Inleiding psychofarmaca. Anton J.M. Loonen Farmacotherapie bij psychiatrische patiënten
|
|
|
- Joke van der Woude
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Inleiding psychofarmaca Anton J.M. Loonen Farmacotherapie bij psychiatrische patiënten
2 De eerste moderne psychofarmaca 1875: cocaïne (Freud) 1931: Rauwolfia serpentina (Sen & Bose) 1935: amfetamine (Prinzmetal & Bloomberg) 1943: LSD (Hofmann) 1949: lithium (Cade) 1952: chloorpromazine (Delay & Deniker) 1952: isoniazide (Delay) 1953: reserpine 1954: meprobamaat (Berger) 1957: iproniazide (Kline, Crane) 1957: chloordiazepoxide (Sternbach) 1958: imipramine (Kuhn)
3 De eerste moderne psychofarmaca 1958: haloperidol (Janssen) 1969: clozapine 1971: carbamazepine bij manie (Japan) 1978: carbamazepine bij manie (Ballenger & Post) 1981: zimeldine (SSRI) 1988: herontdekking clozapine 1991: moclobemide (RIMA) 1993: R (risperidon) 1994: mirtazapine, venlafaxine (dual action antidepressant) 1996: olanzapine 1996: sertindole 1998: quetiapine 2005: duloxetine
4 Indelingen van psychofarmaca Oude indeling naar klinisch effect Psycholeptica, psychoanaleptica, psychodysleptica Indeling naar farmacodynamische effect MAOI, SSRI, Calcium-antagonist Indeling naar klinische werking Stemmingsstabilisatoren, hypnotica Indeling naar chemische structuur Fenothiazinen, benzodiazepinen Indeling naar toepassingsgebied Antipsychotica, antidepressiva
5 Gekozen indeling Antipsychotica Structuur, potentie, (a)typisch, werkingsduur Antidepressiva Cyclische (klassiek, modern), MAOI, overige Stemmingsstabilisatoren Lithium, anticonvulsiva Antipanica Anxiolytica/sedativa Hypnosedativa, neurovegetatief actieve sedativa Restgroep Stimulantia, psychodelica, drugs, etc
6 Anxiolytica Anxiolytica Hypnosedativa Neurovegetatief actieve sedativa Overige sedativa Antipanica Antidepressiva MAO-remmers Overige
7 Hypnosedativa Alcoholen Anticonvulsiva Benzodiazepine en Bz-achtige middelen Overige (obsoleet) bromiden meprobamaat
8 Indicaties benzodiazepinen (1) (In)slaapstoornissen (door ) Bij opwindingstoestanden Symptomatische behandeling van angst Situationeel bepaalde angst of vrees Gegeneraliseerde angststoornis Paniekstoornis Andere angststoornissen Angst bij stoornissen of ziekten
9 Indicaties benzodiazepinen (2) Bipolaire stoornis Epileptische of epileptiforme ontregelingen Alcohol-onthouding Delirium (?) Bij bewegingsstoornissen Diverse indicaties op somatisch gebied
10 Bijwerkingen benzodiazepinen Ongewenste eigen werking Sedatie Cognitieve functiestoornissen Geheugenstoornissen Spierverslapping Inhibitie van neurotransmittersystemen anticholinerge effecten antiadrenerge effecten Ontremmingseffecten
11 Bijwerkingen benzodiazepinen Afhankelijkheidspotentieel misbruik tolerantie-ontwikkeling rebound effecten onttrekkingsfenomenen Beïnvloeding slaap Architectuur Hypoventilatie Slaap-apneu
12 Staken van het gebruik Tolerantie (gewenning aan het effect) Afhankelijkheid (middelzoekend gedrag) Onthoudingsverschijnselen Lichamelijk psychisch Rebound-verschijnselen Terugval of recidief Morbiditeit Co-morbiditeit
13 Staken van het gebruik Hypnotica Op rustige dagen gebruik dag overslaan Sederende medicatie s avonds nemen Vervangen door melatonine, pipamperon Anxiolytica Vervangen door langwerkend middel Langzaam dosering verminderen
14 Staken van het gebruik Cave: borderline persoonlijkheid Cave: destabilisatie Cave: verschuiving afhankelijkheid Afhankelijk van alcohol Afhankelijk van therapeut
15 Antipanica Antidepressiva Tricyclische antidepressiva imipramine (Tofranil ) clomipramine (Anafranil ) Serotonine heropname remmers SSRIs en dergelijke Overige antidepressiva Nefazodone (Dutonin ) Mirtazepine (Remeron )
16 Indeling MAO-remmers Irreversibele MAO-remmers Fenelzine (Nardil ) Reversibele MAO-remmers Moclobemide (Aurorix )
17 Indicaties antipanica Paniekstoornis (met hyperventilatie): Imipramine, clomipramine, mogelijk ook desipramine, nortriptyline en amitriptyline Fluvoxamine, paroxetine (en andere) Nieuwe antidepressiva: nefazodon, mirtazepine, venlafaxine (?) MAO-remmers: fenelzine, tranylcypromine, mogelijk ook RIMAs Paniekstoornis (zonder hyperventilatie): Alprazolam
18 Indicaties antipanica Obsessieve-compulsieve stoornis Clomipramine wel, maar nortriptyline en desipramine niet SSRIs Buspirone, trazodone? Clonazepam?
