LCP TERzake(n) 2011 DECEMBER 2011 Inzicht in beleggingskosten bij collectieve beschikbare premieregelingen.

Transcriptie

1 LCP TERzake(n) 2011 DECEMBER 2011 Inzicht in beleggingskosten bij collectieve beschikbare premieregelingen. Lane Clark & Peacock Netherlands B.V. Pension Fund Consulting ALM Consulting Actuarial Services Corporate Consulting Training Communication

2 2 Insight Clarity Advice Lane Clark & Peacock Netherlands B.V. is een actuarieel adviesbureau en adviseert pensioenfondsen, (internationale) ondernemingen en verzekeraars, en is onderdeel van Lane Clark & Peacock LLP (LCP). LCP heeft eigen kantoren in Nederland (Utrecht), België (Brussel), Engeland (Londen en Winchester), Ierland (Dublin), en Zwitserland (Zürich en Basel). Wij menen dat wij met deze derde TERzake(n) bijdragen aan het vergroten van het inzicht in de kosten van vermogensbeheer bij beschikbare premieregelingen. Dit is overigens maar één onderdeel van het totaal der afwegingen die gemaakt moeten worden bij het toevertrouwen van de uitvoering van de pensioenregeling aan een pensioenuitvoerder. Wilt u daar meer inzicht in hebben, dan helpen wij u graag met helder advies. Utrecht, december 2011 Lane Clark & Peacock Netherlands B.V.

3 3 LCP TERzake(n) 2011 December 2011 p5 Voorwoord p6 1. Management samenvatting p8 2. Ter overdenking p8 2.1 Fiscale premiestaffels p UPO s en daarmee het pensioenregister geven te optimistisch beeld p Premiepensioeninstellingen (PPI): te pril voor conclusies p Afwikkeling kostencompensatie beleggingspensioenverzekeringen ligt achter op schema p Vermogensbeheerkosten in DC-regeling nog onduidelijk p16 3. TER informatie p Pensioenuitvoerders p Total Expense Ratio (TER) en uitgebreide Total Expense Ratio (TER+) p18 4. TER zaken p Berekening Total Expense Ratio p Total Expense Ratio? p Synthetische TER p20 5. TER belang p21 6. TER resultaten p TER en TER+ percentages p TER+ in relatie tot de beleggingsklasse p TER+ in relatie tot het netto fondsrendement p TER+ in relatie tot de out- of underperformance p27 7. Voorbehoud p28 Bijlage p30 AEGON p31 ASR p32 Centraal Beheer Achmea p33 Delta Lloyd p34 SNS Reaal p35 Zwitserleven p36 BeFrank p37 Robeco PPI

4 4 LCP Investment Management Fees Survey Key findings Evert van Ling Partner LCP Netherlands Communicatie over beschikbare premieregelingen en de bijbehorende pensioenverwachtingen kan en moet veel beter. Werknemers zijn gebaat bij reële verwachtingen van hun pensioen. Pensioenuitvoerders, maar ook werkgevers en ondernemingsraden, zullen daar meer aandacht aan moeten geven.

5 LCP TERzake(n) 2011 Voorwoord 5 Voorwoord In deze derde editie van TERzake(n) geven wij een overzicht van de kosten die door de beleggingsfondsen van zes grote pensioenverzekeraars in rekening worden gebracht. Daarnaast zijn, vanwege de toenemende belangstelling hiervoor, voor het eerst ook twee premiepensioeninstellingen (PPI s) in ons onderzoek betrokken. Wij hebben ons in dit rapport gericht op beleggingsfondsen die gebruikt worden bij de uitvoering van collectieve beschikbare premieregelingen. Voorwoord Ieder beleggingsfonds is wettelijk verplicht de Total Expense Ratio in het jaarverslag te publiceren. Daardoor is een vergelijkend overzicht redelijk eenvoudig te maken, ware het niet dat een aantal pensioenuitvoerders 1 aanvullende vermogensbeheerkosten in rekening brengt via de pensioenverzekering. Ook komt het voor dat een pensioenuitvoerder een korting geeft op de door het beleggingsfonds in rekening gebrachte kosten. Om de gebruikswaarde van dit rapport te vergroten hebben wij net als vorig jaar getracht zo goed mogelijk hiermee rekening te houden door de introductie van de TER+. In het kader van de zorgplicht worden steeds vaker zogenoemde lifecyclebeleggingsfondsen aangeboden. Lifecycle beleggen houdt in dat de spreiding van de beleggingen, in relatie tot de duur tot de pensioendatum, zodanig wordt ingericht door de pensioenuitvoerder dat het beleggingsrisico automatisch kleiner wordt naarmate de pensioendatum nadert. Omdat een steeds groter deel van de vermogensopbouw plaatsvindt in deze lifecyclefondsen hebben wij de beleggingskosten hiervan apart beoordeeld. Naast de beleggingskosten is minstens zo belangrijk wat een belegger terug krijgt in de vorm van rendement. Daarom wordt in deze TERzake(n) niet alleen de TER+ gepubliceerd, maar ook het behaalde rendement. Voor een volledige beoordeling is ook dit niet voldoende. Het behaalde rendement zegt immers nog niets over het gelopen beleggingsrisico. Veel beleggingsfondsen hanteren een eigen benchmark en publiceren ook het rendement van die benchmark. In dit rapport geven wij een overzicht van het netto rendement ten opzichte van de benchmark, daarbij rekening houdend met de TER+ (de gecorrigeerde out- of underperformance). Wij zijn de pensioenuitvoerders erkentelijk voor de medewerking die wij hebben gekregen bij het verzamelen en controleren van alle gegevens. Utrecht, december In dit rapport wordt, tenzij anders vermeld, met pensioenuitvoerders bedoeld: de zes pensioenverzekeraars en twee premiepensioeninstellingen.

