, Riagg f het Centrum vr Dienstverlening. De schulddienstverleningssprducten zijn schuldregelingen, inkmensbeheer, budgetteringshulp, psychsciale hulp en nazrg. De aanpak van schulden is daarmee nderdeel van de ttale dienstverlening. In dit kader spreekt de gemeente dan k liever van schulddienstverlening dan van schuldhulpverlening (Gemeente Rtterdam, 2005: 8). Op het gebied van schulddienstverlening is er na het verschijnen van de kaderbrief armedebeleid een aantal zaken gerealiseerd. Er is een cnvenant met de wningcrpraties geslten waarbij het Meldpunt Preventie Huisuitzettingen is pgericht. Er is vr de jngeren een Jngerenteam pgericht m preventief maatschappelijke uitval te verminderen (Gemeente Rtterdam, 2009: 2). 52

53 In het kader van de verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening bij SZaWe wrden er een aantal instrumenten ingezet. In de kaderbrief armedebeleid wrdt duidelijk gemaakt dat een gede klantvriendelijke dienstverlening het bereik nder de klanten vergrt, en dat het gebruik van de gemeentelijke vrzieningen k kan wrden bevrderd. Dr een betere vrlichting, vereenvudiging van de regels en het verkrten van de aanvraagprcedures vr de gemeentelijke vrzieningen wrdt hieraan bijgedragen. De gemeente heeft k servicenrmen pgesteld m de dienstverlening naar klanten te z klantgericht en prfessineel mgelijk uit te veren. De servicenrmen hebben betrekking p de bereikbaarheid, afspraken en telefnbeantwrding; de vrlichting en infrmatievrziening, de afhandeling van en de beslissing p aanvragen; de bejegening dr de medewerkers en de afhandeling van klachten (Gemeente Rtterdam, 2005: 8). Daarvr wrdt sinds 2002 m de twee jaar een klanttevredenheidsnderzek gehuden ver de kwaliteit van de dienstverlening. Tt slt het laatste speerpunt uit de Kaderbrief Armedebeleid, de mnitring van armede en sciaal islement. In het kader van een adequaat armedebeleid streeft de gemeente ernaar m regelmatig nderzek te den naar de sciale en financiële mstandigheden van de minimahuishudens. De resultaten van de nderzeken wrden gebruikt m tijdig ntwikkelingen in kaart te brengen en eventueel maatregelen te nemen. De Sciaal- Wetenschappelijke Afdeling (SWA) det regelmatig nderzek naar p het gebied van de sciale zekerheid, arbeidsmarkt, zrg en welzijn en integratie en inburgering. Er is daarbij vral aandacht vr de kwetsbare grepen. De SWA det peridiek nderzek zals Rnd f Rd?, waarbij de sciale en ecnmische psitie van de verschillende minima wrdt nderzcht (Gemeente Rtterdam, 2005: 9). Z is er begin 2010 vr het eerst de Armedemnitr Rtterdam gepubliceerd. De bedeling is dat er peridiek gemnitrd zal wrden ver de stand van zaken rndm het armedebeleid in Rtterdam. De armedemnitr nderzekt de delgrep van het armedebeleid, het gebruik van de vrzieningen en een actueel thema in het kader van armedebeleid (Gemeente Rtterdam, 2009: 17). Verder wrdt incidenteel minimanderzek gedaan naar strategische aspecten van armedebeleid (bijvrbeeld culturele achtergrnden, cnsumptiegedrag en een veranderde arbeidsmarktsituatie). Z heeft de gemeente nderzek gedaan naar de armedecultuur. Het nderzek richtte zich p de aspecten en cnsequenties van langdurige armede (Gemeente Rtterdam, 2009: 10). In het Uitveringsprgramma Armedebestrijding (cllegeperide ) is vrm en inhud gegeven aan het armedebeleid. Daarbij is rekening gehuden met de kaders die de raad heeft geschetst. De ambitie van het cllege is dat de inkmenspsitie van mensen verbeterd wrdt en de financiële redzaamheid en maatschappelijke participatie wrden bevrderd. Dr meer banen te creëren kan de inkmenspsitie structureel wrden verbeterd ( meer mensen aan het werk). Daarte wrdt ingezet p nazrg als het sluitstuk van de re-integratietrajecten. Daarnaast wrden burgers die (ng) niet werken f gepensineerd zijn, gestimuleerd m maatschappelijk te participeren. Dr gerichte inzet van bijzndere bijstand wrden burgers vr wie perspectief p werk ntbreekt, financieel ndersteund. De gemeente wil daarnaast k het niet-gebruik van vrzieningen vr burgers die aanspraak maken terugdringen. De gemeente vindt het niet acceptabel dat belemmeringen erte leiden dat burgers geen gebruik maken van de vrzieningen. Daarvr gaat de gemeente de belemmeringen verminderen. Verder wrden aanvullende maatregelen genmen m specifieke knelpunten p te lssen (Gemeente Rtterdam 2007b: 4-5). Ls van de maatregelen wil het cllege zich meer richten vr de prblematiek van de armedecultuur, vererving van armede en de vraag he dit srt vicieuze cirkels te 53

54 drbreken (Gemeente Rtterdam 2007b: 6). Er is extra aandacht vr kwetsbare grepen. Het gaat m de grep mensen die langdurig f zelfs structureel rnd meten kmen van een laag inkmen. Kenmerkend vr deze grep is dat zij financieel kwetsbaar zijn, vaak leningen afsluit, bezuinigt p de primaire levensbeheften en zich terugtrekt uit de maatschappij. Zij belanden daardr in een sciaal islement en geven na verlp van tijd de hp p mdat zij niet langer de energie hebben m hun leven weer p te pakken waardr deze burgers uiteindelijk hun zelfredzaamheid en zelfrespect verliezen. Vlgens de gemeente zijn vral gezinnen met kinderen buitengewn kwetsbaar hiervr. De gemeente geeft aan dat er weinig kennis is ver he vaak deze situatie zich vrdet in de praktijk. Wel bekend is dat er circa huishudens zijn die langdurig afhankelijk is van een bijstandsuitkering en dat daarbij k sprake is van vererving van armede. Enerzijds is het aanbieden van bijzndere bijstand en andere aanvullende vrzieningen een deel van de plssing. Anderzijds is het k belangrijk dat die burgers ndersteund wrden m de regie ver hun leven weer terug te krijgen. Het terugwinnen van zelfredzaamheid en zelfrespect staat daarbij bvenaan. Om de armede te drbreken wil de gemeente inzetten p een gebiedsgerichte aanpak. Onder het mtt lkale prblemen vragen m een lkale aanpak wil de gemeente meer experimenteerruimte m specifieke lkale knelpunten aan te pakken en p te lssen. Burgers kunnen daardr sneller en delgerichter gehlpen wrden. Daarvr is het mgelijk dat er buiten de wettelijke kader gewerkt met wrden (Gemeente Rtterdam 2007b: 8). Uitgangspunten armedebeleid Het cllege heeft in het uitveringsprgramma armedebestrijding vier uitgangspunten gefrmuleerd die in de cllegeperide pgepakt dienen te wrden. De uitgangspunten zijn (Gemeente Rtterdam 2007b: 9): Het niet-gebruik van.a. bijzndere bijstand verlagen. De fcus ligt p het bereik van gemeentelijke vrzieningen verder uit te breiden. Middelen daarte zijn een practieve benadering van de Rtterdamse burger, creatieve cmmunicatie en effectieve bestandskppelingen. Gebiedsgericht werken Alle rganisaties en instanties in de stad die cntact hebben met de burgers wrden uitgedaagd m samen p te trekken en hun expertise in te zetten m de gefrmuleerde delstelling te realiseren. Dr gebiedsgericht te werken en de inzet te fcussen p specifieke prjecten, wrdt aangeslten bij cncrete beheften van burgers in verschillende delen van de stad. Efficiënte uitvering Er wrdt getracht bureaucratische barrières weg te werken die het gebruik van bijzndere bijstand in de weg staan wrden. Onndige uitveringsregels wrden afgeschaft en aanvraagprcedures wrden aanzienlijk vereenvudigd. Bijzndere aandacht vr kwetsbare grepen De delgrep van het armedebeleid bestaat uit alle burgers met een inkmen tt 120% van het sciaal minimum. Het del is al deze burgers te bereiken en adequaat te bedienen. Dit neemt niet weg dat er een aantal kwetsbare grepen zijn, die bijzndere aandacht ndig hebben. Deze grepen zullen extra intensief wrden benaderd en z ndig begeleid. Vr hen zullen aanvullende maatregelen wrden getrffen. Het armedebeleid is vral gericht p de ndersteuning van de delgrep die geen gebruik maakt van de vrzieningen waar zij recht p hebben. Verder is schuldhulpverlening een belangrijke pririteit in het armedebeleid. De nadruk zal vral k liggen p preventie en 54

55 aanpak van schulden in een z vreg mgelijk stadium. Dr vregtijdige signalering (vrkmen van huisuitzetting, afsluiting van energievrzieningen), het geven van cursussen en vrlichting ver budgetbeheer wrdt de preventieve aanpak vrmgegeven. Delstelling en delgrep De delstelling die het cllege ( ) zich heeft gesteld is dat tussen 2006 en 2010 het gebruik van de bijzndere bijstand teneemt van circa 50% naar 60% van het aantal huishudens met een minimuminkmen (tt 120%) (Gemeente Rtterdam 2007b: 4). De delgrep van het Rtterdamse armedebeleid richt zich sinds 2005 uit alle burgers met een inkmen tt 120% van het sciaal minimum. Op basis van de cijfers (2006) gaat het in Rtterdam m ruim huishudens (circa persnen) met een dergelijk inkmen. Ongeveer een kwart van de huishudens in Rtterdam leeft van een minimuminkmen. Uit gegevens van de Mnitr lage inkmen Rtterdam (2010) blijkt dat ngeveer een kwart (38.500) van alle thuiswnende kinderen deel uitmaakt van een gezin dat behrt tt de delgrep van het armedebeleid. Bvendien wijzen de resultaten uit de mnitr uit dat ruim Rtterdamse huishudens (ngeveer de helft van alle minimumhuishudens) een inkmen hebben tt iets bven het wettelijke minimumln (tt 101% ). In de mnitr is vervlgens k aangegeven dat ruim huishudens beneden de armedegrens leven vlgens de definitie van het Centraal Bureau van de Statistiek. Verder geeft de mnitr aan dat de mvang van de delgrep tussen 2002 en 2006 nauwelijks is veranderd (Gemeente Rtterdam, 2010a: 20-22). Het cllege wil zich specifiek richten p de burgers die niet f niet regelmatig cntact hebben met de sciale dienst. Uit nderzek blijkt dat vral niet WWB-gerechtigden weinig gebruik maken van de bijzndere bijstand. Het gaat hier m werkenden, kleine zelfstandigen, huishudens met schulden en andere uitkeringsgerechtigden met een inkmen p f nder het sciaal minimum. Vr die grepen wil de gemeente het vrzieningenniveau k afstemmen (Gemeente Rtterdam, 2007b: 11). Maatregelen m niet-gebruik terug te dringen Frmulierenteams Er zijn een aantal maatregelen m het gebruik van de bijzndere bijstand te verhgen. Belangrijke instrumenten zijn de inzet van frmulierenteams en uderenteams. Het frmulierenteam (FT) heeft verschillende taken. Op de eerste plaats sprt het FT burgers p die recht hebben p diverse vrzieningen. Zij brengen in kaart f een persn wel van alle vrzieningen gebruik maakt waar recht p is. Op de tweede plaats helpt het FT bij de frmulieren van de aanvraag van de vrzieningen. Op de derde plaats heeft de FT k een signalerende functie. Onndige belemmeringen in frmulieren f prcedures wrden drgegeven aan de betreffende instanties. Ten sltte heeft de FT een verwijzende functie. Zij kunnen burgers in cntact brengen met de bendigde hulp- en dienstverleners (bijvrbeeld de kredietbank). Daarnaast is de inzet van het team erp gericht m de cmpetenties van de burger te ntwikkelen zdat zij zelf de weg weet te vinden naar de instanties en de frmulieren zelf kan invullen (Gemeente Rtterdam, 2007a:6). Het FT is ndergebracht bij de gemeentelijke kredietbank. Vr de uitvering van de werkzaamheden zekt het frmulierenteam aansluiting bij bestaande prjecten en activiteiten in deelgemeenten f wijken. Er vindt alleen aansluiting bij gebiedsgerichte prjecten die burgers actief pzeken (Gemeente Rtterdam, 2007a:4). Uit de vrtgangsrapprtage ffensief tegen armede wrdt duidelijk dat het FT een samenwerking met 82 partners heeft gerealiseerd in Daarnaast heeft het FT een prgramma pgezet Train de trainer waarin in 2009 aan 250 deelnemers van maatschappelijke hulprganisaties een training is gegeven ver de gemeentelijke regelingen 55

