LCP TERzake(n) 2009 MAART 2011 Inzicht in beleggingskosten bij collectieve beschikbare premieregelingen.

Transcriptie

1 LCP TERzake(n) 2009 MAART 2011 Inzicht in beleggingskosten bij collectieve beschikbare premieregelingen. Lane Clark & Peacock Netherlands B.V. Pension Fund Consulting ALM Consulting Actuarial Services Corporate Consulting Training Communication

2 2 Insight Clarity Advice Lane Clark & Peacock Netherlands B.V. is een actuarieel adviesbureau en adviseert pensioenfondsen, (internationale) ondernemingen en verzekeraars, en is onderdeel van Lane Clark & Peacock LLP (LCP). LCP heeft eigen kantoren in Nederland (Utrecht), België (Brussel), Engeland (Londen en Winchester), Ierland (Dublin), en Zwitserland (Zürich en Basel). Wij menen dat wij met deze tweede TERzake(n) bijdragen aan het vergroten van het inzicht in de kosten van vermogensbeheer bij beschikbare premieregelingen. Dit is overigens maar één onderdeel van het totaal der afwegingen die gemaakt moeten worden bij het toevertrouwen van de uitvoering van de pensioenregeling aan een pensioenuitvoerder. Wilt u daar meer inzicht in hebben, dan helpen wij u graag met helder advies. Utrecht, maart 2011 Lane Clark & Peacock Netherlands B.V.

3 3 LCP TERzake(n) 2009 Maart 2011 p5 Voorwoord p18 5. TER belang p6 1. TER conclusie p8 2. TER overdenking p8 2.1 Communicatie p8 2.2 Pensioenkosten p8 2.3 Beschikbare premieregelingen p8 2.4 Uitvoeringskosten en UPO s p9 2.5 Netto premiestaffels p9 2.6 Lifecyclefondsen p Risico en waardevastheid p Pensioenknip p Werknemers- en werkgeversbelang p12 3. TER informatie p Verzekeraars p Total Expense Ratio (TER+) p14 4. TER zaken p Berekening Total Expense Ratio p Total Expense Ratio? p Synthetische TER p19 6. TER resultaten p TER+ percentages p TER+ in relatie tot de beleggingsklasse p TER+ in relatie tot het netto fondsrendement p TER+ in relatie tot de out- of underperformance p24 7. Voorbehoud p26 Bijlagen p28 AEGON p29 ASR p30 Centraal Beheer Achmea p31 Delta Lloyd p32 Nationale Nederlanden p33 SNS Reaal p34 Zwitserleven

4 4 LCP Investment Management Fees Survey Key findings Evert van Ling Partner LCP Netherlands LCP geeft werkgevers inzicht in hun pensioenverplichtingen en de factoren die deze kunnen beïnvloeden. Werknemers geven wij inzicht in de kwaliteit van hun pensioenaanspraken. De omvang van de vermogensbeheerkosten is daarbij belangrijk. 0,5% extra vermogensbeheerkosten scheelt al gauw 3 tot 9% pensioenpremie of pensioenhoogte.

5 LCP TERzake(n) 2009 Voorwoord 5 Voorwoord In deze tweede editie van TERzake(n) wordt een overzicht gegeven van de kosten die door de beleggingsfondsen van de grote pensioenverzekeraars in rekening worden gebracht. Wij hebben ons in dit rapport gericht op beleggingsfondsen die gebruikt worden bij de uitvoering van collectieve beschikbare premieregelingen. Ieder beleggingsfonds is wettelijk verplicht de Total Expense Ratio in het jaarverslag te publiceren. Daardoor is een vergelijkend overzicht redelijk eenvoudig te maken, ware het niet dat een aantal verzekeraars aanvullende vermogensbeheerkosten in rekening brengt via de pensioenverzekering. Ook komt het voor dat de verzekeraar een korting geeft op de door het beleggingsfonds in rekening gebrachte kosten. Om de gebruikswaarde van dit rapport te vergroten hebben wij getracht zo goed mogelijk hiermee rekening te houden. Voorwoord Uiteraard kan een beleggingsfonds niet alleen beoordeeld worden op de in rekening gebrachte kosten. Minstens zo belangrijk is wat een belegger terug krijgt in de vorm van rendement. Daarom wordt in deze TERzake(n) niet alleen de TER gepubliceerd, maar ook het gerealiseerde rendement. Voor een volledige beoordeling van een beleggingsfonds is ook dit niet voldoende. Het behaalde rendement zegt immers nog niets over het beleggingsrisico. Veel beleggingsfondsen hanteren een eigen benchmark en publiceren ook het rendement van die benchmark. In dit rapport geven wij een overzicht van het rendement van de beleggingsfondsen ten opzichte van hun benchmark (de out- of underperformance). Zo kan een indruk worden gekregen van de prestaties van een beleggingsfonds en ook kan een eerste onderlinge vergelijking worden gemaakt. Wij zijn de verzekeraars erkentelijk voor de medewerking die wij hebben gekregen bij het verzamelen en controleren van alle gegevens. Utrecht, maart 2011