6 6 LCP TERzake(n) Management samenvatting 1. Management samenvatting De wereld van de beschikbare premieregelingen is allang niet meer eenvoudig. Integendeel, de complexiteit lijkt alleen maar toe te nemen. Enkele voorbeelden: De fiscale premiestaffels leiden tot niet realistische pensioenverwachtingen. UPO s geven te optimistisch beeld. PPI s zetten druk op de kosten van vermogensbeheer. PPI s kennen geen lang-leven bonus toe. Informatie over kostencompensatie vertraagd. De fiscale staffels sluiten niet aan bij de werkelijke kosten van pensioen waardoor de deelnemers een te rooskleurig beeld krijgen van hun pensioenaanspraken. Het zou wenselijk zijn om de premiestaffels te baseren op overlevingstafels vergelijkbaar met de voor pensioenfondsen voorgeschreven overlevingstafels, een rekenrente van 3%, een hogere pensioenleeftijd en reële aankoopkosten op de pensioendatum. Dat de pensioenverwachtingen hierdoor met zo n kwart gecorrigeerd moeten worden, is voor sommigen misschien schokkend, maar niettemin noodzakelijk. Ook de Uniforme Pensioenoverzichten en daarmee het pensioenregister geven een te optimistisch beeld. De vermelde aan te kopen pensioenen zijn veelal berekend op tarieven met beperkte geldigheidsduur (de resterende looptijd van het huidige contract), die goedkoper zijn dan de actuele tarieven van vandaag en zeker lager dan de verwachte tarieven op de toekomstige pensioendatum. De beschikbare premieregelingen worden steeds vaker gebruikt om pensioentoezeggingen vorm te geven. Voor het grootste deel gaat het dan om pensioenregelingen ondergebracht bij verzekeraars. Sinds medio 2011 kan men voor de vermogensopbouw ook terecht bij premiepensioeninstellingen (PPI s). Met de introductie van deze PPI s lijkt de druk vergroot te worden op verzekeraars om de vermogensbeheerkosten te verlagen. Beide PPI s scharen zich op dit punt onder de goedkoopste pensioenuitvoerders. PPI s zijn geen verzekeraar. Anders dan de verzekeraars kennen zij dan ook geen bonussen toe in verband met de overlijdenswinst die gemaakt wordt doordat het pensioenvermogen alleen bij in leven zijn op de pensioendatum wordt uitgekeerd. Met name voor alleenstaanden is dit een nadeel. De verzekeraars hebben toegezegd uiterlijk eind 2011 nader te communiceren met de polishouders over compensatie van te hoge in rekening gebrachte kostenvergoedingen in jaren tot 2010 bij een aantal pensioenverzekeringen op basis van beleggingen. Inmiddels is gebleken dat dit niet alle verzekeraars gaat lukken. Het lijkt er op dat de informatie geen volledig inzicht zal geven in de berekeningsmethodiek van de compensatie. In dit rapport zijn wij voor zes grote pensioenverzekeraars en de twee nieuwe premiepensioeninstellingen nagegaan welke beleggingsfondsen gebruikt worden voor de beschikbare premieregelingen en wat de Total

7 LCP TERzake(n) Management samenvatting 7 Expense Ratio (TER) en het netto rendement van die beleggingsfondsen is geweest. Omdat pensioenuitvoerders zelf soms ook vermogensbeheer kosten in rekening brengen, of juist een korting geven op de TER in de beleggingsfondsen, is door ons de TER+ geïntroduceerd. Voor een verzekerde is het immers niet van belang wie de vermogensbeheerkosten in rekening brengt, maar wat de totale vermogensbeheerkosten zijn die hij of zij moet betalen. Uit ons onderzoek kunnen verder de volgende conclusies worden getrokken: Bij bijna een kwart van de beleggingsfondsen wordt een TER+ geconstateerd van 0,5% of minder en bij eveneens een kwart een TER+ van meer dan 1,0%. De hoogste gevonden TER+ bedroeg 5,6%, hetgeen werd veroorzaakt door de in 2010 uitbetaalde performancefee. Bij lifecyclefondsen is de gemiddelde TER+ 0,65%, waarbij deze varieert van 0,33% tot 1,27%. Bij fondsen voor zelf beleggen is de TER+ vaak hoger. Het is maar de vraag of deelnemers die hiervoor kiezen zich dit realiseren. TER+ varieert van 0,15% tot 5,60%. TER+ bij lifecyclefondsen is lager dan bij fondsen voor zelf beleggen. Management samenvatting Een TER+ die 0,5% hoger is leidt in geval van een beschikbare premieregeling, afhankelijk van de duur van de verzekering, tot een 3 tot 11% lager pensioen. Impact van de TER+ op uitkomsten is groot. Fondsen voor zelf beleggen, fondsen met een hoger risicoprofiel en fondsen met een bijzondere beleggingsstrategie hanteren meestal een hogere TER. Waarschijnlijk wordt in deze fondsen het vermogensheer actiever gemanaged. Toch worden bij sommige fondsen beduidend meer kosten in rekening gebracht dan bij andere, terwijl zij ogenschijnlijk in dezelfde mate actief beheerd worden. Door de AFM worden publiekelijk vraagtekens gezet bij de toegevoegde waarde van actief beheer. Deelnemers moeten zich afvragen of de mogelijke extra performance wel zal opwegen tegen de extra beheerkosten. Kosten en performance bij actief beheer afwegen. Beleggingsfondsen en pensioenuitvoerders communiceren nog niet volledig en transparant over de inhouding van kosten. Indien een verzekerde werknemer alleen de TER uit een jaarverslag van een beleggingsfonds bekijkt, dan vergeet hij eventuele aanvullende vermogensbeheerkosten die via de pensioenverzekering worden verrekend, en/of eventuele kortingen op de TER. Pensioenuitvoerders zouden de TER+ moeten communiceren. Indien hij alleen kijkt naar de vermogensbeheerkosten die via de pensioenverzekering worden verrekend, dan vergeet hij dat door het beleggingsfonds zelf ook kosten worden verrekend. Naar onze mening verdient het daarom aanbeveling dat pensioenuitvoerders bij hun pensioenproducten de TER+ gaan vermelden.