19 Indicaties antipanica Fobische stoornissen (m.n. sociale fobie) SSRIs: fluoxetine, sertraline, fluvoxamine, paroxetine. Alprazolam, clonazepam Fenelzine, moclobemide Buspirone?
20 Indicaties antipanica Posttraumatische stress-stoornis Fluoxetine (en pimozide) TCA en MAO-remmer zeer dubieus Nefazodon?
21 Indicaties antipanica Gegeneraliseerde angststoornis Alprazolam (en andere benzodiazepinen) Buspirone Clomipramine, imipramine SSRIs venlafaxine?
22 Antidepressiva Cyclische antidepressiva Tricyclische antidepressiva (TCA s) SSRI s en dergelijke Overige moderne antidepressiva Monoamine oxidase remmers Irreversibele MAO-remmers RIMA Overige antidepressiva
23 Voordelen TCA s Effectiviteit Goed onderzocht Breed onderzocht Klinische indruk Gouden standaard Bezwaren zijn goed bekend Relatief goedkoop Plasmaspiegelmetingen zinvol
24 Nadelen TCA s Nogal veel bijwerkingen Doch stoppen TCA vs. SSRI = 19% vs. 15% Kwetsbare farmacokinetiek Doch TDM goed mogelijk Toxisch bij overdosering Doch slechts weinig suïcides door middelen Fabels doen de ronde Doxepine werkt goed bij verhuizingsdepressie
25 Bijwerkingen van TCA s Centrale zenuwstelsel Cardiovasculaire systeem Gastro-intestinale systeem Uro-genitale systeem Immunologische systeem Metabolisme
26 Selective Serotonin Re-uptake Inhibitors (SSRI s) Citalopram (Cipramil ) Duloxetine (Cymbalta ) -- niet juist Escitalopram (Lexapro ) Fluoxetine (Prozac ) Fluvoxamine (Fevarin ) Moclobemide (Aurorix ) -- niet juist Sertraline (Zoloft ) Paroxetine (Seroxat ) Venlafaxine (Efexor ) -- niet juist
27 Voordelen van de SSRI s Veel voorgeschreven middelen Vaak in de ambulante praktijk Vaak bij minder ernstige depressie Goede profylactische werking Andere bijwerkingen dan TCA s Betere farmacokinetische eigenschappen Veilig bij overdosering
28 Nadelen van de SSRI s Minder werkzaam bij ernstige (psychotische) depressie Onthouding van TCA bij omschakeling Kans op onthoudingssyndroom Kans op serotonerg syndroom Veel seksuele bijwerkingen Veel geneesmiddeleninteracties Plasmaspiegelmeting minder zinvol
29 De farmacologische basis voor de bijwerkingen van SSRI s Serotonerge werking (5-HT-transporter) Misselijkheid Maagdarm-klachten Hoofdpijn/migraine Tremor Slaapstoornissen Eetlustverlies Seksuele stoornissen Agitatie Slaperigheid
30 De farmacologische basis voor bijwerkingen van SSRI s Serotonerge werking (5-HT-transporter) Anticholinerg effect (ACh M -antagonisme) Overige effecten Parkinsonisme Bloedingsneiging Serotonerg syndroom Onthouding Onthouding zweten SIADHS
31 Overige cyclische antidepressiva Nefazodon (Dutonin ) -- uit de handel Mianserine (Tolvon ) -- obsoleet Mirtazapine (Remeron ) Trazodon (Trazolan )
32 Bijwerkingen van mirtazapine Eetlust-toename Gewichtstoename Sedering Allergie Uitslag Witte bloedbeeld Hypotensie Tremor Myoclonieën Oedeem
33 Bijwerkingen van trazodon Slaperigheid Maagdarmklachten Hongergevoel Orthostat. hypotensie Priapisme (zelden) Anticholinerg Leverfunctie Bloedbeeld
34 Stemmingsstabilisatoren Lithiumzouten Lithiumcarbonaat Lithiumcitraat Anticonvulsiva Carbamazepine Natriumvalproaat Lamotrigine Antipsychotica Overige
35 Blijvende bijwerkingen Hypothyreoïdie en struma, soms hyperthyreoïdie Polydipsie en polyurie Gewichtstoename Geheugen- en concentratiestoornissen ECG veranderingen (repolarisatie) * Psoriasis, acne en haaruitval * Leucocytose * Hyperparathyroïdie en hypercalciëmie * Neurotoxische effecten * Nefrotoxische effecten
36 INDELINGEN ANTIPSYCHOTICA (CHEMISCHE STRUCTUUR) fenothiazinen/thioxanthenen/diarodiazepinen/tca s thioridazine, zuclopentixol, clozapine, olanzapine, quetiapine, clomipramine butyrofenonen/diarylbutylpiperidinen/benzamiden/overige haloperidol, pimozide, sulpiride, amisulpride, sertindole, ziprasidone, risperidone, aripiprazol
