DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND. Jaarrapport 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND. Jaarrapport 2013"

Transcriptie

1 DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND Jaarrapport 2013

2 INHOUDSOPGAVE Pagina A Kerncijfers 3 B Bestuur en organisatie 6 C Verslag van het verantwoordingsorgaan 10 D Bestuursverslag 13 Governance 14 Kernthema's 16 Pensioenparagraaf 22 Beleggingenparagraaf 23 Financiële paragraaf 25 Risicoparagraaf 27 Toekomstparagraaf 28 JAARREKENING 1 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 33 5 Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de staat van baten en lasten over OVERIGE GEGEVENS 1 Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum 59 2 Resultaatverdeling 59 3 Actuariële verklaring 60 4 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 62 BIJLAGEN 1 Verloopstaat deelnemers 65 2 Verklaring van afkortingen 66 2

3 A KERNCIJFERS 3

4 KERNCIJFERS (Alle bedragen zijn in duizenden euro's tenzij nadrukkelijk anders vermeld.) Deelnemers, gewezen deelnemers en pensioentrekkenden Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Deelnemers , , , , ,2 Gewezen deelnemers , , , , ,3 Pensioentrekkenden , , , , , , , , , ,0 Premiebijdragen, saldo waardeoverdrachten, pensioenuitkeringen en pensioenuitvoerings- en administratiekosten (x 1.000) Premiebijdragen van werkgevers Premiebijdragen van werknemers Saldo waardeoverdrachten Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoerings- en administratiekosten Technische voorzieningen, stichtingskapitaal en reserves, aanwezig vermogen (x 1.000) en dekkingsgraad (%) Technische voorzieningen Stichtingskapitaal en reserves Belegd vermogen Liquide middelen Saldo overige activa en passiva Totaal aanwezig vermogen FTK-dekkingsgraad 97,1 93,6 91,7 105,9 110,7 4

5 Verdeling beleggingsportefeuille voor risico pensioenfonds (x 1.000) % % % % % Vastgoedbeleggingen , , , , ,3 Aandelen , , , , ,2 Vastrentende waarden , , , , ,7 Derivaten , , , , ,0 Overige beleggingen , , , , , , , , , ,0 Derivaten met een negatieve waarde Beleggingsopbrengsten en kosten vermogensbeheer Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten Kosten vermogensbeheer Beleggingsrendement voor risico pensioenfonds % % % % % Totaal rendement -0,1 10,7-1,7 10,1 13,2 Toeslagen pensioenrechten 2013 Per 1 juli % % % % % Actieven * ,67 Inactieven ,44 * Betreft de toeslag op premievrije rechten uit de omgezette OP/TOP-rechten tussen 60 en 65 jaar uit een eerdere pensioenregeling

6 B BESTUUR EN ORGANISATIE 6

7 Organisatie van het pensioenfonds In dit hoofdstuk beschrijven wij de organisatie van ons fonds aan de hand van het onderstaande schema. Bestuur Secretaris Verantwoordingsorgaan Beleggingscommissie Visitatiecommissie Vermogensbeheerder: - Aberdeen Asset Managers Ltd Advisering: - Deelnemersraad - Raadgevend actuaris (Mercer) Administratie: - Syntrus Achmea Verz.- en fin. administratie - KAS BANK Beleggingsadministratie Certificering: - Mercer Certificering - Deloitte Herverzekeraar: - AEGON Bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het beheer van het pensioenfonds en het uitvoeren van de door de werkgevers toegezegde pensioenregeling, waaronder het doen van pensioenuitkeringen aan pensioengerechtigden. Het bestuur heeft bevoegdheden krachtens de statuten en reglementen en de uitvoeringsovereenkomst tot het verrichten van betalingen en het aangaan van contractuele verplichtingen met derden. Het bestuur richt zich bij de vervulling van zijn taken naar de belangen van de bij het fonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers (slapers), andere aanspraak gerechtigden, de pensioengerechtigden en de werkgevers en het bestuur zorgt er daarbij voor dat de genoemde betrokkenen zich door het bestuur op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen. Van de twee in 2012 ontstane vacatures (betrof werknemers vertegenwoordigers) is er in 2013 één vervuld. Deelnemersraad De deelnemersraad is een deelnemersraad in de zin van de Pensioenwet en bestaat uit vertegenwoordigers van de werknemers en de gepensioneerden. De deelnemersraad kan gevraagd en ongevraagd advies geven aan het bestuur. Beleggingscommissie De beleggingscommissie toetst het door de vermogensbeheerder uitgevoerde beleggingsbeleid tegen de richtlijnen van het bestuur. Zij rapporteert over haar bevindingen aan het bestuur. Verder adviseert zij het bestuur over het te voeren beleggingsbeleid op strategisch en tactisch niveau en stelt jaarlijks een beleggingsplan voor. Sinds 2012 wordt de beleggingscommissie bijgestaan door een externe beleggingsadviseur. 7

8 Deskundigen Naast deze interne organen kent het fonds ook twee externe deskundigen. De certificerend actuaris rapporteert jaarlijks over de financiële positie van het fonds en geeft een actuariële verklaring af. De externe accountant controleert de jaarrekening en de verslagstaten ten behoeve van DNB en doet verslag van zijn werkzaamheden in de vorm van een controleverklaring en een verslag aan het bestuur, waarin opmerkingen en aanbevelingen zijn opgenomen omtrent de administratieve organisatie en interne controle van het fonds. Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan beoordeelt of het bestuur op evenwichtige wijze rekening houdt met de belangen van alle belanghebbenden (de deelnemers, de gewezen deelnemers, de pensioengerechtigden en de werkgevers) bij het fonds. Op basis van de door het bestuur verstrekte informatie oordeelt het verantwoordingsorgaan over het handelen van het bestuur, over het gevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst, evenals over de naleving van de gedragscode. Visitatiecommissie Voor de inrichting van het intern toezicht heeft het bestuur gekozen voor intern toezicht door een visitatiecommissie. Deze visitatiecommissie, die bestaat uit 3 leden, bezoekt eens in de drie jaar het bestuur van het pensioenfonds. In 2008 is het pensioenfonds voor de eerste maal getoetst. In 2012 heeft voor de tweede maal een visitatietoets plaatsgevonden. Het toezicht richt zich met name op het beoordelen van de procedures en processen ten aanzien van het beleid en het bestuur, de wijze waarop de regeling wordt uitgevoerd en op de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's voor het pensioenfonds. Administrateur en Vermogensbeheerders De administrateur verzorgt zowel de deelnemers- als de financiële administratie van het pensioenfonds. De vermogensbeheerder belegt de pensioenpremies volgens het opgestelde beleggingsplan. Personalia (situatie per ) Bestuur: namens de werkgevers: B.C. Doets (voorzitter) R. de Graaf A.F. Meeusen P.M.J. Thomassen namens de deelnemers: E. Droste D.J. Kraan R.J. van der Velden (m.i.v. 6 augustus 2013) (Vacature) Secretaris: H.G. Kleiss Beleggingscommissie: H. Trumpi (voorzitter) E. Droste D.J. Kraan P. van Woerkom 8

9 Deelnemersraad: Namens de deelnemers: H.W. Hovius (voorzitter) G.P.M. Pickkers (secretaris) A. Kraak A.J. Reuvers M. Sihasale A. Versteeg Namens de gepensioneerden: J. Bevaart A. Boender J.L. Brouwer J. Goedegebuur R.J. van der Velden (tot 6 augustus 2013) A.J. Willemsen P. van Woerkom Verantwoordingsorgaan: J.F.Z. Innegraeve M. Sihasale R.J. van der Velden (tot 6 augustus 2013) J.L. Brouwer (vanaf 4 december 2013) Visitatiecommissie: VCHolland Actuaris: Mercer (Nederland) B.V. Accountant: Deloitte Accountants B.V. Vermogensbeheerder: Aberdeen Asset Managers Ltd. Custodian en administratie beleggingen: KAS BANK N.V. Administrateur: Syntrus Achmea Pensioenbeheer N.V. 9

10 C VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN 10

11 Rapportage van het verantwoordingsorgaan van Algemeen In overeenstemming met de Pensioenwet geeft het verantwoordingsorgaan jaarlijks een oordeel over het handelen van het bestuur ten aanzien van het uitgevoerde beleid, over de beleidskeuzes voor de toekomst en de wijze waarop besluitvorming plaatsvindt. In 2013 hebben twee adviseurs van Corporate Pension Architects (CPA), die in 2012 aangesteld waren, een duidelijke rol vervuld als objectieve derden bij de beeld- en besluitvorming ten aanzien van het beleid van en beleidsvorming door het bestuur. Verder is 2013 een belangrijk jaar geweest voor de voorbereidingen voor veranderingen die noodzakelijk zijn als gevolg van de wijzigingen in het wettelijk kader, zoals de verschuiving van de AOW leeftijd, de voorgenomen wijziging van de opbouwpercentages en de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen. Ook de laatste fase van het korte termijn herstelplan (lopend tot eind juli 2014) behoefde de nodige aandacht. Verslag en oordeel verantwoordingsorgaan Hoewel de dekkingsgraad in 2013 verder is toegenomen (van 93.6% eind 2012 tot 97.1% eind 2013), ligt het flink onder de minimum dekkingsgraad van 104.2% die eind juli 2014 bereikt moet worden. Hierbij stelt het verantwoordingsorgaan vast dat het rendement op de beleggingen in 2013 niet heeft kunnen bijdragen om het gat te dichten. Waar in 2012 de beleggingsresultaten nog redelijk dicht tegen de benchmark lagen, is het rendement in 2013 uitermate teleurstellend in alle beleggingscategorieën. De aanhoudend wisselende beleggingsresultaten en de toenemende aandacht voor risicobeheer heeft het afgelopen jaar wel geleid tot veranderingen op de visie op het beleggingsbeleid. Mede door de aandacht die het verantwoordingsorgaan hiervoor de afgelopen jaren heeft gevraagd, heeft het bestuur initiatieven ontplooid om in 2014 tot herziening van het beleid te komen, waarbij stabielere beleggingsresultaten (t.o.v. de gekozen benchmark) een van de doelen is. Alhoewel de beschikbaarheid van de bestuursleden voor de taken in het bestuur van het pensioenfonds nog steeds blijvend zorgelijk is, staat het verantwoordingsorgaan wel achter de keuze voor het paritaire bestuursmodel met jaarlijkse visitatie. Om de slagvaardigheid van het bestuur te garanderen heeft het bestuur aangegeven dat commitment van de aangesloten ondernemingen van groot belang is voor de voortgang in de besluitvorming en voor het succes van dit model. In 2013 heeft de beschikbaarheid van bestuursleden soms geleid tot vertraging in de besluitvorming. Toch kunnen in deze vorm de veranderingen die in de komende jaren moeten worden vormgegeven het beste ondersteund worden in de context van de aangesloten maatschappijen waar vertrouwen en grote cultuurverschillen een belangrijke rol spelen. Niettemin wordt voor de toekomst de mogelijkheid van andere bestuursmodellen steeds opengehouden en afgewogen tegen de ontwikkelingen in en rondom het pensioenfonds. Door de aanhoudende onderdekking, de druk van de aandeelhouders om hun risico te beperken en ontwikkelingen zoals vergrijzing en economische en politieke context, is het noodzakelijk om de pensioenregeling te herzien, terwijl ook een goed pakket van secundaire arbeidsvoorwaarden geboden blijft. Hoewel de pensioenregeling primair een verantwoordelijkheid is van de (Human Resources afdelingen van de) aangesloten ondernemingen, speelt het bestuur van het pensioenfonds hierin een belangrijke rol om met hun expertise en hun kennis van de bedrijfscultuur de complexe materie uit te leggen aan de aandeelhouders. De deelnemersraad heeft laten weten dat de communicatie tussen haar en het bestuur een positieve ontwikkeling heeft doorgemaakt: de communicatie is opener, de adviezen worden steeds vaker tijdig gevraagd en er is steeds meer sprake van een goede dialoog. Ook het verantwoordingsorgaan krijgt voldoende ruimte om haar rol te vervullen. 11