8 8 LCP TERzake(n) TER overdenking 2. Ter overdenking 2.1 Fiscale premiestaffels De fiscale premiestaffels zijn voor vrijwel alle beschikbare premieregelingen de basis voor de toegezegde premie. De fiscaal maximale staffel is gebaseerd op een pensioenopbouw van 2,25% per dienstjaar volgens de middelloonsystematiek. De fiscale staffel is vastgesteld op basis van de overlevingstafels GBM/V De rekenrente is 4%. De hiermee te berekenen netto spaarpremie wordt vervolgens verhoogd met 10% voor kostendekking en 8% voor verzekering van premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. Deze uitgangspunten lijken inmiddels door de realiteit achterhaald. De huidige door het Actuarieel Genootschap gepubliceerde overlevingstafel AG is inmiddels dwingend voorgeschreven aan de pensioenfondsen. De marktrente is al geruime tijd lager dan 4% terwijl de opslagen voor kosten en arbeidsongeschiktheidsrisico niet meer aansluiten bij de praktijk. Het valt niet goed in te zien waarom voor werknemers die deelnemen aan de beschikbare premieregeling een verouderde norm zou moeten gelden terwijl dat voor werknemers die deelnemen in een pensioenfonds niet geldt, sterker nog, door DNB als toezichthouder verboden is. Zonder diverse aanpassingen van de staffel en een goede communicatie over de resterende kostenrisico s voor een deelnemer aan een DC-regeling zal het uiteindelijke pensioenresultaat substantieel achterblijven bij de verwachtingen. Fiscale premiestaffels gebaseerd op achterhaalde grondslagen Overlevingstafel van huidige premiestaffels achterhaald Naar onze opvatting dient de fiscaal maximale premiestaffel te worden gebaseerd op de recente generatietafel van het Verbond van Verzekeraars, inclusief de daarin opgenomen sterftetrend. Hierdoor zal de premiestaffel circa 10% hoger uitvallen. Er zijn twee redenen voor deze aanpassing. De eerste reden is dat de huidige fiscale staffels een verkeerd beeld geven van de werkelijke kosten van pensioen, doordat zij op achterhaalde gegevens zijn gebaseerd. De tweede reden is dat hierdoor, in strijd met de bedoelingen van de Pensioenwet, met werknemers onjuist wordt gecommuniceerd. Immers, de premie is te laag om de beloofde pensioenopbouw te financieren Huidige rekenrente van 4% onrealistisch Bij het merendeel van de DC-regelingen wordt een 4%-premiestaffel gehanteerd. Gegeven de macro economische ontwikkelingen is dit echt te hoog. In het pensioenakkoord wordt voor zachte pensioentoezeggingen, waaronder DC-regelingen kunnen worden geschaard, weliswaar een

9 LCP TERzake(n) TER overdenking 9 rekenrente op basis van verwacht rendement geopperd, maar dan wel in combinatie met verwachte inflatie. Daar gaat het immers om het financieren van een reëel pensioen. Dat leidt per saldo ook voor zachte pensioenen tot een rekenrente van circa 3%. Sinds eind 2009 zijn premiestaffels op basis van 3% rekenrente ook mogelijk. Voor een gemiddeld werknemersbestand betekent dit een verhoging van de beschikbare premie met ca. 30% (variërend van meer dan 60% voor jongeren tot ca. 10% voor ouderen). Of een dergelijke premieverhoging haalbaar is, zal door werkgever en werknemers besloten moeten worden. Indien dit niet (volledig) haalbaar is, dan dient in ieder geval aan de werknemers duidelijk gemaakt te worden, dat de pensioenverwachting met een kwart naar beneden bijgesteld zal moeten worden. Dit is geen plezierige boodschap, maar sluit wel beter aan bij de realiteit januari 2015: van bruto naar netto staffel, waar blijft het huidige voordeel? Uiterlijk 1 januari 2015 dienen alle beschikbare premieregelingen gebaseerd te zijn op netto premiestaffels. Hiermee wordt een scheiding aangebracht tussen enerzijds de beschikbare spaarpremie bedoeld voor opbouw van pensioenvermogen en anderzijds de administratiekosten en risicopremies. Deze laatste mogen niet meer gebaseerd zijn op de fiscale norm van 10% respectievelijk 8%, maar dienen gelijk te zijn aan de werkelijke met de pensioenuitvoerder overeengekomen vergoedingen. TER overdenking Als deze vergoedingen lager zijn dan de huidige fiscale norm, dan dienen werknemers en werkgever te besluiten over de aanwending van het verschil. Komt dit ten goede aan de werknemers door de spaarpremie te verhogen, of komt dit ten goede aan de werkgever, doordat de totale pensioenlast wordt verminderd? Kosten tijdens opbouwperiode die nog steeds door deelnemer betaald moeten worden Het is een misvatting te denken dat de overgang op netto staffels er automatisch toe zal leiden dat de uitvoeringskosten voor rekening van de werkgever zullen zijn. Dat hangt af van de hoogte van de werknemersbijdragen en de wijze waarop die worden vastgesteld. Maar daarnaast spelen ook nog de aan- en verkoopkosten van de beleggingen, de kosten van het vermogensbeheer binnen de beleggingsfondsen (de TER) en aanvullende vermogensbeheerkosten die de pensioenuitvoerder in rekening brengt een rol. Deze komen voor rekening van de werknemers. In de bruto noch netto fiscale staffels wordt daar echter rekening mee gehouden. Het te bereiken pensioen zal daardoor lager uitvallen dan de fiscale staffel suggereert.

