DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND. Jaarrapport 2012

Transcriptie

1 DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND Jaarrapport 2012

2 INHOUDSOPGAVE Pagina A Kerncijfers 3 B Bestuur en organisatie 6 C Verslag van het verantwoordingsorgaan 10 D Bestuursverslag 13 Hoofdlijnen 14 Pensioenparagraaf 20 Beleggingenparagraaf 21 Financiële paragraaf 23 Risicoparagraaf 25 Toekomstparagraaf 26 JAARREKENING 1 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 31 5 Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de staat van baten en lasten over OVERIGE GEGEVENS 1 Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum 58 2 Resultaatverdeling 58 3 Actuariële verklaring 59 4 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 61 BIJLAGEN 1 Verloopstaat deelnemers 64 2 Verklaring van afkortingen 65 2

3 A KERNCIJFERS 3

4 Deelnemers, gewezen deelnemers en pensioentrekkenden Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Deelnemers , , , , ,1 Gewezen deelnemers , , , , ,9 Pensioentrekkenden , , , , , , , , , ,0 Premiebijdragen, saldo waardeoverdrachten, pensioenuitkeringen en pensioenuitvoerings- en administratiekosten (x 1.000) Premiebijdragen van werkgevers en werknemers Saldo waardeoverdrachten Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Technische voorzieningen, stichtingskapitaal en reserves, aanwezig vermogen (x 1.000) en dekkingsgraad (%) Technische voorzieningen Stichtingskapitaal en reserves Belegd vermogen Liquide middelen Saldo overige activa en passiva Totaal aanwezig vermogen FTK-dekkingsgraad 93,6 91,7 105,9 110,7 99,1 4

5 Verdeling beleggingsportefeuille voor risico pensioenfonds (x 1.000) % % % % % Vastgoedbeleggingen , , , , ,1 Aandelen , , , , ,4 Vastrentende waarden , , , , ,0 Derivaten , , , , ,0 Overige beleggingen , , , , ,2 Totaal beleggingen debet , , , , ,7 Derivaten in passiva , , , , , , , , ,0 Beleggingsopbrengsten en kosten vermogensbeheer Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten Kosten vermogensbeheer Beleggingsrendement voor risico pensioenfonds % % % % % Totaal rendement 10,7-1,7 10,1 13,2-7,1 Toeslagen pensioenrechten 2012 Per 1 juli % % % % % Actieven * ,67 2,50 Inactieven ,44 1,90 * Betreft de toeslag op premievrije rechten uit de omgezette OP/TOP-rechten tussen 60 en 65 jaar uit een eerdere pensioenregeling

6 B BESTUUR EN ORGANISATIE 6

7 Organisatie van het pensioenfonds In dit hoofdstuk beschrijven wij de organisatie van ons fonds aan de hand van het onderstaande schema. Bestuur Deelnemersraad Beleggingscommissie Deskundigen Verantwoordingsorgaan/ Visitatiecommissie Administrateur Vermogensbeheerders Bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het beheer van het pensioenfonds en het uitvoeren van de door de werkgevers toegezegde pensioenregeling, waaronder het doen van pensioenuitkeringen aan pensioengerechtigden. Het bestuur heeft bevoegdheden krachtens de statuten en reglementen en de uitvoeringsovereenkomst tot het verrichten van betalingen en het aangaan van contractuele verplichtingen met derden. Het bestuur richt zich bij de vervulling van zijn taken naar de belangen van de bij het fonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers (slapers), andere aanspraakgerechtigden, de pensioengerechtigden en de werkgevers en het bestuur zorgt er daarbij voor dat de genoemde betrokkenen zich door het bestuur op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen. In 2012 is een dagelijks bestuur gevormd en in 2012 werden er 2 vacatures in het bestuur aangekondigd. Deelnemersraad De deelnemersraad is een deelnemersraad in de zin van de Pensioenwet en bestaat uit vertegenwoordigers van de werknemers en de gepensioneerden. De deelnemersraad kan gevraagd en ongevraagd advies geven aan het bestuur. Beleggingscommissie Op basis van door het bestuur goedgekeurde investeringsdoeleinden, richtlijnen en investeringsbeperkingen alsmede het door het bestuur goedgekeurde beleggingsplan, toetst de beleggingscommissie het door de vermogensbeheerder uitgevoerde beleggingsbeleid. Zij rapporteert over haar bevindingen aan het bestuur. Verder adviseert zij het bestuur over het te voeren beleggingsbeleid op strategisch en tactisch niveau. In 2012 is aan de beleggingscommissie een externe beleggingsadviseur toegevoegd. Deskundigen Naast deze interne organen kent het fonds ook twee externe deskundigen. De certificerend actuaris rapporteert jaarlijks over de financiële positie van het fonds en geeft een actuariële verklaring af. De externe accountant controleert de jaarrekening en de verslagstaten ten behoeve van DNB en doet verslag van zijn werkzaamheden in de vorm van een controleverklaring en een verslag aan het bestuur, waarin opmerkingen en aanbevelingen zijn opgenomen omtrent de administratieve organisatie en interne controle van het fonds. 7

8 Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan beoordeelt of het bestuur op evenwichtige wijze rekening houdt met de belangen van alle belanghebbenden (de deelnemers, de gewezen deelnemers, de pensioengerechtigden en de werkgevers) bij het fonds. Op basis van de door het bestuur verstrekte informatie oordeelt het verantwoordingsorgaan over het handelen van het bestuur, over het gevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst, evenals over de naleving van de gedragscode. Visitatiecommissie Voor de inrichting van het intern toezicht heeft het bestuur gekozen voor intern toezicht door een visitatiecommissie. Deze visitatiecommissie, die bestaat uit 3 leden, bezoekt eens in de drie jaar het bestuur van het pensioenfonds. In 2008 is het pensioenfonds voor de eerste maal getoetst. In 2012 heeft voor de tweede maal een visitatietoets plaats gevonden. Het toezicht richt zich met name op het beoordelen van de beleids- en bestuursprocedures en -processen, op de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en op de wijze waarop wordt omgegaan met de risico s op de langere termijn voor het pensioenfonds. Administrateur en Vermogensbeheerders De uitvoering van de pensioenregeling is uitbesteed aan externe partijen. De administrateur verzorgt zowel de deelnemers- als de financiële administratie van het pensioenfonds. De vermogensbeheerders beleggen de pensioenpremies volgens het opgestelde beleggingsplan. Personalia (situatie per ) Bestuur: namens de werkgevers: B.C. Doets (voorzitter) R. de Graaf A.F. Meeusen P.M.J. Thomassen namens de deelnemers: R. Borgmeijer (tot mei 2013) E. Droste E.J. Jansen (tot mei 2013) D.J. Kraan Administrateur en secretaris: H.G. Kleiss Beleggingscommissie: H. Trumpi (voorzitter) E. Droste M.P. Hazebroek D.J. Kraan P. van Woerkom 8