56 en prcedures. Het del van het prgramma is m hulpverleners te trainen m te herkennen f hun cliënt in aanmerking kmt vr een bepaalde regeling (Gemeente Rtterdam, 2009: 13). Ouderenteams Verder zijn er k uderenteams ingezet. De uderenteams bieden individuele maar k grepgerichte hulp en wrdt stadsbreed ingezet. De teams zijn ndergebracht bij de afdeling Individuele Vrzieningen van de afdeling Sciale Zaken en Werkgelegenheid (SZaWe) sinds april Naast financiële hulp den de uderenteams k aan prbleemsignalering (sciaal islement) en kijken k naar de behefte aan hulpmiddelen f hulp in het huishuden. Op individueel niveau wrden seniren gehlpen m vast te stellen f ze in aanmerking kmen vr een aantal vrzieningen, zals de bijzndere bijstand f een cllectieve zrgverzekering. Daarnaast wrden ze k gehlpen bij het invullen van de frmulieren vr de aanvraag. De uderenteams kmen p aanvraag langs f seniren kunnen zelf langsgaan. Op grepsniveau wrdt k vrlichting gegeven in verzrgingstehuizen en buurthuizen. Er wrdt samengewerkt met andere instellingen als uderenwerk, maatschappelijk werk en de verzrgingsinstellingen (Gemeente Rtterdam, 2009: 10). Ok geven de teams vrlichtingsbijeenkmsten vr intermediaire rganisaties in de wijken en wrden samenwerkingsafspraken gemaakt met deelgemeenten en welzijnsrganisaties. Om de delgrep te traceren wrdt er gebruik gemaakt van het netwerk van de deelgemeenten en de rganisaties in de wijken. Bestandskppelingen Dr middel van structurele gegevensuitwisseling van gemeente met de betrkken partners als Belastingdienst, UWV, zrgverzekeraars, en de Sciale Verzekeringsbank kunnen meer burgers gericht benaderd wrden die mgelijk recht hebben p bepaalde vrzieningen. Om de mgelijkheden vr bestandskppelingen te ntplien is in de WWB een wet pgenmen waardr gemeenten, met ndersteuning van het ministerie van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, prjecten kunnen ntwikkelen. Vanaf 2006 kunnen gemeenten hiervr een Innvatieprgramma Werk en Bijstand (IPW) pstellen. In de gemeente Rtterdam is dit IPW-prject in 2007 van start gegaan in samenwerking met een aantal andere gemeenten. De delen van het prject zijn m innvatieve methden te ntwikkelen m de mensen te traceren die geen gebruik maken van vrzieningen met behulp van gegevenskppeling met de Belastingdienst. De methden die werken wil de gemeente structureel tepassen. Verder wil de gemeente de resultaten van het prject gebruiken m te zrgen dat bestandskppelingen wettelijk wrden tegestaan (Gemeente Rtterdam, 2007b: 13-14). Uit de vierde vrtgangsrapprtage Offensief tegen armede blijkt dat er ng knelpunten zijn bij de gegevensuitwisseling met de Belastingdienst. Ok is de SZaWe in verleg met de UWV ver bestandskppeling. De gemeente wil gegevens van de UWV ver de huishudens met een WW- f WAO-uitkering (Gemeente Rtterdam, 2009: 17-18). Maatregelen m de bureaucratie te verminderen Het cllege zet zich k in vr het verminderen van de bureaucratie m de tegankelijkheid van de vrzieningen vr burgers te verbeteren en k de uitvering eenvudiger te maken. Er zijn een aantal middelen die in dat kader ingezet kunnen wrden. Autmatisch verstrekken van categriale vrzieningen De afdeling SZaWe verstrekt de teslag vr chrnisch zieken en gehandicapten vr WWB-gerechtigden die WMO-hulp ntvangen al autmatisch. Vanaf 2007 verstrekt de gemeente k de teslag vr 65-plussers die een WWB-uitkering ntvangen in aanvulling p een gekrte AOW. Ok wil de gemeente kijken f regelingen k aan niet WWBgerechtigden autmatisch verstrekt kan wrden. 56

57 Gebruik van reeds beschikbare gegevens Om te nderzeken f teslagen autmatisch verstrekt kunnen wrden en m gericht minima te benaderen, wrden er relaties gelegd tussen gegevens die al bekend zijn bij SZaWe. Verminderen van uitveringsregels SZaWe wil geen nieuwe nndige uitveringsregels telaten en jaarlijks minstens twee aanvraagprcedures vereenvudigen. Z wrdt er niet getetst meer p de rechtmatigheid van de verstrekking van de kindertelage vr schlgaande kinderen. Ok wrdt de rechtmatigheid van de teslag vr 65-plussers niet meer getetst (Gemeente Rtterdam 2007b: 16-18). Het cllege heeft naast de maatregelen die al staan beschreven in de kaderbrief armedebeleid van 2005 nieuwe maatregelen ingeverd. Invering cllectieve verzekering Uit nderzek is gebleken dat het gebruik van de bijzndere bijstand nder niet WWBgerechtigden laag is. Vr de WWB-gerechtigden heeft de gemeente sinds 2006 al een cllectieve zrgverzekering bij het Zilveren Kruis Achmea afgeslten. Vanaf 2007 is de delgrep vr de cllectieve zrgverzekering uitgebreid met alle huishudens met een inkmen tt 120 % van het sciaal minimum. Om de zrguitgaven van de verige minima k te verminderen biedt de gemeente k vr niet WWB-gerechtigden een cllectieve zrgverzekering. Jaarlijks wrdt een inkmenstets uitgeverd m te berdelen f iemand ng mag deelnemen de regeling. Uitbreiden delgrep categriale regelingen De categriale regelingen vr uderen en chrnisch zieken en gehandicapten was alleen tegankelijkheid vr degenen met een inkmen tt 100 % van het sciaal minimum. De delgrep van deze categriale regelingen zijn uitgebreid tt 65-plussers en chrnische zieken en gehandicapten met een inkmen tt 120 % van het sciaal minimum. Minder leenbijstand verstrekken SZaWe verstrekt minder vaak leenbijstand aan de huishudens met schulden m te vrkmen dat huishudens dr de aflssing van die schuld, meer schulden gaat maken. De bijzndere bijstand vr met name wninginrichtingsksten zal in dat kader vaker als gift wrden verstrekt. De beslissing m de bijstand als gift te verstrekken is gebaseerd p de individuele situatie van de cliënt. Daarnaast wrdt van de cliënt k verwacht dat deze gaat f blijft meewerken aan schuldhulpverlening en geen nieuwe schulden maakt. Fnds Bijzndere Nden Vr de burgers die in een spedeisende financiële situatie terechtkmen is er een Fnds Bijzndere Nden. Er kan berep p gedaan wrden als andere vrliggende vrzieningen tekrt schieten. Het fnds biedt financiële ndhulp waarmee de burger tijdelijk uit de prblemen is. Er wrdt gestreefd burgers die een berep den p het ndfnds, daarnaast te wijzen p vervlgstappen m een structurele plssing te vinden Ondersteuning aan gezinnen met kinderen. De gemeente heeft speciale aandacht vr gezinnen met kinderen, met name alleenstaande uders met kinderen p het vrtgezet nderwijs. Er zijn daarvr extra maatregelen genmen. In 2005 is de kindertelage al verhgd. De gemeente zet zich in m het gebruik van deze regeling extra te stimuleren, nder andere dr vereenvudiging van de aanvraagprcedure (Gemeente Rtterdam, 2007b: 19-23). In 2008 was Rtterdam de eerste gemeente die de cnvenant Kinderen den mee met de tenmalige staatsecretaris van Sciale Zaken en Werkgelegenheid, de heer Abutaleb, heeft ndertekend. Del van het cnvenant is m het aantal kinderen dat m financiële redenen niet maatschappelijk participeert, te verminderen. Er zijn tal van maatregelen getrffen in het kader van deze cnvenant. Een van de maatregelen is het categriaal maken van de kindertelageregeling. Verder is het Jeugdsprtfnds mede gerganiseerd uit het cnvenant. Het Jeugdsprtfnds geeft de mgelijkheid aan kinderen uit minimagezinnen m k te sprten. Een andere 57