6 6 LCP TERzake(n) TER conclusie 1. TER conclusie De beschikbare premieregelingen worden steeds vaker gebruikt om pensioentoezeggingen vorm te geven. Voor het grootste deel gaat het dan om pensioenregelingen ondergebracht bij verzekeraars, waarbij de te bereiken pensioenen afhangen van de resultaten op de voor risico van de individuele werknemer aangehouden beleggingen. De ontwikkelingen op de beurs bepalen in hoge mate deze resultaten, maar ook de door de verzekeraars/beleggingsfondsen in rekening gebrachte kosten. Verzekeraars doen er goed aan om duidelijkheid te geven over de totale vermogensbeheerkosten, ongeacht of die door het beleggingsfonds of door de verzekeraar zelf in rekening worden gebracht. In dit rapport hebben wij voor de collectieve beschikbare premieregelingen de Total Expense Ratio s verzameld, zoals die door de 7 grote pensioenverzekeraars in rekening worden gebracht. Om onderscheid te maken met de TER die door beleggingsfondsen wordt gehanteerd hebben wij de TER+ geïntroduceerd. Deze TER+ is gelijk aan de TER van de beleggingsfondsen, verhoogd met de door de verzekeraars in rekening gebrachte aanvullende vermogensbeheerkosten en verlaagd met de door de verzekeraars verleende kortingen op de TER. Voor een verzekerde is het immers niet van belang wie de vermogensbeheerkosten in rekening brengt, maar wat de totale vermogensbeheerkosten zijn die hij of zij moet betalen. Uit ons onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Werkgevers kunnen aansprakelijk worden gesteld indien zij onredelijke kostenvergoedingen overeenkomen met de verzekeraar c.q. tussenpersoon. Werknemers zijn gebonden aan het door hun werkgever met de verzekeraar gesloten collectieve pensioencontract. De werkgevers dienen zich daarom bewust te zijn van hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het pensioencontract, in het bijzonder ook voor de hoogte van de overeengekomen kostenvergoedingen aan de verzekeraar en indien van toepassing de tussenpersoon, zolang deze vergoedingen ten laste van de beschikbare premie komen. Reductie van beleggingsrisico s moet beter worden uitgelegd. Het algemene idee is dat beleggingsrisico s moeten worden beperkt naarmate de pensioenleeftijd nadert. Bij de lifecyclefondsen start dit al rond leeftijd 45 jaar. Het dient veel duidelijker gemaakt te worden of dit gebeurt ter bescherming van het verwachte beleggingssaldo ( hoofdsom garantie ) of het verwachte pensioen (beperking renterisico). Bovendien zal het bewustzijn moeten worden vergroot dat risicobeperking negatief uitwerkt op de mogelijkheden voor een zo goed mogelijk waardevast pensioen.