9 Deelnemersraad: Namens de deelnemers: H.W. Hovius (voorzitter) G.P.M. Pickkers (secretaris) A. Kraak A.J. Reuvers M. Sihasale A. Versteeg Namens de gepensioneerden: J. Bevaart A. Boender J.L. Brouwer J. Goedegebuur R.J. van der Velden A.J. Willemsen P. van Woerkom Verantwoordingsorgaan: J.F.Z. Innegraeve M. Sihasale R.J. van der Velden Visitatiecommissie: VCHolland Actuaris: Mercer (Nederland) B.V. Accountant: Deloitte Accountants B.V. Vermogensbeheerders: Aberdeen Asset Managers Ltd Custodian en administratie beleggingen: KAS BANK N.V. Administrateur: Syntrus Achmea Pensioenbeheer N.V. 9

10 C VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN 10

11 Rapportage van het verantwoordingsorgaan van Algemeen Het verantwoordingsorgaan geeft, in overeenstemming met de Pensioenwet, jaarlijks een oordeel over het handelen van het bestuur ten aanzien van het uitgevoerde beleid en over beleidskeuzes voor de toekomst. Voor het eerst heeft zij dat gedaan over het jaar In de rapportage over 2011 werd reeds melding gemaakt dat, in navolging van de aanbeveling van de visitatiecommissie, het bestuur op 22 december 2011 had besloten om de diensten van een extern (financieel) adviseur in te roepen. In de loop van 2012 heeft dit besluit invulling gekregen door de aanstelling van twee adviseurs van Corporate Pension Architects (CPA). Verslag en oordeel verantwoordingsorgaan Ondanks dat het vermogen van het fonds met zo'n 10,1% is toegenomen, is in 2012 de dekkingsgraad van het pensioenfonds gestegen met slechts 1,9% van 91,7% naar 93,6%, omdat de verplichtingen ook fors gestegen zijn. Het herstel loopt daarmee 3,7 procentpunt achter ten opzichte van het kritisch herstelpad. De werkgevers hebben de toegezegde aanvullende storting om het dekkingstekort per ultimo 2011 te compenseren begin 2013 overgemaakt aan het pensioenfonds. Het verantwoordingsorgaan waardeert dat het bestuur duidelijke afspraken gemaakt heeft met de werkgevers over wat er moet gebeuren ingeval het beoogde herstelpad (met een streefdekkingsgraad van 104,2% midden 2014) niet gehaald wordt. Daarmee is de noodzaak van korting van ingegane pensioenen en pensioenaanspraken momenteel niet aan de orde. Maatregelen om de effecten van een dalende rente op de dekkingsgraad te beperken, hebben vaak ook een drukkend effect op het herstel bij een stijgende rente. In de moeilijke economische omstandigheden van het moment is het bestuur daarom zoekende naar nieuw beleid om de financiële positie van het fonds verder te versterken. In 2012 is naar aanleiding van een ALM studie het aandeel vastgoed in de portefeuille vergroot om tot een betere afstemming te komen tussen beleggingen en verplichtingen. Het aantrekken van extern financieel deskundigen en een nauwere betrokkenheid van het bestuur bij de beleggingscommissie hebben in 2012 geleid tot meer inzicht in de processen rondom het beleggingsbeleid. Ook heeft het bestuur de verantwoordelijkheden van de beleggingscommissie in 2012 herzien en formeel vastgelegd. Zoals vorig jaar ook al is aangegeven door het verantwoordingsorgaan, is er een toenemende zorg omtrent de beschikbaarheid van bestuursleden. Door de toenemende werkdruk binnen de aangesloten bedrijven, treden twee leden in 2013 terug. Verder zal door pensionering eind 2013 nog een bestuurslid en tevens lid van het dagelijks bestuur aftreden. Mede door de werkdruk, maar ook door de eisen die DNB stelt, is het moeilijk om deze vacatures te vervullen. De druk op de overblijvende bestuursleden neemt hierdoor verder toe. Door de invoering van nieuwe wet- en regelgeving per 1 januari 2014 kan er geen sprake meer zijn van een afwachtende houding of tijdgebrek door een onvolledige bestuurssamenstelling. In 2012 heeft de visitatiecommissie in haar rol als onafhankelijk intern toezichthouder onderzoek gedaan naar het functioneren van (het bestuur van) het pensioenfonds. Het bestuur heeft daaraan ten volle meegewerkt. De bevindingen die de commissie in haar rapport heeft verwoord zijn kritisch en opbouwend. Het bestuur heeft de aanbevelingen ter harte genomen en heeft een lijst met actiepunten opgesteld. Het verantwoordingsorgaan is tevreden over de voortgang en opvolging hieromtrent. 11