37 KLINISCH RELEVANTE INDELINGEN (POTENTIE) potente antipsychotica (<20 mg/dag) flupentixol, haloperidol, risperidone weinig potente antipsychotica (>50 mg/dag) thioridazine, clozapine, pipamperon
38 KLINISCH RELEVANTE INDELINGEN (WERKINGSDUUR) acuut werkende antipsychotica (tenminste dagelijks) waterige injectie dragees, tabletten, druppels middellang werkend (1- tot 3-dagelijks) zuclopentixolacetaat pimozide langwerkende antipsychotica (1- tot 4-wekelijks) penfluridol depot-antipsychotica
39 KLINISCH RELEVANTE INDELINGEN (ATYPISCH KARAKTER) klassieke antipsychotica chloorpromazine, haloperidol atypische antipsychotica clozapine nieuwe antipsychotica aripiprazol, sulpiride, thioridazine olanzapine, quetiapine remoxipride, amisulpride risperidone, sertindole, ziprasidone
40 Gewenste effecten Anti-agitatie effect Anti-delusioneel effect Anti-hallucinatoir effect Psycholeptisch effect Atypische effecten Anti-agressief effect Anti-defectief effect Cognitie-verbeterend effect Werkzaam bij refractaire psychosen
41 Ongewenste effecten Hypnosedatief effect Psychotomimetisch effect (o.a. delirium) Proconvulsief effect Perifere ongewenste effecten Hartvaatstelsel Autonome zenuwstelsel Metabole en endocriene effecten Klassieke antipsychotica: Depressief/Dysfoor effect Extrapiramidaal effect
42 Bewegingsstoornissen Acuut: acathisie, dystonie, parkinsonisme Tardief: dyskinesie, dystonie
43 Acathisie Acathisie en pseudoacathisie Aversie tegen stilzitten/staan, toename van beweeglijkheid, kleverig gedrag Behandeling met b-blokkers, sedativa en anticholinergica
44
45 Parkinsonisme akinetisch syndroom en akinetisch hypertoon syndroom bewegingsarmoede, hypertonie, autonome verschijnselen, rusttremor Anticholinergica
46
47 Dystonie aanhoudende spiercontracties, actie-specifiek, met sensory tricks Acuut: anticholinergica Tardief: clozapine, anticholinergica
48
49 Dyskinesie BLM-syndroom en perifeer syndroom Ongelijkmatige kortdurende trekkingen in gezicht, hoofd, romp, extremiteiten; toename bij activiteit en spanning Clozapine, (vitamine E), propranolol
50
51 Metabole en endocriene bijwerkingen Gewichtstoename Metabool syndroom Hyperprolactinemie Diabetes mellitus
52 Gewichtstoename Oorzaken: Eetlusttoename Verminderde lichaamsbeweging Veranderd voedingspatroon Clozapine = Olanzapine > Sertindol = Risperidon = Quetiapine > Aripiprazol = Haloperidol
53 Diabetes mellitus Oorzaken: Medicatie via obesitas Medicatie bij predispositie Schizofrenie onafhankelijk van medicatie (1,5-2,0 x) Clozapine (?) = olanzapine >> quetiapine (?) = risperidon = haloperidol
54 Metabool syndroom Componenten: Obesitas Hyperglycemie, dyslipidemie, hypertensie Gevolgen: Hartvaatziekten Diabetes mellitus type II Ketoacidose Orgaanschade
55 Hyperprolactinemie Gynaecomastie (borstgroei) Galactorrhoe (melkvloed) Amenorrhoe Libidoverlies Impotentie Osteoporose Klassieke middelen, risperidon > sertindol, olanzapine, quetiapine > clozapine, aripiprazol
56 Cardiovasculaire effecten ECG veranderingen PQ, QRS, QTc, T-top AV geleidingsstoornissen Torsades de Pointes ventrikelfibrilleren dood Doorbloedingsproblemen Orthostatische hypotensie angina pectoris Contractiliteitsproblemen Decompensatio cordis
57 Neurovegetatieve effecten ACh: cycloplegie (wazig zien), xerostomie (droge mond), dysphagie (slikproblemen), nausea (misselijkheid), tachycardie (snelle pols), obstipatie (verstopping), incontinentie voor urine a 1 -NE: orthostatische hypotensie, ejaculatiestoornissen, oedeem
58 Vragen?
Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen
Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies Colofon Auteur: P.F. Bouvy Redactie: E.A.M. Knoppert-van der Klein (eindredacteur) E. van Meekeren A.W.M.M. Stevens M.A.V. van Verschuer Publicatie: Nederlandse
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd
Voorbij het protocol..