7 LCP TERzake(n) TER conclusie 7 Pensioenknip van beperkte waarde. Indien lifecyclefondsen bij het naderen van de pensioenleeftijd overgaan op beleggen in langlopende vastrentende waarden, zal het toepassen van de pensioenknip niet of nauwelijks effect kunnen hebben op de hoogte van het aan te kopen pensioen. De TER+ varieert van 0,15% tot 3,03%. De kosten van het fonds met de hoogste TER+ zijn bijna 20 maal zo hoog als de kosten van het fonds met de laagste TER+. De verschillen kunnen dus enorm zijn. Bijna de helft van de beleggingsfondsen hanteert een TER+ tussen de 0,5% en 1,0%. De impact van de TER+ op de pensioenuitkomsten is groot. Een TER+ die 0,5% hoger is leidt in geval van een beschikbare premieregeling, afhankelijk van de duur van de verzekering, tot een 3 tot 9% lager pensioen. Kosten en actief beheer. Ruim een kwart van de onderzochte beleggingsfondsen hanteert een TER+ percentage van 1% of meer. Meestal betreft dit fondsen waar belegd wordt in een hogere beleggingsklasse (dat wil zeggen: meer in zakelijke waarden) of fondsen met een bijzondere beleggingsstrategie. Waarschijnlijk wordt in deze fondsen het vermogensheer actiever gemanaged. Toch worden bij sommige fondsen beduidend meer kosten in rekening gebracht dan bij andere, terwijl zij ogenschijnlijk in dezelfde mate actief beheerd worden. Van TER naar TER+. Beleggingsfondsen en verzekeraars communiceren nog niet volledig en transparant over de inhouding van kosten. Indien een verzekerde werknemer alleen de TER uit een jaarverslag van een beleggingsfonds bekijkt, dan vergeet hij eventuele aanvullende vermogensbeheerkosten die via de pensioenverzekering worden verrekend, en/of eventuele kortingen op de TER. Evert van Ling Partner LCP Netherlands Werkgevers dienen aantoonbaar in het belang van de werknemers te handelen bij het afsluiten van een pensioencontract en daarover ook zorgvuldig te communiceren. TER conclusie Indien hij alleen kijkt naar de vermogensbeheerkosten die via de pensioenverzekering worden verrekend, dan vergeet hij dat door het beleggingsfonds zelf ook kosten worden verrekend. Naar onze mening verdient het daarom aanbeveling dat verzekeraars bij hun pensioenproducten de TER+ gaan vermelden.

8 8 LCP TERzake(n) TER overdenking 2. TER overdenking De maatschappelijke aandacht voor pensioen is ook het afgelopen jaar groot geweest. Verwacht mag worden dat dit nog wel even zal aanhouden. 2.1 Communicatie De overheid vindt het van groot belang dat iedere werknemer (of gewezen werknemer) goed geïnformeerd is over zijn pensioenaanspraken. Alleen dan kan iedereen zelf overwegen of een extra voorziening in geval van vroegtijdig overlijden noodzakelijk is, of dat een aanvulling op het te verwachten pensioen wenselijk en mogelijk is. Om dit te realiseren dient de informatie eenvoudig te vinden, maar ook compleet en begrijpelijk te zijn. Dat stelt hoge eisen aan de manier waarop pensioenfondsen en verzekeraars met hun klanten communiceren. 2.2 Pensioenkosten Pensioenkosten vormen een snel stijgende last voor zowel werkgevers als werknemers. Vrijwel iedereen is de laatste jaren geconfronteerd met stijgende pensioenpremies. De oorzaken liggen deels bij de tegenvallende beleggingsrendementen, deels bij de vergrijzing van de bevolking en deels bij de toenemende levensverwachting. Dit heeft er toe geleid dat er veel aandacht is voor het managen van de (financiële) pensioenrisico s. Voor de grotere werkgevers, die rapporteren volgens de internationale standaarden voor verslaggeving, is daarbij ook van belang dat de traditionele pensioenregelingen leiden tot grote ongewenste fluctuaties van de pensioenvoorziening en de pensioenlast in de jaarrekening. DC-regelingen vereisen goede communicatie door werkgevers. Nog veel onduidelijk rondom kosten voor de verzekeraar en de provisie voor de tussenpersoon. 2.3 Beschikbare premieregelingen Werkgevers hebben grote behoefte om de stijgende pensioenkosten te beteugelen. Zij wensen in toenemende mate de financieringsrisico s neer te leggen bij de (gewezen) werknemers en pensioengerechtigden. Dit alles leidt tot een groeiende belangstelling bij werkgevers voor beschikbare premieregelingen (DC-regelingen). Voor werknemers, ondernemingsraden en vakbonden leidt dit tot de noodzaak een goed begrip te hebben van de aard van deze risico s, van de mogelijkheden deze wel of niet gezamenlijk te dragen en van de kosten om risico s af te wentelen op verzekeraars. Dit vereist een goede communicatie door werkgevers over een voorgenomen wijziging van de pensioenregeling. 2.4 Uitvoeringskosten en UPO s Bij een DC-regeling wordt de beschikbare premie deels gebruikt voor risicopremies en kosten van de verzekeraar en (indien van toepassing) tussenpersoon. Met de rest van de premie worden participaties in beleggingsfondsen aangekocht. Op het pensioenoverzicht (de UPO)