58 maatregel is het verhgen van de subsidie aan de Stichting Leergeld (Gemeente Rtterdam, 2009: 6). Verder zet de gemeente zich k in m de maandelijkse vaste lasten huishudens met kinderen zveel mgelijk te verminderen. De gemeente nderzekt de mgelijkheden m de energie-uitgaven te reduceren (Gemeente Rtterdam, 2007b: 22-23). In september 2009 is een energiebesparingprject gestart vr minima in de deelgemeente Prins Alexander. Naar verwachting zullen huishudens deelnemen aan dit prject binnen drie jaar. Het prject met de naam Energieservice aan huis richt zich p alle huishudens met een inkmen tt 120 % van het sciaal minimum. Deze huishudens kunnen zich pgeven vr gratis energieadvies. Energieadviseurs gaan langs m adviezen te geven ver energiebesparing. De adviseurs zijn bijstandsgerechtigden die in het kader van hun reintegratietraject pgeleid zijn tt energieadviseur (Gemeente Rtterdam, 2009: 3, 18). Verder is er een prjectgrep gestart, in Divsa-verband, dat een nderzek uitvert naar de mgelijkheid m gezamenlijk energie in te kpen vr minima. Uit het nderzek blijkt dat een belangrijke vrwaarde vrwaarde is dat vldende gemeenten meeden aan het prject (Gemeente Rtterdam, 2009: 19). Samenwerking binnen armedebeleid In het kader van het bereiken van de delstelling m het gebruik van de bijzndere bijstand te vergrten, dient er samenwerking gezcht meten wrden met zwel maatschappelijke rganisaties als gemeentelijke diensten. Wij vinden het daarbij van het grtste belang nadrukkelijk de samenwerking met deelgemeenten en andere maatschappelijke rganisaties in de wijken te zeken. Alle instanties en rganisaties bij wie betrkken klanten ver de vler kmen zijn hard ndig m deze delstelling te kunnen realiseren (Gemeente Rtterdam, 2007b: 4). Ok tijdens de reginale cnferentie Armedebeleid en Schuldenprblematiek werd dr de wethuder Kriens van Vlksgezndheid, Welzijn en Maatschappelijke Opvang benadrukt dat zij langdurige armede niet accepteert. Een breed ffensief p verschillende frnten tegen armede met partijen als wningcrpraties, plitie en gemeenten speelt een belangrijke rl bij het bestrijden van armede (Gemeente Rtterdam, 2007c) In februari 2010 vnd er een werkcnferentie plaats De kracht van Rtterdam. Het del van de cnferentie was m buwstenen aan te leveren vr het sciale beleid vr de kmende jaren. Vrafgaand aan de cnferentie werden maatschappelijke instellingen gevraagd een brief te schrijven met daarin aanbevelingen aan het gemeentebestuur. Rtterdam heeft als del in 2020 een 7,1 te halen p de sciale index. Het cllege heeft daarte een sciale strategie gefrmuleerd De kracht van Rtterdam: haar sciale strategie tt 2020 en de Uitveringsagenda tt In de sciale strategie staan vier ambities: talentntwikkeling, participatie, verbinding en zelfredzaamheid. Om de ambities te realiseren is samenwerking ndig met de partners in het maatschappelijk middenveld. De cnferentie werd bijgewnd dr tachtig vertegenwrdigers uit het maatschappelijke middenveld (welzijns-, sprt- en nderwijsinstellingen en crpraties en ndernemers). Dr middel van werksessies werden rganisaties uitgendigd m cncrete acties te frmuleren. Tijdens de cnferentie is afgesprken dat rganisaties beter gaan samenwerken m meer samenhang en daadkracht in de uitvering van het sciaal beleid te ntwikkelen (Gemeente Rtterdam, 2010b). Uit het interview met de directeur van Maatschappelijke ntwikkeling van de afdeling Sciale Zaken en Werkgelegenheid van Rtterdam blijkt dat de gemeente het van belang vindt dat maatschappelijke rganisaties er zijn m bepaalde zaken te realiseren vr mensen met een lager inkmen. De gemeente ndersteunt en faciliteert maatschappelijke rganisaties m netwerken te rganiseren en mgelijkheden te penen vr mensen met een lager inkmen, 58

59 bijvrbeeld m kinderpvang te regelen, sprtverenigingen waar kinderen lid van kunnen wrden. De directeur van Maatschappelijke ntwikkeling geeft k aan dat de gemeente Rtterdam in grte mate afhankelijk is van maatschappelijke rganisaties, vral vrijwilligers, m de delstellingen van het armedebeleid te realiseren. Hij zegt daarver het vlgende: Znder maatschappelijke rganisaties redden we het niet. Heel veel activiteiten wrden dr vrijwilligers gedaan. Het zijn mensen die de taak als vrijwilliger erbij nemen in hun vrije tijd. ( ) Daar wrden ze niet extra vr betaald. Heel veel vrijwilligerswerk is gewn nbetaalbaar. In Rtterdam zijn er vrijwilligers. Eén p de vier det aan vrijwilligerswerk. Als de verheid met betalen, dan kan dat gewn niet. Samenwerking met de lkale vedselbank In het uitveringsprgramma armedebeleid is k nadrukkelijk aangegeven dat er samenwerking gezcht dient te wrden met de vedselbank. Vral m de kwetsbare grepen te bereiken en meer inzicht te krijgen in de prblematiek aan de nderkant van de samenleving dient er samenwerking bereikt te wrden met de vedselbank. In het uitveringsprgramma wrdt gezegd: En dat de je k dr niet te blijven hangen in hlle frasen dat het een schande is dat er ann 2006 weer (f ng) vedselbanken zijn. Wij beschuwen de vedselbank als een nuttig particulier initiatief, dat in ndsituaties tijdelijk selaas kan bieden. We zetten in p samenwerking met de vedselbank m de (inkmens)situatie van burgers die een berep p vedselhulp den, structureel te verbeteren. Vergelijkbare vrmen van samenwerking willen we pzetten met andere rganisaties waar de klanten zich laten vinden. Te denken valt hier aan de lkale zrgnetwerken, kerken, mskeeën, vrijwilligersrganisaties en diverse particuliere initiatieven ( Gemeente Rtterdam, 2007b: 7). De gemeente wil een practieve aanpak realiseren dr aanwezig te zijn p de plekken waar individuele burgers kmen. Ok is het van grt belang meer zicht te krijgen p de prblematiek aan de nderkant van de Rtterdamse samenleving, in de wijken en achter de vrdeur van de individuele burger. De burger helpen en ndersteunen de je niet vanachter je bureau. En k niet vanachter het lket, want de kans is grt dat de burger daar nit verschijnt. Dit betekent dat we ns meten begeven in de haarvaten van de stad. Dat we meten zijn p plekken waar de burger is en kmt, bijvrbeeld p schl f bij de vedselbank. ( ) Hier ligt een taak vr alle diensten en instanties in de stad. Ok SZaWe gaat hieraan een belangrijke bijdrage leveren nder andere dr een gebiedsgerichte inzet van de uderenteams en het frmulierenteam (Gemeente Rtterdam, 2007b: 7). In het interview met de directeur van Maatschappelijke ntwikkeling kmt naar vren dat er ngeveer 2000 mensen in Rtterdam gebruik maken van de vedselbank. Vanwege privacyverwegingen wrdt er geen infrmatie ver de cliënten van de vedselbank verstrekt aan de gemeente. Het is niet precies bekend welke mensen gebruik maken van de vedselbank. De gemeente heeft dr de cntacten met de vedselbank wel een beeld van de mensen die een vedselpakket halen. Een grt deel van die mensen heeft te maken met schulden. Vanuit de vedselbank wrden cliënten gestimuleerd m bij de cnsulenten van SZaWe langs te gaan m te kijken f iemand zijn inkmen kan verbeteren. Indien er een drverwijzing plaats vindt, dan neemt de cnsulent samen met de cliënt het gehele financiële plaatje dr. Er zijn daarver afspraken gemaakt met de directeur van de vedselbank. Vralsng vindt drverwijzing plaats vanuit de vedselbank zelf. De gemeente wil zich niet pdringen aan mensen die bij de vedselbank kmen. Er vindt vier keer per jaar p directieniveau verleg plaats met de vedselbank. Met de medewerkers van de vedselbank is 59

60 er maandelijks cntact. Bij een drverwijzing vanuit de vedselbank kan er indien dat ndig is, dagelijks cntact nderhuden. Het Frmulierenteam van de gemeente werkt nauw samen met de vedselbank in Rtterdam. De gemeente en de vedselbank hebben samen een brief pgesteld waarin de cliënten van de vedselbank wrdt gevraagd f het Frmulierenteam cntact mag pnemen. Vlgens de directeur van de vedselbank, heeft een grt deel van de cliënten ingestemd ( In de vrtgangsrapprtage Offensief tegen armede wrdt ingegaan p de samenwerking tussen het Frmulierenteam en de vedselbank. De medewerkers van het Frmulierenteam zijn in 2009 p alle 24 uitdeelpunten van de Rtterdamse vedselbank langs geweest. Het Frmulierenteam heeft daarbij afspraken gemaakt met de cliënten vr een huisbezek. Tijdens de huisbezeken wrdt er een vrzieningencheck uitgeverd m te zien vr welke regelingen de cliënt in aanmerking kmt. In 2009 zijn er na het bezeken van de uitdeelpunten 150 huisbezeken geweest en zijn er 92 aanvragen vr bijzndere bijstand ingediend. Uit de vrtgangsrapprtage blijkt verder dat de gemeente het van belang vindt dat er met de vedselbank nagegaan p welke wijze bevrderd kan wrden dat cliënten die bij vedselbank kmen zveel mgelijk meeden in de samenleving (Gemeente Rtterdam, 2009: 10-11). 60

61 Hfdstuk 6 Empirisch nderzek enquêtes In dit hfdstuk zullen de gegevens uit de enquêtes aan een analyse nderwrpen wrden. De analyse zal aan de hand van de theretische cncepten uit het theretisch kader plaatsvinden. 6.1 Resultaten enquêtes Er zijn naar zwel de vedselbanken als de gemeenten waar een vedselbank is gevestigd digitale enquêtes verstuurd. Er is gebruikt gemaakt van een nline enquête tl (EMS) van m de digitale enquêtes te versturen. Er is eerst een enquête gestuurd naar de vedselbanken die aangeslten zijn bij de landelijke stichting Vedselbanken Nederland. Deze lijst van vedselbanken is verkregen via de site van de landelijke stichting Vedselbank Nederland en via de websites van de lkale vedselbanken. Om de cntactpersnen te achterhalen bij de lkale gemeenten is er in de enquête naar de vedselbanken een vraag pgenmen ver de cntactpersn van de vedselbank bij de lkale gemeente. Hieruit bleek dat de meeste vedselbanken cntact hebben met de wethuder sciale zaken f iemand van de afdeling sciale zaken f werk en inkmen van een gemeente. Op basis van die antwrden is per gemeente nagegaan wie de wethuder sciale zaken f cntactpersn bij de afdeling sciale zaken f werk en inkmen is Enquête vedselbanken In deze paragraaf kmen de resultaten van de enquête (zie bijlage 1 Enquête vedselbanken) achtereenvlgens de vlgrde van de vragenlijst aan de rde; de algemene vragen, de vragen ver de werkwijze, de klanten van de vedselbank, de vragen ver het algemeen beeld van de samenwerking tussen gemeente en vedselbank en de relatie tussen vedselbank en gemeente. Er zijn in ttaal naar 130 vedselbanken enquêtes verstuurd. In ttaal waren er 72 respndenten (respnspercentage van 55,4 %). Algemene vragen Er zijn acht algemene vragen pgenmen in de enquête vr de vedselbanken. De algemene vragen zijn bedeld m de verschillen in de rganisatie van vedselbanken aan te tnen. Uit de eerste vraag blijkt dat alle 72 respndenten zijn aangeslten bij de landelijke vedselbankrganisatie Stichting Vedselbanken Nederland die sinds 2008 is ntstaan uit de twee rganisaties die Nederland daarvr had, De Federatie Vedselbanken Nederland (FVN) en Vedselbank Nederland. De meeste vedselbanken bestnden al vrdat de nieuwe landelijke vedselbankrganisatie werd pgericht. 93% van de 72 respndenten geeft aan langer dan twee jaar actief te zijn als vedselbank. Uit de antwrden van de 53 vedselbanken die k aangeven he lang ze al precies actief zijn als vedselbank, vleit vrt dat het merendeel (21,6 %) al ruim 5 jaar actief is als vedselbank. Achtereenvlgens is 20,7% al 4 jaar en 15,2% 3 jaar werkzaam als vedselbank. Op de vraag welke rl/functie de respndent vervult in de vedselbankrganisatie wrdt duidelijk dat 40,1% van de 72 respndenten vrzitter is van de lkale vedselbank. Enkele vrzitters geven bvendien aan dat ze k de prichter/initiatiefnemer en/f cördinatr zijn van de lkale vedselbank. Daarnaast vervult een grt deel de rl van secretaris (31,8%). In een aantal gevallen heeft de secretaris k de functie van penningmeester f cördinatr. 16,4% is cördinatr algemeen f intake/uitdelen. Ok deze functie wrdt gecmbineerd met de activiteiten van een secretaris f een bestuurslid. Andere vrkmende functies zijn bestuurslid PR en cmmunicatie, werkgrepbestuurslid, screener intake en/f uitgifte, penningmeester en vertruwenspersn/drverwijzer. Opgemerkt met wrden dat respndenten aangeven meerdere werkzaamheden hebben bij de lkale vedselbank 61