Voorbij het protocol.. Behandelen van een depressie die niet opknapt. Hans Warning, verpleegkundig specialist GGZ 2 Eigenlijk eerst Psycho educatie Bibliotherapie Hardlopen / activeren Probleem Oplossende
Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie
Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie Maart 2003 Inhoud Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding, verantwoording, toelichting Hoofdstuk 2: Medicatie bij depressie Hoofdstuk 3: Medicatie bij bipolaire
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies Colofon Auteur: P.F. Bouvy Redactie: W. Smith-van Rietschoten (eindredacteur) J.L.M. van der Beek E.A.M. Knoppert-van der Klein R.B. Laport C.R. van Meer E.
Benzodiazepine-agonisten/benzodiazepinen
Benzodiazepine-agonisten/benzodiazepinen - Zijn agonisten op de benzodiazapinereceptor - Verschillen alleen in farmacokinetische eigenschappen en niet in farmacodynamische eigenschappen - Anxiolytische,
in gesprek over: Medicijnen tegen angststoornissen
in gesprek over: Medicijnen tegen angststoornissen Colofon Auteurs: A.J.L.M. van Balkom I.M. van Vliet Redactie: W. Smith-van Rietschoten (eindredacteur) J.L.M. van der Beek E.A.M. Knoppert-van der Klein
DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN. Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis
DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis INHOUD PRESENTATIE Depressie Symptomen Behandeling Niet-medicamenteus Medicamenteus
ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA
ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA 1. Wat zijn antidepressiva? Antidepressiva zijn medicijnen die veel gebruikt worden om depressies
Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker
Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit
Antidepressiva. Voorlichting voor cliënt en hulpverlener Jan van Ingen Schenau Psychopraxis jaargang 10, nummer 3 (juni 2008) p.
Voorlichting Antidepressiva Voorlichting voor cliënt en hulpverlener Jan van Ingen Schenau Psychopraxis jaargang 10, nummer 3 (juni 2008) p. 120-125 Inhoud Neurotransmitters Soorten antidepressiva Wanneer
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum
Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking
Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke
Leeftijd niet nader. gespecificeerd [3] 6-17 jaar [4] gespecificeerd [6]
![Leeftijd niet nader. gespecificeerd [3] 6-17 jaar [4] gespecificeerd [6]](/thumbs/24/3013463.jpg "Leeftijd niet nader. gespecificeerd [3] 6-17 jaar [4] gespecificeerd [6]")
Antidepressiva Citalopram (Cipramil ) ASS [1,2] Clomipramine (Anafranil ) [!] OCS [1,2,4] Matige tot ernstige depressieve perioden [5] Fluoxetine (Prozac ) [!] Angststoornissen [1,2,6], 8 jaar en [5] Indeling
Depressie en psychose. Prem Adhien Apotheker/epidemioloog
Depressie en psychose Prem Adhien Apotheker/epidemioloog Docent Prem Adhien Apotheker Universiteit Utrecht: docent Farmaceutische Wetenschappen Hogeschool Utrecht: docent MPA Inhoud Begintoets Geneesmiddelgroepen
Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde
Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde Workshop medicatie bij angst Farmacotherapie angst stoornissen in vogelvlucht Casuïstiek Dhr. A Eigen inbreng Eventueel Mw.
Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA
Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige
Een kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
PSYCHOFARMACA. Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona
Shared decisison making en Empowerment Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona PSYCHOFARMACA Shared decision making
, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis
2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die
Slecht slapen of juist overmatig veel. Geen trek in eten meer hebben of juist extra veel eten, waardoor je afvalt of juist aankomt in gewicht.
bipolaire stoornissen bipolaire stoornissen 1/6 Antidepressiva worden veel gebruikt in Nederland. De mensen die deze middelen gebruiken, hebben vragen die ze graag aan jou als deskundige willen stellen,
Angst en paniek Etiologie Niet-medicamenteuze therapie
Angst en paniek De prevalentie van angst neemt toe met de ernst van de ziekte. De combinatie van depressie en angst komt vaker voor dan angst alleen. Een pure angststoornis wordt gezien bij 28 procent
Doelmatig voorschrijven van antidepressiva in de huisartspraktijk
Dit rapport is een uitgave van het NIVEL in 2005. De gegevens mogen met bronvermelding (Anita Volkers Annemarie de Jong, Dinny de Bakker, Liset van Dijk, Doelmatig voorschrijven van antidepressiva in de
Angst en paniekstoornissen
Angst en paniekstoornissen Denk aan een angststoornis bij: Onverklaarbare lichamelijke klachten Verergering van bestaande lichamelijke klachten Misbruik psycho-actieve stoffen Claimend of eisend gedrag
Antidepressiva geleidelijker, veiliger en beter afbouwen. Peter Groot
Antidepressiva geleidelijker, veiliger en beter afbouwen Peter Groot p.c.groot@maastrichtuniversity.nl 1 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Antidepressiva geleidelijker, veiliger en beter afbouwen
Antidepressiva geleidelijker, veiliger en beter afbouwen Peter Groot p.c.groot@maastrichtuniversity.nl Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor vrijwilliger bij www.cinderella tx.org Peter C.
Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Infospot. De antidepressiva. April - Mei - Juni 2014
Infospot De antidepressiva April - Mei - Juni 2014 Infospot - De antidepressiva - April - Mei - Juni 1 Inhoud Inleiding 3 I. Gebruik van de antidepressiva 4 II. Resultaten Farmanet 4 1. Aantal patiënten
THERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie
SELECTIEVE SEROTONINE HEROPNAME REMMERS Geldt voor Indicatiegebied Monstermateriaal Afnametijdstip Bewaarcondities Inzending Interpretatie doelgroepen: volwassenen depressie en angststoornissen grote buis
Nauwe-kamerhoekglaucoom 0050 & primair open-kamerhoekglaucoom: Antidepressiva en dapoxetine
Nauwe-kamerhoekglaucoom 0050 & primair open-kamerhoekglaucoom: Antidepressiva en dapoxetine IOP: intraocular pressure; oogdruk. NKG: nauwehoekglaucoom. OKG: openhoekglaucoom. POAG: primary open angle glaucoma.
Index. dosering, 60 indicaties, 16, 28, 60 uitsluipen, 55 zwangerschap, 59 Anafranil (Retard). Zie clomipramine Anatensol (Decanoaat).
Index Hieronder wordt bij iedere merknaam verwezen naar de generieke naam. Bij de generieke naam wordt verwezen naar informatie over de medicijnen. De vetgedrukte paginacijfers verwijzen naar paragrafen
Detectie, monitoring, preventie, behandeling bijwerkingen psychofarmaca. Copyright 2015 M. de Ruijter & L..Tammenga
Detectie, monitoring, preventie, behandeling bijwerkingen psychofarmaca Copyright 2015 M. de Ruijter & L..Tammenga Speerpunten polikliniek bijwerkingen Kwaliteit van leven Medicatietrouw Preventie en behandeling
Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert?
Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert? KenBis Maart 2017 Anna Krikke, psychiater Inleiding Inleiding Lithium, indicaties, bijwerkingen Richtlijn Renale bijwerkingen chronisch lithium
tips informatie Medicijnen bij een depressie
& tips informatie Medicijnen bij een depressie U voelt zich somber, prikkelbaar of lusteloos. En hebt nergens meer zin of plezier in. Dat kan duiden op een depressie. Uw arts heeft u daarom een antidepressivum
OUT of YOUR HEAD folders voor mensen die drugs gebruiken en psychische problemen hebben
Psychische ziekte, alcohol en drugsgebruik - het verhaal van Jason de psychonaut OUT of YOUR HEAD folders voor mensen die drugs gebruiken en psychische problemen hebben 1 Inleiding Iedereen wordt geboren
Interacties met Psychofarmaca. Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016
Interacties met Psychofarmaca Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016 Disclosure belangen spreker Gert Nap (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Seksualiteit, psychiatrie, psychofarmaca en zorg
Seksualiteit, psychiatrie, psychofarmaca en zorg Dr. Rikus Knegtering, psychiater Lentis Groningen UMCG-UCP, Rob Giel Onderzoekscentrum, Neuroimaging center Rijksuniversiteit Groningen Congres Amersfoort
Psychofarmaca: het kiezen van juiste middel
Home no. 3 Juni 2017 Eerdere edities Verenso.nl Psychofarmaca: het kiezen van juiste middel Werkingsmechanismen en digitale keuzehulpen Jochem Gregoor jochemgregoor@gmail.com Antipsychotica en antidepressiva
Informatie over de antidepressiva-test. Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis
Informatie over de antidepressiva-test Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis www.antidepressiva-test.nl M e d i c a t i e l a b Met deze folder willen wij u informeren
Patiënteninformatie bij gebruik van een MAO-remmer (fenelzine (Nardil ) of tranylcypromine (Parnate )).