12 Het verantwoordingsorgaan noteert nog de volgende observaties: Het dagelijks bestuur vervult een belangrijke rol in de leiding van het pensioenfonds en de voorbereiding van besluitvorming. Het is wel zorgelijk dat de andere leden, veelal actieve werknemers van de aangesloten ondernemingen, structureel te weinig inzetbaar zijn voor hun bestuurstaken in het pensioenfonds. In het jaarrapport 2013 is de kostenstructuur verder verduidelijkt. Conclusie Het verantwoordingsorgaan concludeert dat het bestuur op een gestructureerde wijze zijn eigen processen verbetert, terwijl het ook steeds meer grip krijgt op de dagelijkse operatie. Hoewel een duidelijk verbetertraject is ingezet, is het beleggingsbeleid nog niet volwassen. Het bestuur is zich hiervan bewust en streeft ernaar hierin in 2014 grote stappen vooruit te maken. Evenwel heeft het bestuur de doelen van het korte termijnherstelplan nog niet bereikt. Discussies met de aangesloten ondernemingen over (verdere) bijstortingen blijven hiervoor noodzakelijk. Ondertussen verleent het bestuur intensieve ondersteuning aan de aangesloten ondernemingen om tot hervorming van de pensioenregeling te kunnen komen. Met zijn expertise bouwt het daarbij bruggen tussen de verschillende belanghebbenden: de (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden, de aangesloten ondernemingen en haar aandeelhouders. 's-gravenhage, 28 april Marco Sihasale, Voorzitter verantwoordingsorgaan. Reactie van het bestuur op het verslag van het verantwoordingsorgaan Het bestuur heeft kennisgenomen van het verslag van het verantwoordingsorgaan en kan zich vinden in de gemaakte observaties en de conclusie. Het verslag is op 15 april 2014 door de leden van het verantwoordingsorgaan besproken met een bestuursdelegatie. Het verantwoordingsorgaan zal in haar huidige samenstelling verdwijnen als gevolg van nieuwe wetgeving. Het bestuur ziet terug op een prettige samenwerking en bedankt de leden van het verantwoordingsorgaan voor haar constructieve werkwijze en de door haar gegeven adviezen. 's-gravenhage, 12 mei 2014 B.C. Doets, voorzitter 12

13 D BESTUURSVERSLAG 13

14 GOVERNANCE Bestuur Dagelijks bestuur Het dagelijks bestuur heeft het afgelopen jaar 6 maal vergaderd met derden hoofdzakelijk over het te voeren beleggingsbeleid. Daarnaast werd frequent onderling overleg gevoerd over mogelijke oplossingen voor de huidige financiele situatie, het invoeren van een nieuwe bestuursvorm, de toekomstbestendigheid van het fonds alsook het opstellen van de agenda voor de bestuursvergaderingen, inhoudelijke voorbereiding van de agendapunten, opvolging van de actiepuntenlijsten. Bestuursbesluiten Het bestuur heeft in 2013 de volgende belangrijke besluiten genomen: t De gevolgen van het uitstellen van de AOW-datum van de eerste van de maand naar de 65e verjaardag niet te compenseren; t Goedkeuring Jaarrapport 2012; t Geen compensatie te verlenen voor de gevolgen van het uitstellen van de AOW-datum aan nabestaanden met een ANW-hiaat verzekering of een Tijdelijke Partner Pensioen; t Het afzien van de toeslagverlening van de ingegane en premievrije rechten per 1 juli 2013; t Goedkeuring van het crisisplan; t Vaststellen van de franchise en overige gegevens; t Het toepassen van de fondsspecifieke ervaringssterfte in 2013; t De nieuwe flexibiliseringsfactoren worden ingevoerd met ingang van 1 januari 2014; t Verlenging van het Contract voor de pensioenadministratie met Syntrus Achmea; t Het vaststellen van taken van CPA (beleggingsadviseur); t Een herziening van de verantwoordelijkheden van de beleggingscommissie; t Aanpassing van het afdekkingsbeleid van het valutarisico (met name betreffende posities in NOK, AUD en CAD; begin 2013 zijn deze valutaposities middels bestuursbesluiten wel afgedekt); t Het vaststellen van een risicojaarkalender; t Instemming met het beleid ten aanzien van het risicomanagement; t Het goedkeuren van het Beleggingsplan 2013; t Herbenoeming van de leden van het verantwoordingsorgaan; t Goedkeuring voor de toetreding van IDS Europe B.V. tot de pensioenregeling; t Vaststelling deskundigheidsplan; t Bekrachtiging van de continuïteitsanalyse; Het renterisico niet af te dekken. t Gedragscode Jaarlijks wordt door de leden van het bestuur de gedragscode getekend. Dit is ook dit verslagjaar gebeurd. Beleggingscommissie Beleggingscommissie vergaderingen De beleggingscommissie heeft het afgelopen jaar frequent vergaderd. De beleggingscommissie doet in elke bestuursvergadering verslag van de financiële positie van het fonds en de zaken die in de beleggingscommissie aan de orde komen. De beleggingscommissie adviseert het bestuur desgevraagd of uit eigen beweging over beleggingsaangelegenheden inclusief de verwachting van de renteontwikkeling. De beleggingscommissie heeft zich onder andere bezig gehouden met het uitvoering geven aan het beleggingsplan 2013 en het opvolgen van de gebeurtenissen op het vlak van vermogensbeheer. Daarnaast werd een voorstel aan het bestuur gedaan voor het Beleggingsplan

15 Ook in 2013 is gebruik gemaakt van de diensten van de in 2012 aangetrokken beleggingsdeskundige, die participeert in de vergaderingen van de beleggingscommissie en aanbevelingen doet voor het (bijstellen van het) beleggingsbeleid, het aansturen van de vermogensbeheerder en het verbeteren van de diverse rapportages. Hij rapporteert hierover rechtstreeks aan het dagelijks bestuur. Gedragscode Jaarlijks wordt door de leden van de beleggingscommissie de gedragscode getekend. Dit is ook dit verslagjaar gebeurd. Deelnemersraad De deelnemersraad (DR) heeft het afgelopen jaar 2 maal vergaderd. De DR adviseert het bestuur desgevraagd of uit eigen beweging over aangelegenheden die het fonds betreffen. In het boekjaar adviseerde de DR over de toeslagverlening per 1 juli 2013, het jaarverslag 2012, de keuze voor het paritaire bestuursmodel. Daarnaast is overleg gevoerd over de inhoud van communicatie-uitingen richting de (gepensioneerde) deelnemers zoals een nieuwsbrief en het verkort jaarverslag over Verder heeft het bestuur inzicht en uitleg gegeven over de uitvoeringskosten Verantwoordingsorgaan Het afgelopen jaar heeft het verantwoordingsorgaan (VO) tweemaal met het bestuur vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn de jaarcijfers 2012 toegelicht, is de voortgang van door het VO aangestipte onderwerpen gevolgd en heeft het bestuur het VO op de hoogte gebracht van de voor het pensioenfonds relevante onderwerpen. In dit jaarverslag wordt separaat verslag gedaan van de bevindingen van het VO ten aanzien van het gevoerde beleid. Het bestuur heeft met genoegen kennis genomen van de beoordeling van het verantwoordingsorgaan van het in 2013 gevoerde beleid en zal rekening houden met de gemaakte aanbevelingen. Intern toezicht Voor het Intern Toezicht is gekozen voor een visitatiecommissie die eens in de drie jaar een beoordeling uitvoert van de beleids- en bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het pensioenfonds. De visitatiecommissie heeft in 2012 een tweede onderzoek uitgevoerd. De bevindingen zijn tijdens een vergadering in juni 2012 met het bestuur besproken. Het bestuur is in 2013 doorgegaan met actie te nemen op de bevindingen en aanbevelingen. Zo is in maart 2013 door de bestuursleden de toets deskundigheid niveau 2 met goed gevolg afgelegd. In 2013 heeft geen visitatie plaatsgevonden. Maatschappelijk verantwoord beleggen Het pensioenfonds voert geen specifiek beleid met betrekking tot verantwoord beleggen maar conformeert zich aan de Nederlandse wetgeving op dit gebied. UITBESTEDING Administrateur Het bestuur heeft het pensioenbeheer uitbesteed aan de administrateur, Syntrus Achmea Pensioenbeheer N.V. In de SLA-rapportage wordt per kwartaal inzicht gegeven in de dienstverlening van Syntrus Achmea, zodat het fonds in staat is inhoudelijk en gestructureerd te sturen. Daarnaast vindt elk kwartaal overleg plaats om de voortgang en ontwikkelingen in de dienstverlening te borgen. Syntrus Achmea Pensioenbeheer N.V. is voor de uitvoering van de werkzaamheden van het pensioenfonds in het bezit van een ISAE 3402 type II rapportage. Deze rapportage is gecontroleerd door de accountant (PwC) van Syntrus Achmea. In deze rapportage wordt geconcludeerd dat de beschreven bedrijfsprocessen bestaan en functioneerden gedurende de verslagperiode. Het bestuur heeft kennis genomen van deze rapportage waarin ook mogelijke verbeterpunten zijn opgenomen. 15