9 LCP TERzake(n) TER overdenking 9 moet de splitsing van de premie in deze componenten inzichtelijk worden gemaakt. Dit blijkt in de praktijk toch niet altijd zo eenvoudig te zijn. Hoe moeten garantiekosten worden geclassificeerd? Zijn dit administratiekosten of is dit een risicopremie? Waar moet de solvabiliteitsopslag worden ingedeeld? En dienen de kosten binnen de beleggingsfondsen apart vermeld te worden? Is de Total Expense Ratio (TER) dan voldoende, of worden ook de aan- en verkoopkosten en de transactiekosten vermeld? 2.5 Netto premiestaffels Uiterlijk 1 januari 2015 dienen binnen alle beschikbare premieregelingen netto staffels te zijn vastgesteld. Hierbij wordt een strikte scheiding aangebracht tussen enerzijds de beschikbare premie bedoeld voor opbouw van pensioenvermogen en anderzijds de (uitvoerings)kosten en risicopremies die door de verzekeraar in rekening worden gebracht. Ook hier gelden de hiervoor genoemde problemen, omdat lang niet altijd duidelijk is welke kosten gemaakt worden, waarvoor deze dienen en waar deze in rekening worden gebracht (binnen het beleggingsfonds of bij de verzekeraar). TER overdenking 2.6 Lifecyclefondsen Het uiteindelijke pensioenresultaat is binnen de meeste beschikbare premieregelingen grotendeels afhankelijk van beleggingsrendementen. Het zou mooi zijn als werknemers hun pensioenbeleggingen actief managen en op de hoogte zijn van begrippen als strategische fondskeuze, risico en rendement. Helaas is de praktijk weerbarstig. Uit vrijwel elk onderzoek op dit terrein blijkt dat kennis en begrip van financiële producten bij de gemiddelde consument uiterst beperkt is, terwijl de wereld van beleggingen allesbehalve eenvoudig en transparant is. Vooral in de Angelsaksische landen is hiervoor een oplossing gevonden in de vorm van target date funds. Informatie over de risico s van lifecyclefondsen is nog onvoldoende. In Nederland heeft dit geleid tot de lifecyclefondsen. Deze fondsen hanteren standaard leeftijdsafhankelijke beleggingsmixen (de verdeling tussen aandelen, obligaties, vastgoed etc.). Naarmate een werknemer zijn pensioendatum nadert, wordt de beleggingmix van risicovol in risicomijdend veranderd, om uiteindelijk bij het bereiken van de pensioendatum risicovrije beleggingen over te houden. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) is zo overtuigd van dit concept, dat werknemers geen risicoprofiel hoeven in te vullen. Daarmee lijkt het lifecycle concept een algemeen geldende oplossing te zijn, waarmee elke werknemer van een goed lopende beleggingsportefeuille kan worden voorzien. Toch zijn er bij de diverse verzekeraars verschillende lifecycles, die variëren van offensief tot defensief en wel degelijk een verschillend risicoprofiel

10 10 LCP TERzake(n) TER overdenking hebben. Zo is risicovrij beleggen voor de ene verzekeraar grotendeels overstappen op liquiditeiten (deposito s en kortlopende obligaties) en is het voor een andere verzekeraar overstappen op langlopende obligaties (duration matching) teneinde het renterisico af te dekken. Het valt daarbij op dat verzekeraars de verschillen in risico nauwelijks kwantitatief inzichtelijk maken. Waarom wordt risico tot vrijwel nihil terug gebracht naarmate de pensioendatum nadert? In een lifecyclefonds heeft de pensioenknip beperkte waarde. Werkgevers dienen zich bewust te zijn van hun mogelijke kwetsbaarheid. 2.7 Risico en waardevastheid Indien de beleggingskeuze van de lifecyclefondsen zo aanbevelenswaardig is, waarom wordt dit dan niet door elk pensioenfonds toegepast? Ook zij kunnen een beleggingsmix vaststellen behorend bij de leeftijdsverdeling onder hun (gewezen) deelnemers. De algemene perceptie is echter nog steeds dat extra rendement kan en moet worden gegenereerd door niet elk risico uit te sluiten en rekening te houden met een beleggingshorizon die verder weg ligt dan de individuele pensioendatum. Het uitsluiten van risico in de laatste jaren voor pensionering en de volle periode daarna, maakt het verkrijgen van een (enigszins) waardevast pensioen illusoir. Dit aspect van de beschikbare premieregelingen zou veel duidelijker toegelicht moeten worden aan de deelnemers in deze regelingen. 2.8 Pensioenknip Door de lage rentestand en daardoor hoge prijs voor pensioenaankoop op de pensioendatum is het fenomeen van de pensioenknip ontstaan. Werknemers die met pensioen gaan, kunnen hun pensioen in twee fasen aankopen gedurende een periode van maximaal 5 jaar. Het idee is dat binnen vijf jaar hopelijk op gunstiger voorwaarden de rest van het pensioen zal kunnen worden aangekocht. Voor veel werknemers zal dit echter niets baten, want als gevolg van de duration matching gedurende de laatste fase van het lifecycle model, zal niet of nauwelijks geprofiteerd kunnen worden van eventuele rentestijgingen. Alleen door gedurende die vijf jaren renterisico te aanvaarden en daarmee af te wijken van het lifecycle model, ontstaat er een kans maar geen zekerheid - op een gunstiger aankoopmoment van het pensioen. Te vrezen valt dat weinig werknemers zich dit bewust zijn. De door verzekeraars verstrekte informatie hierover kan zeker verbeterd worden. 2.9 Werknemers- en werkgeversbelang Maar zelfs als dit allemaal goed geregeld is, wat kan een werknemer daar dan mee? Hoe moet hij beoordelen of de in rekening gebrachte kosten hoog zijn of juist laag, of dat de risicopremies marktconform zijn? Indien een werknemer tot een negatief oordeel komt, dan zijn de mogelijkheden tot aanpassing van zijn pensioenverzekering waarschijnlijk zeer beperkt, aangezien in de meeste gevallen de verzekering onderdeel is van een door de werkgever gesloten collectief pensioencontract.

