Nauwe-kamerhoekglaucoom 0050 & primair open-kamerhoekglaucoom: Antidepressiva en dapoxetine

Transcriptie

1 Nauwe-kamerhoekglaucoom 0050 & primair open-kamerhoekglaucoom: Antidepressiva en dapoxetine IOP: intraocular pressure; oogdruk. NKG: nauwehoekglaucoom. OKG: openhoekglaucoom. POAG: primary open angle glaucoma. Bron ref. 1 Oshika T. Ocular adverse effects of neuropsychiatric agents. Drug Safety 1995;12: ref. 2 Tueth MJ. Emergencies caused by side effects of psychiatric medications. Am J Emerg Med 1994;12: ref. 3 Kadoi C et al. Bilateral angle closure glaucoma and visual loss precipitated by antidepressant and antianxiety agents in a patient with depression. Ophthalmologica 2000;214: ref. 4 Schlingemann RO et al. Amaurosis fugax on standing and angle-closure glaucoma with clomipramine. Lancet 1996;347:465. Bewijs Effect review Psychofarmaca kunnen het oog op verschillende manieren beïnvloeden. Anticholinergica (o.a. TCA s) kunnen NKG induceren d.m.v. mydriasis. Dit effect wordt versterkt door MAO-remmers. Indien risicofactoren voor glaucoom aanwezig zijn, zou voor start met TCA s de oogkamerhoek gecontroleerd dienen te worden. TCA s kunnen worden gebruikt bij OKG en behandeld NKG. Veilige antidepressiva zouden zijn: trazodon en fluoxetine. Let op: fluoxetine vormt vanwege zijn serotonerge werking wel een contra-indicatie bij NKG. review Glaucoom behoort tot de serieuze bijwerkingen van de psychofarmaca, waarbij spoedevaluatie en behandeling noodzakelijk zijn. Deze bijwerkingen treden vaak snel op na de start van de therapie en komen vaker voor bij: ouderen, bij gebruik van meerdere psychofarmaca en bij dosisverhogingen. TCA s verhogen de oogdruk t.g.v. mydriasis. Bij patiënten met een nauwe ooghoek, kan de hoek afgesloten worden en zo acuut NKG veroorzaken. Vrouw (71 jaar, maprotiline en clotiazepam + alprazolam (dosering op grond van ernst klachten)) wordt in oogkliniek opgenomen met klachten van pijnlijke ogen en wazig zien. De IOP in beide ogen is 33 mm Hg. De vrouw wordt medicamenteus behandeld (lokaal, 1% pilocarpine + 0,5 % betaxolol) en ondergaat laseriridotomie. Na 2 weken is de IOP weer 33 mm Hg in beide ogen. Medicamenteuze therapie gestart (oraal, acetazolamide 500 mg/dag). Desondanks heeft de vrouw, 2 weken later, het zicht in beide ogen verloren. Antidepressiva kunnen, ten gevolge van de anticholinerge werking, mydriasis veroorzaken. Bij mensen met nauwe voorste oogkamers kan dit leiden tot acuut NKG. Vrouw (59 jaar) heeft sinds start clomipramine-therapie (75 mg/dag) regelmatig last van amaurosis fugax (tijdelijk gezichtsveldverlies) aan één oog. De aanvallen worden uitgelokt door opstaan uit stoel of bed. Diagnose acuut NKG, t.g.v. TCA s. Laser iridectomie wordt 2 maal uitgevoerd. Hierna treden geen aanvallen van amaurosis fugax meer op. De therapie met clomipramine wordt voortgezet.