62 De vijfde vraag in de enquête wijst uit dat 63,9% (46 vedselbanken) functineert als een lkale vedselbank. Deze vedselbanken zijn werkzaam binnen de gemeente en vaak k in aangrenzende gemeenten waar een uitgiftepunt aanwezig is. 27,8% (20 vedselbanken) functineert als een reginale vedselbank. Deze hebben binnen de regi een cördinerende rl en functineren als reginaal distributiecentrum. Officieel zijn er acht reginale vedselbanken. In de praktijk hebben smmige lkale vedselbanken een grter werkgebied dan alleen plaatselijk. Zij verstrekken k vedselpakketten in meerdere gemeenten in de regi. 8,3% is een vedselbanksteunpunt. De steunpunten werken primair als uitgiftepunt van een lkale vedselbank f reginale vedselbank. Van de vedselbanken die hebben meegewerkt, kmt de meerderheid met 25% uit de regi Nrd/Ost. Daarna vlgen respectievelijk regi Brabant/Zeeland met 22,2%, regi Arnhem met 13,9% en regi Rtterdam met 11,1% (zie figuur 6.1) Figuur 6.1 Verdeling van de respndenten in regi s vlgens de landelijke indeling van vedselbanken Een meerderheid van de vedselbanken levert binnen de gemeente zelf en deelt k uit in één f meer kleinere aangrenzende gemeenten. De reginale vedselbanken verzrgen binnen de regi de distributie van vedsel aan de gemeenten. Met de prichting van de nieuwe landelijke vedselbankrganisatie zijn de vedselbanken in Nederland pgedeeld in acht regi s. Ten sltte tnt de laatste vraag van de algemene vragen aan dat 76,4% (55) vedselbanken zwel vedsel ntvangt van de reginale vedselbank (distributiecentrum) en aanvult met vedsel dat men zelf verwerft vr de samenstelling van de vedselpakketten. 16,7% zamelt zelf vedsel in m vedselpakketten samen te stellen. Een minderheid 6,9% is afhankelijk van de reginale vedselbank vr vedsel vr de vedselpakketten. 62

63 Figuur 6.2 Antwrden van de respndenten p de vraag he de vedselpakketten wrden samengesteld Opvallend is dat er tussen lkale vedselbanken en/f reginale vedselbanken k een vrm van ruilhandel bestaat. Er vindt een uitwisseling van levensmiddelen plaats met verschillende lkale en/f reginale vedselbanken, daar niet alle vedselbanken een even grt en samengesteld aanbd hebben. Vedselpakketten wrden samengesteld met prducten van eigen leveranciers, prducten van de reginale vedselbank en prducten van andere vedselbanken dr nderling te ruilen. Een plaatselijke vedselbank merkt daarbij p dat er mmenteel geen vedsel meer geleverd wrdt vanuit een grtere lkale vedselbank, mdat er een grt tekrt is ntstaan, met name drdat de distributiecentra minder aanleveren en dr de grei van discuntsupermarkten (die afgekeurde prducten pkpen, die nrmaal gesprken naar de vedselbanken gingen). Vragen ver werkwijze Na de algemene vragen vlgen er 7 vragen ver de werkwijze van de vedselbanken. In de methdlgische verantwrding zijn daarvr de vlgende indicatren gefrmuleerd: de wijze van aanmelding, indicatiestelling, berekening van de vaste lasten. Er is daarnaast nderzcht f de gemeenten een rl hebben gespeeld bij de prichting van de lkale vedselbank. Daaruit kan pgemaakt wrden he de psitie van gemeenten is ten pzichte van de vedselbank. Verder is gevraagd f vedselbanken subsidie ntvangen van de gemeente. Daaruit kan pgemaakt wrden f lkale gemeenten vedselbanken financieel ndersteunen. Op de eerste plaats wrdt duidelijk dat de aanmelding van cliënten vr een vedselpakket bij de vedselbank en de indicatiestelling p verschillende wijzen gebeurt. Van de 70 vedselbanken die de vraag ver de wijze van aanmelding hebben beantwrd, vindt bij een meerderheid (44,3%) de aanmelding van cliënten plaats via aanmelding dr een hulpverlenende instelling. De vedselbank det daarbij echter zelf de indicatiestelling. In 25,7% van de gevallen, verzrgt en de hulpverlenende instelling zwel de aanmelding als de indicatiestelling. Een enkele vedselbank zegt hierver dat in het geval de aanmelding en indicatiestelling dr een hulpverlenende instelling gebeurt, er wel een medewerker van de vedselbank achteraf langsgaat bij de cliënt m kennis te maken en indien ndig de pgave van de hulpverlenende instelling te verifiëren f aan te vullen. Een andere vedselbank merkt 63

64 p dat de aanmelding en indicatiestelling dr de hulpverlenende instelling wel vlgens de landelijke richtlijnen verlpt. Echter, 30% van de vedselbanken geeft aan dat de aanmelding en indicatiestelling p een andere manier verlpt. In de eerste plaats geven vedselbanken aan dat cliënten k zichzelf rechtstreeks, znder tussenkmst van een hulpverlenende instantie, kunnen aanmelden. De vedselbank verzrgt in dit geval altijd zelf de intake en de eindscreening. De respndenten geven aan dat er in de meeste gevallen sprake is van een cmbinatie van zwel aanmelding dr de cliënt zelf bij de lkale vedselbank (via de website van de lkale vedselbank f rechtstreeks) als aanmelding dr de hulpverleningsinstellingen. De indicatiestelling kan k in samenwerking uitgeverd wrden met de hulpverleningstellingen, maar de vedselbank heeft meestal het laatste wrd, p enkele uitznderingen na. De vlgende vraag in de enquête betreft wie de aanmeldende instanties zijn. Bij deze vraag kn men meerdere antwrden aanvinken. 69 vedselbanken hebben deze vraag beantwrd. Maatschappelijk werk (95,7%), kerkelijke instellingen (71%), juridische dienstverlening (71%) en vluchtelingenhulp (63,8%) werden het vaakst genemd als aanmeldende instanties. Figuur 6.3 Antwrden van de 69 respndenten p de vraag wie de aanmeldende instanties zijn 71,0% 47,8% 95,7% 31,9% Maatschappelijk werk Riagg Jeugdzrg 52,2% 36,2% Thuiszrgrganisatie 63,8% 50,7% Kerkelijke instelling GGZ 56,5% 71,0% Vluchtelingenhulp Sciaal raadslieden Juridische dienstverlening Anders Bij de ptie anders (47,8%) werden dr de vedselbanken de gemeentelijke sciale dienst, schuldhulpverlening, kredietbank en cliënten zelf k regelmatig genemd als aanmeldende instantie. Bvendien werd aangegeven dat de bewindverder (in het geval van schuldsanering), huisarts, reclassering, stadsbank, uderenbnd, plitie en verslavingszrg k als aanmeldende instantie kunnen ptreden. De vlgende twee vragen gaan ver de berekening van de vaste lasten. Van de 70 vedselbanken geeft 51,4% aan het eens te zijn met de stelling dat bij de berekening van de vaste lasten (indicatiestelling) uitsluitend gehuden wrdt aan de landelijk vastgestelde criteria. 37,1% is het helemaal mee eens. Een minderheid van de vedselbanken is het neens f is neutraal wat betreft te stelling. 94,5% (69 respndenten) van de vedselbanken beantwrdden de vraag met welke zaken rekening wrdt gehuden bij de berekening van de vaste lasten. Uit de uitkmsten blijkt dat vedselbanken bij de berekening van de vaste lasten, vrijwel altijd de ksten vr de energie en water (100%), huur/hyptheek (98,6%) en ziekteksten (91,3%) meenemen. 64

65 Figuur 6.4 Antwrden van de 69 respndenten p de vraag he de berekening van de vaste lasten plaatsvindt 30,4% 66,7% 69,6% 81,2% 56,5% 98,6% Huur/hyptheek Energie/water 100,0% Ziekteksten Overige verzekeringen Eigen bijdrage (thuiszrg e.d.) 95,7% Ksten vr internetaansluiting (Mbiele) telefnie 91,3% Aut (-verzekering) Anders Bij de ptie anders (56,5%) wrden dr de vedselbanken k andere zaken genemd waar rekening mee wrdt gehuden. De meest genemde zaken zijn de afbetaling van schulden (.a. schuldsanering) en gemeentelijke belastingen. Daarnaast wrden in enkele gevallen televisie, alimentatie en situatiegebnden vaste lasten genemd. Vedselbanken geven aan dat vr telefnie en internet een vast bedrag geldt. Bvendien wrdt alleen rekening gehuden met ksten vr een aut, indien aangetnd kan wrden dat de aut ndzakelijk is (bijv. invaliditeit en werk). Op de vraag f de lkale gemeente een rl heeft gespeeld bij de prichting van de vedselbank, geeft 78,6% van de 70 respndenten aan dat gemeente géén rl heeft gehad bij de prichting. Bij 21,4% heeft de lkale gemeente wel een rl gespeeld. De resultaten tnen aan dat die rl van de lkale gemeente vrij beperkt is geweest. De vedselbanken geven aan dat gemeente een rl heeft gespeeld bij de prichting dr het verstrekken van een startsubsidie (vr het pand van de vedselbank) f dr ter beschikking stellen van ruimte vr huisvesting. Enkele vedselbanken melden dat de gemeente vral in het begin heeft tegengewerkt. Op de vraag f vedselbanken subsidie ntvangen, geeft een meerderheid aan (34,3% van de 70 respndenten) aan géén subsidie te ntvangen. 28,6% van de vedselbanken beantwrdt de vraag met ja, ng steeds. 14,1% heeft eenmalig een subsidie ntvangen. Overigens beantwrdt (23,1% ) de vraag met anders. Vedselbanken geven hier verschillende antwrden. Bij smmige vedselbanken is er geen financiële bijdrage verstrekt dr de gemeente, maar huisvesting, verzekering vr vrijwilligers, subsidie vr sciaal juridische dienstverlening f faciliteiten in de vrm van afvalverwijdering. Andere vedselbanken geven aan dat het gaat m incidentele kleine bijdragen. Bij een enkele vedselbank lpt de aanvraag vr een subsidie ng. Vervlgens is gevraagd f vedselbanken mmenteel ng p een andere wijze ndersteuning krijgen van de lkale gemeente. Op de vraag antwrdt 57,1% van de 70 vedselbanken nee en 42,9% antwrdt ja. De vedselbanken die mmenteel k p een andere wijze ndersteuning krijgen van de lkale gemeente, ntvangen p verschillende wijzen die ndersteuning. Die ndersteuning wrdt in de meeste gevallen verstrekt dr het bekstigen van de huisvestingsksten (huur, water en energie) en/f dr ter beschikking stellen van een lcatie. Andere manieren waarp ndersteuning wrdt verleend: In cntact brengen met andere maatschappelijke rganisaties, samenwerking met WMO en schuldhulpverlening, gebruik van de wijkcentra, aanwezigheid 65