11 LCP TERzake(n) TER overdenking 11 De werkgever dient zich bewust te zijn van de beperkte handelingsvrijheid van zijn werknemers en daarom ook uiterst zorgvuldig te zijn bij het aangaan van een collectief pensioencontract en de communicatie daarover naar ondernemingsraad en de deelnemende werknemers. Het besluitvormings proces dient daarom gezamenlijk uitgevoerd te worden, waarbij goede, volledige en transparante informatie essentieel is. Na de woekerpolissen is de aandacht gevestigd op de hoge kostenniveaus bij de semicollectieve pensioenverzekeringen. Verzekeraars zijn daar op aangesproken, maar het valt niet uit te sluiten dat werknemers ook hun werkgever verantwoordelijk stellen voor daardoor geleden financiële schade. TER overdenking

12 12 LCP TERzake(n) TER informatie 3. TER informatie 3.1 Verzekeraars Voor dit rapport zijn de jaarverslagen 2009 van beleggingsfondsen verbonden aan 7 pensioenverzekeraars verzameld. De door ons gemaakte keuze is zodanig dat een representatief beeld van de markt wordt verkregen, zonder daarbij te streven naar een volledige inventarisatie van alle beschikbare beleggingsfondsen. Dit betreft de volgende verzekeraars (in alfabetische volgorde): AEGON ASR Centraal Beheer Achmea Delta Lloyd Nationale Nederlanden SNS Reaal Zwitserleven De jaarverslagen zijn te vinden op de websites van de verzekeraars, hoewel het soms wel zoeken is. Gezien het grote financiële belang van de beleggingsfondsen, is het aan te bevelen om de vindplaats duidelijker op de website aan te geven. Alle informatie is op ons verzoek aangeleverd door de verzekeraars en steekproefsgewijs gecontroleerd door aansluiting te zoeken met de jaarverslagen van de betreffende beleggingsfondsen van de verzekeraars. Helaas heeft Nationale Nederlanden geen medewerking verleend aan dit onderzoek. De voor haar vermelde gegevens zijn daarom door ons zelf in de gepubliceerde jaarverslagen opgezocht. Alle verzekeraars (inclusief Nationale Nederlanden) hebben de in dit rapport weergegeven informatie over hun beleggingsfondsen en onze opmerkingen daarbij van te voren kunnen lezen en eventuele onjuistheden kunnen corrigeren. Ook hier heeft Nationale Nederlanden niet aan willen meewerken, hetgeen wij betreuren. Bij het beoordelen van de voor haar opgenomen informatie dient hiermee rekening te worden gehouden. 3.2 Total Expense Ratio (TER+) In deze tweede TERzake(n) richten wij ons op de Total Expense Ratio die binnen de verzekerde beschikbare premieregelingen verschuldigd is. Deels worden deze door de beleggingsfondsen in rekening gebracht en deels door de betrokken pensioenverzekeraar. Om tot een goed beeld te komen van de totale beleggingskosten die in de pensioenproducten in rekening worden gebracht zijn de door de beleggingsfondsen gepubliceerde TER percentages