2 ref. 5 Ritch R et al. Oral imipramine and acute angle closure glaucoma. Arch Ophthalmol 1994;112:67-8. ref. 6 Costagliola C et al. SSRIs and intraocular pressure modifications. CNS Drugs 2004;18: ref. 7 Kennisdatabank Belangrijke signalen [database on the internet]. s Hertogenbosch: Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb. [cited 2006 Mrt 13]. SSRI s en nauwe kamerhoek Available from: nts/kwb_2001_4_ssris.pdf. ref. 8 Croos R et al. Citalopram associated with acute angle-closure glaucoma: case report. BMC Ophthalmology 2005;5:23. ref. 9 Jiménez-Jiménez FJ et al. Aggravation of glaucoma with fluvoxamine. Ann Pharmacother 2001;35: ref. 10 Bennett HGB et al. Paroxetine and acute angle-closure glaucoma. Eye 1999;13: ref. 11 Kirwan JF et al. Bilateral acute angle closure glaucoma after administration of paroxetine. Br J Ophthalmol 1997;81: n=4 review review - Bij patiënte 1 (63 jaar) treedt acuut NKG op na inname van imipramine (2x 10 mg). - Bij patiënte 2 (60 jaar) treedt acuut NKG op, 5 weken na start van imipramine-therapie (dosering niet gemeld). - Bij patiënte 3 (56 jaar) treedt acuut NKG op, 3 dagen na start van imipramine-therapie (dosering niet gemeld). Ten gevolge van de glaucoomaanval ontstaan cataract en atrofie van de iris. - Bij patiënt 4 (58 jaar) treedt acuut NKG op, 24 uur na start van imipramine-therapie (dosering niet gemeld). Dit ondanks profylactische behandeling met pilocarpine-oogdruppels. In alle gevallen worden de glaucoomaanval medicamenteus behandeld en wordt met succes laseriridectomie uitgevoerd. Bij patiënten 2 en 3 wordt de therapie met imipramine voortgezet en treden er geen complicaties meer op. Er zijn enkele cases bekend van het optreden van acuut NKG t.g.v paroxetine, fluoxetine en fluvoxamine. Er is een klinische studie (n=20) bekend waarin fluoxetine leidt tot een verhoogde IOP, maar wat geen klinisch effect tot gevolg heeft. Serotoninereceptoren zijn ook in het oog aangetroffen. Stimulatie van de 5HT 1A - receptoren leidt tot daling van de IOP. Stimulatie van 5HT 2A -, 5HT 2C - en 5HT 7 -receptoren leiden tot stijging van de IOP. Totdat het verband tussen SSRI s en IOP-veranderingen geheel duidelijk is, zou oogheelkundig onderzoek overwogen moeten worden vóór en tijdens de therapie met SSRI s. De Lareb databank bevat 4 meldingen van glaucoom en 15 meldingen van mydriasis t.g.v. citalopram, fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine en sertraline. De WHO databank bevat 24 meldingen van glaucoom t.g.v. SSRI s. NKG kan worden verklaard door mydriasis als anticholinergisch effect van SSRI s. Er is waarschijnlijk sprake van een groepseffect. Bij vrouw (54 jaar, depressief en alcohol-afhankelijkheidssyndroom) treedt acuut NKG op, na zelfmoordpoging met o.a. overdosis citalopram (14 x 20 mg). Na medicamenteuze behandeling en laseriridotomie treedt volledig herstel op. Bij vrouw (66 jaar, met NKG (timolol 0,25% 2x daags)) treedt acuut NKG op 2 maanden na start fluvoxamine (50 mg/dag). Dit wordt medicamenteus behandeld. 2 dagen later treden weer klachten op. Therapie met fluvoxamine wordt gestaakt; na 2 dagen zijn klachten volledig verdwenen. Ook bij controles 3 en 6 maanden later is de vrouw nog zonder klachten. Bij vrouw (53 jaar, hypermetropie sinds 5 e levensjaar) treden milde glaucoomklachten op bij gebruik van paroxetine (20 mg/dag), waarna ze zelf de therapie staakt. 6 maanden later begint ze weer met paroxetine, waarna na 3 dagen acuut NKG optreedt. Na standaard medicamenteuze therapie en laseriridotomie treedt volledig herstel op. Bij vrouw ( 91 jaar) treedt acuut NKG op, een dag na start met paroxetine vanwege depressie (dosering niet gemeld). Na medicamenteuze behandeling zijn de symptomen verdwenen en na laseriridotomie is het zicht verbeterd en de IOP genormaliseerd.

