Kanker en depressie. Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+

Transcriptie

1 Kanker en depressie Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+

2 Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk geen geen geen geen Geen Geen

3 Kanker en depressie Kanker is een levensbedreigende ziekte Verlies van gezondheid, pijn, angst, wanhoop en dood Vergt veel aanpassingsvermogen Biologische kwetsbaarheid depressie Hoge comorbiditeit depressie Frequent gemist Verhoogt lijdensdruk, vermindert therapietrouw en verslechtering van behandelresultaten

4 Inhoud Prevalentie en risicofactoren Diagnostiek en differentiaal diagnose Behandeling Focus op psychofarmacologische behandeling

5 Prevalentie Lifetime prevalentie % ernstige depressieve stoornis 30-35% depressie en aanpassingsstoornissen (chronische lichamelijke aandoeningen) Puntprevalentie %

6 Prevalentie: Stadium: vergevorderd % ernstige depressie 7-26% mild-matig ernstige depressie Soort kanker 3 Hersentumor: 41-93% Pancreascarcinoom: tot 50% Hoofdhalstumor: tot 42% Borstkanker: % Gynaecologische kanker: 23% Longkanker: 11%

7 Risicofactoren Eerdere depressie 1,2,3 Jongere leeftijd (<50 jaar) 1,2,3 Beperkt sociaal netwerk/gebrek aan steun 1,3 Ernst aandoening Oncontroleerbare pijn 1,2,3 Fysieke beperkingen 1 /achteruitgang 3 Noodzaak tot continuering behandeling 3 Comorbide somatische problematiek 1

8 Diagnose: knelpunten DD: normale, invoelbare somberheid vs. aanpassingsstoornis vs. depressie Depressieve kenmerken vs. gevolgen kanker Slaapproblemen Vermoeidheid Eetproblemen Depressie a.g.v. oncologische behandeling Interferon α 3 Prednison, Dexamethason 2,3 Aromataseremmers Exemestaan, Anastrozol, Letrozol 4 Procarbazine 2 Vincristine 2 Vinblastine 2

9 Diagnose Normale somberheid Aanpassingsstoornis Schatting 10-20% 5 Heterogene verzameling van klachten die optreden na blootstelling aan een stressvolle gebeurtenis 5 Niet in verhouding met de ernst of intensiteit van de stressor 5 Depressie Duur van klachten (> 2 weken) 1 Toename ipv afname van klachten 1 Ernstigere/vreemdere somberheid dan normaal 1

10 Diagnose: Symptomen Anhedonie 1,2, disproportionele schuld- en schaamtegevoelens 1,2, gevoelens hopeloosheid/waardeloosheid 2, doodsgedachten/obsessie dood 1,2 Onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten 1 Cavanaugh criteria (2 items) 3 Niet deelnemen aan medische zorg ondanks de mogelijkheid hiertoe Geen vooruitgang ondanks verbetering medische conditie/functioneren op lager dan verwacht niveau Endicott criteria (1 item) 3 Sociaal terugtrekgedrag/verminderde spraakzaamheid

11 Diagnose: Vragenlijsten Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) 1 Hoge sensitiviteit, lage specificiteit Totaal >12, depressie >8 verdere screening 4-DKL 1 distress, depressie, angst en somatisatie

12 Behandeling Multidisciplinaire behandeling Niet-medicamenteuze behandelingen Ondersteunende gesprekken Psychotherapie Activering

13 Behandeling: Psychofarmaca Indicatie antidepressiva: voorschrijven cf. indicatie reguliere depressie 6 Gerichte keus op basis van werkingsprofiel/bijwerkingen

14 Behandeling: Psychofarmaca SSRI s (Escitalopram, Sertraline) Eerste keus vanwege milde bijwerkingenprofiel 1 Vaak keus ivm comorbide angstklachten Dosering cf. farmacotherapeutisch kompas Tricyclische antidepressiva (TCA s) Cave anticholinerge bijwerkingen Effect op pijn Start 25 mg AN, iedere 2-4 dagen ophogen met mg tot mg 1 Controle bloedspiegels Overige antidepressiva Amfetaminen 1 e keus bij mensen met korte levensverwachting 1

15 Behandeling: antidepressiva Symptoom (neuro)pathische pijn 3,7,8,9 Agitatie, slaapprobleem 1,3,7,8,9 Vermoeidheid, psychomotore remming, concentratieproblemen 3,7,8,9 Antidepressivum SNRI (Duloxetine, Venlafaxine) TCA Mirtazapine Trazodon TCA Bupropion Misselijkheid 3,7,8,9 Verminderde eetlust 3,7,8,9 Opvliegers 3,8,9 Mirtazapine Mirtazapine Venlafaxine SSRI s (Fluoxetine, Paroxetine, Sertraline)

16 Behandeling: specifieke aandachtspunten SSRI s 3,9 Risico serotoninesyndroom bij comorbide serotonerg werkende medicatie Mirtazapine Zelden: agranulocytose 3,8 Bupropion Verlaging prikkeldrempel insulten 3,7,8 Cardiale comorbiditeit 7 Liefst Sertraline: beperkte orthostatische hypotensie Trage darmmotiliteit, urineretentie, stomatitis 3,7,8 Geen middel met anticholinerge bijwerkingen kiezen Gebruik homeopathische middelen 1 Sint Jans Kruid: interactie Cyp450 systeem

17 Behandeling: Specifieke aandachtspunten Gebruik Tamoxifen 3,8,9 Interactie via Cyp450 (remming Cyp2D6 verminderde omzetting endoxifen verminderde effectiviteit) Venlafaxine 1 e keus, evt. Citalopram

18 Behandeling: Amfetamines 1,3,7,8,9 Antidepressief effect, vermindering vermoeidheid, verbetering concentratie Verslavend effect nvt, eetlustbevorderend Snelle werking (1-2 dagen) Dosering: Methylfenidaat 5 mg 2dd1 (uiterlijk uur) Dagelijks verhogen tot gewenst effect, maximaal 20 mg 2dd1 Bijwerkingen: nervositeit, prikkelbaarheid, tachycardie, hypertensie, slapeloosheid, tremoren psychotische belevingen/delier

19 Literatuur 1 IKNL Landelijke Richtlijn Depressie versie Roy-Byrne PP. Diagnosis of psychiatric disorders in patients with cancer. In: UpToDate, Silver JM (Ed), UpToDate, Last updated Oct 02, Kissane DW, Maj M, Sartorius N. (2011) Depression and Cancer. John Wiley & Sons, Ltd Multidisciplinaire richtlijn aanpassingsstoornis bij patiёnten met kanker 6 Ostuzzi G, Matcham F, Dauchy S, Barbui C, Hotopf M. (2015). Antidepressants for the treatment of depression in people with cancer. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2015 (6). Doi: / CD pub2 7 Roy-Byrne PP. Management of psychiatric disorders in patients with cancer. In: UpToDate, Silver JM (Ed), UpToDate, Last updated Oct 02, Caruso R, Grassi L, Nanni MG, Riba M. Psychopharmacology in Psychooncology. Curr Psychiatry Rep (2013) 15:393 9 Thekdi SM, Trinidad A, Roth A. Psychopharmacology in Cancer. Curr Psychiatry Rep (2015) 17:529