12 Verder noteert het verantwoordingsorgaan de volgende observaties: t Er zijn duidelijk lessen getrokken uit de ervaringen rond het besluitvormingsproces m.b.t. de afwikkeling van de renteswaps in De structuur, maar in 2012 ook de vastlegging, van het besluitvormingsproces, actie- en besluitenlijsten heeft verder vorm gekregen. Dit komt de transparantie ten goede, hoewel de verwoording concreter zou kunnen zijn. t Het instellen van een dagelijks bestuur heeft in 2012 niet geleid tot een betere spreiding, maar wel tot een betere opvolging van taken binnen het bestuur. t Het bestuur is, in afwachting van aangekondigde nieuwe wetgeving, nog niet gekomen tot een nieuwe visie omtrent de bestuursstructuur. t Het fonds heeft per ultimo 2012 haar voorziening moeten aanpassen aan de nieuwe overlevingstafels (AG Prognosetafel ), hetgeen een negatief effect op de dekkingsgraad heeft gehad van ongeveer één procent. Conclusie Hoewel de dekkingsgraad nog niet op het niveau van het kritisch herstelpad ligt, heeft het pensioenfonds haar vermogen significant zien groeien mede door de goede resultaten (10,7%) op het belegd vermogen binnen de grenzen van het risicoprofiel. Met name door externe factoren (rentetermijnstructuur en nieuwe overlevingstafels) zijn de toekomstige verplichtingen ook significant gestegen. Het bestuur heeft dit, ondanks de verbeteringen die zij in haar besluitvormingsproces heeft aangebracht en die de slagvaardigheid vergroot hebben, met haar beleid niet kunnen voorkomen. Het verantwoordingsorgaan is van oordeel dat het bestuur in toenemende mate adequaat grip houdt op de factoren waarop zij wèl invloed kan uitoefenen. Rotterdam, 16 mei Marco Sihasale, voorzitter verantwoordingsorgaan Reactie van het bestuur op het verslag van het verantwoordingsorgaan Het bestuur heeft kennis genomen van de rapportage van het verantwoordingsorgaan en kan zich vinden in de gemaakte opmerkingen en observaties, en waarvan de belangrijkste uitkomsten zijn besproken tijdens een vergadering op 16 april 2013 met een bestuursdelegatie. Tijdens toekomstig periodiek overleg zal de voortgang van de gerapporteerde punten worden besproken. Tenslotte bedankt het bestuur het verantwoordingsorgaan voor haar constructieve werkwijze. Rotterdam, 22 mei 2013 B.C. Doets, voorzitter 12

13 D BESTUURSVERSLAG 13

14 ALGEMEEN Statutaire doelstelling ("de Stichting" of "het fonds"), statutair gevestigd te Rotterdam, heeft ten doel het uitvoeren van de uitvoeringsovereenkomst en de daarvan deel uitmakende pensioenreglementen, waaronder het doen van opgave van pensioenaanspraken aan deelnemers en andere aanspraakgerechtigden en het verstrekken van uitkeringen aan pensioengerechtigden, zulks met inachtneming van de bepalingen van de wet en de statuten. De Stichting belegt en beheert haar activa in het belang van de aanspraak- en pensioengerechtigden. Interne ontwikkelingen Dekkingsgraad De dekkingsgraad bedroeg per 31 december 2012: 93,6% (31 december 2011: 91,7%). De stijging van de dekkingsgraad is het resultaat van een combinatie van de volgende factoren: een positief beleggingsresultaat (resultaat op beleggingen: 38,2 mln), en de daling van de rente gedurende 2012 (effect wijziging wettelijke rentetermijnstructuur: 26,1 mln negatief, waarbij het renterisico gedurende het grootste deel van het jaar beperkt was afgedekt). Daarnaast moest ten gevolge van nieuwe overlevingstafels de pensioenvoorziening verhoogd worden ten laste van het resultaat: effect 4,3 mln negatief. De dekkingsgraad per 31 december ligt onder het minimumpercentage van 104,2% dat De Nederlandsche Bank vereist en ligt dus ook onder de z.g. Vereist Vermogensgrens van circa 119%. Omdat in 2011 de minimumgrens van 104,2% werd onderschreden heeft het pensioenfonds een herstelplan ingediend, in november Het herstelplan beoogt de minimumdekkingsgraad van 104,2% te bereiken in juli 2014, dus op een termijn van drie jaar nadat de minimumgrens werd onderschreden. In het herstelplan wordt uitgegaan van continuering van de huidige premie-ontvangsten, het afzien van indexatie en aannames over beleggingsrendementen. Begin 2012 heeft De Nederlandsche Bank het herstelplan goedgekeurd. Tussentijds, per 31 december van elk jaar, zal bekeken worden of het pensioenfonds op schema zit. Per 31 december 2011 en per 31 december 2012 was dit niet het geval, daar de actuele dekkingsgraad licht onder de tussentijdse dekkingsgraad volgens het tijdpad van het herstelplan lag. Met de werkgevers is overleg gevoerd over mogelijke bijstorting indien het herstelpad naar 2014 niet gehaald mocht worden. In april 2013 hebben de werkgevers een bijstorting van 2 mln gedaan, zijnde het tekort per 31 december De werkgevers hebben verder toegezegd om een extra bijdrage te zullen doen om het tekort per eind 2012 te dekken wanneer dit op weg naar juli 2014 nodig is. Indien de dekkingsgraad zich alsnog volgens plan herstelt zonder deze bijdrage zal deze bijdrage niet nodig zijn. Van de noodzaak tot het treffen van nadere aanvullende maatregelen is voorlopig geen sprake. Uitvoerings- en financieringsovereenkomst met de werkgevers De geldende uitvoeringsovereenkomst en de daarbij behorende financieringsovereenkomst zijn onverminderd van kracht. Behoudens eventuele tussentijdse wijzigingen zullen deze overeenkomsten gelden tot en met 31 december