10 10 LCP TERzake(n) TER overdenking Pensioenen flink lager door ontbreken aankoopkosten in staffel Nog een tegenvaller: kosten bij aankoop van pensioen op de pensioendatum Net zo belangrijk zijn de kosten die verschuldigd zijn bij aankoop van pensioen op de pensioendatum. Ook deze zitten niet in de fiscale netto premiestaffels verwerkt, terwijl de pensioengerechtigde ze wel moet betalen. Dit leidt al gauw tot een 5% lagere pensioenuitkomst. Naar onze mening dient bij het vaststellen van de premiestaffels rekening te worden gehouden met deze toekomstige aankoopkosten, door of uit te gaan van een hogere premiestaffel of door een bescheidener pensioendoel te communiceren. Uiteindelijk zullen de fiscale staffels ruimte moeten geven om de voorzienbare kosten van de pensioenregeling te financieren. Alleen op die manier kan aan werknemers een juist beeld gegeven worden van de hoogte van de pensioenambitie in de pensioenregeling Verhoging pensioenrichtleeftijd niet noodzakelijk maar wel gewenst Het Pensioenakkoord is met name gebaseerd op DB-regelingen. De lage beleggingsopbrengsten, de lage marktrente en de stijgende levensverwachtingen waren de aanleiding om met elkaar af te spreken dat noodzakelijke premieverhogingen om het toegezegde pensioenniveau te handhaven geen automatisme meer zijn. Het geleidelijk verhogen van de pensioenrichtleeftijd is vervolgens een van de oplossingen om de pensioenregelingen in de toekomst betaalbaar te houden. Ook DC-regelingen hebben last van lage beleggingsopbrengsten, lage marktrentes en een stijgende levensverwachting, maar hier liggen alle financiële risico s al bij de deelnemers. Voor hen zullen de pensioenresultaten lager uitvallen dan verwacht. Voor de werkgever is er geen gevaar dat de pensioenregeling onbetaalbaar dreigt te worden. Het pensioenbudget staat immers vast. Een premiestaffel gebaseerd op een hogere pensioenrichtleeftijd is strikt genomen dan ook niet nodig. Toch lijkt het wenselijk om de verhoging van de pensioenrichtleeftijd ook in de beschikbare premiestaffels te verwerken, omdat het om velerlei redenen van belang is dat we langer doorwerken. Daar kan men maar beter op voorbereid zijn en het heeft weinig zin bij de informatie verstrekking aan werknemers vast te blijven houden aan een oude pensioenleeftijd. alle aanvullende pensioenregelingen dan eenzelfde pensioenrichtleeftijd hanteren. Een afwijkende AOW-ingangsleeftijd is wat dat betreft al onbegrijpelijk genoeg. Een hogere pensioenrichtleeftijd leidt tot een lagere premiestaffel. Deze ruimte kan gebruikt worden om (deels) de kosten van vermogensbeheer