66 van een ambtenaar van de sciale dienst die eens per 14 dagen bij uitgifte aanwezig is vr advies. Het bekstigen van de bus waarmee vedsel wrdt pgehaald, het vermelden van de cntactgegevens van de lkale vedselbank p de gemeentepagina van de lkale krant en sms k dr het uitdelen van flders van de vedselbank aan de uitkeringsgerechtigden. Enkele vedselbanken die aangeven mmenteel geen andere manier van ndersteuning van de lkale gemeente te ntvangen, geven hier een verschillende telichting p. Een vedselbank verklaart dat er wel riënterende gesprekken zijn met de gemeente. Een andere vedselbank vegt eraan te dat er wel bereidheid is m mee te zeken naar een nieuwe lcatie en die mede te bekstigen. Vragen ver klanten van de vedselbank Om een beeld te krijgen van de gebruikers van de vedselbank en de redenen vr gebruik van de vedselbank zijn in de enquête een elftal vragen pgenmen. Uit de antwrden van de 66 vedselbanken p de vraag aan heveel huishudens de vedselbank mmenteel vedselpakketten verstrekt, wrdt duidelijk dat het aantal huishudens waaraan een vedselpakket verstrekt wrdt, per vedselbank kan verschillen van 15 tt 650 huishudens per week. Dit verschil kmt drdat er zwel lkale vedselbanken zijn die aan één gemeente vedselpakketten verstrekken en vedselbanken die aan meerdere gemeenten vedselpakketten verstrekken. Ok zijn er vedselbanken die fungeren als uitdeelpunt van de hfdvestiging. Gemiddeld wrden er aan 142 huishudens per week een vedselpakket verstrekt. Drdat er sprake is van extreme values in de data zal hierbij vermeld wrden dat de mediaan ligt p 95 huishudens per week. Ruim de helft (56,1%) van de vedselbanken levert aan huishudens per week. 22,7% van de vedselbanken levert aan huishudens per week. Figuur 6.5 Antwrden van de respndenten p de vraag heveel huishudens per week vedselpakketten verstrekt wrden >500 1,5% ,0% ,1% ,6% ,7% ,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Uit de vlgende vraag kmt naar vren dat de vedselbanken eens per week f eens per 2 weken vedselpakketten verstrekt aan de huishudens. De grtte van het vedselpakket ligt aan de samenstelling van het huishuden. Om te achterhalen wat vr srt huishudens een berep den p de vedselbank, is in de vlgende vraag gevraagd naar het type huishuden waar de meerderheid van de klanten tt behrt. De 64 vedselbanken die deze vraag hebben beantwrd, geven aan dat de verdeling van het type huishuden ngeveer gelijk is. De resultaten laten zien dat er geen duidelijke 66

67 grep uitspringt. Eenudergezinnen behren met 32,8% tt een kleine meerderheid van de klanten. Een kwart van de klanten zijn getruwde/samenwnende gezinnen met kinderen (25%). 20,3% van het klantenbestand is alleenwnend. 21,9% geeft de ptie anders aan. Vedselbanken geven hier aan dat de samenstelling van de huishudens ngeveer evenredig is vertegenwrdigd. Figuur 6.6 Antwrden van de respndenten p de vraag wat de samenstelling is van het huishuden Om te peilen in heverre klanten van de vedselbank bekend zijn bij andere instanties dan de vedselbank zijn twee stellingen vrgelegd. Een meerderheid reageert psitief p de stelling de klanten van de vedselbank zijn bekend bij de hulpverleningsinstellingen. Meer dan de helft (55,4%) van de 65 respndenten die hebben gereageerd, is het eens met de stelling.15,4% is het helemaal eens met de stelling. Ruim een vijfde deel (21,5%) geeft aan neutraal te zijn ver de stelling. Een kleine 7,7% is het neens. Op de tweede stelling de klanten van de vedselbank zijn bekend bij de gemeentelijke sciale dienst reageert een kleine meerderheid psitief. Een derde van de vedselbanken 33,8% geeft aan het eens te zijn met de stelling en 12,3% is het helemaal eens met de stelling. Echter 20 % van de vedselbanken is het neens met de stelling. Ruim een derde (33,8%) reageert neutraal p de stelling. Figuur 6.7 (links) Antwrden van de respndenten p de stelling de klanten van de vedselbank zijn bekend bij de hulpverleningsinstellingen. Figuur 5.8 (rechts) Antwrden p de stelling de klanten van de vedselbank zijn bekend bij de gemeentelijke sciale dienst Om een beeld te krijgen wat de vrnaamste redenen zijn dat mensen een berep den p de vedselbank is, is daarver in de enquête een vraag pgenmen. 64 vedselbanken hebben deze vraag beantwrd. Ze knden meerdere antwrden aanvinken. De redenen die het vaakst wrden genemd zijn respectievelijk; schulden dr het gemak waarmee 67

68 krediet/leningen wrden verstrekt (92,2%), structurele prblemen tussen inkmsten en uitgaven (84,4%) en scheiding (75%). Bvendien geven vedselbanken k aan dat arbeidsngeschiktheid en ziekte en traject vr aanvraag en uitkering duurt te lang, allebei 70,3%, en werklsheid (67,2%) vaak redenen zijn waarm mensen een berep meten den p de vedselbank. Enkele vedselbanken nemen k schuldsanering als reden waarm mensen aanklppen bij de vedselbank. Figuur 6.9 Antwrden p de vraag wat de vrnaamste redenen zijn dat mensen gebruik maken van de vedselbank 34,4% 75,0% 70,3% 37,5% 70,3% 23,4% 67,2% 84,4% 92,2% Hge wnlasten vr levensnderhud Structurele prblemen tussen uitgaven en inkmsten Schulden dr gemak waarmee krediet /lening wrdt verstrekt Werklsheid Arbeidsngeschiktheid en ziekte Traject vr aanvraag en uitkering duurt te lang (Daling inkmen) dr daling uitkering Scheiding Verslaving De vlgende vraag in de enquête betreft he lang klanten van de vedselbank gemiddeld gebruik maken van de vedselbank. Uit de uitkmsten vleit vrt dat 44,6% van de 65 vedselbanken aangeeft dat haar klanten gemiddeld 6 tt 12 maanden gebruikt hebben gemaakt van de vedselbank de afgelpen 3 jaar. Een bijna even grte grep (43,1%) geeft aan dat haar klanten gemiddeld langer dan één jaar gebruik hebben gemaakt de afgelpen drie jaar. Van de verige vedselbanken antwrdt 6,2% 3 tt 6 maanden en een kleine 1,5% geeft aan 1 tt 3 maanden. 4,5% heeft echter geen gegevens ver het gemiddeld gebruik f heeft geen gegevens mdat ze ng te krt werkzaam zijn als vedselbank. Figuur 6.10 Antwrden van de respndenten p de vraag he lang men gemiddeld gebruik maakt van de vedselbank 68

69 Vedselbanken vermelden echter wel dat het gemiddeld gebruik kan variëren. Smmige huishudens maken enkele weken tt hguit een paar maanden gebruik, terwijl andere al jaren gebruik maken van de vedselbank (bijv. in het geval van schuldsanering). De vlgende vraag in de enquête betrf de vraag f er een peridieke evaluatie plaatsvindt van het klantenbestand m te vrkmen dat men te lang gebruik maakt van de vedselbank. De resultaten tnen aan dat in bijna alle gevallen, 95,4% van de 65 vedselbanken, het klantenbestand peridiek wrdt geëvalueerd. Een kleine 4,6% beantwrdt de vraag met anders, namelijk. Een enkele vedselbank geeft daarbij aan dat de evaluatie niet tt de taken behrt. De verige vedselbanken geven aan dat jaarlijks evaluaties wrden weergegeven in het jaarverslag f dat er ng geen evaluatie heeft plaatsgevnden dr het krte bestaan. Uit de antwrden van de vedselbanken blijkt dat er meestal m de 3 f 6 maanden een evaluatie wrdt uitgeverd dr een herintake/screening. Een evaluatie vindt plaats dr een herintake (vlledige drlichting van de financiële situatie van een klant en/f een vrtgangsgesprek). 36,7% van de 60 vedselbanken geeft aan dat er m de 6 maanden geëvalueerd wrdt. 21,7% geeft aan dat er m de 3 maanden een evaluatie plaatsvindt. 18,3% van de vedselbanken vermeldt dat de frequentie van een evaluatie afhankelijk is van de situatie van de klant bij de intake. Op basis van de situatie bij de intake, wrdt beslten he vaak er geëvalueerd wrdt. Een evaluatie vindt in ieder geval minimaal 1 keer per jaar plaats. Een aantal vedselbanken licht te dat bij de aanmelding vr een bepaalde peride hulp wrdt tegezegd. Na aflp van die peride met de cliënt zich pnieuw aanmelden en vindt er een nieuwe intake plaats. Bij de verige vedselbanken wrdt er m de 3 tt 6 maanden geëvalueerd (11,7%), f 1 keer per jaar (10%) en bij een enkele wrdt er m de 6 maanden f 1 jaar geëvalueerd. Figuur 6.11 Antwrden p de vraag he vaak een peridieke evaluatie plaatsvindt van het klantenbestand Een per 3 maanden 10% 18,30% 21,70% 11,70% Eens in de 3 tt 6 maanden Eens in de 6 maanden 1,70% 36,70% Eens in de 6 maanden tt 1 jaar Een keer per jaar Anders De vlgende twee vragen in de enquête gaan ver andere vrmen van hulpverlening en aanvullende vrzieningen waar cliënten van de vedselbank gebruik van maken. In de eerste vraag is aan vedselbanken gevraagd f ze kunnen aangeven van welke vrmen van hulpverlening cliënten van de vedselbank het meest gebruik maken. Hier knden meerdere antwrdmgelijkheden aangegeven wrden. 65 vedselbanken hebben deze vraag beantwrd. De resultaten tnen hier aan dat van schuldhulpverlening (93,8%) en maatschappelijk werk (78,5%) het meest gebruik wrden gemaakt. Verder geven vedselbanken k aan dat er redelijk vaak van de hulp van de sciaal raadslieden (27,7%) en de geestelijke zrg (23,1%) gebruik wrdt gemaakt. Van andere vrmen van hulpverlening, zals re-integratiebegeleiding (16,9%), verslaafdenzrg (13,8%), thuiszrg (12,3%) en daken thuislzenzrg (6,2%) wrdt minder vaak gebruik gemaakt. Bij anders, namelijk (13,8%) wrden k de cliëntenraad, vluchtelingenwerk, Prject Brdndig en de sciale dienst genemd als andere vrmen van hulpverlening waar cliënten gebruik van maken. Overige 69