15 Pension fund governance In 2012 heeft het bestuur vergaderd met het verantwoordingsorgaan, waarbij de jaarcijfers 2011 zijn toegelicht en waarbij het bestuur het verantwoordingsorgaan op de hoogte heeft gebracht van de voor het pensioenfonds relevante onderwerpen. Het verslag van het verantwoordingsorgaan van haar bevindingen, gedateerd 16 mei 2013 is opgenomen in het jaarverslag Met de deelnemersraad hebben in 2012 twee overlegvergaderingen plaatsgevonden. De door de deelnemersraad gegeven positieve adviezen betroffen met name het afzien van de toeslagverlening per 1 juli 2012, en het jaarverslag Daarnaast is overleg gevoerd over de inhoud van communicatie-uitingen richting de deelnemers zoals een nieuwsbrief en het verkort jaarverslag over Verder heeft het bestuur inzicht en uitleg gegeven over de uitvoeringskosten De visitatiecommissie heeft in 2012 een tweede onderzoek uitgevoerd. Het eerste onderzoek had plaats in De bevindingen zijn tijdens een vergadering in juni 2012 met het bestuur besproken. De bevindingen betroffen onder meer de besluitvorming door het bestuur, de kwaliteit van de notulen en de status van de deskundigheidstoetsing. In verband hiermee is in 2012 externe bestuursondersteuning aangetrokken. Gedurende 2012 is door de bestuursleden de toets deskundigheid niveau 1 met goed gevolg afgelegd. Niveau 2 heeft inmiddels, in maart 2013, met goed gevolg plaatsgevonden. Qua beleggingen betroffen de bevindingen de formulering van de taakstelling van de beleggingscommissie, benoeming beleggingsdeskundige, duidelijke formulering van het te voeren renterisicobeleid en de evaluatie van complexe beleggingsproducten. In verband hiermee is in de loop van 2012 een externe beleggingsdeskundige aangetrokken en is de nodige documentatie opgesteld. Wat betreft de vereiste documentatie (procedures, reglementen etc.) in het algemeen, is een inventarisatie van de bestaande documenten uitgevoerd en worden deze waar nodig aangepast aan de bestaande wet- en regelgeving. Communicatiebeleid Evenals vorig jaar is in 2012 een verkort jaarverslag (over 2011) opgesteld en aan deelnemers en gepensioneerden toegezonden. Daarnaast is een nieuwsbrief uitgegeven die met name handelde over de financiële situatie van het fonds. Verder is de bestaande website, waarvan het beheer was uitbesteed, in 2012 in eigen beheer genomen. De website geeft onder meer informatie over onze pensioenregeling en over bijzondere situaties, die voor deelnemers en gepensioneerden van belang kunnen zijn. De zogenaamde pensioenplanner, door middel waarvan deelnemers via het web toegang krijgen tot hun persoonlijke pensioengegevens, biedt deelnemers de mogelijkheid berekeningen te maken voor hun persoonlijke situatie. 15

16 Bestuursbesluiten Het bestuur heeft in 2012 de volgende belangrijke besluiten genomen: t De gevolgen van het uitstellen van de AOW-datum van de eerste van de maand naar de 65e verjaardag niet te compenseren; t Goedkeuring Jaarrapport 2011; t Geen compensatie te verlenen aan nabestaanden met een ANW-hiaat verzekering of een Tijdelijke Partner Pensioen; t Het afzien van de toeslagverlening van de ingegane en premievrije rechten per 1 juli 2012; t Goedkeuring van het crisisplan; t Vaststellen van de franchise en overige gegevens; t Het toepassen van de AG Prognosetafel per 31 december De fondsspecifieke ervaringssterfte zal in 2013 worden aangepast; t De nieuwe flexibiliseringsfactoren worden ingevoerd met ingang van 1 januari 2014; t Verlenging van het Contract voor de pensioenadministratie met Syntrus Achmea; t Benoeming Corporate Pension Architects (CPA) als beleggingsadviseur; t Het vaststellen van taken van CPA (beleggingsadviseur); t Een herziening van de verantwoordelijkheden van de beleggingscommissie; t Het verlagen van het belang in EUR-staatsobligaties ten gunste van non-eur-staatsobligaties en EURbedrijfsobligaties. t Aanpassing van het afdekkingsbeleid van het valutarisico (met name betreffende posities in NOK, AUD en CAD; begin 2013 zijn deze valutaposities middels bestuursbesluiten wel afgedekt). t Het vaststellen van een risicojaarkalender; t Instemming met het beleid ten aanzien van het risicomanagement; Bekrachtiging van de continuïteitsanalyse. t Toeslagenbeleid Op de pensioenrechten van gepensioneerden en de pensioenaanspraken van gewezen deelnemers wordt jaarlijks een toeslag verleend van maximaal het afgeleide Consumentenprijsindexcijfer voor alle huishoudens en op de premievrije aanspraken van actieve deelnemers uit een vorig reglement wordt jaarlijks een toeslag verleend van maximaal het indexcijfer voor cao-lonen voor particuliere bedrijven. Het bestuur beslist evenwel jaarlijks in hoeverre pensioenrechten en pensioenaanspraken worden aangepast. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening is geen reserve gevormd en wordt geen premie betaald. De toeslagverlening wordt uit beleggingsrendement gefinancierd. Op grond van de financiële situatie van het fonds is in 2012 geen toeslag verleend. Premies Over 2012 bedroeg de verschuldigde premie (werkgevers- en werknemers deel) 17,3 mln. De kostendekkende premie, dit wil zeggen de actuarieel benodigde premie inclusief solvabiliteitsopslag, bedroeg 15,8 mln. Het verschil bestaat uit: koopsommen voor de franchisereparatie, premie voor vrijwillige verzekeringen en een bedrag, aangewend ter versterking van het eigen vermogen. 16

17 Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten bedroegen in Het aantal deelnemers en gepensioneerden per 31 december 2012 bedraagt (2011: 1.315). De kosten per verzekerde deelnemer plus gepensioneerden bedragen in (2011: 612). Specificatie Rekening Van Baten En Lasten Pensioenuitkeringen Bruto-uitkering Frequentie Periodieke pensioenuitkeringen Afkoop 12 2 Overige pensioenuitkeringen ineens - Totaal Kosten (exclusief kosten vermogensbeheer) Interne kosten Inkoop bij Totaal derden Bestuurskosten Administratiekosten Advies- en controlekosten Huur (ook toegerekende huur eigen gebouw) Totaal Kosten vermogensbeheer Waar mogelijk rapporteert het pensioenfonds de werkelijke, betaalde kosten voor het vermogensbeheer. Indien deze gegevens niet beschikbaar zijn, bijvoorbeeld omdat voor de betreffende beleggingscategorie de kosten niet rechtstreeks in rekening worden gebracht, wordt gebruik gemaakt van de kosten van de betreffende beleggingsfondsen voor zover zij bekend zijn. Als er geen gegevens bekend zijn over de beheerkosten, wordt gebruik gemaakt van de zgn. Total Expense Ratio's (TER). Werkelijke kosten Voor de categorieën Aandelen en Vastrentende waarden worden de werkelijke in rekening gebrachte kosten vermeld. Ook voor de verschillende categorieën Overige vermogensbeheerkosten wordt gebruik gemaakt van de werkelijke in rekening gebrachte kosten. Geschatte kosten Bij die beleggingscategorieën waarbij de kosten voor het vermogensbeheer niet rechtstreeks bij het pensioenfonds in rekening worden gebracht, wordt gebruikt gemaakt van TER-informatie van de betreffende fondsen. In het geval dat ook deze gegevens niet beschikbaar zijn wordt gebruikt gemaakt van schattingsmethodieken volgens de richtlijnen van de Pensioenfederatie. De beheerkosten van Vastgoed en hedgefunds is vastgesteld op basis van de beschikbare TER-informatie. De transactiekosten zijn in alle gevallen geschat op basis van de richtlijnen van de Pensioenfederatie. Het totaal gemiddeld belegd vermogen bedroeg in De kosten van het vermogensbeheer bedroegen in 2012 gemiddeld 166 bp van het totaal gemiddeld belegd vermogen. 17