16 Actuaris en accountant De actuaris en de accountant zijn op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen bij het fonds. Waar nodig zijn de standpunten van de actuaris en de accountant meegewogen in de besluitvorming in het bestuur. Vermogensbeheer Het beheer van het vermogen is uitbesteed aan de externe vermogensbeheerder, Aberdeen Asset Managers Ltd. Met de vermogensbeheerder heeft het bestuur de beleggingsrichtlijnen vastgelegd die op het beheer van het vermogen van toepassing zijn. De vermogensbeheerder rapporteert maandelijks aan de beleggingscommissie. De administratie van het belegd vermogen is uitbesteed aan Kasbank N.V. Met Kasbank N.V. is hiervoor een overeenkomst afgesloten. KERNTHEMA'S Dekkingsgraad De dekkingsgraad bedroeg per 31 december 2013: 97,1% (31 december 2012: 93,6%). De stijging van de dekkingsgraad is het resultaat van een combinatie van de volgende factoren: een licht negatief beleggingsresultaat (resultaat op beleggingen: -1,5 mln.), de bijstorting van 2 mln. door de werkgevers en de stijging van de rente gedurende 2013 (effect wijziging wettelijke rentetermijnstructuur: 12,8 mln. positief, waarbij het renterisico gedurende het jaar beperkt was afgedekt). Op de dekkingsgraad van 31 december is een correctie toegepast van 0,21% ten gevolge van aangepaste overlevingstafels. In 2011 is de dekkingsgraad tot onder de minimum vereiste dekkingsgraad van 104,2% gedaald en heeft het fonds een herstelplan opgesteld. Het herstelplan loopt af op 31 juli Met de werkgevers is jaarlijks overleg over mogelijke bijstorting indien het herstelpad naar 31 juli 2014 niet gehaald mocht worden. In april 2013 hebben de werkgevers een bijstorting van 2 mln. gedaan, zijnde het tekort per 31 december De werkgevers hebben in 2014 een extra bijstorting van 13,6 mln. toegezegd en betaald om het tekort per eind 2012 te dekken. Omdat het fonds per 31 december 2013 onder de minimale dekkingsgraad volgens het kritische herstelpad zat, is de werkgever verzocht om 6 mln. bij te storten. Voor het eventueel resterende tekort per 31 juli 2014 zal eveneens een extra bijstorting van de werkgevers gevraagd worden. Indien onvoldoende bijstorting verkregen kan worden zal het fonds tot korten moeten overgaan. Uitvoerings- en financieringsovereenkomst met de werkgevers De geldende uitvoeringsovereenkomst en de daarbij behorende financieringsovereenkomst zijn onverminderd van kracht. Behoudens eventuele tussentijdse wijzigingen zullen deze overeenkomsten gelden tot en met 31 december IDS Europe B.V. is als nieuwe werkgever toegetreden. Communicatiebeleid Evenals vorig jaar is in 2013 een verkort jaarverslag (over 2012) opgesteld en aan deelnemers en gepensioneerden toegezonden. Daarnaast zijn twee nieuwsbrieven uitgegeven die met name handelden over de financiële situatie van het fonds en de wijzigingen in de wet- en regelgeving. Nieuwsbrieven en jaarverslagen worden eveneens op de website gepubliceerd. De website, die in eigen beheer is, geeft onder meer informatie over onze pensioenregeling en over bijzondere situaties, die voor deelnemers en gepensioneerden van belang kunnen zijn. De zogenaamde pensioenplanner, door middel waarvan deelnemers via het web toegang krijgen tot hun persoonlijke pensioengegevens, biedt deelnemers de mogelijkheid berekeningen te maken voor hun persoonlijke situatie. Voor 2014, een overgangsjaar waar het de pensioenregeling betreft, zal de planner niet worden aangepast voor het nieuwe opbouwpercentage van 1,9% (was: 2%) en de verhoogde pensioen richtleeftijd van 67 (was: 65 jaar). Verder wordt er gewerkt aan een z.g. bestuurdersportaal, waarin alle belangrijke documenten worden gezet die vervolgens toegankelijk zijn voor het bestuur, de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan. 16

17 Toeslagenbeleid Het toeslagenbeleid is gebaseerd op de dekkingsgraad van het fonds, aangezien er geen premies betaald worden voor de financiering van de toeslagen. De dekkingsgraad van het fonds is nog steeds beneden de minimale verplichte dekkingsgraad. Daarom kon het fonds is in 2013 geen toeslag verlenen. Premies Over 2013 bedroeg de totale betaalde premie (werkgevers- en werknemersdeel) 19,8 mln. inclusief de bijstorting door de werkgevers van 2 mln. De kostendekkende premie, dit wil zeggen de actuarieel benodigde premie inclusief solvabiliteitsopslag, bedroeg 15,6 mln. Het verschil bestaat uit: koopsommen voor de franchisereparatie, premie voor vrijwillige verzekeringen, de bijstorting door de werkgevers en een restcomponent die is aangewend ter versterking van het eigen vermogen. Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten bedroegen in (2012: 963). Het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden per 31 december 2013 bedraagt (2012: 1.355). De kosten in euro's per verzekerde deelnemer/ gepensioneerde bedragen in ,00 (2012: 711,00). Specificatie Rekening van baten en lasten Pensioenuitkeringen Brutouitkering Frequentie Periodieke pensioenuitkeringen Afkoop 2 1 Overige pensioenuitkeringen - Totaal Kosten (exclusief kosten vermogensbeheer) Interne Inkoop bij kosten derden Totaal Bestuurskosten Administratiekosten Advies- en controlekosten Huur (ook toegerekende huur eigen gebouw) Totaal Kosten vermogensbeheer Waar mogelijk rapporteert het pensioenfonds de werkelijke, betaalde kosten voor het vermogensbeheer. Indien deze gegevens niet beschikbaar zijn, bijvoorbeeld omdat voor de betreffende beleggingscategorie de kosten niet rechtstreeks in rekening worden gebracht, wordt gebruik gemaakt van de kosten van de betreffende beleggingsfondsen voor zover zij bekend zijn. Als er geen gegevens bekend zijn over de beheerkosten, wordt gebruik gemaakt van de zgn. Total Expense Ratio's (TER). Het totaal gemiddeld belegd vermogen bedroeg in De kosten van het vermogensbeheer bedroegen in 2013 gemiddeld 63 bp van het totaal gemiddeld belegd vermogen. 17

18 Kosten per beleggingscategorie Performance gerelateerde Transactie Beheerkosten kosten kosten Totaal Vastgoed Aandelen Private equity Vastrentende waarden Hedgefunds Commodities Overige beleggingen Totale kosten toe te wijzen aan categorieen excl. overlay Kosten overlay beleggingen Totaal kosten toe te wijzen aan catagorieen incl. overlay Overige vermogensbeheerkosten Kosten vermogensbeheer pensioenfonds en bestuursbureau Kosten fiduciair beheer Bewaarloon Advieskosten vermogensbeheer Overige kosten Totaal overige vermogensbeheerkosten Totaal kosten vermogensbeheer De cijfers over 2012 met betrekking tot het vermogensbeheer zijn in het bestuursverslag van 2012 te hoog ingeschat door verkeerde aannames ten aanzien van de transactiekosten. En dan in het bijzonder waar het de vastrentende waarden betreft. In 2012 is voor deze categorie bedrag vermeld van Volgens de rekenmethode, die over 2013 is gebruikt zou het bedrag over hebben bedragen. De in bovenstaande tabel vermeldde bedragen zijn als volgt tot stand gekomen: Beheerkosten t t t Voor de categorieën Vastgoed en Hedgefunds zijn de beheerkosten gebaseerd op de Total Expense Ratio's (TER) voor de betreffende fondsen; Voor de categorieën Aandelen en Vastrentende waarden zijn de werkelijk, in rekening gebrachte, kosten vermeld, daarom is in deze twee categorieën geen sprake van TER. Ook voor de verschillende categorieën Overige vermogensbeheerkosten wordt gebruik gemaakt van de werkelijke, in rekening gebrachte, kosten. Performance gerelateerd kosten Het pensioenfonds heeft in 2013 geen performance gerelateerde vergoedingen betaald. Transactiekosten (schatting) Alle transactiekosten, die in het overzicht vermeld worden, zijn gebaseerd op door de Pensioenfederatie voorgestelde basispunten voor iedere categorie beleggingen, berekend over de omzetten van die categorieën. 18

19 ONTWIKKELINGEN IN DE SECTOR Rente DNB publiceert een rentetarief (de actuele rentetermijnstructuur), dat is afgeleid van de langetermijnrente. Deze Rentetermijnstructuur is van belang voor het berekenen van de pensioenverplichting; een rentedaling betekent in principe een stijging van de pensioenverplichting. Er is dus sprake van een renterisico. Het bestuur heeft gedurende 2013 er voor gekozen het renterisico niet af te dekken, om gezien de lage stand van de rente, de mogelijkheid open te houden te profiteren van een mogelijke stijging van de rente. Doordat in 2013 de rente per saldo licht is gestegen, nam de pensioenvoorziening daarom af. In 2013 hebben de aandelenmarkten zich verder hersteld. De monetaire maatregelen in de Verenigde Staten veroorzaakten een uitstroom van gelden uit de opkomende markten waardoor de koersen daar daalden. Wet versterking bestuur pensioenfondsen De Wet versterking bestuur pensioenfondsen is een volledige herziening van de governance en medezeggenschap bij pensioenfondsen. De wet moet zorgen voor verbetering van de kwaliteit van het pensioenfondsbestuur. De wet geldt vanaf 7 augustus De wetsbepalingen over verantwoording van het beleggingsbeleid en over geschiktheid en tijdsbeslag waren meteen van kracht. Ook verwante wijzigingen traden in werking. Zo zijn in het Besluit FTK regels over het beloningsbeleid vastgelegd en in het Besluit uitvoering PW regels over geschiktheid, betrouwbaarheid en tijdsbeslag. Een deel van de wet gaat in vanaf 1 juli Vanaf dan gelden nieuwe bestuursmodellen. Een pensioenfonds kan kiezen uit vijf bestuursmodellen. Er zijn 3 paritaire modellen (modellen 1, 2 en 3). Deze kennen een verantwoordingsorgaan (VO), waarin de deelnemers en pensioengerechtigden (en eventueel de werkgever) naar verhouding zijn vertegenwoordigd. De onafhankelijke modellen (model 4 en 5) kennen een belanghebbendenorgaan (BO), met vertegenwoordigers van werkgever, deelnemers en pensioengerechtigden. Het intern toezicht wordt verstevigd. Ondernemingspensioenfondsen met een paritair of onafhankelijk bestuur kunnen kiezen tussen een permanente raad van toezicht of een visitatiecommissie die jaarlijks visiteert (in plaats van minimaal driejaarlijks). Het intern toezichtorgaan krijgt extra taken en extra bevoegdheden als het om de raad van toezicht gaat. DNB gaat ervan uit dat fondsen voor 31 december 2013 een keuze voor een model hebben gemaakt. In de tweede helft van 2013 deed DNB onderzoek naar de manier waarop pensioenfondsen zich voorbereiden op de wijzigingen in de governance. Ook onderzocht DNB hoe ver ze met de invoering van de nieuwe modellen zijn. DNB verwacht dat fondsen hun totaalpakket van wijzigingen in de governance vóór 1 april 2014 hebben voorgelegd. Dat wil zeggen, de voorgenomen wijzigingen in de statuten en alle meldingsformulieren die horen bij de voorgenomen benoemingen. Het bestuur besloot in haar vergadering van 4 december 2013 tot voortzetting van het paritaire model vanaf 1 juli De huidige bestuursvorm functioneert goed. Er is dan ook geen behoefte aan grote wijzigingen in de huidige bestuursvorm. Het bestuur stelde een aantal criteria vast welke voor het pensioenfonds belangrijk zijn bij de keuze van een passend bestuursmodel. Het bestuur ziet als nadeel van een onafhankelijke of externe bestuurder, dat het de afstand tussen de aangesloten ondernemingen en het pensioenfonds vergroot. Het paritair model is mede daarom de voorkeuroptie van het bestuur. Het Intern Toezicht wil het bestuur ook voortzetten in de huidige vorm van de visitatiecommissie. Wel wordt de visitatie straks jaarlijks in plaats van eenmaal per drie jaar zoals nu. Pensioenstelsel AOW-leeftijd in stappen omhoog De AOW-leeftijd gaat in stappen omhoog naar 67 jaar. Dit is al in wetgeving vastgelegd. De overheid wil de verhoging versneld invoeren tot 67 jaar in Medio april was er echter nog geen wetsvoorstel ingediend in de Tweede Kamer. 19