70 vedselbanken hebben hier vermeldt dat ze niet ver de gegevens beschikken f dat ze uit privacyverwegingen geen gegevens kunnen verstrekken. Figuur 6.12 Antwrden p de vraag van welke andere vrmen van hulpverlening mmenteel het meest gebruik wrdt gemaakt Anders, namelijk 13,8% Geestelijke zrg 23,1% Verslaafdenzrg 13,8% Dak- en thuislzenzrg Thuiszrg Re-integratiebegeleiding 6,2% 12,3% 16,9% Sciaal raadslieden 27,7% Schuldhulpverlening 93,8% Maatschappelijk werk 78,5%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% In de tweede vraag is aan vedselbanken gevraagd f ze kunnen aangeven van welke vrmen van aanvullende vrzieningen (m minima bij te staan), cliënten het meest gebruik maken. 64 vedselbanken hebben deelgenmen aan deze vraag. Uit de resultaten vleit vrt dat er van huurteslag (82,8%), zrgteslag (79,7%) en kinderbijslag (76,6%) het meest gebruik wrdt gemaakt. Verder blijkt dat er evenveel van de bijzndere bijstand (64,1%) en de gemeentelijke regeling kwijtschelding van gemeentelijke belastingen (64,1%) gebruik wrdt gemaakt. Vedselbanken geven aan dat er k vaak gebruik wrdt gemaakt van het kindgebnden budget (57,8%). Van andere aanvullende vrzieningen zals de langdurigheidsteslag (32,8%), de fiscale aftrek ziekteksten/teruggave (10,9%) wrdt in mindere mate gebruik gemaakt. Een kleine 3,1% geeft aan dat er k geen gebruik wrdt gemaakt van aanvullende vrzieningen. Bij anders (20,3%) wrdt dr vedselbanken verder de plaatselijke minimaregelingen, zrg uit de Algemene Wet Bijzndere Ziekteksten (AWBZ) en andere vrzieningen genemd. Enkele vedselbanken merken bvendien p dat veel cliënten niet p de hgte zijn van de aanvullende vrzieningen en dat zij k cliënten wijzen p de aanvullende vrzieningen. De verige vedselbanken vermelden bij anders dat ze niet ver de gegevens beschikken, f dat er uit privacyverwegingen geen infrmatie vrijgeven kan wrden. 70

71 Figuur 6.13 Antwrden p de vraag van welke vrmen van aanvullende vrzieningen mmenteel het meest gebruik wrdt gemaakt Geen gebruik van aanvullende vrzieningen Anders, namelijk Fiscale aftrek ziekteksten/teruggave Langdurigheidsteslag Kwijtschelding gemeentelijke belastingen Bijzndere bijstand Kindgebnden budget Kinderbijslag Huurteslag Zrgteslag 3,1% 10,9% 20,3% 32,8% 57,8% 64,1% 64,1% 76,6% 82,8% 79,7%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% In de vlgende vraag zijn er twee stellingen vrgelegd aan de vedselbanken m te peilen f cliënten van de vedselbanken gebruik maken van meerdere vrmen van aanvullende vrzieningen m minima bij te staan (1 e stelling) en f cliënten gebruik maken van meerdere vrmen van hulpverlening (2 e stelling). Uit de 65 antwrden p de eerste stelling blijkt dat 47,7% van de vedselbanken het eens is en 15,4% is het helemaal eens met de stelling dat clienten gebruik maken van meerdere vrmen van aanvullende vrzieningen. Echter, 27,7% antwrdt neutraal p de stelling en 9,2% meent het neens te zijn. Uit de 65 antwrden p de 2 e stelling is p te maken dat 52,3% van de vedselbanken het eens is en 12,3% is het helemaal eens met de stelling. Ok p deze stelling reageert 27,7% neutraal en 7,7% is het neens met de stelling. Figuur 6.14 (links) en figuur 6.15 (rechts). Antwrden p de stellingen: cliënten van de vedselbanken maken gebruik van meerdere vrmen van aanvullende vrzieningen m minima bij te staan (links) en cliënten maken gebruik van meerdere vrmen van hulpverlening (rechts) In de vlgende vraag is aan de vedselbanken gevraagd f ze kunnen aangeven wat de meest vrkmende brnnen van inkmsten zijn vr de meerderheid van hun cliënten. 64 vedselbanken hebben deelgenmen aan deze vraag. Daarbij knden zij meerdere antwrden aanvinken. De resultaten wijzen uit dat de meest vrkmende inkmstenbrnnen, de WWBuitkering (73,4%), de WAO-uitkering (59,4%) en de WW-uitkering (54,7%) zijn. Ln uit werk (26,6%) en een AOW-uitkering (12,5%) zijn minder vaak brnnen van inkmsten. Bij de ptie anders (17,2 %) wrden de bijzndere bijstand, leefgeld vastgesteld dr bewindverder (in het geval van schuldsanering) en Wajng-uitkering genemd als 71

72 inkmstenbrnnen. Overige vedselbanken geven aan niet ver de gegevens te beschikken f kunnen geen infrmatie vrijgeven in verband met privacy. Figuur 6.16 Antwrden p de vraag wat mmenteel de meest vrkmende brnnen van inkmsten zijn Anders 17,2% WAO-uitkering 59,4% AOW-uitkering 12,5% WW-uitkering 54,7% WWB-uitkering 73,4% Ln uit werk 26,6%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Vragen ver algemeen beeld van de samenwerking tussen gemeente en vedselbank Vanuit het theretisch kader wrdt er gekeken naar de verschuiving van een gvernmentbenadering naar een gvernancebenadering van het armedevraagstuk. Er is hiervr getetst f er daadwerkelijk sprake is van samenwerking tussen vedselbanken en gemeenten f initiatieven tt samenwerking. Om een algemeen beeld te verkrijgen ver de samenwerking tussen de lkale gemeente en de vedselbank, zijn er twee stellingen vrgelegd aan de vedselbanken. Een meerderheid van de 61 vedselbanken die aan deze vraag hebben deelgenmen, reageert negatief p de stelling er is p dit mment sprake van een gezamenlijk ptreden van de gemeentelijke sciale dienst en de vedselbank in het kader van de armedeverkleining. 23% is het neens met de stelling en 16,4% antwrdt helemaal mee neens. Minder dan een derde van de vedselbanken reageert psitief, waarvan 21,3% het eens is en 9,8% is het helemaal mee eens. Verder geeft 23% aan neutraal te zijn ver de stelling en 6,6% antwrdt met anders. Vedselbanken die de ptie anders hebben aangegeven, melden dat de gemeente in bepaalde gevallen wel ptentiële klanten drverwijst. Enkele vedselbanken die aan meerdere gemeenten leveren, geven aan dat met smmige gemeenten ng geen samenwerking is. Figuur 6.17 (links) Antwrden p de stelling er is p dit mment sprake van een gezamenlijk ptreden van de gemeentelijke sciale dienst en de vedselbank in het kader van de armedeverkleining En figuur 6.18 (rechts) Antwrden p de vraag aan wie de vedselbank vrlichting geeft ver hun werkwijze en indicatiestelling Bij de tweede stelling de vedselbank geeft vrlichting ver hun werkwijze en indicatiestelling geeft meer dan helft van de 61 vedselbanken (respndenten) aan, dat ze 72

73 vrlichting geeft aan zwel de gemeentelijke sciale dienst en de hulpverleningsinstellingen (57,4%). 3,3% geeft alleen vrlichting aan de hulpverleningsinstellingen. Een gelijk aantal 3,3% geeft alleen vrlichting aan de sciale dienst en 9,8% geeft geen vrlichting aan de sciale dienst nch aan de hulpverleningsinstellingen. Echter, 26,2% geeft de ptie anders aan. Hier wijzen vedselbanken erp dat naast de hulpverleningsinstellingen en de sciale dienst k aan andere rganisaties vrlichting wrdt gegeven. Zij nemen bedrijfsleven, spnsrs, schlen, kerken, serviceclubs en andere instellingen p aanvraag. Vragen ver relatie tussen vedselbank en lkaal armedebeleid In het laatste deel van de enquête zijn vier vragen pgenmen waarin de vedselbanken gevraagd is ver de relatie tussen vedselbanken en armedebeleid. De vragen hebben betrekking p het cncept van verschuiving van gvernment naar een gvernancebenadering en beleidsnetwerken. Er wrdt een beeld verkregen f vedselbanken betrkken wrden bij lkaal armedebeleid, met welke rganisaties er cntact f samenwerking is, welke rl de vedselbank vr zichzelf ziet met betrekking tt armedeverkleining. In de eerste vraag is geïnfrmeerd naar de srt actren waarmee de vedselbank samenwerkt f cntact heeft m haar taken als vedselbank uit te veren (naast de hulpverleningsinstellingen). 61 vedselbanken hebben deze pen vraag beantwrd. Vedselbanken geven aan dat er twee (even belangrijke) delstellingen zijn van de vedselbank: vermindering van de armede en het vrkmen van vedselverspilling. Belangrijk vr het verwezenlijken van deze delstellingen zijn k de vedselbedrijven en financiële spnsren naast de gemeente (sciale dienst en schuldhulpverlening, plitieke partijen). Bedrijven, spnsrs leveren ndersteuning dr financiële giften, vedsel f het rganiseren van activiteiten. Kerken, particulieren, stichtingen en verenigingen leveren ndersteuning dr het bieden van materieel f persneel vr de uitgiftepunten. Vedselbanken nemen specifiek plaatselijke bedrijven (supermarkten, bakkers, garage, ITbedrijven, banken), wningbuwcrpraties (beschikbaar stellen van een pand), rtaryclubs, schlen, vlkstuinders, evenementrganisatren, vrijwilligerssteunpunt, kledingbank/kringlpwinkel, wijkverenigingen, stichting Leergeld, ROC, platfrm Minima en Stichting Stimuleringsfnds Vlkshuisvesting Nederlandse Gemeenten (SVn). Andere actren waarmee samengewerkt wrdt zijn de andere vedselbanken in de regi en de lkale media. In de tweede vraag is gevraagd f vedselbanken kunnen aangeven in heverre de vedselbank afhankelijk is van de lkale gemeente m haar delstellingen te realiseren. Uit de resultaten blijkt dat 37,7% van de 61 vedselbank die hebben deelgenmen aan deze vraag, aangeeft niet afhankelijk te zijn van de gemeente m haar delstellingen te realiseren. 27,9% geeft aan nauwelijks afhankelijk te zijn. Daarbij geeft men aan dat men alleen afhankelijk is van de gemeente als het gaat m vergunning vr huisvesting. De verige vedselbanken geven aan redelijk vaak (13,1%), vaak (8,2%) altijd (13,1%) afhankelijk te zijn van de gemeente. Vedselbanken zijn hierbij meestal financieel afhankelijk. Er zijn vedselbanken die aangeven grtendeels afhankelijk te zijn van de gemeentelijke subsidie vr huisvesting, energieksten en de inhuur van sciaal juridische dienstverlening. Andere vedselbanken zijn afhankelijk van de gemeente drdat de gemeente verdeelruimtes beschikbaar stelt f huisvesting, huur, energie en waterksten deels f geheel vr rekening neemt. Bvendien geven vedselbanken aan dat znder draagvlak en bijdragen vanuit de lkale gemeente, het uitdelen van vedselpakketten niet mgelijk is. Smmigen wijzen erp dat nauwe samenwerking met de gemeente gewenst is, in het belang van hun cliënten m hen weer z snel mgelijk financieel nafhankelijk te maken en dus nafhankelijk van de vedselbank. De derde vraag in het laatste deel gaat ver de mate waarin de vedselbank mmenteel betrkken wrdt bij de ntwikkeling f uitvering van lkaal armedebeleid. 24,6% geeft aan 73