Patiënteninformatie bij gebruik van een MAO-remmer (fenelzine (Nardil ) of tranylcypromine (Parnate )). Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het innemen van een klassieke MAO-remmer. Misschien
Masterclass Antidepressiva
Masterclass Antidepressiva Papendal, 09-11-2016 Hans Warning, VS psychiatrie Motto Ieder voordeel, heb ze nadeel. Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Bron: J.C. (datum onbekend) 2 Masterclass antidepressiva
Psychofarmaca bij probleemgedrag
Disclosure Psychofarmaca bij probleemgedrag Rob van Marum Klinisch geriater, klinisch farmacoloog Hoogleraar Farmacotherapie bij ouderen (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Cluster A Cluster B Cluster C Excentriek(zonderling) Paranoïde
PAK Psychisch functioneren en cognitie 1. Bipolaire stoornissen [Bron: Leerboek Psychiatrie. Hengeveld MW, van Balkom AJLM. 3e geheel herziene druk, de Tijdstroom 2016 - Hfdst 9 Bipolaire-stemmingsstoornissen
SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed
SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Verloskunde Alle partijen aangesloten bij het VSV Nijmegen en omstreken F.Vandenbussche R. Verlaak,
Onttrekkingsverschijnselen voorkomen bij de afbouw van antidepressiva: het nut van taperingstrips
De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen in september 2014 in het nascholingstijdschrift voor psychofarmacologie Psyfar (www.psyfar.nl) Onttrekkingsverschijnselen voorkomen bij de afbouw van
1. Alvorens te starten met clozapine
Behandeling met Clozapine Inleiding Clozapine is een anti-psychoticum dat wordt gebruikt bij mensen met refractaire psychoses, ofwel mensen met een psychose waarvoor het gebruikte antipsychoticum (klassiek
Behandeling met antidepressiva
Behandeling met antidepressiva Onderstaande notitie is opgesteld door Theo Lijding, huisarts, medisch adviseur van lijn1, en is gebaseerd op het FTTO voorschrijven antidepressiva. In deze notitie zijn
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.
Titel protocol ziektebeeld SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap Transmuraal verloskundig samenwerkingverband
Titel protocol ziektebeeld SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap Discipline Transmuraal verloskundig samenwerkingverband Doel/doelstelling Eenduidig beleid bij SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap. Achtergrondinformatie
in gesprek over: Medicijnen tegen psychose
in gesprek over: Medicijnen tegen psychose Colofon Auteur: M. van Verschuer Redactie: W. Smith-van Rietschoten (eindredacteur) E.A.M. Knoppert-van der Klein E. van Meekeren C.R. van Meer E. Olivier M.
v27; FK Achtergrondinformatie Angststoornis Pagina 1 van 7
1412891 v27; FK Achtergrondinformatie Angststoornis Pagina 1 van 7 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 september 16 van de registratiehouders die
BSL_PALLIATIEF FORM_ED5_105 x 170 1-1 05-12-12 09:29 Pagina 17
BSL_PALLIATIEF FORM_ED5_105 x 170 1-1 05-12-12 09:29 Pagina 17 Angst en paniek De prevalentie van angst is 30% in de palliatieve fase van kanker en 90% in de terminale fase van COPD. 1 Verder neemt de
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts
2. Exclusie: 1.Hoofdbehandelaar in tweedelijn voor CVRM. 2. Hoofdbehandelaar tweedelijn voor zowel GGZ als CVRM. 3. Org.psychose/delier.
Richtlijn metabole screening voor POH-GGZ praktijk Juli 2018 Doel: Preventie en behandeling van metabool syndroom (*tabel 1),verstoord bloedsuikergehalte, obesitas en dyslipidemie (waardoor risico op hart-
borstvoeding Uit enkele case-reports is bekend dat trazodon in kleine hoeveelheden overgaat in de moedermelk.
Kinderwens, en : trazodon 2519 t/m 2522 NNH = Number Needed to Harm; non-sri = geen serotonineheropnameremmer; RR = Relatieve Risico; RV = Risico Verschil; SNRI =serotonine-noradrenalineheropnameremmer;
Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater
Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:
Bijlage van DSM V naar ICPC 1
Bijlage van DSM V naar ICPC 1 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 319 Verstandelijke beperking P85 Mentale retardatie/intellectuele achterstand 307.9 Communicatiestoornissen P29 Andere psychische
Klinisch Farmacologische en Toxicologische bepalingen voor externe aanvragers
Klinische Farmacologie en Apotheek VUmc Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN) Klinisch Farmacologische en Toxicologische bepalingen voor externe aanvragers In de onderstaande tabel staan de
Switching Antipsychotica (AP)
Switching Antipsychotica (AP) Het hoe & wat Hans Oolders, psychiater Syndroom Schizofrenie Incoherentie Onsamenhangendheid Wanen Hallucinaties Desorganisatie Realiteit verstoring Sociale teruggetrokkenheid
Moleman hoofdstuk 6 Psychofarmaca bij kinderen en jeugdigen.