20 Verhoging pensioenrichtleeftijd van 65 jaar naar 67 jaar Per 1 januari 2014 is de pensioenrichtleeftijd verhoogd naar 67 jaar. Daarna is de pensioenrichtleeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. Een verdere verhoging gaat met stappen van één jaar. De komende jaren ligt de fiscale pensioenrichtleeftijd daarmee hoger dan de AOW-leeftijd. Verlaging opbouwpercentage Door de Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd zijn per 1 januari 2014 de maximale opbouwpercentages met 0,1% verlaagd. Voor middelloon geldt een maximaal opbouwpercentage van 2,15% en voor eindloon 1,9%. De opbouwpercentages gaan per 1 januari 2015 naar verwachting nog verder omlaag. Het kabinet bereikte hierover in december 2013 een akkoord met enkele oppositiepartijen. Het akkoord in het kort: het fiscaal maximale opbouwpercentage wordt 1,875% voor middelloonregelingen en 1,657% voor eindloon; er komt een bovengrens voor het tweede pijlerpensioen van ; er moet premieverlaging worden gerealiseerd; DNB gaat daar op toezien; de positie van zelfstandigen wordt versterkt; de mogelijkheid van inzet van het werknemersdeel in de pensioenpremie voor de aflossing van de hypotheekschuld op de eigen woning wordt verkend; er komt een brede dialoog over de toekomst van ons pensioenstelsel. De SER wordt om advies gevraagd en betrekt hierbij de relatie tussen de vermogensopbouw voor pensioen, zorg en de eigen woning. Hierdoor versoberen in de komende jaren nagenoeg alle pensioenregelingen. Is één pensioenleeftijd in de pensioenregeling mogelijk? De ingangsdatum van de AOW-uitkering loopt steeds meer uit de pas met de pensioenleeftijd van de aanvullende pensioenregeling. Het gevolg kan zijn dat er binnen een regeling een pensioen aanwezig is dat ingaat op 65-jarige leeftijd, een pensioen dat ingaat op 67-jarige leeftijd en in de toekomst mogelijk een pensioen dat ingaat op hogere leeftijd. Er is discussie geweest of de pensioenleeftijd collectief gewijzigd kon worden en één pensioenleeftijd gehanteerd wordt voor het gehele pensioen. Staatssecretaris Klijnsma heeft aangegeven dat dit kan. De aanspraken moeten dan wel actuarieel neutraal worden omgezet, en terugzetten naar 65 jaar moet reglementair mogelijk zijn. DNB schaarde zich achter dit standpunt van Klijnsma. KPPN heeft de pensioenregeling met ingang van 1 januari 2014 in overeenstemming gebracht met de geldende nieuwe wet- en regelgeving. Definitieve inhoud nieuw FTK nog niet bekend De eerste stap in de herziening van het pensioenstelsel is de verhoging van de AOW en pensioenrichtleeftijd. De tweede stap is het schokbestendig maken van de pensioencontracten. De financiële regels voor pensioenen liggen vast in het financieel toetsingskader (FTK). Het FTK is onderdeel van de Pensioenwet. De planning is dat per 1 januari 2015 een nieuw FTK van kracht wordt. In de zomer van 2013 hield staatssecretaris Klijnsma een consultatie over een voorontwerp voor het nieuwe FTK. Er werd een scheiding tussen nominale en reële contracten voorgesteld. Na de consultatie koos staatssecretaris Klijnsma alsnog voor één FTK, een tussenvariant. De tussenvariant, ook wel FTK1+ genoemd, is te omschrijven als een FTK met het nominale contract zoals we dat nu kennen als uitgangspunt. Zo wil Klijnsma ervoor zorgen dat pensioenfondsen oude rechten niet hoeven in te varen in het nieuwe contract. De stand van zaken eind 2013 was dat het voorstel verder zou worden uitgewerkt. Begin april 2014 werd duidelijk dat het kabinet bij hervorming van het huidige 'nominale' pensioenstelsel blijft. 20

21 Nieuwe UFR gekoppeld aan marktrente Het kabinet wil met de invoering van het nieuwe FTK in 2015 ook een nieuwe UFR-methode (Ultimate Forward Rate) invoeren voor pensioenfondsen. De UFR is de benadering van de marktrente voor looptijden van meer dan 20 jaar. De Commissie UFR bracht een advies uit over drie onderdelen van de UFR-methode. Het kabinet wil dit advies overnemen in het nieuwe FTK. De commissie wil de UFR niet meer als een vaste rente definiëren, maar koppelen aan een voortschrijdend gemiddelde marktrente (forward rente). Een voordeel hiervan is dat geen onduidelijkheid meer bestaat of en hoe dit niveau in de toekomst bijgesteld wordt. De methodiek van de commissie UFR heeft ook nadelen; het is erg ingewikkeld. Ook is het onduidelijk in hoeverre het renterisico voor pensioenfondsen nog af te dekken (hedgen) is en of een variabele UFR niet onnodig ten koste gaat van stabiliteit. De UFR beweegt nu immers ook mee met marktrentes. Na het advies en het besluit van Klijnsma besloot Europa eind oktober vrij onverwacht en definitief dat verzekeraars vanaf 1 januari 2016 een vaste UFR van 4,2% moeten hanteren. De STAR pleitte er eind november daarom voor om ook voor Nederlandse pensioenfondsen aan te sluiten bij de Europese vaste UFR. Ultimate Forward Rate (UFR) blijft ongewijzigd tot invoering nieuw FTK De UFR wordt ook in 2014 op basis van de huidige rekenregels toegepast. Het bestuur volgt de ontwikkelingen in 2014 op de voet en onderneemt actie waar nodig. Europa Financial Transaction Tax (FTT) De Europese Commissie wil een financiële transactiebelasting (FTT) invoeren. Zo wil zij de financiële sector dwingen bij te dragen aan het herstel van de crisis. Nederland doet hier vooralsnog niet aan mee. Minister Dijsselbloem denkt dat de extra belasting grote gevolgen heeft voor de risico's die fondsen nemen en voor de hoogte van de Nederlandse pensioenuitkeringen. Daarom wil Nederland het voorstel graag aangepast zien. Een groep van 11 landen heeft er voor gekozen om via de weg van "enhanced cooperation" de FTT in te voeren. Frankrijk en Italië heffen al een transactietaks voor bedrijven met het hoofdkantoor in deze landen. Dit raakt ook aandelen die op de Amsterdamse beurs genoteerd staan. Diverse onderwerpen Invoering SEPA/IBAN SEPA staat voor 'Single Euro Payments Area'. SEPA is een initiatief van de Europese Unie en de gezamenlijke Europese banken om te komen tot harmonisatie van het betalingsverkeer in euro's binnen Europa. Hierdoor verandert onder andere het huidige bankrekeningnummer in een IBAN-nummer. Uiterlijk op 1 februari 2014 moest iedereen in Nederland zijn overgestapt op de nieuwe standaarden. De grote pensioenfondsen moesten al op 1 juli 2013 zijn overgestapt. Volgens DNB moesten alle pensioenfondsen op 1 november 2013 klaar zijn met de SEPA migratie. De pensioenadministratiesystemen van Syntrus Achmea voldeden hieraan. 21

22 PENSIOENPARAGRAAF Beschrijving van de pensioenreglementen De beschrijving van de pensioenregelingen is opgenomen in de toelichting op de balans op pagina

23 BELEGGINGENPARAGRAAF Algemeen Het rendement van de beleggingen van de Stichting is uitgekomen op minus 0,1%. Dit is het totaal van direct rendement (rente en dividend) en (al dan niet gerealiseerde) koersresultaten. Het afdekken van het valutarisico (op USD, AUD, CAD, NOK, GBP en SEK) beïnvloedde het resultaat positief met + 2,56%. Het netto rendement op de beleggingen was dus minus 0,1% en was daarmee 4,4% slechter dan de benchmark (4,3%). Het beleggingsresultaat over 2013 heeft geleid tot een daling van de waarde van de beleggingsportefeuille (exclusief liquide middelen). Mede door de bijstorting is de waarde van de beleggingsportefeuille gestegen van 404,1 mln. ultimo 2012 tot 404,3 mln. ultimo De vastrentende portefeuille liet een verlies zien van 4,67% (voor valuta afdekking), veroorzaakt door de gestegen rente en een slecht resultaat in opkomende markten door uitstroom van kapitaal uit die gebieden. Aandelen "global" lieten een positief resultaat zien, maar dit bleef sterk achter bij de benchmark. Het rendement op aandelen opkomende markten was negatief, evenals het rendement op onroerend goed. Beleggingsbeleid De algemene doelstelling van de Stichting is om te voldoen aan de toekomstige pensioenverplichtingen. Het beleid is gericht op het behalen van een bevredigend rendement, rekening houdend met de risico's verbonden aan de diverse beleggingscategorieën. De middelen van de Stichting worden verkregen uit de financiering door de aangesloten ondernemingen en door deelnemers (premie-inkomsten) en uit de inkomsten uit beleggingen. Het bestuur geeft de vermogensbeheerder de bandbreedtes aan waarbinnen in zakelijke waarden (hoger risico met hoger verwacht rendement) en vastrentende waarden (minder risico met lager verwacht rendement) mag worden belegd. Het gaat daarbij om de afweging tussen rendement en risico. Daarnaast beheert de vermogensbeheerder een vastgoedportefeuille, bestaande uit drie vastgoedfondsen. Onderstaand schema toont de samenstelling van de portefeuille per eind 2013 en 2012 inclusief liquide middelen, zowel in bedragen als in percentages. (Bedragen in miljoenen ) % % Vastgoed beleggingen 34,2 8,5 35,9 8,9 Aandelen 92,6 22,9 80,9 20,0 Vastrentende waarden 252,5 62,4 270,7 67,0 Derivaten (activa) 3,8 0,9 1,7 0,4 Overige beleggingen 21,3 5,3 15,0 3,7 Subtotaal beleggingen 404,4 404,2 Derivaten (passiva) -0,1 - -0,1 - Totaal beleggingen 404,3 100,0 404,1 100,0 Liquide middelen pensioenrekening 3,2 2,0 Totaal 407,5 406,1 23