13 LCP TERzake(n) TER informatie 13 verhoogd met de kosten van vermogensbeheer die door de verzekeraars zelf in rekening worden gebracht en verlaagd met eventuele door de verzekeraar gegeven kortingen op de TER. De aldus resulterende Total Expense Ratio wordt in dit rapport aangeduid met TER+. Andere kosten die door verzekeraars in rekening worden gebracht, zoals administratiekosten of risicopremies ter dekking van overlijdens - en/of arbeidsongeschiktheidsrisico s, zijn niet in dit onderzoek betrokken. In de bijlagen bij dit rapport wordt naast de TER+ ook een overzicht gegeven van het netto beleggingsrendement, waarbij het door het beleggingsfonds gepubliceerde fondsrendement (waarin de eigen TER reeds is verwerkt) is gecorrigeerd voor het verschil tussen de TER+ en de TER. de out- of underperformance ten opzichte van de door het beleggingsfonds gehanteerde benchmark; de out- of underperformance is hierbij gelijk aan het netto fondsrendement zoals hiervoor omschreven, verminderd met het benchmark rendement. TER informatie Hiermee wordt inzicht gegeven in de toegevoegde waarde van het gevoerde vermogensbeheer en de totale daarvoor betaalde vergoeding.

14 14 LCP TERzake(n) TER zaken 4. TER zaken 4.1 Berekening Total Expense Ratio De door een beleggingsfonds in rekening gebrachte kosten worden uitgedrukt in een percentage van het gemiddeld belegd vermogen van dat fonds. Dat percentage wordt de TER genoemd, de Total Expense Ratio, ofwel het totale kostenpercentage. Het gemiddeld belegd vermogen wordt berekend als het gemiddelde van de kwartaalstanden, en wel volgens het schema 0,5 : 1 : 1 : 1 : 0,5. Voorbeeld: Stand van het belegd vermogen per (in euro s) Het gemiddeld belegd vermogen is nu (0,5 x ,5 x ) : 4 = Indien de gemaakte kosten gelijk zijn aan 1.406,25 dan is de TER gelijk aan % Het TER percentage is dus mede afhankelijk van het belegd vermogen in een fonds en wordt dus beïnvloed door de beleggingsresultaten. In het jaar 2008 was dit merkbaar, doordat met name in het vierde kwartaal de beleggingsresultaten dramatisch slecht zijn geweest. De eindvermogens zijn globaal 40-50% lager dan de beginvermogens in veel van de beleggingsfondsen. Met name bij de aandelenfondsen was dit te zien. Omdat de beleggingskosten niet volledig meebewegen met het belegde vermogen was het TER percentage aan het eind van het vierde kwartaal hoger dan daarvoor. De TER over het hele jaar 2008 wordt hier echter maar voor 1/8 door beïnvloed. In 2009 is door de sterke stijging van de beurskoersen het belegd vermogen in de fondsen weer fors hersteld, maar nog niet terug op het niveau van De TER is min of meer op hetzelfde niveau als in 2008 gebleven.

15 LCP TERzake(n) TER zaken Total Expense Ratio? Anders dan deze naam doet vermoeden, betreft dit niet de totale kosten. In artikel 123 van het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft is gedetailleerd beschreven welke kosten tot de TER worden gerekend en welke niet. Uitgezonderd van de TER zijn de transactiekosten. Dit zijn kosten die direct veroorzaakt worden door het aankopen en/of verkopen van beleggingen door het beleggingsfonds. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan belastingen of aan plaatsingskosten, welke in rekening worden gebracht door tussenpersonen als banken, commissionairs etc. Transactiekosten worden niet altijd apart in rekening gebracht, maar worden ook wel versleuteld in de brutoprijs van een effect. Met name bij vastrentende waarden (obligaties, credits) is dit het geval. De omvang van de transactiekosten is daarom niet volledig objectief vast te stellen. Dit is de reden dat de wetgever heeft bepaald dat transactiekosten voor zover objectief vast te stellen wel vermeld moeten worden in de toelichting bij de jaarrekening van het beleggingsfonds, maar niet in de TER behoeven te worden meegerekend. Naast de TER worden nog andere kosten in rekening gebracht, zoals transactiekosten en in- en uitstapkosten. Eveneens uitgezonderd zijn de kosten die verband houden met het in- en uitstappen van deelnemers in het beleggingsfonds, voor zover deze kosten gedekt worden door de ontvangen op- en afslagen. Verzekeraars rekenen vaak met 0,5% in- en uitstapkosten. TER zaken Beleggers die participaties in een beleggingsfonds kopen, moeten veelal een opslag op de beurskoers of op de intrinsieke waarde betalen om de kosten van het uitgeven van participaties te dekken. Beleggers die hun participaties weer willen verkopen ontvangen om dezelfde reden niet de volledige beurswaarde of intrinsieke waarde, maar die waarde verminderd met een afslag. De hoogte van die op- of afslag varieert per beleggingsfonds en ligt tussen de 0% en 0,35%. Omdat het om eenmalige kosten gaat is de invloed hiervan op het uiteindelijke beleggingsrendement zeer gering (tenzij men veelvuldig in- en uitstapt).