74 niet betrkken te wrden. 36,1% van de 61 vedselbanken geeft aan nauwelijks betrkken te wrden bij de ntwikkeling f uitvering van lkaal armedebeleid. 13,1% geeft aan redelijk vaak betrkken te wrden en een even grt aantal wrdt vaak betrkken. 9,8% geeft aan altijd betrkken te wrden. De verige 3,3% antwrdt met weet niet. Figuur 6.19 Antwrden p de vraag in welke mate vedselbanken betrkken wrden bij de ntwikkeling/uitvering van lkaal armedebeleid De manieren waarp gemeenten de vedselbanken betrekken zijn via de armedecnferenties van de gemeente waar alle instanties die met armedeverkleining te maken hebben, samen aan tafel zitten. Verder wrden vedselbanken betrkken dr vertegenwrdiging in het lkaal Platfrm Maatschappelijke Vraagstukken, verleggen met de wethuders, indirect cntact met lkale ambtenaren, samenwerking met Gemeente Preventie Team, en dr de cliëntenraad. Vedselbanken geven k aan een signalerende functie te vervullen vr de lkale gemeente. In de laatste vraag van het nderdeel relatie tussen vedselbanken en armedebeleid werden vedselbanken gevraagd hun mening te geven ver een viertal stellingen met betrekking tt de rl/functie van vedselbanken in het kader van armedeverkleining. 61 vedselbanken hebben hun mening geuit ver de vier stellingen. De eerste stelling die werd vrgelegd, was: Het verstrekken van gratis vedselpakketten aan mensen die nder de armedegrens leven. 95% van de respndenten reageert psitief, waarvan 63,9 % aangeeft het helemaal mee eens te zijn en 31,1% antwrdt met mee eens. Slechts enkele geven aan het helemaal neens (3,3%) f neutraal (1,6%) te zijn. Figuur 6.20 Antwrden p de stelling: Het verstrekken van gratis vedselpakketten aan mensen die nder de armedegrens leven 74

75 Figuur 6.21 Antwrden p de stelling Het drverwijzen van mensen met cmplexe prblemen naar de reguliere hulpverlening Op de tweede stelling Het drverwijzen van mensen met cmplexe prblemen naar de reguliere hulpverlening reageert een grte meerderheid psitief, 41 % is het helemaal mee eens en 39,3% is het mee eens. Echter, 13,1% is anders van mening. 9,8% is het helemaal niet eens en 3,3% is het neens. De verigen geven aan neutraal (6,6%) te zijn. De resultaten p de derde stelling Signaalfunctie vr de samenleving dat het minimabeleid niet ptimaal werkt, wijzen uit dat iets minder dan driekwart van de vedselbanken het eens is met deze stelling. 39,3% geeft aan helemaal eens te zijn en 31,1% is het mee eens. Niettemin reageert 19,7% neutraal p de stelling. Het verige deel is reageert negatief, waarvan 6,6% aangeeft het neens te zijn en 3,3% helemaal neens. Figuur 6.22 Antwrden p de stelling Signaalfunctie vr de samenleving dat het minimabeleid niet ptimaal werkt 75

76 Figuur 6.23 Antwrden p de stelling Actr in de ntwikkeling en uitvering van lkaal armedebeleid De laatste stelling die werd vrgelegd aan de respndenten was : Actr in de ntwikkeling en uitvering van lkaal armedebeleid. Uit de antwrden blijkt dat meer dan de helft van de vedselbanken van mening is dat zij een actr in de ntwikkeling en uitvering van lkaal armedebeleid zu meten zijn. 36,1% is het eens en 19,7% is het helemaal mee eens met de stelling. Tch is bijna een derde van de vedselbanken neutraal (32,8%) ver de stelling. Een kleine minderheid is niet van mening dat vedselbanken een actr zu meten zijn in het armedebeleid. 9,8% is het namelijk neens en 1,6% is het helemaal mee neens. Verder is gevraagd naar de cntactpersn/aanspreekpunt van de vedselbanken bij de lkale gemeente. Hieruit blijkt dat wethuders van sciale zaken en beleidsambtenaren van de afdeling sciale zaken meestal het aanspreekpunt/cntactpersn vrmen vr de vedselbanken. Tt slt kn men in de laatste vrijwillig in te vullen pen vraag pmerkingen/aanvullingen plaatsen. Een aantal vedselbanken maakte daarvan gebruik en gaf een aanvulling p hun werkzaamheden. Ons werkpakket is veel breder dan alleen het verstrekken van vedselpakketten. Drverwijzing, het pstellen van zrgplannen, raad en daad, een luisterend r, vertruwenspersn, caching, eenzaamheidsbestrijding. Sinds krt nderhuden mensen in de WWB een grentetuin. De prducten zijn vr de vedselbank. Ok staat er een stand bij het vlkstuincmplex. Dr samenwerking met meerdere instanties hebben we dit van de grnd gekregen. Via het prject 'Kanskaart' krijgt armede gericht aandacht. Het prject is vrgedragen vr de Ab Harrewijn prijs. Verder hebben wij k ng een cmputerprject, den wij aan stille hulp en huden we een kerstpakkettenactie. Dr het steeds grtere verschil tussen arm en rijk in ns land zijn vedselbanken ndzakelijk gewrden vr mensen die buiten de bt zijn gevallen en niet gemakkelijk meer pgenmen zullen wrden in de (werkende) maatschappij. Dr in verschillende gemeentes te werken, zijn er k verschillende aanpakken en cntactpersnen. Wij maken een jaarlijkse rapprtage met uitgebreide gegevens vr plitiek en hulpverleners. 76

77 De intake van de mensen die zich aanmelden wrdt uitgeverd dr een maatschappelijk werker van het AMW vanuit een speciaal lkaal prject: Prject Brdndig. Vanuit dit prject wrdt mensen direct ndersteuning gebden bij de financiële prblemen en vindt drverwijzing/ kppeling plaats als er hulp ndig is p andere leefgebieden (relatinele prblemen, hulp bij pveding/ gezinscachen ed).dit idee is ntstaan vanuit de vrijwilligers van de Vedselbank en pgepakt/ gefinancierd dr de gemeente naar aanleiding van de Ntitie 'Alle inwners tellen mee' in Enquête gemeenten In deze paragraaf wrden de resultaten van de enquêtes die naar gemeenten zijn verstuurd, behandeld. De resultaten wrden vlgens de vlgrde van de vragenlijst behandeld: de algemene vragen, vragen met betrekking tt lkaal armedebeleid, vragen met betrekking tt samenwerking binnen lkaal armedebeleid en de relatie tussen lkale gemeente en de vedselbank. Er zijn in ttaal naar 128 gemeenten digitale enquêtes (zie bijlage 2 Enquête gemeenten) verstuurd. 44 gemeenten hebben deelgenmen aan de enquêtes. Het respnspercentage kmt daarmee p 34,4%. Algemene vragen Er zijn 5 algemene vragen pgenmen. De vragen gaan ver de aanwezigheid van een vedselbank in de gemeente, de prvincie waar de gemeente zich bevindt, het aantal inwners en de rl/functie van de respndent. De eerste vraag ging ver de aanwezigheid van een vedselbank in de gemeente. De 44 gemeenten die hebben deelgenmen hebben allen een vedselbank in de gemeente. Uit de tweede vraag kmt naar vren dat de meerderheid van de respndenten afkmstig is uit de prvincie Zuid-Hlland (20,5%). Daarna vlgt Nrd-Brabant met 15,9%. Friesland en Overijssel zijn allebei vertegenwrdigd met 11,4%. Nrd-Hlland, Grningen, Gelderland en Limburg maken allen 6,8% uit van de respndenten. In nderstaande figuur is de verdeling van de gemeenten (respndenten) te zien. Figuur 6.24 Onderverdeling van de respndenten naar prvincie 77

78 In de derde vraag kn men aangeven m welke gemeente het gaat. Er is een tweetal respndenten die aangeeft werkzaam te zijn vr meerdere gemeenten in de regi. Een van de respndenten is werkzaam bij de reginale sciale dienst en de ander is werkzaam vr een prvincie. In hun werkgebied zijn meerdere vedselbanken aanwezig. De vierde vraag wijst uit dat bijna de helft van de gemeenten (47,7%) die hebben gereageerd, tt inwners heeft. 29,5% van de gemeenten heeft tt inwners. In 6,8% gaat het m gemeenten met tt inwners. Gemeenten met meer dan inwners zijn k vertegenwrdigd met 6, %. In nderstaande figuur is de verdeling van de gemeenten (respndenten) te zien naar inwnertal. Figuur 6.25 Verdeling van de gemeenten naar inwnertal Meer dan inwners 6,8% inwners inwners 2,3% 2,3% inwners 6,8% inwners 29,5% inwners 47,7% inwners 4,5% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% In de vijfde vraag van de algemene vraag is aan de respndenten gevraagd wat hun functie/rl is bij de gemeente. Uit de resultaten wrdt duidelijk dat de functies van de respndenten zijn nder te verdelen in een aantal functies. De functies zijn te zien in nderstaande figuur. Figuur 6.26 Functies van de respndenten bij de lkale gemeente Functies respndenten bij de lkale gemeente Wethuder sciale zaken/ armedebeleid Afdelingshfd f beleidsmedewerker sciale zaken (in 1 geval reginale sciale dienst) Beleidsadviseur, beleidsmedewerker f cördinatr armedebeleid Teamleider, beleidsmedewerker f beleidsadviseur van de afdeling werk, inkmen en zrg Beleidsmedewerker welzijn Beleidsmedewerker beleidsndersteuning De meeste respndenten vervullen de functie van wethuder sciale zaken/armedebeleid f beleidsmedewerker van de afdeling sciale zaken f de afdeling werk, inkmen en zrg binnen de gemeente. Vragen met betrekking tt lkaal armedebeleid Om een beeld te krijgen van het lkaal armedebeleid, zijn er vijf algemene vragen gesteld aan de respndenten. De vragen hebben betrekking p de delstellingen, de hfdlijnen en de delgrepen van het armedebeleid. In de eerste vraag ver lkaal armedebeleid is aan de respndenten gevraagd in heverre ze kennis hebben genmen van de delstellingen van het landelijke armedebeleid (algemeen beleidskader). Aan deze vraag hebben 44 respndenten deelgenmen. Daarvan meent 52,3% 78