24 Het onderstaande schema toont het rendement (excl. kosten) per beleggingscategorie ten opzichte van het benchmark rendement. Portefeuille 2013 Benchmark 2013 Aandelen Global 9,8% 21,9% Aandelen Emerging markets -11,7% -6,5% Vastrentende waarden -4,7% -4,2% Vastgoed -1,4% 6,0% *) Hedgefondsen n.v.t. 8,4% Gemiddeld totaal rendement Totale portefeuille -0,1% 4,3% Excl. valutahedge -2,7% 1,7% *) Streefrendement. In 2013 heeft het bestuur de eerste stappen gezet om te zien of de samenstelling van de beleggingsportefeuille dient te worden aangepast om minder grote schommelingen tussen het rendement en de benchmark te laten ontstaan. Toelichting rendement De aandelenportefeuille "Aandelen global" betreft een aandelenfonds dat gericht is op rendement op lange termijn en daardoor belegt in solide sectoren zoals energie, pharma, consumentenproducten en financiële instellingen, waarbij in totaal belegd wordt in een beperkt aantal fondsen. Door deze selectie wordt een lager risico beoogd. Het belang in deze sectoren is relatief hoger (overweging) dan de benchmark, terwijl het belang in bijvoorbeeld de sector informatietechnologie lager (onderweging) is dan de benchmark. Qua rendement hebben de eerst genoemde sectoren slechter gepresteerd dan de overall (rendements)benchmark terwijl bijvoorbeeld informatietechnologie beter heeft gepresteerd. Over het geheel genomen bleef daardoor het rendement van de aandelen portefeuille achter bij de benchmark. Het rendement op aandelen emerging markets was negatief door uitstroom uit deze markten met name door de beperking van de liquiditeitsverruimende maatregelen in Amerika. Het resultaat bleef achter bij de benchmark door de afwijkende samenstelling van het beleggingsfonds en verliezen op valuta in de verschillende landen, die niet afgedekt worden wegens de relatief geringe omvang. Het negatieve rendement op vastrentende waarden is vooral te wijten aan negatieve resultaten op de Canadese, Australische obligatie positie en de emerging markets fondsen. Ook hier was sprake van valuta verliezen. Het resultaat op vastgoed was negatief, voornamelijk door afwaarderingen in de aangehouden portefeuilles. Met de vermogensbeheerder zijn afspraken gemaakt om de posities geleidelijk af te bouwen. 24

25 FINANCIËLE PARAGRAAF De actuaris concludeert in zijn rapport, dat de Stichting bij toetsing aan het FTK een dekkingstekort heeft. De dekkingsgraad op basis van het FTK is gestegen van 93,6% ultimo 2012 naar 97,1% ultimo Actuariële analyse van het resultaat De samenstelling van het resultaat over 2013 en 2012 blijkt uit het volgende overzicht (x 1.000): Resultaat op beleggingen (incl. wijziging rentetermijnstructuur) Resultaat premies en koopsommen Resultaat op risicoherverzekering Resultaat op sterfte Resultaat op arbeidsongeschiktheid Resultaat op mutaties/diversen Aanpassing overlevingstafels Aanpassing ervaringscijfers Overige resultaten Resultaat Bespreking resultaat Beleggingen In het resultaat op beleggingen zijn enerzijds de directe en indirecte beleggingsopbrengsten opgenomen. Anderzijds is opgenomen de benodigde interest op de technische voorzieningen, waarbij van de éénjaarsrente in de rentetermijnstructuur per 31 december 2012 is uitgegaan (0,351%). Onder dit resultaat is het effect opgenomen van de wijziging van de rentetermijnstructuur van 31 december 2012 naar 31 december Dit betreft de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur ultimo boekjaar op basis van een driemaandsgemiddelde met toepassing van de Ultimate Forward Rate. Premies en koopsommen Het resultaat op premiebijdragen is het verschil tussen aan de ene kant de bijdragen zoals deze van de werkgevers en werknemers in het boekjaar zijn ontvangen en aan de andere kant het voor de opbouw van de pensioenaanspraken en pensioenrechten benodigde bedrag. Dit heeft geleid tot een positief resultaat op premies en koopsommen. Risicoherverzekering Het kortlevenrisico (ook wel overlijdensrisico genoemd) betreft het risico dat de totale schade (in de vorm van nieuw uit te keren nabestaandenpensioenen en wezenpensioenen) als gevolg van het overlijden van deelnemers meer bedraagt dan de verwachte schade, uitgaande van de overlevingsgrondslagen van het fonds. Het fonds heeft een deel van het overlijdensrisico door middel van een zogenaamd stop-loss contract herverzekerd bij een verzekeringsmaatschappij. Conform het herverzekeringscontract dekt de verzekeringsmaatschappij de schade die uitkomt boven een bepaalde grens (eigen behoud). Tot die grens is de schade voor rekening van het fonds. De grens is vastgesteld op 200% van de verwachte schade. 25

26 Sterfte Het sterfteresultaat bestaat uit het saldo van de op basis van de door het fonds gehanteerde sterftegrondslagen verwachte wijziging van de technische voorzieningen en de feitelijk waargenomen wijziging van de technische voorzieningen uit hoofde van sterfte. Dit heeft geleid tot een negatief resultaat op sterfte in het boekjaar. Arbeidsongeschiktheid De in verband met het arbeidsongeschiktheidrisico vastgestelde risicopremie is toegevoegd aan de voorziening invaliditeitsrisico's. De mutaties in de technische voorzieningen voor risico van het fonds door invalidering en revalidering worden gesaldeerd met de voorziening invaliditeitsrisico's. De voorziening invaliditeitsrisico's is gemaximeerd op 5% van de totale loonsom van de deelnemers. De voorziening zal minimaal gelijkgesteld worden aan tweemaal de risicopremie voor invaliditeitsrisico's. Mutaties/diversen Het resultaat op mutaties/diversen bestaat met name uit de resultaten op uitkeringen en correcties. Aanpassing ervaringscijfers De voor het pensioenfonds gehanteerde correctiefactoren op de gebruikte tafel zijn per 31 december 2013 aangepast. De correctiefactoren, inkomensklasse 'Hoog' volgens het Mercer-model 2010 zijn aangepast naar inkomensklasse 'Hoog' volgens het Mercer-model Het effect van de aanpassing is onder de post aanpassing ervaringscijfers verantwoord. Toeslagverlening De door de aangesloten ondernemingen verschuldigde totale werkgeversbijdrage aan de pensioenregeling bevat geen component voor toeslagverlening. De kosten van een mogelijke toeslagverlening komen geheel ten laste van het fonds. In 2013 is geen toeslag verleend. 26

27 RISICOPARAGRAAF Risicobeheersing en -beleid Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de ABTN. Algemene leidraad voor het uitvoeren van zijn beheertaken is risicomijdend operationeel management. In 2012 en 2013 heeft het bestuur met behulp van een externe adviseur de risico's geïnventariseerd volgens de FIRM risico-inventarisatie-methode waarbij onder meer een indeling is gemaakt naar de hoogte van de risico's, de mogelijke impact en de te nemen beheersmaatregelen. In grote lijnen kunnen de risico's worden onderverdeeld in financiële (bijvoorbeeld rente- en valutarisico) en niet-financiële risico's (bijvoorbeeld uitbestedingsrisico en risico's in verband met de besluitvorming). Vervolgens zijn per risicocategorie, met behulp van een risicomatrix, de beheersingsmaatregelen geformuleerd en de wijze waarop die periodiek zullen worden opgevolgd. Tevens zijn noodzakelijke procedures opgesteld. Binnen het bestuur heeft een bestuurslid de taak van risicomanager op zich genomen. Gedurende het jaar is uitvoering gegeven aan de opgestelde procedures. 27

28 TOEKOMSTPARAGRAAF In 2011 is de dekkingsgraad tot onder de minimum vereiste dekkingsgraad van 104,2% gedaald en heeft het fonds een herstelplan opgesteld. Het herstelplan loopt af op 31 juli Met de werkgevers is jaarlijks overleg over mogelijke bijstorting indien het herstelpad naar 31 juli 2014 niet gehaald mocht worden. In april 2013 hebben de werkgevers een bijstorting van 2 mln. gedaan, zijnde het tekort per 31 december De werkgevers hebben in 2014 een extra bijstorting van 13,6 mln. toegezegd en betaald om het tekort per eind 2012 te dekken. Omdat het fonds per 31 december 2013 onder de minimale dekkingsgraad volgens het kritische herstelpad zat, is de werkgever verzocht om 6 mln. bij te storten. Voor het eventueel resterende tekort per 31 juli 2014 zal eveneens een extra bijstorting van de werkgevers gevraagd worden. Indien onvoldoende bijstorting verkregen kan worden zal het fonds tot korten moeten overgaan. De geldende uitvoeringsovereenkomst en de daarbij behorende financieringsovereenkomst zijn onverminderd van kracht. Behoudens eventuele tussentijdse wijzigingen zullen deze overeenkomsten gelden tot en met 31 december Gezien de onzekerheid op de financiële markten en met name in de Eurozone is het moeilijk om uitspraken over rendementen op de beleggingen in 2014 te doen. Het jaar 2014 zal in het teken staan van het verloop van de dekkingsgraad, die grotendeels afhankelijk is van de ontwikkeling van de beleggingsportefeuille en van de rente op de kapitaalmarkt en de daarvan afgeleide actuele rentetermijnstructuur. Per 1 januari 2014 is de pensioenregeling aangepast, om te blijven voldoen aan de door de fiscus gestelde voorwaarden voor een eindloonregeling. De aanpassing heeft betrekking op een verlaging van het opbouwpercentage van 2,0% naar 1,9% en een verhoging van de pensioenleeftijd van 65 jaar naar 67 jaar. Deze regeling geldt in principe alleen voor de opbouw in Naar verwachting zal in 2014 een aangepaste pensioenregeling aangekondigd worden, die effectief zal worden per 1 januari Verder zal in de loop van 2014 een nieuwe bestuurssamenstelling tot stand komen, mogelijk met externe deskundigen. Als gevolg van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen zullen de taken, samenstelling en de omvang van de verantwoordingsorgaan per 1 juli 2014 veranderen. Gelijktijdig zal de huidige deelnemersraad verdwijnen. Het bestuur beoogt het risico op de beleggingen te beperken, wat naar verwachting zal leiden tot aanpassingen in de beleggingsportefeuille. Gedacht wordt om op onderdelen over te gaan van actief naar passief beheer. In verband met de beoogde aanpassing, zal in 2014 een ALM studie worden uitgevoerd. Rotterdam, 27 mei 2014 B.C. Doets voorzitter Overige bestuursleden: Namens de werkgevers: A.F. Meeusen R. de Graaf P.M.J. Thomassen Namens de deelnemers: E. Droste D.J. Kraan R.J. van der Velden 28