16 16 LCP TERzake(n) TER zaken 4.3 Synthetische TER Beleggingsfondsen kunnen op hun beurt weer gebruik maken van andere beleggingsfondsen. Vooral bij de zogenaamde mixfondsen en bij lifecyclefondsen komt dit voor. De beleggingen van een mixfonds bestaan bijvoorbeeld uit beleggingen in een aandelenfonds, een obligatiefonds en een vastgoedfonds. In dat geval dient bij het vaststellen van de TER voor het mixfonds niet alleen rekening gehouden te worden met de door het mixfonds gemaakte kosten, maar ook met de door de onderliggende beleggingsfondsen gemaakte kosten. De synthetische TER is dan gelijk aan het totaal van de eigen exploitatiekosten, de kosten van het in- en uitstappen in de onderliggende beleggingsfondsen en de pro rata toegerekende kosten van die beleggingsfondsen waarin wordt deelgenomen, gedeeld door de gemiddelde intrinsieke waarde van het mixfonds. Overigens speelt dit ook bij veel andere beleggingsfondsen. Nogal wat beleggingsfondsen die worden aangeboden beleggen niet zelf, maar maken gebruik van beleggingspools. Deze beleggingspools beperken zich tot een specifieke beleggingsdoelstelling. Zij beleggen bijvoorbeeld alleen in Nederlandse aandelen of alleen in euro obligaties. De beleggingspool Nederlandse aandelen kan dan gebruikt worden door zowel het beleggingsfonds dat zich eveneens beperkt tot Nederlandse aandelen, maar ook door het mixfonds en door het wereld aandelenfonds voor het gedeelte Nederlandse aandelen. De beleggingskosten worden dan (deels) gemaakt in de onderliggende beleggingspools.

17 LCP TERzake(n) TER zaken 12 Johan van Soest Actuaris AG LCP Netherlands De gemiddelde jaarlijkse vermogensbeheerkosten komen uit op 0,8% van het belegd vermogen. De spreiding is soms onverklaarbaar groot. Zo zien we dat bij depositofondsen de TER varieert van 0,15% tot 0,93%. TER zaken

18 18 LCP TERzake(n) TER belang 5. TER belang Met een voorbeeld kan het belang van de TER aangegeven worden. Een half procent verschil in TER resulteert in dit voorbeeld na 30 jaar in een bijna 9% lager pensioen. Effect TER op eindresultaat Belegging per jaar 1.000,- Op-/afslag bij aan en verkoop van participaties 0,25% Bruto rendement per jaar, stel 6,00% Periode 10 jaar 20 jaar 30 jaar TER 0,50% Eindkapitaal Periode 10 jaar 20 jaar 30 jaar TER 1,00% Eindkapitaal Procentueel verschil in eindresultaat 2,8% 5,6% 8,7% Let op aanvullende kosten en kortingen. Toch kan niet zonder meer geconcludeerd worden dat het pensioenproduct waarbij de laagste TER in rekening wordt gebracht, ook in totaal het goedkoopste is. Dat hangt af van het totaal van de contractsvoorwaarden. In de collectieve pensioencontracten worden (naast de TER in de beleggingsfondsen) door verzekeraars veelal aanvullende vermogensbeheerkosten in rekening gebracht. Bij de grotere pensioencontracten bieden de verzekeraars kortingen op de TER, welke soms direct worden verrekend en soms per jaar achteraf (zg. kickbacks ). In dit geval wordt door het beleggingsfonds vaak een deel van de ingehouden TER doorgegeven aan de pensioenverzekeraar, die deze vervolgens (deels) via toevoeging van extra participaties weer teruggeeft aan de polishouder. Om de totale beleggingskosten van pensioenregelingen met elkaar te vergelijken, is het belangrijk de aanvullende kosten en eventuele kortingen bij de TER op te tellen respectievelijk van de TER af te trekken. In dit rapport is daarom steeds de resulterende TER+ vermeld.