11 LCP TERzake(n) TER overdenking 11 en de eenmalige kosten bij aankoop van pensioen te financieren. Samenvattend zou het dus wenselijk zijn om vanaf 2015 de premiestaffels in ieder geval te baseren op: een recente overlevingstafel een rekenrente van 3% een hogere pensioenrichtleeftijd reële aankoopkosten op de pensioendatum. 2.2 UPO s en daarmee het pensioenregister geven te optimistisch beeld Sinds vorig jaar is het pensioenregister operationeel en kan iedereen op deze website een overzicht zien van zijn opgebouwde pensioenen. In het pensioenregister worden de pensioenen verzameld zoals die ook op het jaarlijks Uniform Pensioen Overzicht (UPO) staan. Het pensioen opgebouwd in DC-regelingen is hier een onderdeel van. Het is belangrijk dat het pensioenregister een reëel beeld geeft van de uiteindelijke oudedagsvoorziening. Verwacht pensioen op UPO zou moeten worden gebaseerd op voorgeschreven aankooptarieven. TER overdenking Volgens afspraken wordt het op de pensioendatum verwachte pensioenvermogen berekend met een verwacht bruto rendement van maximaal 4%, naar analogie van de Financiële Bijsluiter. Dit betekent dat het bruto rendement nog moet worden verminderd met de vermogensbeheerkosten, waaronder de TER. Helaas wordt op de UPO niet altijd aangegeven met welke beheerkosten is gerekend. Naar onze mening zou dit wel moeten gebeuren voor een goed inzicht in de berekende pensioenresultaten. Natuurlijk kan dit complex worden indien sprake is van een combinatie van beleggingsfondsen met verschillende kostenpercentages, of indien, zoals bij lifecyclebeleggen, de TER gedurende de looptijd zal veranderen. In de praktijk lijkt een precieze berekening ondoenlijk, maar zal de pensioenuitvoerder wel een gemiddeld percentage kunnen hanteren. Door vermelding van dit percentage op de UPO weet de deelnemer in ieder geval met welk netto rendement is gerekend. Het uiteindelijk pensioen wordt voor een groot deel mede bepaald door de overlevingstafels en de marktrente die op de pensioendatum zullen gelden. Pensioenverzekeraars mogen bij de UPO hun eigen aankooptarieven hanteren, mits op basis van 4% rekenrente. Zoals hiervoor is aangegeven, zijn wij van mening dat deze rekenrente vandaag de dag te optimistisch is. Het zou goed zijn indien alle in het pensioenregister vermelde pensioenen gebaseerd zouden worden op een uniform vergelijkingstarief. De generatietafel van het Verbond van Verzekeraars in combinatie met een rekenrente van 3% zou hierbij een prima uitgangspunt kunnen zijn.

12 12 LCP TERzake(n) TER overdenking Het te verwachten pensioenresultaat kan hierdoor zo maar 15% - 20% lager uitvallen dan de tot nu toe op de UPO s en in het pensioenregister is vermeld. Dat zal voor menigeen schrikken zijn, maar beter nu schrikken en afwegen of je er iets aan kunt en wilt doen, dan op de pensioendatum schrikken als het te laat is voor pensioenreparatie. Komst PPI s kan leiden tot lagere kostenniveaus. 2.3 Premiepensioeninstellingen (PPI): te pril voor conclusies Tot nu toe werden collectief beschikbare premieregelingen met name ondergebracht bij pensioenverzekeraars. Door de introductie van de premiepensioeninstelling (hierna: PPI) op 1 januari 2011 kan daar in de toekomst verandering in komen. Een PPI is een nieuwe pensioenuitvoerder voor DC-regelingen. Kenmerkend is dat een PPI geen risico s mag verzekeren, maar alleen vermogen mag opbouwen voor aankoop van pensioen op de pensioendatum. Het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico moet dus bij een verzekeraar worden ondergebracht. Ook het aan te kopen pensioen op de pensioendatum moet worden ondergebracht bij een verzekeraar. Voor de opbouw van pensioenvermogen maakt een PPI, net als een pensioenverzekeraar, gebruik van beleggingsfondsen. Naast de TER worden mogelijk aanvullende vermogensbeheerkosten en administratiekosten in rekening gebracht door de PPI. De PPI wordt gezien als een concurrent voor de pensioenverzekeraar. Sommige verzekeraars richten een eigen PPI op om geen marktaandeel te verliezen. Voordeel van een startende PPI is dat zij geen ballast heeft uit het verleden, gebruik kan maken van moderne, verbeterde administratiesystemen en daaraan gekoppelde digitale (communicatie-) technieken. Tot nu toe is voor slechts twee PPI s een vergunning afgegeven door de toezichthouder DNB. Dat valt tegen, omdat er bij de parlementaire behandeling hoge verwachtingen van de PPI s werden gekoesterd. Omdat de huidige twee PPI s pas sinds enkele maanden actief zijn, is het nog te vroeg om de impact op de pensioenmarkt vast te stellen. Indien de opkomst van PPI s kan zorgdragen voor meer transparantie en lagere kosten, dan zal dit een pluspunt zijn voor het nog steeds groeiende aantal deelnemers aan DC-regelingen Deelnemers zonder partner slechter af bij PPI door gemis van bonus Het nabestaandenpensioen wordt in de meeste gevallen verzekerd door het sluiten van een aparte overlijdensverzekering. Bij overlijden voor de pensioendatum wordt dan het belegde vermogen niet uitgekeerd, maar vervalt aan de verzekeraar. De pensioenverzekeraars geven deze overlijdenswinst door aan de verzekerden door het toekennen van een bonus, waardoor extra pensioenvermogen opgebouwd wordt. Het te