18 Kosten per beleggingscategorie Performance gerelateerde Transactie Beheerkosten kosten kosten Totaal Vastgoed Aandelen Private equity Vastrentende waarden Hedgefunds Commodities Overige beleggingen Totale kosten toe te wijzen aan categorieen excl. overlay Kosten overlay beleggingen Totaal kosten toe te wijzen aan catagorieen incl. overlay Overige vermogensbeheerkosten Kosten vermogensbeheer pensioenfonds en bestuursbureau Kosten fiduciair beheer Bewaarloon Advieskosten vermogensbeheer Overige kosten Totaal overige vermogensbeheerkosten Totaal kosten vermogensbeheer De in bovenstaande tabel vermeldde bedragen zijn als volgt tot stand gekomen: Beheerskosten t t Voor de categorieën Vastgoed en Hedgefunds zijn de beheerkosten gebaseerd op de Total Expense Ratio's (TER) voor de betreffende fondsen; Voor de categorieën Aandelen en Vastrentende waarden zijn de werkelijk in rekening gebrachte kosten vermeld. Bij de beleggingsfondsen in deze twee categorieën is geen sprake van TER, omdat deze TER door de vermogensbeheerder in mindering zijn gebracht op de contractuele beheervergoeding. Performance gerelateerd kosten Het pensioenfonds heeft in 2012 geen performance gerelateerde vergoedingen betaald. Transactiekosten Alle transactiekosten, die in het overzicht vermeld worden, zijn gebaseerd op door de Pensioenfederatie voorgestelde basispunten voor iedere categorie beleggingen, berekend over de omzetten van die categorieën. Externe ontwikkelingen Wat betreft de eurocrisis heeft de ECB in 2012 een aantal maatregelen genomen die aanvankelijk voor rust in de eurozone zorgden. Door het toegenomen vertrouwen in met name de economieën van de zuidelijke lidstaten, daalde de lange-termijn rente daar terwijl de rente in onder meer Nederland steeg. Later in het jaar daalde rente in Nederland weer door politieke onrust elders in Europa. 18

19 Als gevolg van de crisis is de lange-termijnrente na een aanvankelijke stijging in de eerste helft van 2011, in de tweede helft van 2011 sterk gedaald. Een hiervan afgeleid en door DNB gepubliceerd rentetarief (de actuele rentetermijnstructuur) is van belang voor het berekenen van de pensioenverplichting; een rentedaling betekent in principe een stijging van de pensioenverplichting. Er is dus sprake van een renterisico. Het bestuur heeft er voor gekozen het renterisico in 2012 niet af te dekken, om gezien de lage stand van de rente, de mogelijkheid open te houden te profiteren van een mogelijke stijging van de rente. Doordat in 2012 de rente per saldo is gedaald, nam de pensioenvoorziening daarom toe. 19

20 PENSIOENPARAGRAAF Beschrijving van de pensioenreglementen Sinds 2006 kende het pensioenfonds drie reglementen. In pensioenreglement I bevinden zich per eind 2012 nog slechts enkele actieve deelnemers. Pensioenreglement II is per eind 2008 gesloten. De laatste deelnemer in deze regeling is in dat jaar met pensioen gegaan. Pensioenreglement III is de huidige regeling waarin alle nieuwe werknemers toetreden. Alle reglementen hebben of hadden betrekking op eindloonregelingen. Reglement I: De deelnemers in reglement I waren op 31 december 2005 al deelnemer en zijn geboren vóór 1 januari Binnen deze regeling bouwen de deelnemers een levenslang en een tijdelijk ouderdomspensioen tot 65 jaar op, beiden ingaand op 60-jarige leeftijd. Daarnaast bouwen de deelnemers partnerpensioen op. De som van het levenslang en het tijdelijk ouderdomspensioen is gelijk aan 70% van het laatst verdiende salaris plus compensatie voor de premies volksverzekering tussen 60 en 65 jaar, dus onafhankelijk van de diensttijd. In deze regeling vindt geen toetreding meer plaats. Reglement III: Alle actieve deelnemers die op 31 december 2005 deelnemer waren in het toen geldende reglement I of II en die geboren waren na 31 december 1949 zijn overgegaan naar reglement III. De pensioenleeftijd van reglement III is 65 jaar. De op 31 december 2005 opgebouwde rechten op een uitkering tussen 60 en 65 jaar zijn per 31 december 2005 premievrij gemaakt en na instemming van de deelnemer omgezet in premievrije rechten op 65 jaar. De regeling kent een lagere franchise dan de twee voorgaande regelingen. Alle nieuwe toetredingen vinden plaats in reglement III. De werkgevers hebben een voorwaardelijke pensioentoezegging gedaan aan de deelnemers in pensioenreglement III die op 31 december 2005 deelnemer waren in pensioenreglement I of II. De toezegging omvat een voorwaardelijk recht op ouderdomspensioen over de verstreken deelnemerstijd inclusief de extra deelnemerstijd, die uit een inkomende waardeoverdracht is toegekend. Het toegekende voorwaardelijk ouderdomspensioen wordt berekend over het verschil in franchise van de vorige regeling waarin de deelnemer rechten had opgebouwd en de franchise van pensioenreglement III, voor beide franchises geldt het bedrag per 31 december De rechten worden omgezet van een voorwaardelijk naar een onvoorwaardelijk recht op de pensioendatum, doch uiterlijk 31 december Bij ontslag vervalt de aanspraak op het voorwaardelijk ouderdomspensioen. De werkgevers hebben zich bereid verklaard de benodigde koopsom op het moment van de onvoorwaardelijke toekenning aan het pensioenfonds te zullen betalen. Om deze reden is de voorwaardelijke toezegging niet opgenomen in de technische voorziening van het pensioenfonds, noch heeft het pensioenfonds dus voor deze koopsom een reservering opgenomen. 20