19 LCP TERzake(n) TER resultaten TER resultaten In de bijlagen staan de resultaten vermeld, gerangschikt per verzekeraar en beleggingsfonds. De vermelde TER+ percentages 2009 zijn afgeleid uit de door de desbetreffende beleggingsfondsen gepubliceerde Total Expense Ratio s. Ten behoeve van een correcte vergelijking hebben we voor de nu onderzochte beleggingsfondsen ook de TER+ percentages 2008 vastgesteld. De belangrijkste resultaten zijn: 6.1 TER+ percentages In de volgende tabel staan voor alle 112 onderzochte beleggingsfondsen en voor de 7 pensioenverzekeraars afzonderlijk de gemiddelde TER+ percentages vermeld. Tevens zijn de laagste en de hoogste percentages weergegeven. De gemiddelden betreffen ongewogen gemiddelden. Een TER+ percentage bij een beleggingsfonds met een groot beheerd vermogen telt dus even zwaar mee als het TER+ percentage met een klein beheerd vermogen. Ook de in dit rapport vermelde netto fondsrendementen en out- of underperformance zijn ongewogen. gemiddelde minimum maximum AEGON 0,42% 0,15% 0,70% ASR 0,88% 0,47% 2,53% Centraal Beheer Achmea 1,04% 0,93% 1,14% Delta Lloyd 1,19% 0,48% 3,03% TER resultaten Nationale Nederlanden 1 0,40% 0,25% 0,85% SNS Reaal 1,09% 0,60% 1,77% Zwitserleven 0,58% 0,53% 1,07% Alle fondsen 0,80% 0,15% 3,03% 1 Exclusief aanvullende vermogensbeheerkosten De gemiddelde TER is vrijwel gelijk aan de TER van 0,79%, ondanks dat het belegd vermogen gemiddeld lager is geweest dan in Kennelijk zijn de vaste kosten binnen de beleggingsfondsen maar een klein onderdeel van de TER. Ook de minimum en maximum TER+ wijkt in 2009 maar weinig af van die uit De gemiddelde TER per verzekeraar varieert van 0,40% tot 1,19%.

20 20 LCP TERzake(n) TER resultaten In de volgende tabel wordt nog inzicht gegeven in de spreiding van de TER+ percentages bij de 112 onderzochte fondsen. Voor bijna de helft van de fondsen komt het TER+ percentage uit tussen 0,5% en 1,0%. TER + aantal fondsen als percentage tot en met 0,5% 30 27% meer dan 0,5%, tot en met 1,0% 49 44% meer dan 1,0%, tot en met 1,5% 27 24% meer dan 1,5% 6 5% totaal % AEGON AEGON hanteert gemiddeld het laagste TER+ percentage en komt ook met het minimum en maximum percentage als beste uit dit onderzoek naar voren. Tot medio 2009 werd bij de unit linked producten door AEGON 0,2% aanvullende vermogensbeheerkosten in rekening gebracht. Sindsdien wordt dit voor nieuwe verzekeringen niet meer gedaan. In de genoemde percentages is geen rekening meer gehouden met deze 0,2%. Volgens AEGON geeft zij verder geen kortingen op de TER. ASR ASR kent vier maatschappelijk verantwoorde beleggingsfondsen, waarbij de TER+ beduidend hoger is (0,72% tot 2,53%) dan bij de andere beleggingsfondsen. Exclusief deze vier fondsen bedraagt het gemiddelde 0,68%. Afhankelijk van het beleggingsfonds verleent ASR een korting op de TER welke oploopt tot 0,75%. De korting wordt verwerkt door jaarlijks achteraf extra participaties toe te voegen. Deze kortingen zijn verwerkt in de vermelde TER+. Volgens opgave van ASR zijn geen aanvullende vermogensbeheerkosten van toepassing. Centraal Beheer Achmea De TER+ is gelijk aan de TER van de beleggingsfondsen. Overige vermogensbeheerkosten zijn niet van toepassing. Mede afhankelijk van de grootte van het pensioencontract kan een korting op de TER+ worden verleend. Een korting van 0,25% zijn we in de praktijk wel tegengekomen. Deze mogelijke korting is niet verwerkt in de in dit rapport vermelde percentages.