Moleman hoofdstuk 6 Psychofarmaca bij kinderen en jeugdigen. De psychofarmaca die bij kinderen (zes tot twaalf jaar) en jeugdigen (twaalf en ouder) worden gebruikt zijn over het algemeen afkomstig uit
Tricyclische antidepressiva intoxicatie
Published on Medics4medics.com (http://www.medicsformedics.nl) Home > Toxicologie > Tricyclische antidepressiva Tricyclische antidepressiva intoxicatie Tricyclische antidepressiva intoxicatie Tricyclische
SPC Semap 11.01.2012 1/5. 4.1 Therapeutische indicaties Onderhoudsbehandeling van chronische of recidiverende psychosen.
SPC Semap 11.01.2012 1/5 1. NAAM GENEESMIDDEL Semap tabletten 20 mg. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Semap bevat 20 mg penfluridol per tablet. 3. FARMACEUTISCHE VORM Tabletten. 4. KLINISCHE
Uitwerking van een medische diagnose met behulp van recente medische literatuur. Opdracht behorende bij module lichamelijk onderzoek en diagnostiek
Uitwerking van een medische diagnose met behulp van recente medische literatuur. Opdracht behorende bij module lichamelijk onderzoek en diagnostiek Elise Bakker Student nr: 1574312. Hogeschool Utrecht
Bewegingsstoornissen in de acute psychiatrie. Prof dr. Peter N van Harten
Bewegingsstoornissen in de acute psychiatrie Prof dr. Peter N van Harten Welke medicijnen geven frequent bewegingsstoornissen Antipsychotica Anti- emetica Antidepressiva Anti- epileptica Lithium Stimulantia
Medicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Als het niet over gaat
Als het niet over gaat Begeleiding van chronisch psychiatrisch patiënten in de huisartsenpraktijk Marian Oud en Ingrid Houtman kaderartsen ggz Na deze workshop heb je: Leerdoelen kennis van de componenten
MAO-remmers (informatie, voedingsadviezen en de combinatie met andere medicijnen)
MAO-remmers (informatie, voedingsadviezen en de combinatie met andere medicijnen) Uw arts heeft u een klassieke MAO-remmer (Parnate, Nardil) voorgeschreven. MAO-remmers worden voorgeschreven bij ernstige
Gebruiksgemak: 1-3x daags dosering. De tabletten mogen worden fijngemalen.
Imipramine N06AA02, april 2019 Indicatie Episode van depressies in engere zin, in het bijzonder die met vitale kenmerken.(1,2) Standpunt Ephor en samenvatting Imipramine wordt niet door Ephor geadviseerd
OUT of YOUR HEAD folders voor mensen die drugs gebruiken en psychische problemen hebben
Psychische ziekte, alcohol en drugsgebruik - het verhaal van Jason de psychonaut OUT of YOUR HEAD folders voor mensen die drugs gebruiken en psychische problemen hebben 1 Inleiding Iedereen wordt geboren
Ervaring Aantal ouderen bestudeerd in Randomized Controlled Trials (RCTs) Hoeveel patiënten zijn er geïncludeerd: 65 jaar: niet bekend.
Imipramine N06AA02, mei 2018 Indicatie Depressie. Standpunt Ephor Imipramine wordt niet door Ephor geadviseerd voor de behandeling van symptomen van depressie wegens weinig bewijs van effectiviteit bij
Angststoornissen. Samenvatting. multidisciplinaire richtlijn. Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling. ggz
Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling ggz multidisciplinaire richtlijn Angststoornissen Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen cliënten met een angststoornis 2003 Samenvatting
To sleep or not to Sleep. over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater
To sleep or not to Sleep over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater To sleep or not to sleep Een goede slaapkwaliteit is belangrijk voor ons psychisch welbevinden,
[UPPER. Brug tussen wetenschap, apotheek en maatschappij] Doorgaan of stoppen. met antidepressiva
![[UPPER. Brug tussen wetenschap, apotheek en maatschappij] Doorgaan of stoppen. met antidepressiva](/thumbs/15/60085.jpg "[UPPER. Brug tussen wetenschap, apotheek en maatschappij] Doorgaan of stoppen. met antidepressiva")
[UPPER Brug tussen wetenschap, apotheek en maatschappij] Doorgaan of stoppen met antidepressiva UPPER Inhoudsopgave 1 Over deze brochure 3 2 Antidepressiva in het kort 4 3 Doorgaan of stoppen? 5 4 Wat
ROIG toxicologie 26-6-2013 Noortje Schipper Fellow acute geneeskunde
ROIG toxicologie 26-6-2013 Noortje Schipper Fellow acute geneeskunde Opbouw presentatie Antidepressiva Tricyclische antidepressiva Niet-tricyclische antidepressiva Serotonine syndroom Bètablokkers Calciumkanaalblokkers
Palliatieve Zorg bij Parkinson. Presentatie. Ondertitel. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet
Palliatieve Zorg bij Parkinson Presentatie Ondertitel Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen
Kort & Krachtig behandelprotocollen. Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch]