13 LCP TERzake(n) TER overdenking 13 verwachten pensioenvermogen bij in leven zijn op de pensioendatum zal daardoor hoger uitvallen. PPI s zijn echter geen verzekeraar en door hen worden deze bonussen niet toegekend. Bij de twee nu bekende PPI s vervalt voor iedereen zonder partner en/of kinderen bij overlijden het opgebouwde pensioenvermogen aan de PPI. Voor deelnemers zonder partner en/of kinderen is het gemis van de bonus in ieder geval een nadeel Toch weer vermenging vermogensopbouw en risicodekking? In het verleden kon voor deelnemers zonder partner ook een overlijdensrisicopremie beschikbaar worden gesteld, en leidde deze premie voor hen tot extra vermogensopbouw. Vanaf 2005 is dat niet meer toegestaan, en werd de zogenoemde staffel 2 ingevoerd (een beschikbare premie zonder risicopremie bij overlijden vóór de pensioendatum). Door de twee nu bekende PPI s wordt bij overlijden het pensioenvermogen, voor zover fiscaal mogelijk, gebruikt om een hoger of geïndexeerd nabestaandenpensioen aan te kopen. Deelnemers met een partner krijgen dus, in plaats van extra vermogensopbouw, en mogelijk ongewild, een extra dekking voor nabestaandenpensioen. Naarmate het overlijden dichter bij de pensioendatum plaats vindt, kan zelfs sprake zijn van een dubbele overlijdensdekking. Het is opmerkelijk dat een risicopremie voor vermogensopbouw gebruiken niet meer mag, terwijl vermogensopbouw nu door PPI s wel weer gebruikt mag worden voor aanvullende risicodekking. TER overdenking 2.4 Afwikkeling kostencompensatie beleggingspensioenverzekeringen ligt achter op schema Over de (soms extreme) hoogte van de kosten bij beschikbare premieregelingen is de laatste jaren al veel gezegd en geschreven. Inmiddels hebben de meeste pensioenverzekeraars een compensatieregeling voorgesteld wat betreft pensioencontracten die vóór 1 januari 2010 zijn afgesloten. Vanuit het Verbond van Verzekeraars is daarbij begin 2010 een toetsnorm aanbevolen: samengevat komt het erop neer dat de kosten maximaal gelijk mogen zijn aan 1,5% van het belegd vermogen per jaar en 9,5% van de premie per jaar. Indien sprake is van een product met een 3% netto beleggingsgarantie dan kan het percentage van 1,5% worden verhoogd met 0,65%. Indien de feitelijke kosten meer bedragen dan deze norm, dan heeft de pensioenpolishouder recht op een compensatie. Afgesproken is dat uiterlijk 31 december 2011 de betrokkenen geïnformeerd worden over de compensatie Informatie soms moeilijk te vinden Op de websites van de pensioenverzekeraars is een variëteit aan

14 14 LCP TERzake(n) TER overdenking informatie te vinden over de tegemoetkomingsregeling. Sommige verzekeraars geven een uitgebreide toelichting via vraag en antwoord, terwijl bij andere verzekeraars de summiere informatie nauwelijks vindbaar is. Een enkele keer wordt voor aanvullende informatie zelfs doorverwezen naar een site die niet meer bestaat. Naar onze mening dient de compensatieregeling voor iedere verzekerde gemakkelijk vindbaar te zijn op de websites van de verzekeraars. Ook bij verzekerde regelingen zou gestreefd moeten worden naar kostentransparantie Berekeningen tot nu toe weinig transparant Enkele verzekeraars hebben reeds aangegeven dat het, vanwege de complexiteit van de berekeningen, niet lukt om voor het eind van dit jaar de beloofde informatie te leveren. In de tot nu toe verstrekte informatie zien we dat geen cijfermatig inzicht wordt gegeven in de berekeningen, en dat de uitkomsten niet onderhandelbaar zijn. Hoe complex ook, het zou goed zijn als over de berekening van deze kostencompensatie wel transparant wordt gecommuniceerd, bijvoorbeeld hoe de historie van de TER hierin wordt meegenomen. Vanwege de door de verzekeraars zelf reeds onderkende complexiteit en hun wens om het vertrouwen bij verzekerden te herstellen lijkt ook een review van de uitkomsten door een externe actuaris aan te bevelen Compensatieregeling beperkt tot beleggingsverzekeringen Beschikbare premieregelingen worden meestal geassocieerd met beleggingsverzekeringen. Er zijn echter ook duizenden werknemers die de beschikbare premie aanwenden voor een verzekering van een gegarandeerd kapitaal. Ook bij deze regelingen, vaak in de vorm van semicollectieve pensioencontracten, kunnen flinke kosteninhoudingen van toepassing zijn, oplopend tot wel 20% van de beschikbare premie. Deze kapitaalverzekeringen vallen echter niet onder de afgesproken compensatieregeling. Voor de betreffende werknemers is het moeilijk te begrijpen dat zij hiervoor niet in aanmerking komen. Wij zullen het dan ook toejuichen indien de verzekeraars ook voor deze groep tot een compensatieregeling komen.

15 LCP TERzake(n) TER overdenking Vermogensbeheerkosten in DC-regeling nog onduidelijk De hoogte van uitvoeringskosten is al jaren onderwerp van discussie in de pensioensector. De Pensioenfederatie, de overkoepelende belangbehartiger van de Nederlandse pensioenfondsen, heeft in november 2011 aanbevelingen uitgebracht hoe pensioenfondsen de komende jaren transparanter moeten worden over hun pensioenbeheerkosten, vermogensbeheerkosten en transactiekosten. Deze aanbevelingen zijn niet vrijblijvend, en pensioenfondsen zullen dan ook verantwoording moeten afleggen over de wijze waarop zij de uitvoeringskosten transparant communiceren naar de diverse stakeholders. Het zou een goede zaak zijn als ook bij rechtstreekse verzekerde regelingen de uitvoeringskosten nog transparanter worden. Dit geldt zeker voor beschikbare premieregelingen waar hoge uitvoeringskosten al vaker tot onaangename verrassingen hebben geleid. Sinds 2010 ontvangen deelnemers aan DC-regelingen jaarlijks een overzicht van de waarde-ontwikkeling van hun beleggingspensioenpolis. In dit zogenoemde model 3 worden diverse kostencomponenten apart zichtbaar gemaakt. Daar waar de aanvullende vermogensbeheerskosten, in rekening gebracht door de pensioenuitvoerder, wel worden getoond, ontbreken de vermogensbeheerkosten van het beleggingsfonds nog steeds op dit overzicht. Vaak zijn deze nu nog onderdeel van het resultaat op beleggingen. Het zou beter zijn als ook deze kosten expliciet zichtbaar worden. TER overdenking