21 BELEGGINGENPARAGRAAF Algemeen Het rendement van de beleggingen van de Stichting is uitgekomen op +10,7 %. Dit is het totaal van direct rendement (rente en dividend) en (al dan niet gerealiseerde) koersresultaten. Het afdekken van het valutarisico (op USD, GBP, JPY en SEK) beïnvloedde het resultaat negatief met -0,2%. Het netto rendement op de beleggingen was dus +10,9 %, 0,2% slechter dan de benchmark (11,1%). Het resultaat over 2012 heeft geleid tot een forse stijging van de waarde van de beleggingsportefeuille (exclusief liquide middelen) van 366,8 mln ultimo 2011 tot 404,1 mln ultimo Beleggingsbeleid De algemene doelstelling van de Stichting is om te voldoen aan de toekomstige pensioenverplichtingen. Het beleid is gericht op het behalen van een bevredigend rendement, rekening houdend met de risico's verbonden aan de diverse beleggingscategorieën. De middelen van de Stichting worden verkregen uit de financiering door de aangesloten ondernemingen en door deelnemers (premie-inkomsten) en uit de inkomsten uit beleggingen. Het bestuur geeft de vermogensbeheerder de bandbreedtes aan waarbinnen in zakelijke waarden (hoger risico met hoger verwacht rendement) en vastrentende waarden (minder risico met lager verwacht rendement) mag worden belegd. Het gaat daarbij om de afweging tussen rendement en risico. Onderstaand schema toont de samenstelling van de portefeuille per eind 2012 en 2011 inclusief liquide middelen, zowel in bedragen als in percentages. (Bedragen in miljoenen ) % % Vastgoed beleggingen 35,9 8,9 19,1 5,2 Aandelen 80,9 20,0 92,0 25,1 Vastrentende waarden 270,7 67,0 237,3 64,7 Derivaten (activa) 1,7 0,4 0,5 0,1 Overige beleggingen 15,0 3,7 22,4 6,1 Subtotaal beleggingen 404,2 371,3 Derivaten (passiva) -0,1 - -4,5-1,2 Totaal beleggingen 404,1 100,0 366,8 100,0 Liquide middelen pensioenrekening 2,0 1,7 Totaal 406,1 368,5 In september 2012 heeft een wijziging in het valutabeleid plaatsgevonden. Begin 2013 is het afdekkingsbeleid uitgebreid met het afdekken van de NOK, AUD en CAD. 21

22 Het onderstaande schema toont het rendement per beleggingscategorie ten opzichte van het benchmark rendement. Portefeuille 2012 Benchmark 2012 Aandelen Global 14,3% 14,7% Aandelen Emerging markets 22,8% 16,8% Vastrentende waarden 10,5% 10,1% Vastgoed -0,5% 8,0% *) Hedgefondsen -2,0% 4,1% Gemiddeld totaal rendement Totale portefeuille 10,7% 11,3% Excl. valutahedge 10,9% 11,1% *) Streefrendement. 22

23 FINANCIËLE POSITIE De actuaris concludeert in zijn rapport, dat de Stichting bij toetsing aan het FTK een dekkingstekort heeft. De dekkingsgraad op basis van het FTK is gestegen van 91,7% ultimo 2011 naar 93,6% ultimo Actuariële analyse van het resultaat De samenstelling van het resultaat over 2012 en 2011 blijkt uit het volgende overzicht (x 1.000): Resultaat op beleggingen (incl. wijziging rentetermijnstructuur) Resultaat premies en koopsommen Resultaat op risicoherverzekering Resultaat op sterfte Resultaat op arbeidsongeschiktheid Resultaat op mutaties/diversen Aanpassing overlevingstafels Overige mutaties technische voorzieningen Resultaat Bespreking resultaat Beleggingen In het resultaat op beleggingen zijn enerzijds de directe en indirecte beleggingsopbrengsten opgenomen. Anderzijds is opgenomen de benodigde interest op de technische voorzieningen, waarbij van de éénjaarsrente in de rentetermijnstructuur per 31 december 2011 is uitgegaan (1,544%). Onder dit resultaat is het effect opgenomen van de wijziging van de rentetermijnstructuur van 31 december 2011 naar 31 december Dit betreft de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur ultimo boekjaar. Voor 2011 (vergelijkende cijfers) betrof dit de rentetermijnstructuur op basis van een driemaandsgemiddelde. Voor 2012 betreft dit de rentetermijnstructuur op basis van een driemaandsgemiddelde met toepassing van de Ultimate Forward Rate. Het hanteren van de UFR houdt in dat voor ver in de toekomst liggende verplichtingen (20 jaar tot 60 jaar) een aangepaste rentecurve (ultimo 2012 hogere rente) wordt gehanteerd. Voor verplichtingen korter dan 20 jaar geldt de rentetermijnstructuur op basis van een driemaandsgemiddelde. Premies en koopsommen Het resultaat op premiebijdragen is het verschil tussen aan de ene kant de bijdragen zoals deze van de werkgevers en werknemers in het boekjaar zijn ontvangen en aan de andere kant het voor de opbouw van de pensioenaanspraken en pensioenrechten benodigde bedrag. Dit heeft geleid tot een positief resultaat op premies en koopsommen. 23