3 ref. 12 Eke T et al. Acute angle closure glaucoma associated with paroxetine. BMJ 1997;314:1387. ref. 13 Ahmad S. Fluoxetine and glaucoma. DICP 1991;25:436. Vrouw (84 jaar) start met paroxetine (10 mg/dag). Na 10 dagen wordt dosering opgehoogd naar 20 mg/dag. 3 dagen later treedt acuut NKG op. De therapie wordt gestaakt. Na medicamenteuze therapie en laseriridotomie treedt herstel op. Bij man (35 jaar, glaucoom in familieanamnese) treedt acuut NKG op tijdens de 5 e week fluoxetine-therapie (20 mg/dag). De therapie wordt gestaakt en na 48 uur zijn de symptomen verdwenen. ref. 14 Aragano M et al. Increased ocular pressure in two patients with narrow angle glaucoma treated with venlafaxine. Clin Neurophar macol 1998;21(2): ref. 15 Ezra DG et al. Simultaneous bilateral acute closure glaucoma following venlafaxine treatment. Eye 2006;20: ref. 16 De Guzman MHP et al. Bilateral acute angle closure caused by supraciliary effusions associated with venlafaxine intake. Med J Aust 2005;182(3): ref. 17 Bradley Ng et al. Venlafaxine and bilateral acute angle closure glaucoma. Med J Aust. 2002;176 (5):241. ref. 18 Tryptizol (amitriptyline) ref. 19 Sarotex (amitriptyline) e.a.* 1 ref. 20 Cipramil (citalopram) e.a.* 2 n=2 - Patiënte 1 (78 jaar, NKG (pilocarpine 4x daags, timolol 2x daags, acetazolamide 125 mg/dag)) krijgt vanwege pijnklachten amitriptyline (50 mg/dag). De IOP stijgt licht (van 17 naar 23 mm Hg), amitriptyline wordt gestaakt. Ook op venlafaxine (37,5 mg 2x daags) stijgt de IOP licht (naar 22 mm Hg). Op clonazepam (2 mg/dag) en buprenorfine (0,2 mg/dag) treedt 30% pijnvermindering op en blijft de IOP stabiel. - Bij patiënte 2 (69 jaar, NKG (timolol)) stijgt de IOP licht gedurende 3 weken (van 18,5 naar 21 naar 23 mm Hg) op venlafaxine (37,5 mg 2x daags). De therapie wordt gestaakt en de IOP daalt naar 18 mm Hg. Bij vrouw (49 jaar, prikkelbare darmsyndroom) treedt acuut NKG op, 4 uur na start met venlafaxine (dosering niet gemeld). De therapie wordt gestaakt. Na medicamenteuze therapie en laseriridotomie treedt herstel op. Conclusie auteurs: venlafaxine heeft geen anticholinerge werking, dus serotonerge effect moet de oorzaak zijn. Mogelijk dat zwakke adrenerge effect ook een rol speelt. Man (35 jaar, hypermetropie) heeft al 2 jaar oogklachten. Klachten verergeren (treden 2-3 x per week op) wanneer mirtazepine wordt gestart vanwege angst en depressie (dosering niet gemeld). Ook op sertraline (dosering niet gemeld) blijven de oogklachten bestaan. 10 dagen na omzetting op venlafaxine (75 mg 1x daags) treedt acuut NKG op. De therapie wordt gestaakt. Na medicamenteuze therapie en laseriridotomie treedt herstel op. Deze medicatie wordt gedurende enkele weken één voor één gestopt. Er wordt nog een keer laseriridotomie uitgevoerd om het risico op acuut NKG in de toekomst te verminderen. Bij vrouw (45 jaar, hypermetropie) ) treedt acuut NKG op in het linker oog, 3 dagen na start venlafaxine (75 mg/dag) (comedicatie: choorpromazine tot 150 mg/dag). Na medicamenteuze behandeling normaliseert de IOP. Laseriridotomie wordt uitgevoerd, maar moet enkele keren herhaald worden. 8 dagen na start venlafaxine treedt ook acuut NKG op in het rechteroog, ondanks profylaxe met pilocarpine (4x daags). Therapie met venlafaxine wordt gestaakt. 3 dagen later wordt succesvolle iridotomie aan rechteroog uitgevoerd. Na 8 weken gebruikt de vrouw geen oogmedicatie meer en is de IOP onder controle. Waarschuwing: Amitriptyline dient voorzichtig te worden toegepast vanwege zijn atropine-achtige werking bij patiënten acuut glaucoom of verhoogde intra-oculaire druk. Waarschuwing: Voorzichtig doseren alsmede regelmatige en strenge controle is noodzakelijk bij o.a. acuut nauwe-kamerhoekglaucoom, verhoogde intra-oculaire druk. Bw: Zeer vaak; aandoeningen van het oog; abnormale accommodatie, vaak; vissusstoornissen.