16 16 LCP TERzake(n) TER informatie 3. TER informatie 3.1 Pensioenuitvoerders Voor dit rapport is informatie verzameld over het jaar 2010 van beleggingsfondsen verbonden aan zes grote pensioenverzekeraars. De door ons gemaakte keuze is zodanig dat een representatief beeld van de markt wordt verkregen, zonder daarbij te streven naar een volledige inventarisatie van alle beschikbare beleggingsfondsen. Dit betreft de volgende verzekeraars: Daarnaast zijn voor het eerst ook de twee premiepensioeninstellingen in ons onderzoek betrokken. Het betreft degenen waarvoor reeds een vergunning is afgegeven door De Nederlandsche Bank: Alle informatie is op ons verzoek aangeleverd door de pensioenuitvoerders en steekproefsgewijs gecontroleerd door aansluiting te zoeken met de jaarverslagen van de betreffende beleggingsfondsen. De jaarverslagen zijn te vinden op de websites van de pensioenuitvoerders of vermogensbeheerders. In ons rapport van vorig jaar hebben wij reeds opgemerkt dat het soms best zoeken was, en dat geldt jammer genoeg nog steeds. Gezien het grote financiële belang van de beleggingsfondsen zou de vindplaats duidelijker op de website aangegeven moeten worden. Nationale Nederlanden heeft geen medewerking verleend aan dit rapport en hebben wij daarom buiten dit onderzoek gehouden. Alle pensioenuitvoerders hebben de in dit rapport weergegeven informatie over hun beleggingsfondsen en onze opmerkingen daarbij van te voren kunnen lezen en eventuele onjuistheden kunnen corrigeren.

17 LCP TERzake(n) TER informatie Total Expense Ratio (TER) en uitgebreide Total Expense Ratio (TER+) In dit rapport richten wij ons op de Total Expense Ratio die binnen de beschikbare premieregelingen verschuldigd is. Deels worden deze door de beleggingsfondsen in rekening gebracht en deels door de betrokken pensioenuitvoerder. Om tot een goed beeld te komen van de totale beleggingskosten die in de pensioenproducten in rekening worden gebracht, zijn de door de beleggingsfondsen gepubliceerde TER percentages verhoogd met de kosten van vermogensbeheer die door de pensioenuitvoerder zelf in rekening worden gebracht en verlaagd met eventuele door de pensioenuitvoerder opgegeven kortingen op de TER. De aldus resulterende uitgebreide Total Expense Ratio wordt in dit rapport aangeduid met TER+. Andere kosten die door de pensioenuitvoerders in rekening worden gebracht, zoals administratiekosten of risicopremies ter dekking van overlijdens- en/of arbeidsongeschiktheidsrisico s, zijn niet in dit onderzoek betrokken. TER informatie In de bijlagen bij dit rapport wordt naast de TER+ ook een overzicht gegeven van het gecorrigeerd netto rendement, waarbij het door het beleggingsfonds gepubliceerde fondsrendement (waarin de eigen TER reeds is verwerkt) is gecorrigeerd voor het verschil tussen de TER+ en de TER. de out- of underperformance ten opzichte van de door het beleggingsfonds gehanteerde benchmark; de gecorrigeerde outof underperformance is hierbij gelijk aan het gecorrigeerde netto rendement zoals hiervoor omschreven, verminderd met het benchmark rendement. Hiermee wordt inzicht gegeven in de toegevoegde waarde van het gevoerde vermogensbeheer en de totale daarvoor betaalde vergoeding.

18 18 LCP TERzake(n) TER zaken 4. TER zaken 4.1 Berekening Total Expense Ratio De door een beleggingsfonds in rekening gebrachte kosten worden uitgedrukt in een percentage van het gemiddeld belegd vermogen van dat fonds. Dat percentage wordt de TER genoemd, de Total Expense Ratio, ofwel het totale kostenpercentage. Het gemiddeld belegd vermogen wordt berekend als het gemiddelde van de kwartaalstanden, en wel volgens het schema 0,5 : 1 : 1 : 1 : 0,5. Voorbeeld: Stand van het belegd vermogen per (in euro s) Het gemiddeld belegd vermogen is nu (0,5 x ,5 x ) : 4 = Indien de gemaakte kosten gelijk zijn aan 1.406,25 dan is de TER gelijk aan % 4.2 Total Expense Ratio? Anders dan deze naam doet vermoeden, betreft dit niet de totale kosten. In artikel 123 van het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft is gedetailleerd beschreven welke kosten tot de TER worden gerekend en welke niet. Uitgezonderd van de TER zijn de transactiekosten. Dit zijn kosten die direct veroorzaakt worden door het aankopen en/of verkopen van beleggingen door het beleggingsfonds. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan belastingen of aan plaatsingskosten, welke in rekening worden gebracht door tussenpersonen als banken, commissionairs etc. Transactiekosten worden niet altijd apart in rekening gebracht, maar worden ook wel versleuteld in de brutoprijs van een effect. Met name bij vastrentende waarden (obligaties, credits) is dit het geval. De omvang van de transactiekosten is daarom niet volledig objectief vast te stellen. Dit is de reden dat de wetgever heeft bepaald dat transactiekosten voor zover objectief vast te stellen wel vermeld moeten worden in de toelichting bij de jaarrekening van het beleggingsfonds, maar niet in de TER behoeven te worden meegerekend. Onlangs heeft De Pensioenfederatie, de koepelorganisatie van alle Nederlandse pensioenfondsen, aanbevelingen opgesteld met betrekking tot het in kaart brengen en rapporteren over de uitvoeringskosten en kosten vermogensbeheer bij pensioenfondsen. Opvallend aspect hierbij is