24 Risicoherverzekering Het kortlevenrisico (ook wel overlijdensrisico genoemd) betreft het risico dat de totale schade (in de vorm van nieuw uit te keren nabestaandenpensioenen en wezenpensioenen) als gevolg van het overlijden van deelnemers meer bedraagt dan de verwachte schade, uitgaande van de overlevingsgrondslagen van het fonds. Het fonds heeft een deel van het overlijdensrisico door middel van een zogenaamd stop-loss contract herverzekerd bij een verzekeringsmaatschappij. Conform het herverzekeringscontract dekt de verzekeringsmaatschappij de schade die uitkomt boven een bepaalde grens (eigen behoud). Tot die grens is de schade voor rekening van het fonds. De grens is vastgesteld op 200% van de verwachte schade. Sterfte Het sterfteresultaat bestaat uit het saldo van de op basis van de door het fonds gehanteerde sterftegrondslagen verwachte wijziging van de technische voorzieningen en de feitelijk waargenomen wijziging van de technische voorzieningen uit hoofde van sterfte. Dit heeft geleid tot een positief resultaat op sterfte in het boekjaar. Arbeidsongeschiktheid De in verband met het arbeidsongeschiktheidrisico vastgestelde risicopremie is toegevoegd aan de voorziening invaliditeitsrisico's. De mutaties in de technische voorzieningen voor risico van het fonds door invalidering en revalidering worden gesaldeerd met de voorziening invaliditeitsrisico's. De voorziening invaliditeitsrisico's is gemaximeerd op 5% van de totale loonsom van de deelnemers. De voorziening zal minimaal gelijkgesteld worden aan tweemaal de risicopremie voor invaliditeitsrisico's. Mutaties/diversen Het resultaat op mutaties/diversen bestaat met name uit de resultaten op uitkeringen en correcties. Aanpassing overlevingstafels In september 2012 heeft het Actuarieel Genootschap een nieuwe sterftetafel gepubliceerd, de AG Prognosetafel Het pensioenfonds heeft besloten per 31 december 2012 over te gaan op het gebruik van deze tafels. De voor het pensioenfonds gehanteerde correctiefactoren op deze tafels, inkomensklasse "Hoog", zijn ongewijzigd gebleven. Het effect van deze aanpassing is onder de post aanpassing overlevingstafels verantwoord. Toeslagverlening De door de aangesloten ondernemingen verschuldigde totale werkgeversbijdrage aan de pensioenregeling bevat geen component voor toeslagverlening. De kosten van een mogelijke toeslagverlening komen geheel ten laste van het fonds. In 2012 is geen toeslag verleend. 24

25 RISICOPARAGRAAF Risicobeheersing en -beleid Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de ABTN. Algemene leidraad voor het uitvoeren van zijn beheertaken is risicomijdend operationeel management. In 2011 en 2012 heeft het bestuur met behulp van een externe adviseur de risico's geïnventariseerd volgens de FIRM risico-inventarisatie-methode waarbij onder meer een indeling is gemaakt naar de hoogte van de risico's, de mogelijke impact en de te nemen beheersmaatregelen. In grote lijnen kunnen de risico's worden onderverdeeld in financiële (bijvoorbeeld rente- en valutarisico) en niet-financiële risico's (bijvoorbeeld uitbestedingsrisico en risico's in verband met de besluitvorming). Vervolgens zijn per risicocategorie, met behulp van een risicomatrix, de beheersingsmaatregelen geformuleerd en de wijze waarop die periodiek zullen worden opgevolgd. Tevens zijn noodzakelijke procedures opgesteld. Binnen het bestuur heeft een bestuurslid de taak van risicomanager op zich genomen. 25

26 TOEKOMSTPARAGRAAF Als gevolg van het in juli 2011 ontstane dekkingstekort, is in november 2011 een herstelplan bij DNB ingediend. Het plan voorziet dat de dekkingsgraad in 3 jaar weer op het vereiste niveau van 104,2% gebracht kan worden door een combinatie van de volgende factoren: het niveau van de premie-inkomsten, het achterwege laten van toeslagverlening (indexatie) en aannames over beleggingsrendementen. In april 2013 hebben de werkgevers een bijstorting van 2 mln gedaan, zijnde het tekort per 31 december De werkgevers hebben verder toegezegd om een extra bijdrage te zullen doen om het tekort per eind 2012 te dekken wanneer dit op weg naar juli 2014 nodig is. Indien de dekkingsgraad zich alsnog volgens plan herstelt zonder deze bijdrage zal deze bijdrage niet nodig zijn. Van de noodzaak tot het treffen van nadere aanvullende maatregelen is voorlopig geen sprake. In februari 2013 is een evaluatie per 31 december 2012 van het herstelplan ingediend. Hierop is geen reactie van DNB ontvangen. De geldende uitvoeringsovereenkomst en de daarbij behorende financieringsovereenkomst zijn onverminderd van kracht. Behoudens eventuele tussentijdse wijzigingen zullen deze overeenkomsten gelden tot en met 31 december Gezien de onzekerheid op de financiële markten en met name in de Eurozone is het moeilijk om uitspraken over rendementen op de beleggingen in 2013 te doen. Om minder afhankelijk te zijn van de relatief grote positie in Euro- (semi)staatsobligaties, is eind 2012 de positie in Euro staatspapier verminderd ten gunste van (semi-)staatsobligaties van Noorwegen, Canada en Australië, alsmede bedrijfsobligaties. Het jaar 2013 zal in het teken staan van het verloop van de dekkingsgraad, die grotendeels afhankelijk is van de ontwikkeling van de beleggingsportefeuille en van de lange termijn rente op de kapitaalmarkt en de daarvan afgeleide actuele rentetermijnstructuur. Rotterdam, 10 juni B.C. Doets voorzitter Overige bestuursleden: Namens de werkgevers: A.F. Meeusen R. de Graaf P.M.J. Thomassen namens de deelnemers: E. Droste D.J. Kraan (Vacature) (Vacature) 26

27 JAARREKENING 27

28 1 BALANS PER 31 DECEMBER 2012 (na verwerking van het resultaat) (in duizenden euro's) 31 december december 2011 ACTIVA Beleggingen voor risico pensioenfonds (1) Vorderingen en overlopende activa (2) Liquide middelen (3) PASSIVA Stichtingskapitaal en reserves (4) Technische voorzieningen (5) Overige schulden en overlopende passiva (6)

29 2 STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2012 (in duizenden euro's) Premiebijdragen van werkgevers en werknemers (7) Beleggingsresultaten risico pensioenfonds (8) Saldo waardeoverdrachten (9) Pensioenuitkeringen (10) Mutatie technische voorzieningen (11) Pensioenopbouw Rentetoevoeging Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen Onttrekkingen voor uitvoeringskosten Saldo overdrachten van rechten Wijziging marktrente Wijziging actuariële grondslagen Overige wijzigingen Mutatie overige technische voorzieningen Herverzekeringen (12) Pensioenuitvoerings- en administratiekosten (13) Diverse baten (en lasten) (14) Resultaat Bestemming saldo Mutatie solvabiliteitsreserve