79 vlledig p de hgte te zijn en 43,2% is gedeeltelijk bekend met de delstellingen van het algemeen beleidskader armedebeleid. Een kleine 4,5% geeft aan helemaal niet bekend te zijn met de delstellingen. Figuur 6.27 Antwrden p de vraag f men bekend is met de delstelingen van het landelijk armedebeleid In de vlgende vraag is gevraagd f de landelijke delstellingen dr de gemeenteraad is/wrdt vastgelegd in een lkaal armedebeleid (lkaal prgrammaplan). De vraag is alleen beantwrd dr de respndenten die p de vrige vraag gedeeltelijk f vlledig hebben geantwrd. Van de 42 respndenten, blijkt de helft (50%) aan te geven dat de delstellingen gedeeltelijk zijn vertaald in lkaal armedebeleid. 35,7% meent dat de delstellingen vlledig zijn vertaald in lkaal armedebeleid. 9,5% geeft aan weinig en 4,8% geeft aan helemaal niet. Figuur 6.28 Antwrden p de vraag in welke mate de landelijke delstellingen dr de raad is/wrdt vastgelegd in lkaal prgrammaplan armedebeleid In de vlgende vraag is gevraagd f respndenten de hfdlijnen van het lkaal armedebeleid knden aangeven. 40 gemeenten hebben deelgenmen aan deze vraag. Lkaal armedebeleid is in de meeste gemeenten gericht p een aantal aspecten die hiernder uiteengezet wrden. Verschuiving crisisinterventie naar preventie activiteiten en maatschappelijke participatie Gemeenten willen vrkmen dat men in de schulden raakt, vregtijdige signalering van armede en bevrderen van zelfstandigheid en zelfredzaamheid dr meeden te den in de samenleving p de terreinen werk, educatie, cultuur en sprt. Een deel van de gemeenten geeft daarbij aan extra aandacht te hebben vr bepaalde delgrepen van het armedebeleid die meilijk in staat zijn m iets aan hun inkmenssituatie 79

80 te verbeteren: (alleenstaande) uders met kinderen, uderen, werkende armen en chrnisch zieken en gehandicapten. Er zijn verschillende sciaal activerende en preventieve regelingen vr minima genemd dr de gemeenten. Sciaal activerende regelingen zijn bijv. ICT-vrzieningen vr kinderen uit minimagezinnen die naar het vrtgezet nderwijs gaan en een schlierenvergeding die bedeld is vr de ksten van schl-, sprt- en cultuurdeelname. Verder nemen gemeenten k het Jeugdsprtfnds. Via deze regeling wrdt in het kader van een hulpverleningstraject aan jngeren uit minimagezinnen een bijdrage verstrekt vr cntributie en sprtmaterialen. In een aantal gemeenten is er k een Stadspas waarmee inwners die in een sciaal en cultureel islement dreigen te raken krting kunnen krijgen p verschillende culturele, sprtieve en educatieve attracties en activiteiten. Het heeft als del de drempel tt sprt, recreatie en cultuur in een stad te verlagen. Een gemeente wijst verder k p een budget dat beschikbaar is gesteld vr talentntwikkelingen m jngeren en kinderen te stimuleren en faciliteren m hun talenten te ntwikkelen. Preventieve regelingen zijn bijvrbeeld budgetbeheer/budgetlessen vr leerlingen p ROCvestigingen en het vrtgezet nderwijs dr schuldhulpverleners. Ok zijn er vrbeelden van gemeenten die in een vreg stadium huisbezeken afleggen bij persnen die een huurachterstand hebben (max. 2 maanden). Vereenvudigen gemeentelijke regelingen en tegengaan niet-gebruik van die regelingen Gemeenten geven aan het gebruik van de inkmensvrzieningen te willen verhgen. Een belangrijke rzaak van het niet gebruik van de gemeentelijke regelingen is namelijk de nbekendheid met die regelingen en de meite die mensen hebben met het invullen van de frmulieren. Dr middel van bestandskppelingen wrden de delgrepen actief benaderd en wrden zij p de hgte gebracht van de vrzieningen. Gemeenten wijzen p de bekendmaking met vrzieningen die er zijn middels huis-aan-huisflders en gerichte aanbelacties. Dr middel van de zgenaamde frmulierenbrigades kunnen middels huisbezeken f spreekuren de mensen ndersteund wrden bij het invullen van de frmulieren f kunnen zij ingelicht wrden ver de vrzieningen waar zij mgelijk recht p hebben. Inkmensndersteuning Gemeenten verlenen inkmensndersteuning aan mensen met een uitkering f laag inkmen als zij met nverwachte en/f nvermijdelijke ksten te maken krijgen m z armede en schulden te vrkmen. Vrzieningen die de gemeenten nemen zijn langdurigheidsteslag, plusvrziening uderen, individuele bijzndere bijstand, kwijtschelding gemeentelijke belastingen, regeling vr lichamelijk gehandicapten en chrnisch zieken, aanvullende zrgverzekering, lenen bij de Gemeentelijke Kredietbank, wnlastenfnds en flankerend bijstandsbeleid. De langdurigheidsteslag is een uitkering die de gemeente aan mensen verstrekt die al een langere tijd van een bijstandsuitkering leven, die geen f weinig eigen vermgen hebben en die k geen vruitzicht hebben in het vinden van een betaalde baan. De plusvrziening uderen is het equivalent van de langdurigheidsteslag, maar dan vr uderen bven de 65 jaar. De (Individuele) bijzndere bijstand verstrekt een bijdrage aan mensen die leven van een bijstandsuitkering die dr bijzndere mstandigheden bepaalde ndzakelijke ksten maken die zij niet kunnen betalen. De gemeente bepaalt het recht en de hgte van de bijzndere bijstand af per individu. De regeling kwijtschelding gemeentelijke belasting verstrekt kwijtschelding van de afvalstffenheffing. De regeling lichamelijk gehandicapten en chrnisch zieken verstrekt een bedrag m de meerksten van levensnderhud dr ziekte en handicap p te vangen. 80

81 Een gemeente draagt via de regeling cllectieve zrgverzekering bij aan de premie van een aanvullende zrgverzekering vr minima waardr een lagere premie vr een bredere dekking wrdt gegeven. Bij de Gemeentelijke Kredietbank kunnen mensen een lening afsluiten tegen een gereduceerd rentetarief vr ndzakelijke uitgaven. De regeling is bedeld vr mensen met een minimuminkmen maar die niet in aanmerking kmen vr een langdurigheidsteslag. Het wnlastenfnds verstrekt een wnkstenbijdrage die deels hge wnlasten vergedt die niet via huursubsidie wrden verged. Het flankerend bijstandsbeleid verstrekt subsidies aan rganisaties die zich inzetten vr het belang van de bijstandsgerechtigden. Z wrdt er k subsidie verstrekt aan de vedselbank. Vr de mensen die in een prblematische schuldensituatie verkeren, f dreigen te kmen is er een gevarieerd pakket van diensten schuldhulpverlening. Bij elkaar pgeteld met dit vr de mensen met een minimuminkmen leiden tt een inkmen dat aansluit p de individuele situatie en niet belemmert in het vinden van werk. Z melden gemeenten dat het budget vr inkmensbeheer en budgetbeheer verhgd is. Er kmen extra middelen vrij m schuldhulpverleningstrajecten uit te veren en schuldhulpverleningstrajecten in te kpen. Verder is er k budget beschikbaar gesteld vr de schuldsaneringstrajecten via de Gemeentelijke Kredietbank. Bvendien vermelden gemeenten dat er een fnds bijzndere nden is, die bedeld is vr het verstrekken van materiële hulp van vral levensnderhud en wninginrichting. Regiefunctie ligt bij de gemeente Het armedebeleid is niet beperkt tt inkmensndersteunende maatregelen. Vrnamelijk met het g p preventie wrdt nauw samengewerkt met interne en externe rganisaties. Er wrdt samengewerkt met andere beleidsterreinen m armede z veel mgelijk te beperken, zals het bevrderen van re-integratie, sciale activering en vrijwilligerswerk, maatschappelijke pvang, verslavingszrg, inburgering, WMO, gezndheidsbeleid en jeugdbeleid. Verder blijkt uit de vlgende vraag dat gemeenten het vaakst aangeven dat uderen (88,6%), jeugd en gezin (84,1%), chrnische zieken en gehandicapten(79,5%) en de werkende armen (72,2%) tt de delgrep behren van lkaal armedebeleid. Allchtnen en psychiatrische patiënten wrden even vaak genemd als delgrep, allebei (52,3%). De grep dak-thuislzen (43,2%) wrdt het minst vaak dr de gemeenten genemd als delgrep van het lkaal armedebeleid. Daarnaast antwrdden vedselbanken k anders (25,0%). Hieruit kmt naar vren dat alleenstaande uders en zelfstandigen k tt de delgrep behren van lkaal armedebeleid. De meeste gemeenten die de ptie anders hebben gekzen, geven aan geen specifieke delgrepenbeleid te veren. In plaats daarvan wrdt gekeken naar het inkmen van burgers. Armedebeleid richt zich p burgers met een minimuminkmen (tt 115% - 130% van de bijstandsnrm). 81

82 Figuur 6.29 Antwrden p de vraag wie tt de delgrep behrt van lkaal armedebeleid Ouderen 25% Jeugd en gezin 72,2% 52,3% 88,6% 84,1% Chrnisch zieken en gehandicapten Allchtnen 43,2% 52,3% 79,5% Dak-en thuislzen Werkende armen Psychiatrische patiënten Anders Gemeenten hebben k de mgelijk m vr bepaalde grepen categriaal beleid te maken. De resultaten tnen aan dat het vaakst vr uderen (65,1%), chrnisch zieken en gehandicapten en jeugd (62,8%) en gezin (48,8%) categriaal beleid wrdt gemaakt. In mindere mate wrdt k categriaal beleid gemaakt vr de werkende armen (18,6%), dak-en thuislzen en psychiatrische patiënten, allebei 9,3%, en allchtnen (7%). 23,3% van de gemeenten meent geen categriaal beleid te veren. Figuur 6.30 Antwrden p de vraag vr welke grepen categriaal beleid wrdt gemaakt Ouderen 9,3% 7,0% 9,3% 18,6% 23,3% 65,1% Jeugd en gezin Chrnisch zieken en gehandicapten Allchtnen 62,8% 48,8% Dak-en thuislzen Werkende armen Psychiatrische patiënten Geen Vragen met betrekking tt samenwerking binnen lkaal armedebeleid In vlgende vragen zal er getetst wrden in heverre er sprake is van beleidsnetwerken. Er zijn vier vragen met betrekking tt de samenwerking binnen lkaal armedebeleid. Het algemeen beleidskader biedt namelijk de ruimte m samenwerking te zeken met lkale maatschappelijke rganisaties. Op de eerste plaats zijn er twee stellingen vrgelegd aan de gemeenten m hun mening te peilen wat betreft samenwerking met maatschappelijke rganisaties. Van de 44 respndenten, geeft meer dan de helft aan (56,8%) het helemaal eens te zijn met de stelling Prfessinele, vrijwilligers- en belangenrganisaties kunnen armede signaleren en mensen ndersteunen f drverwijzen. Verder is 38,6% het eens met de stelling. De verige 4,5% reageert neutraal. 82