4 ref. 21 Sinequan (doxepine) ref. 22 Registratiedossier (SPC) Cymbalta (duloxetine) ref. 23 Ludiomil (maprotiline) ref. 24 Tolvon (mianserine) e.a.* 3 ref. 25 Seroxat (paroxetine) CI: Sinequan is gecontraïndiceerd bij patiënten met glaucoom. Speciaal bij oudere patiënten dient deze aandoening uitgesloten te worden. Waarschuwing: Voorzichtig doseren alsmede regelmatige en strenge controle is noodzakelijk bij o.a. acuut nauwe-kamerhoekglaucoom, verhoogde intra-oculaire druk. Waarschuwing: Mydriasis: Mydriasis is gemeld in samenhang met duloxetine. Derhalve is voorzichtigheid geboden, wanneer Cymbalta wordt voorgeschreven aan patiënten met verhoogde intraoculaire druk of aan degenen met een risico van acuut nauwe kamerhoekglaucoom. Waarschuwing: Maprotiline dient niet te worden toegepast bij patiënten met o.a. nauwe-hoek-glaucoom. Waarschuwing: Voorzichtig doseren alsmede regelmatige en strenge controle is noodzakelijk bij o.a. acuut nauwe-kamerhoekglaucoom, verhoogde intra-oculaire druk (weinig kans op problemen vanwege de slechts geringe anticholinerge werking). Waarschuwing: Net als voor andere SSRI s geldt, veroorzaakt paroxetine soms mydriasis en dient het met voorzichtigheid te worden gebruikt bij patiënten met kleine hoek glaucoom of een voorgeschiedenis van glaucoom. * 1 Anafranil (clomipramine) , Prothiaden (dosulepine) , Imipramine PCH , Nortrilen (trimipramine) * 2 Lexapro (escitalopram) , Zoloft (sertraline) , Aurorix (moclobemide) * 3 Remeron (mirtazapine) , Trazolan (trazodon) , Efexor (venlafaxine) Opmerkingen: - Geen literatuur gevonden (IDIS, Pubmed) voor de MAO-remmers. - Geen literatuur gevonden (IDIS, Pubmed) betreffende primair open-kamerhoekglaucoom. - Registratiedossiers Prozac (fluoxetine) en Fevarin (fluvoxamine) geven geen informatie. - In theorie zou vanwege de anticholinerge werking mydriasis (pupilverwijding) kunnen optreden, wat tot een acute nauwe-kamerhoekglaucoom kan leiden. - Projectgroep: Antidepressiva kunnen gewoon gebruikt worden door patiënten met nauwe-kamerhoekglaucoom, mits de patiënt onder controle is bij de oogarts en hem/haar op de hoogte stelt van het geneesmiddelgebruik. Een aanval van acute glaucoom treedt overigens ook maar heel incidenteel op, terwijl antidepressiva veel gebruikt worden. - Bij glaucoom dient onderscheid gemaakt te worden in open-kamerhoekglaucoom en nauwekamerhoekglaucoom. Bij open-kamerhoekglaucoom wordt een verhoging van de oogdruk veroorzaakt door een belemmering van de afvoer van kamerwater ter hoogte van het trabekelsysteem en bij nauwe-kamerhoekglaucoom door afsluiting van de oogkamerhoek. Risicofactoren - Incidentie - Nauwe-kamerhoekglaucoom: Contra-indicatie Actie Datum Beslissing deskundigen Tricyclische antidepressiva Nee Nee Selectieve serotonineheropnameremmers Nee Nee MAO-remmers Nee Nee Overige antidepressiva Nee Nee