30 3 KASSTROOMOVERZICHT 2012 (in duizenden euro's) Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode Kasstroom uit pensioenactiviteiten Premiebijdragen van werkgevers en werknemers Saldo waardeoverdrachten Pensioenuitkeringen Herverzekeringen Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Diverse baten (en lasten) Mutatie vorderingen en overlopende activa mutatie overige schulden en overlopende passiva (excl. derivaten) Netto-ontvangst / <uitgaven> Kasstroom uit beleggingsactiviteiten Verkopen beleggingen Aankopen beleggingen Directe opbrengsten Overige mutaties beleggingen (incl. derivaten) Kosten vermogensbeheer Netto-ontvangst / <uitgaven> Per saldo ontvangen Samenstelling geldmiddelen Liquide middelen per 1 januari Mutatie liquide middelen Liquide middelen per 31 december

31 4 GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING EN RESULTAATBEPALING Algemeen Het doel van, statutair gevestigd te Rotterdam, is het nu en in de toekomst uitvoeren van de pensioenovereenkomst op basis van de uitvoeringsovereenkomst en de daarvan deel uitmakende pensioenreglementen, waaronder het doen van opgave van pensioenaanspraken aan deelnemers en andere aanspraakgerechtigden en het verstrekken van uitkeringen aan pensioengerechtigden, zijnde gepensioneerden en nabestaanden ter zake van ouderdom en overlijden; en arbeidsongeschikte deelnemers. Deze doelstelling is nader uitgewerkt in onder andere de statuten, het pensioenreglement, de uitvoeringsovereenkomst en de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota van. De activiteiten van De Stichting betreffen het uitvoeren van de regeling ouderdomspensioen, partnerpensioen, wezenpensioen en arbeidsongeschiktheidspensioen voor haar deelnemers en pensioengerechtigden. Deelnemers van De Stichting betreffen de daarvoor in aanmerking komende werknemers van de in Nederland gevestigde ondernemingen van Kuwait Petroleum Corporation en daaraan gelieerde ondernemingen, voor zover door het pensioenreglement toegelaten en voor zover tussen deze ondernemingen en de Stichting een uitvoeringsovereenkomst is gesloten. Het kortlevenrisico is op stop-loss basis in herverzekering gegeven. De overige risico s worden in eigen beheer gehouden. Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro's. Voor de verklaring van de afkortingen wordt verwezen naar bijlage 2. Overeenstemmingsverklaring De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en met inachtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving en dan in het bijzonder RJ 610 pensioenfondsen. Schattingswijziging technische voorzieningen Vanaf boekjaar 2012 is de grondslag voor overlevingskansen gebaseerd op de Prognosetafel van het Actuarieel Genootschap (AG). De AG-Prognosetafel houdt rekening met de voorzienbare trend in overlevingskansen van de gehele Nederlandse bevolking. De impact van de schattingswijziging bedraagt en is verwerkt in de staat van baten en lasten. GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA Algemeen Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op reële waarde. Overige activa en passiva worden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs, tenzij anders is vermeld. Voor zover noodzakelijk, wordt op activa een voorziening voor oninbaarheid in mindering gebracht. 31

32 Schattingen en veronderstellingen De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De schattingen en hiermee verbonden veronderstellingen zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en verschillende andere factoren die gegeven de omstandigheden als redelijk worden beschouwd. De uitkomsten hiervan vormen de basis voor het oordeel over de boekwaarde van activa en verplichtingen die niet op eenvoudige wijze uit andere bronnen blijkt. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien, indien de herziening alleen voor die periode gevolgen heeft, of in de periode van herziening en toekomstige perioden, indien de herziening gevolgen heeft voor zowel de verslagperiode als toekomstige perioden. Verwerking van activa en passiva Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten worden in de staat van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economische potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico's met betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op transactiedatum en niet op afwikkelingsdatum. Securities lending Het fonds neemt deel aan een securities lending programma, waarbij bepaalde effecten voor een korte periode worden uitgeleend aan andere marktpartijen. Beleggingen die in het kader van een securities lending contract worden uitgeleend, blijven deel uitmaken van de balans en worden gewaardeerd conform de grondslag voor waardering en resultaatbepaling zoals die geldt voor beleggingen. De beurswaarde van de door Kasbank gestelde zekerheid, in de vorm van pandrecht op daartoe aangewezen effecten is tenminste gelijk aan de beurswaarde van de uitgeleende effecten vermeerderd met een bepaalde marge. De marge bestaat uit 5% voor zover de zekerheid bestaat uit aandelen en 2,5% voor zover de zekerheid bestaat uit obligaties. De vergoeding ontvangen voor securities lending wordt volgens het toerekenbeginsel over de looptijd van de desbetreffende transacties verantwoord en in de rentebaten of -lasten verwerkt. 32

33 Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen indien sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De rentebaten en rentelasten, die samenhangen met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen worden eveneens gesaldeerd opgenomen. Verwerking van waardeveranderingen van beleggingen Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de rekening van baten en lasten opgenomen. Conform artikel 146 Pensioenwet wordt geen herwaarderingsreserve aangehouden voor de ongerealiseerde waardeveranderingen. Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar de rapporteringsvaluta euro tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum. De belangrijkste vreemde valuta en hun koersen t.o.v. de Euro zijn: US dollar 1,32 1,30 Britse pond 0,81 0,84 Japanse yen 114,00 99,88 Zweedse kroon 8,57 8,90 Hong kong dollar 10,22 10,08 Mexicaanse peso 17,12 18,12 Zwitserse frank 1,21 1,21 Noorse kroon 7,34 7,75 Zuid-Afrikaanse rand 11,19 10,48 Australische dollar 1,27 1,27 Canadese dollar 1,31 1,32 Beleggingen Algemeen De beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde. Slechts indien de reële waarde van een belegging niet betrouwbaar kan worden vastgesteld vindt waardering plaats op basis van geamortiseerde kostprijs. Participaties in beleggingsinstellingen, die gespecialiseerd zijn in een bepaald soort beleggingen worden gerubriceerd en gewaardeerd volgens de grondslagen van dat soort beleggingen. Vastgoedbeleggingen De (niet-beursgenoteerde, indirecte) vastgoedbeleggingen worden gewaardeerd tegen de actuele waarde welke is bepaald op basis van de door de vermogensbeheerder van het fonds afgegeven intrinsieke waarde, zijnde een benadering van de actuele waarde. 33