De Stichting Kuwait Petroleum Pensioenfonds Nederland. Verkort jaarverslag 2013

De Stichting Kuwait Petroleum Pensioenfonds Nederland. Verkort jaarverslag 2013 De Stichting Kuwait Petroleum Pensioenfonds Nederland Verkort jaarverslag 2013 Dit is een uitgave van De Stichting Kuwait Petroleum Pensioenfonds Nederland Het verkorte jaarverslag is een populaire samenvatting

Nadere informatie

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram 02 verkort in beeld 03 Ontwikkelingen 05 08 10 Pensioenen Beleggingen Organogram Aantal deelnemers dat pensioen opbouwt Aantal personen dat een ouderdomspensioen ontvangt Aantal deelnemers met slapende

Nadere informatie

Terugblik 2011 in cijfers

Terugblik 2011 in cijfers Terugblik 2011 in cijfers U vindt hier een samenvatting van het jaarverslag 2011. Het volledige jaarverslag kunt u downloaden via www.pensioenfondsricohnederland.nl. Financiële situatie Door de kredietcrisis

Nadere informatie

2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG

2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het jaarverslag legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

SPNG. veranderingen. was voor. een jaar van grote. Verkort jaarverslag 2013 >

SPNG. veranderingen. was voor. een jaar van grote. Verkort jaarverslag 2013 > 2013 was voor SPNG een jaar van grote veranderingen. Verkort jaarverslag 2013 > 2013 was voor SPNG een jaar van grote veranderingen. Eind 2012 liep het herverzekeringscontract met Nationale-Nederlanden

Nadere informatie

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014 Pensioenfonds Robeco Populair Jaarverslag 2014 2014 was een bewogen jaar voor Pensioenfonds Robeco door de sterk dalende rente en de veranderende wet- en regelgeving. In het jaarverslag blikken wij als

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2014

Verkort jaarverslag 2014 Verkort jaarverslag 2014 Dit is een uitgave van De Stichting Kuwait Petroleum Pensioenfonds Nederland Het verkorte jaarverslag is een populaire samenvatting van het jaarverslag. Aan dit verkort jaarverslag

Nadere informatie

DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND. Jaarrapport 2012

DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND. Jaarrapport 2012 DE STICHTING KUWAIT PETROLEUM PENSIOENFONDS NEDERLAND Jaarrapport 2012 INHOUDSOPGAVE Pagina A Kerncijfers 3 B Bestuur en organisatie 6 C Verslag van het verantwoordingsorgaan 10 D Bestuursverslag 13 Hoofdlijnen

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013 Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden Oktober 2013 1 Pensioenstelsel Individueel Pensioen fonds Overheid Lijfrente Pensioen AOW B E L A S T I N G 2 Programma bestuur en taken bestuur

Nadere informatie

2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG

2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2013 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

Verder in deze nieuwsbrief een samenvatting van het rapport van de visitatiecommissie.

Verder in deze nieuwsbrief een samenvatting van het rapport van de visitatiecommissie. Van het SPAN bestuur De maand mei staat in het teken van het afronden van het SPAN jaarverslag over 2012. Eind deze maand verwachten we dat het verslag wordt goedgekeurd door actuaris en accountant. Het

Nadere informatie

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Geef pensioen de aandacht die het verdient Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Vijf mythes over pensioen Over pensioenen zijn meerdere mythes in omloop. Het is belangrijk om te weten hoe het wel zit. De

Nadere informatie

J A A R V E R S L A G 2016 ( F I N A N C I E E L ) S T I C H T I N G P E N S I O E N F O N D S M E R C E R. 16 juni 2017

J A A R V E R S L A G 2016 ( F I N A N C I E E L ) S T I C H T I N G P E N S I O E N F O N D S M E R C E R. 16 juni 2017 H E A L T H W E A L T H C A R E E R J A A R V E R S L A G 2016 ( F I N A N C I E E L ) S T I C H T I N G P E N S I O E N F O N D S M E R C E R 16 juni 2017 Bestuur Stichting Pensioenfonds Mercer F I N

Nadere informatie

Verkort jaarverslag

Verkort jaarverslag Verkort jaarverslag 2014 1 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven Hoe deed ons pensioenfonds het in 2014? Waar hield het bestuur zich mee bezig? En wat waren

Nadere informatie

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 25 juni 2015

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 25 juni 2015 Welkom namens Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK AMSTERDAM, 25 juni 2015 AGENDA 1. Opening en voorstellen leden van het bestuur 2. Mededelingen van de voorzitter 3. Notulen deelnemersvergadering 26

Nadere informatie

VERKORT JAARVERSLAG 2016

VERKORT JAARVERSLAG 2016 VERKORT JAARVERSLAG 2016 2016: wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen van 2016 bij Pensioenfonds TNT Express? U leest het in deze verkorte en vereenvoudigde versie van het jaarverslag. Het volledige

Nadere informatie

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014 Welkom namens Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK AMSTERDAM, 26 juni 2014 AGENDA 1. Opening en voorstellen leden van het bestuur 2. Mededelingen van de voorzitter 3. Notulen deelnemersvergadering 27

Nadere informatie

Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux

Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux Kort jaarverslag Stichting Pensioenfonds nv Linde Gas Benelux Beleggingen Het totaal rendement over het afgelopen boekjaar 2010 is uitgekomen op 15,6%. Als we naar de onderverdeling kijken zien we het

Nadere informatie

Extra informatie pensioenverlaging

Extra informatie pensioenverlaging Extra informatie pensioenverlaging Wat is de invloed van de verlaging op mijn netto pensioen? Als u nog niet met pensioen bent, kunnen we u nu niet zeggen hoe uw netto pensioen

Nadere informatie

VERKORT JAARVERSLAG 2017

VERKORT JAARVERSLAG 2017 VERKORT JAARVERSLAG 2017 De belangrijkste ontwikkelingen in 2017 bij Pensioenfonds TNT Express op een rij in deze verkorte en vereenvoudigde versie van het jaarverslag. Het volledige jaarverslag vindt

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 3 september 2012

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 3 september 2012 Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 3 september 2012 Agenda 1. Opening 2. Vaststelling notulen jaarvergadering 8 september 2011 3. Jaarverslag 2011 4. Beleggingsbeleid 5. Terugblik

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit. Oktober 2013

Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit. Oktober 2013 Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit Oktober 2013 1 Pensioenstelsel Individueel Pensioen fonds Overheid Lijfrente Pensioen AOW B E L A S T I N G 2 Programma bestuur en taken bestuur de pensioenregeling

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014. Stand van zaken SVG. 1 van 20

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014. Stand van zaken SVG. 1 van 20 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014 Stand van zaken SVG 1 van 20 Programma Pensioenfonds SVG Wat speelt er rond de pensioenen? Financiële positie SVG Kortingsmaatregel Vooruitblik 2014-2015

Nadere informatie

Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Thales Nederland. 20 juni 2013

Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Thales Nederland. 20 juni 2013 Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Thales Nederland 20 juni 2013 1. Agenda 1. Opening 2. Notulen van de vergadering van 26 juni 2012 3. Financiële gegevens uit Verslag en jaarrekening 2012 4.

Nadere informatie

Kwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014

Kwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Kwartaalbericht 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015 Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Dekkingsgraad: 111,5% Beleidsdekkingsgraad: 112,6% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2014: 27,6%

Nadere informatie

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag.

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag. 12 vragen over het jaarverslag 2013 De hoofdpunten uit het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (SPV) behandelen we aan de hand van 12 vragen en antwoorden. Een volledig exemplaar

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Oegstgeest, 3 september 2018

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Oegstgeest, 3 september 2018 Stichting Pensioenfonds Avery Dennison Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Oegstgeest, 3 september 2018 Agenda 1. Opening 2. Vaststelling notulen jaarvergadering 4 september 2017 3.

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Kwartaalbericht 2013 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2013 122,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG

2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2012 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

Uitvoeringskosten Pensioenfonds UWV

Uitvoeringskosten Pensioenfonds UWV Uitvoeringskosten Pensioenfonds UWV Pensioenuitvoeringskosten De totale pensioenuitvoeringskosten bedragen in 2015 5,01 miljoen euro (2014: 4,70 miljoen euro). Hiertoe worden onder meer gerekend de kosten

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2013

Verkort jaarverslag 2013 Verkort jaarverslag 2013 Uitgave van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houtverwerkende Industrie en Jachtbouw Voorwoord 2013 was een bijzonder jaar. Het was het eerste jaar samen voor het Pensioenfonds

Nadere informatie

Bijzondere Deelnemersvergadering 24 april 2014

Bijzondere Deelnemersvergadering 24 april 2014 Bijzondere Deelnemersvergadering 24 april 2014 2 1. Opening, mededelingen en ingekomen stukken 2. Achtergrond Wet versterking bestuur pensioenfondsen 3. Wet versterking bestuur pensioenfondsen 4. Wijzigingen

Nadere informatie

De pensioenleeftijd zal omhoog gaan

De pensioenleeftijd zal omhoog gaan Jaarbericht 2011 Ruim 1.600 mensen ontvangen op dit moment een pensioenuitkering via ons pensioenfonds. Nog eens ruim 2.300 (oud) DuPont-medewerkers zullen in de toekomst een pensioenuitkering ontvangen.