![Kort & Krachtig behandelprotocollen. Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch]](/thumbs/52/29771106.jpg "Kort & Krachtig behandelprotocollen. Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch]")
Kort & Krachtig behandelprotocollen Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch] FARMACOTHERAPIE BIJ ANGST- en/of STEMMINGSSTOORNISSEN MODULE SSRI Inhoud Algemene introductie 4 Bijeenkomst
MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 27 mei 2016 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde: 1
1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde: 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Haloperidol Teva 1 mg, Haloperidol Teva 5 mg, haloperidol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Protocol Psychofarmaca tijdens graviditeit en lactatie
Protocol Psychofarmaca tijdens graviditeit en lactatie Inhoud Verantwoording...2 ALGEMENE AANBEVELINGEN...3 1. Inleiding en achtergrondrisico s...3 2. Preconceptie-advies...3 3. Zwangerschap...3 4. Noodplan...4
Samenvatting multidisciplinaire richtlijn angststoornissen
Samenvatting multidisciplinaire richtlijn angststoornissen Ontleend aan de Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen (2003) V. van der Velde Trimbos-instituut Utrecht, december 2003 Dit is een voorlopige
Chapter 6 Samenvatting
Chapter 6 Samenvatting 127 In hoofdstuk 1 van dit proefschrift wordt een beschrijving gegeven van geneesmiddel-geïnduceerde extrapyramidale stoornissen en wordt het doel van het proefschrift uiteengezet.
S e k s u e l e d i s f u n c t i e s b i j p s yc h o f a r m a c a
Academiejaar 2014-2015 POSTGRADUAAT SEKSUOLOGISCHE HULPVERLENING S e k s u e l e d i s f u n c t i e s b i j p s yc h o f a r m a c a N a a m : I l s e P o e l m a n s B e g e l e i d e r : K a t e l i
BIJSLUITER. SERTRALINE 25 mg tablet
BIJSLUITER SERTRALINE 25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem
Alert levels. KKGT Discussiedag 12 april Dr. Jan van der Weide, Klinisch Chemicus Drs. Jochem G. Gregoor, AGIKO
Alert levels KKGT Discussiedag 12 april 2011 Dr. Jan van der Weide, Klinisch Chemicus Drs. Jochem G. Gregoor, AGIKO Variability in drug response 2 Most drugs don t work 3 4 Psychofarmaca en metabolisme
Verantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen. Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017
Verantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017 Programma 3 Voorbeeld casus Vragen aan jullie Pillenpraat Hoe vaak gebruiken
Deze bijlage is geldig van: 13-07-2015 tot 01-08-2018 Vervangt bijlage d.d.: 30-07-2014
Wethouder Jansenlaan 90 3844 DG Harderwijk Nederland Locatie waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Flexibele scope 1 Medisch werkveld: Trombo-embolische ziekte Met inachtneming
BIJSLUITER. CLOZAPINE 6,25 mg tabletten
BIJSLUITER CLOZAPINE 6,25 mg tabletten Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Borderline persoonlijkheidsstoornis Borderline 1/8 1/4 Borderline persoonlijkheidsstoornis, kortweg borderline, is een psychische aandoening. De belangrijkste kenmerken zijn sterke wisselingen in zowel
Deel IB1 Semap Therapeutische indicaties Onderhoudsbehandeling van chronische of recidiverende psychosen.
Deel IB1 Semap 1 1. NAAM GENEESMIDDEL Semap tabletten 20 mg. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Semap bevat 20 mg penfluridol per tablet. 3. FARMACEUTISCHE VORM Tabletten. 4. KLINISCHE GEGEVENS
Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie. GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep
Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep Hoofdboodschap Ondanks de introduc/e van nieuwere types an/psycho/ca
Farmaceutische zorg voor patiënten met depressie. Programma 2014 Les 3 Najaar
Farmaceutische zorg voor patiënten met depressie Programma 2014 Les 3 Najaar Inhoudstafel Depressie Diagnose Verloop Pathofysiologie Oorzaken Behandeling Antidepressiva Werking Soorten Bijwerkingen Interacties
Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale
Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale CONCLUSIE MAO-remmers kunnen de afbraak van dopamine remmen, waardoor er in theorie een verergering
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Paroxetine 20 Ranbaxy, filmomhulde tabletten 20 mg. Paroxetine
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Paroxetine 20 Ranbaxy, filmomhulde tabletten 20 mg Paroxetine Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel.
Reikwijdte Bestemd voor interne (NWZ specialisten) en externe aanvragers
Doel Aanwijzingen voor het aanvragen van bloed- en urinespie bepalingen van geneesmiddelen in geval van therapeutic drug monitoring (reguliere controle) of toxicologie. Reikwijdte Bestemd voor interne