5 Primair open-kamerhoekglaucoom: Contra-indicatie Actie Datum Beslissing deskundigen Tricyclische antidepressiva Nee Nee Serotonineheropnameremmers Nee Nee MAO-remmers Nee Nee Overige antidepressiva Nee Nee

6 Raadpleeg Besluit van de projectgroep Contra-indicaties op : dit is GEEN contraindicatie. Projectgroep: Middelen met een anticholinerge werking kunnen gewoon gebruikt worden door patiënten met nauwe-kamerhoekglaucoom. De oogarts houdt de patiënt in de gaten; ook hun medicatiegebruik. Middelen met een anticholinerge werking vormen sowieso geen contra-indicatie bij patiënten met een primair open-kamerhoekglaucoom. Literatuur: Oshika T. Ocular adverse effects of neuropsychiatric agents. Drug Safety 1995;12(4): Tueth MJ. Emergencies caused by side effects of psychiatric medications. Am J Emerg Med 1994;12(2): Kadoi C et al. Bilateral angle closure glaucoma and visual loss precipitated by antidepressant and antianxiety agents in a patient with depression. Ophthalmologica 2000;214: Schlingemann RO et al. Amaurosis fugax on standing and angle-closure glaucoma with clomipramine. Lancet 1996;347:465. Ritch R et al. Oral imipramine and acute angle closure glaucoma. Arch Ophthalmol 1994;112:67-8. Costagliola C et al. SSRIs and intraocular pressure modifications. CNS Drugs 2004;18(8): Kennisdatabank Belangrijke signalen [database on the internet]. s Hertogenbosch: Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb. [cited 2006 Mrt 13]. SSRI s en nauwe kamerhoek Available from: Croos R et al. Citalopram associated with acute angle-closure glaucoma: case report. BMC Ophthalmology 2005;5:23. Jiménez-Jiménez FJ et al. Aggravation of glaucoma with fluvoxamine. Ann Pharmacother 2001;35: Bennett HGB et al. Paroxetine and acute angle-closure glaucoma. Eye 1999;13(Pt5): Kirwan JF et al. Bilateral acute angle closure glaucoma after administration of paroxetine. Br J Ophthalmol 1997;81: Eke T et al. Acute angle closure glaucoma associated with paroxetine. BMJ 1997;314:1387. Ahmad S. Fluoxetine and glaucoma. DICP 1991;25(4):436. Aragano M et al. Increased ocular pressure in two patients with narrow angle glaucoma treated with venlafaxine. Clin Neuropharmacol 1998;21(2): Ezra DG et al. Simultaneous bilateral acute closure glaucoma following venlafaxine treatment. Eye 2006;20: De Guzman MHP et al. Bilateral acute angle closure caused by supraciliary effusions associated with venlafaxine intake. Med J Aust. 2005;182(3): Bradley Ng et al. Venlafaxine and bilateral acute angle closure glaucoma. Med J Aust. 2002;176(5):241. Registratiedossiers (deel IB) Anafranil, Aurorix, Cipramil, Efexor, Imipramine PCH, Lexapro, Ludiomil, Nortrilen, Prothiaden, Remeron, Sarotex, Seroxat, Sinequan, Tolvon, Trazolon, Tryptizol en Zoloft. Registratiedossier (SPC) Cymbalta.