Nadere informatie

Herstelplan 2015 Compartiment SPDHV

Herstelplan 2015 Compartiment SPDHV Herstelplan 2015 Compartiment SPDHV Versie 1.0 17 juni 2015 Auteur: Corné van Bokhoven Status: vastgesteld door bestuur Inleiding Nadat Stichting Pensioenfonds DHV in 2008 in dekkingstekort kwam heeft

Nadere informatie

Strengere regels voor pensioenfondsen

Strengere regels voor pensioenfondsen Pensioenflits Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonproductenindustrie + Verkort jaarverslag November 2015 De Pensioenflits is een uitgave van uw Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonproductenindustrie

Nadere informatie

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013). Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2014 129,5%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 31 maart 2014. Over de eerste zes maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad

Nadere informatie

Persbericht. Kwartaalbericht: vierde kwartaal 2011

Persbericht. Kwartaalbericht: vierde kwartaal 2011 Persbericht Kwartaalbericht: vierde kwartaal 2011 Hoofdpunten: Dekkingsgraad van 94% is te laag: aanvullende maatregelen nodig Beschikbaar vermogen stijgt met ruim 11 miljard Door gedaalde rente nemen

Nadere informatie

Ontwikkelingen in 2012

Ontwikkelingen in 2012 1 Jaarbericht 2012 Ontwikkelingen in 2012 2012 was, in alle opzichten, weer een bewogen jaar. We kregen onder meer te maken met hectische ontwikkelingen op de financiële markten, met veranderingen in de

Nadere informatie

Het jaarverslag 2012 in vogelvlucht

Het jaarverslag 2012 in vogelvlucht Het jaarverslag 2012 in vogelvlucht De hoofdpunten uit het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (SPV) behandelen we aan de hand van 10 vragen en antwoorden. Een volledig exemplaar

Nadere informatie

Persbericht. ABP verlaagt pensioen in 2013 met 0,5% Ondanks goed rendement stijgt dekkingsgraad in 2012 onvoldoende

Persbericht. ABP verlaagt pensioen in 2013 met 0,5% Ondanks goed rendement stijgt dekkingsgraad in 2012 onvoldoende Persbericht ABP verlaagt pensioen in 2013 met 0,5% Ondanks goed rendement stijgt dekkingsgraad in 2012 onvoldoende Hoofdpunten: Verlaging pensioen met 0,5% per 1 april 2013 definitief Mogelijk aanvullende

Nadere informatie

Reservetekort weggewerkt, pensioenen verhoogd

Reservetekort weggewerkt, pensioenen verhoogd Verkort jaarverslag 2013 In dit verkorte jaarverslag 2013 zetten we de hoofdpunten uit het volledige jaarverslag van Metro Pensioenfonds voor u op een rij: we blikken terug op het pensioenjaar 2013 en

Nadere informatie

Het jaarverslag 2014 samengevat

Het jaarverslag 2014 samengevat Het jaarverslag 2014 samengevat Uw pensioenfonds blikt terug én vooruit Deelnemers 1.711 In 2014 verdiende het fonds 55,1 miljoen dankzij beleggen. Dat bedrag staat voor een rendement van 20,1%. Het fonds

Nadere informatie

VERKLARING INZAKE BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING CRH PENSIOENFONDS 18 JUNI 2012

VERKLARING INZAKE BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING CRH PENSIOENFONDS 18 JUNI 2012 VERKLARING INZAKE BELEGGINGSBEGINSELEN 18 JUNI 2012 INHOUD 1. Inleiding... 1 2. Organisatie... 2 2.1 Het fonds... 2 2.2 Organisatie... 2 2.3 Toeslagenbeleid... 3 3. Beleggingsbeleid... 4 3.1 Doel van het

Nadere informatie

2014 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG

2014 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 2014 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 samenvatting van het jaarverslag In het Jaarverslag 2014 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen

Nadere informatie

2e kwartaal 2017 Den Haag, juli 2017

2e kwartaal 2017 Den Haag, juli 2017 Kwartaalbericht 2e kwartaal 2017 Den Haag, juli 2017 Samenvatting cijfers per 30 juni 2017 Dekkingsgraad (UFR): 104,9% Beleidsdekkingsgraad: 101,8% Belegd vermogen: 23,5 miljard Rendement 2017 t/m juni:

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Op woensdagmiddag 9 maart, aansluitend aan de jaarbijeenkomst van de Vereniging Gepensioneerden Getronics (VGG), organiseerde Stichting Voorzieningsfonds Getronics

Nadere informatie

Deelnemersvergadering. Haarlem 26 juni 2017 Boxmeer 29 juni 2017 Oss 29 juni 2017

Deelnemersvergadering. Haarlem 26 juni 2017 Boxmeer 29 juni 2017 Oss 29 juni 2017 Deelnemersvergadering Haarlem 26 juni 2017 Boxmeer 29 juni 2017 Oss 29 juni 2017 Agenda Opening, mededelingen Toelichting organisatie van het fonds Verantwoording en jaarverslag 2016: beleggingen en pensioenaanspraken

Nadere informatie

2010: Pensioen wereld volop in de schijnwerpers

2010: Pensioen wereld volop in de schijnwerpers Verkort jaarverslag 2010 nr 13 - januari 2009 Stichting Pensioen fonds KPN 2010: Pensioen wereld volop in de schijnwerpers Inleiding Het jaar 2010 is wederom een enerverend jaar geweest voor de pensioenwereld.

Nadere informatie

De dekkingsgraad van het Pensioenfonds is bijna elke maand anders. Dat komt vooral door de rentestand en onze beleggingsopbrengsten.

De dekkingsgraad van het Pensioenfonds is bijna elke maand anders. Dat komt vooral door de rentestand en onze beleggingsopbrengsten. Nieuwsbrief Ballast Nedam Pensioenfonds September 2013 Tijd voor een nieuwsbrief van uw Pensioenfonds. Er gebeurt veel in de Nederlandse pensioenwereld; dat kan u bijna niet zijn ontgaan. In onze vorige

Nadere informatie

Kosten. Onderstaand overzicht geeft de relevante kengetallen weer over de jaren 2014 tot en met Kengetallen Kosten

Kosten. Onderstaand overzicht geeft de relevante kengetallen weer over de jaren 2014 tot en met Kengetallen Kosten Kosten Kostentransparantie De aandacht voor kosten is de laatste jaren sterk toegenomen. Dat is een goede zaak, immers elke euro die wordt uitgegeven aan kosten is niet beschikbaar voor pensioen. Een eenduidige

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot

Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot Positie 2017 en verwachtingen 2018-2020 Gebaseerd op het jaarverslag over 2017 en recente ontwikkelingen Hoe werkt het pensioenfonds? Financiële positie Waardevastheid

Nadere informatie

Belanghebbendenvergadering. 24 september 2015

Belanghebbendenvergadering. 24 september 2015 Belanghebbendenvergadering 24 september 2015 Agenda 1. Opening 2. Actuele ontwikkelingen Ballast Nedam N.V. 3. Jaarverslag 2014 4. Nieuwe pensioenregelgeving en herstelplan 5. Toekomst pensioenfonds 6.

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds SMIT. Bestuursreglement V120620

Stichting Pensioenfonds SMIT. Bestuursreglement V120620 Artikel 1 Inleiding De wijze waarop de Stichting Pensioenfonds SMIT wordt bestuurd ligt op hoofdlijnen vast in de statuten. In dit bestuursreglement wordt hier verder invulling aan gegeven. Het bestuursreglement

Nadere informatie

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012.

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Kwartaalbericht 2012 Samenvatting 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website. Beleggingsrendement 4,2%

Nadere informatie

delta lloyd pensioenfonds Over het jaar 2012

delta lloyd pensioenfonds Over het jaar 2012 delta lloyd pensioenfonds Over het jaar 2012 XY 13996-0513 In dit Jaarbericht leest u wat er in 2012 bij ons pensioenfonds gebeurde. We gaan wat dieper in op onze beleggingen en andere financiële zaken.

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Jaarbericht 2014 AUGUSTUS 2015 In dit Jaarbericht over 2014 legt Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland op hoofdlijnen verantwoording af voor het

Nadere informatie

Stichting Metro Pensioenfonds Populair jaarverslag 2008

Stichting Metro Pensioenfonds Populair jaarverslag 2008 Stichting Metro Pensioenfonds Populair jaarverslag 2008 blad 1 van 7 Het Metro Pensioenfonds Hieronder eerst een aantal bijzonderheden over het Metro Pensioenfonds. Het Metro Pensioenfonds is opgericht

Nadere informatie

In de Pensioenwet is vastgelegd dat wanneer een pensioenfonds niet langer voldoet aan de gestelde eisen ten aanzien van:

In de Pensioenwet is vastgelegd dat wanneer een pensioenfonds niet langer voldoet aan de gestelde eisen ten aanzien van: Financieel Crisisplan 1. Elementen crisisplan In de Pensioenwet is vastgelegd dat wanneer een pensioenfonds niet langer voldoet aan de gestelde eisen ten aanzien van: vereist eigen vermogen (ultimo 2011

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland

Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Papendorpseweg 100 3528 BJ Utrecht Ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel onder nummer 41184467

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE. Datum Betreft Financiële positie pensioenfondsen

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE. Datum Betreft Financiële positie pensioenfondsen > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Verkort Jaarverslag 2014

Verkort Jaarverslag 2014 Verkort Jaarverslag 2014 Het bestuur: de pensioenwereld blijft in beweging Ook in 2014 stond de pensioenwereld niet stil. Het bestuur volgde alle actuele politieke en maatschappelijke ontwikkelingen op

Nadere informatie

Datum Briefnummer Behandeld door Doorkiesnummer 15-2-2012 20120215 N.W. Dijkhuizen 630

Datum Briefnummer Behandeld door Doorkiesnummer 15-2-2012 20120215 N.W. Dijkhuizen 630 Pensioenfonds Productschappen Bezoekadres Laan van Zuid Hoorn 165 2289 DD Rijswijk Postadres Postbus 3042 2280 GA Rijswijk Telefoon 070 4138630 Fax 070 4138650 E-mail info@pbodnl Website wwwpbodnl KvK

Nadere informatie

Buitengewone vergadering van deelnemers 22 november 2010

Buitengewone vergadering van deelnemers 22 november 2010 Buitengewone vergadering van deelnemers 22 november 2010 Agenda 1. Opening, mededelingen en ingekomen stukken 2. Pensioenregeling uitgevoerd door BNPF 3. Vergelijking andere pensioenfondsen 4. Herstelplan

Nadere informatie

Kwartaalbericht. 2e kwartaal 2015 Den Haag, 14 juli 2015. Samenvatting cijfers per 30 juni 2015

Kwartaalbericht. 2e kwartaal 2015 Den Haag, 14 juli 2015. Samenvatting cijfers per 30 juni 2015 Kwartaalbericht 2e kwartaal 2015 Den Haag, 14 juli 2015 Samenvatting cijfers per 30 juni 2015 Dekkingsgraad (UFR): 108,3% Beleidsdekkingsgraad: 110,0% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2015 1 e halfjaar:

Nadere informatie

Jaarverslag verkorte versie STICHTING BEROEPSPENSIOENFONDS LOODSEN

Jaarverslag verkorte versie STICHTING BEROEPSPENSIOENFONDS LOODSEN Jaarverslag 2013 - verkorte versie STICHTING BEROEPSPENSIOENFONDS LOODSEN Verkort jaarverslag 2013 In deze verkorte versie van het jaarverslag 2013 leest u de belangrijkste ontwikkelingen van het afgelopen

Nadere informatie

Jaarbericht 2014. Financiële positie Pensioenfonds Forbo 3. 2014 in cijfers 5. Wijzigingen in de pensioenregeling 7

Jaarbericht 2014. Financiële positie Pensioenfonds Forbo 3. 2014 in cijfers 5. Wijzigingen in de pensioenregeling 7 Jaarbericht 2014 Financiële positie Pensioenfonds Forbo 3 2014 in cijfers 5 Wijzigingen in de pensioenregeling 7 De organisatie Pensioenfonds Forbo 8 Kerncijfers 11 2014 stond vooral in het teken van gewijzigde

Nadere informatie

Kosten van het fonds

Kosten van het fonds Kosten van het fonds Het bestuur hecht eraan om transparant te zijn over de kosten van het fonds. Waar mogelijk zijn de kosten inzichtelijk gemaakt conform de aanbevelingen die de Pensioenfederatie hieromtrent

Nadere informatie

Goed jaar Metro Pensioenfonds, toch geen verhoging pensioenen

Goed jaar Metro Pensioenfonds, toch geen verhoging pensioenen Verkort jaarverslag 2014 In dit verkorte jaarverslag 2014 zetten we de hoofdpunten uit het volledige jaarverslag van Metro Pensioenfonds voor u op een rij: we blikken terug op het pensioenjaar 2014 en

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Tweede kwartaal april 2012 t/m 30 juni Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Tweede kwartaal april 2012 t/m 30 juni Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal 2012-1 april 2012 t/m 30 juni 2012 Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad is gedaald van 110,0% naar 105,1% Beleggingsrendement

Nadere informatie

Verkort jaarverslag PHI 2011

Verkort jaarverslag PHI 2011 Verkort jaarverslag PHI 2011 uitgave van stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de houtverwerkende industrie Voorwoord Het afgelopen jaar stond in het teken van de financiële crisis en de gevolgen daarvan.