19 LCP TERzake(n) TER zaken 19 dat de pensioenfondsen ook de transactiekosten apart in beeld moeten brengen. Beleggingsfondsen nemen deze kosten niet mee in de TER en ook hun jaarverslagen geven maar gedeeltelijk inzicht in deze kosten. Eveneens uitgezonderd zijn de kosten die verband houden met het in- en uitstappen van deelnemers in het beleggingsfonds, voor zover deze kosten gedekt worden door de ontvangen op- en afslagen. Pensioenuitvoerders rekenen vaak met 0,5% in- en uitstapkosten. Beleggers die participaties in een beleggingsfonds kopen, moeten veelal een opslag op de beurskoers of op de intrinsieke waarde betalen om de kosten van het uitgeven van participaties te dekken. Beleggers die hun participaties weer willen verkopen ontvangen om dezelfde reden niet de volledige beurswaarde of intrinsieke waarde, maar die waarde verminderd met een afslag. De hoogte van die op- of afslag varieert per beleggingsfonds en ligt tussen de 0% en 0,35%. Omdat het om eenmalige kosten gaat is de invloed hiervan op het uiteindelijke beleggingsrendement zeer gering (tenzij men veelvuldig in- en uitstapt). 4.3 Synthetische TER Beleggingsfondsen kunnen op hun beurt weer gebruik maken van andere beleggingsfondsen. Vooral bij de zogenaamde mixfondsen en bij lifecyclefondsen komt dit voor. De beleggingen van een mixfonds bestaan bijvoorbeeld uit beleggingen in een aandelenfonds, een obligatiefonds en een vastgoedfonds. In dat geval dient bij het vaststellen van de TER voor het mixfonds niet alleen rekening gehouden te worden met de door het mixfonds gemaakte kosten, maar ook met de door de onderliggende beleggingsfondsen gemaakte kosten. De synthetische TER is dan gelijk aan het totaal van TER zaken de eigen exploitatiekosten, de kosten van het in- en uitstappen in de onderliggende beleggingsfondsen en de pro rata toegerekende kosten van die beleggingsfondsen waarin wordt deelgenomen, gedeeld door de intrinsieke waarde van het mixfonds. Overigens speelt dit ook bij veel andere beleggingsfondsen. Nogal wat beleggingsfondsen die worden aangeboden beleggen niet zelf, maar maken gebruik van beleggingspools. Deze beleggingspools beperken zich tot een specifieke beleggingsdoelstelling. Zij beleggen bijvoorbeeld alleen in Nederlandse aandelen of alleen in euro obligaties. De beleggingspool Nederlandse aandelen kan dan gebruikt worden door zowel het beleggingsfonds dat zich eveneens beperkt tot Nederlandse aandelen, maar ook door het mixfonds en door het wereld aandelenfonds voor het gedeelte Nederlandse aandelen. De beleggingskosten worden dan (deels) gemaakt in de onderliggende beleggingspools.

20 20 LCP TERzake(n) TER belang 5. TER belang Met een voorbeeld kan het belang van de TER aangegeven worden. Een half procent verschil in TER resulteert in dit voorbeeld na 40 jaar in een 11% lager pensioen. Effect TER op eindresultaat Belegging per jaar 1.000,- Op-/afslag bij aan en verkoop van participaties 0,25% Bruto rendement per jaar, stel 4,00% Periode 10 jaar 25 jaar 40 jaar TER 0,50% Eindkapitaal Periode 10 jaar 25 jaar 40 jaar TER 1,00% Eindkapitaal Procentueel verschil in eindresultaat 2,8% 6,8% 11,3% Toch kan niet zonder meer geconcludeerd worden dat het pensioenproduct waarbij de laagste TER in rekening wordt gebracht, ook in totaal het goedkoopste is. Dat hangt af van het totaal van de contractsvoorwaarden. In de collectieve pensioencontracten worden (naast de TER in de beleggingsfondsen) door pensioenuitvoerders veelal aanvullende vermogensbeheerkosten in rekening gebracht. Bij de grotere pensioencontracten bieden de pensioenuitvoerders kortingen op de TER, welke soms direct worden verrekend en soms per jaar achteraf (zg. kick-backs ). In dit geval wordt door het beleggingsfonds vaak een deel van de ingehouden TER doorgegeven aan de pensioenuitvoerder, die deze vervolgens (deels) via toevoeging van extra participaties weer teruggeeft aan de polishouder. Om de totale beleggingskosten van pensioenregelingen met elkaar te vergelijken, is het belangrijk de aanvullende kosten en eventuele kortingen, voor zover door de pensioenuitvoerder opgegeven, bij de TER op te tellen respectievelijk van de TER af te trekken. In dit rapport is daarom steeds de resulterende TER+ vermeld.