Nadere informatie

2009: een actief jaar met interessante ontwikkelingen

2009: een actief jaar met interessante ontwikkelingen Verkort jaarverslag 2009 2009: een actief jaar met interessante ontwikkelingen Het jaar 2009 stond in het teken van het treffen van maatregelen om de financiële positie van het fonds weer op het gewenste

Nadere informatie

Beleggingsrendement 3% over het vierde kwartaal van 2012 (14,4% over geheel 2012); waarde van de beleggingen gestegen naar miljoen.

Beleggingsrendement 3% over het vierde kwartaal van 2012 (14,4% over geheel 2012); waarde van de beleggingen gestegen naar miljoen. Kwartaalbericht 2012 Samenvatting DNB-dekkingsgraad 125,2% per 31 december 2012, toename van 3,6%-punt ten opzichte van 30 september 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website Beleggingsrendement

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland

Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland Papendorpseweg 100 3528 BJ Utrecht Ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel onder nummer 41184467

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2012. 2012: Voortzetting koers 2011 en op naar herstel. Stichting Pensioenfonds PostNL. Meer weten? www.pensioenpostnl.

Verkort jaarverslag 2012. 2012: Voortzetting koers 2011 en op naar herstel. Stichting Pensioenfonds PostNL. Meer weten? www.pensioenpostnl. Verkort jaarverslag 2012 Stichting Pensioenfonds PostNL 2012: Voortzetting koers 2011 en op naar herstel Pensioenfondsen en pensioenen stonden ook in 2012 weer in het middelpunt van de belangstelling.

Nadere informatie

Het Nedlloyd Pensioenfonds van nu en in de toekomst

Het Nedlloyd Pensioenfonds van nu en in de toekomst Het Nedlloyd Pensioenfonds van nu en in de toekomst Jaarvergadering DNP 25 maart 2015 Frans Dooren, directeur 1 Agenda - Even voorstellen - Terugblik 2014 - Organisatie, Dekkingsgraad, Rente, Verplichtingen,

Nadere informatie

Dit jaarbericht is een verkorte en eenvoudiger te lezen versie van het jaarverslag Met het jaarbericht willen we u de gelegenheid bieden om

Dit jaarbericht is een verkorte en eenvoudiger te lezen versie van het jaarverslag Met het jaarbericht willen we u de gelegenheid bieden om 1 Jaarbericht 2011 Dit jaarbericht is een verkorte en eenvoudiger te lezen versie van het jaarverslag 2011. Met het jaarbericht willen we u de gelegenheid bieden om kennis te nemen van de belangrijkste

Nadere informatie

AMF een goed geregeld pensioen. Bulletin Algemeen Mijnwerkersfonds 2005

AMF een goed geregeld pensioen. Bulletin Algemeen Mijnwerkersfonds 2005 AMF een goed geregeld pensioen Bulletin Algemeen Mijnwerkersfonds 2005 Het bestuur van het Algemeen Mijnwerkersfonds (AMF) wil haar rechthebbenden van goede en belangrijke informatie voorzien. Leest u

Nadere informatie

1e kwartaal 2017 Den Haag, april 2017

1e kwartaal 2017 Den Haag, april 2017 Kwartaalbericht 1e kwartaal 2017 Den Haag, april 2017 Samenvatting cijfers per 31 maart 2017 Dekkingsgraad (UFR): 103,3% Beleidsdekkingsgraad: 100,4% Belegd vermogen: 23,5 miljard Rendement 2017 t/m maart:

Nadere informatie

Kwartaalverslag Tweede kwartaal 2019

Kwartaalverslag Tweede kwartaal 2019 Kwartaalverslag Q2-2019 Kwartaalverslag Tweede kwartaal 2019 1 In het kort De beleidsdekkingsgraad per 30 juni 2019 bedroeg 117,3%. Het rendement van 1 april tot en met 30 juni 2019 bedroeg 3,5%. Het pensioenvermogen

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2013

Verkort jaarverslag 2013 Verkort jaarverslag 2013 Wat waren in 2013 de belangrijkste feiten en gebeurtenissen voor GE Pensioen? U leest het in deze verkorte versie van het jaarverslag 2013. Naast deze bondige versie treft u ook

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot

Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot Positie 2018 Gebaseerd op het jaarverslag over 2018 en recente ontwikkelingen Hoe werkt ons pensioenfonds voor jou? Financiële positie Waardevastheid pensioen 1

Nadere informatie

Haarlem 18 juni 2019 Boxmeer 20 juni 2019 Oss 20 juni 2019

Haarlem 18 juni 2019 Boxmeer 20 juni 2019 Oss 20 juni 2019 Haarlem 18 juni 2019 Boxmeer 20 juni 2019 Oss 20 juni 2019 Opening, mededelingen Toelichting organisatie van het fonds Ontwikkelingen 2018 & 2019 - IORP II & Bestuursmodel - Pensioenakkoord Beleggingen,

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2014. In de verkorte versie van het jaarverslag leest u op hoofdlijnen hoe het jaar 2014 voor het pensioenfonds is verlopen.

Verkort jaarverslag 2014. In de verkorte versie van het jaarverslag leest u op hoofdlijnen hoe het jaar 2014 voor het pensioenfonds is verlopen. Verkort jaarverslag 2014 In de verkorte versie van het jaarverslag leest u op hoofdlijnen hoe het jaar 2014 voor het pensioenfonds is verlopen. U kunt het volledige jaarverslag downloaden op www.bpfmedewerkersnotariaat.nl.

Nadere informatie

NOTULEN DEELNEMERSVERGADERING VAN DE STICHTING JAN HUYSMAN WZ. FONDS 25 september 2012 Datum : 25 september 2012 Steller : D.W. Slok-Uittenbogaard

NOTULEN DEELNEMERSVERGADERING VAN DE STICHTING JAN HUYSMAN WZ. FONDS 25 september 2012 Datum : 25 september 2012 Steller : D.W. Slok-Uittenbogaard Datum : 25 september 2012 Steller : D.W. Slok-Uittenbogaard Voorzitter: R.J.P. Siebesma AGENDA: 1. Opening 2. Notulen deelnemersvergadering d.d. 20 september 2011 3. Samenstelling bestuur en verantwoordingsorgaan

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Derde kwartaal juli 2013 t/m 30 september 2013

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Derde kwartaal juli 2013 t/m 30 september 2013 Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2013-1 juli 2013 t/m 30 september 2013 Nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,3% naar 120,3% Beleggingsrendement is 1,8% Het belegd vermogen

Nadere informatie

Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad

Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2012-1 juli 2012 t/m 30 september 2012 Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad

Nadere informatie

Verkort jaarverslag 2012

Verkort jaarverslag 2012 Verkort jaarverslag 2012 2 Voorwoord Voor u ligt het verkort jaarverslag van Protector over het jaar 2012. De pensioenwereld beleeft hectische tijden. Gelukkig kunnen we concluderen dat de financiële situatie

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst Stichting Jan Huysman Wz fonds 27 September 2016

Deelnemersbijeenkomst Stichting Jan Huysman Wz fonds 27 September 2016 Deelnemersbijeenkomst Stichting Jan Huysman Wz fonds 27 September 2016 1 1: OPENING & AGENDA Opening Notulen deelnemersvergadering 2015 Deelnemersvergadering juli 2016 Samenstelling bestuur en verantwoordingsorgaan

Nadere informatie

Pensioenkrant 2013 AUGUSTUS

Pensioenkrant 2013 AUGUSTUS Pensioenkrant 2013 AUGUSTUS Disclaimer Hoewel deze krant met de grootst mogelijke zorgvuldigheid tot stand is gekomen, kunt u hieraan geen rechten ontlenen. Pensioenkrant augustus 2013 Woord van de voorzitter

Nadere informatie

WELKOM namens Stichting Pensioenfonds KAS BANK

WELKOM namens Stichting Pensioenfonds KAS BANK WELKOM namens Stichting Pensioenfonds KAS BANK Amsterdam, 0 Agenda 1. Welkom en voorstellen bestuur 2. Mededelingen van de voorzitter 3. Notulen deelnemersvergadering 23 september 2009 4. Bespreking jaarverslag

Nadere informatie

Pensioenbijeenkomst. 22 maart 2018

Pensioenbijeenkomst. 22 maart 2018 Pensioenbijeenkomst 22 maart 2018 Programma Welkom! Het fonds - mensen en cijfers* Financiële positie en beleid* Pensioenregeling en keuzes Actualiteiten 5 minuten 15 minuten 10 minuten 5 minuten Vragen?

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds DuPont Nederland. 1. Inleiding

Stichting Pensioenfonds DuPont Nederland. 1. Inleiding Stichting Pensioenfonds DuPont Nederland 1. Inleiding Op grond van de Europese pensioenfondsenrichtlijn zijn Nederlandse pensioenfondsen sinds 8 februari 2006 verplicht om een verklaring inzake de beleggingsbeginselen

Nadere informatie

In het crisisplan worden verschillende parameters gebruikt die voor het pensioenfonds belangrijk zijn:

In het crisisplan worden verschillende parameters gebruikt die voor het pensioenfonds belangrijk zijn: Crisisplan ABTN Bijlage 4 Inleiding In hoofdstuk 9 van de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN) - Het weerstandsvermogen van het pensioenfonds, sturingsmiddelen en beleidskader - zijn de risico

Nadere informatie

Bijlage 3 Het Financieel Crisisplan

Bijlage 3 Het Financieel Crisisplan Bijlage 3 Het Financieel Crisisplan Dit financieel crisisplan is geschreven in het kader van artikel 145 van de Pensioenwet. Het crisisplan maakt deel uit van de beschrijving van de beheerste en integere

Nadere informatie

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen Verklaring inzake de beleggingsbeginselen 1. Inleiding Ongeveer 2.000 personen hebben pensioenaanspraken opgebouwd bij Stichting Pensioenfonds Avery Dennison (in deze verklaring voortaan verder pensioenfonds

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015 Stand van zaken SVG 1 van 19 Programma Pensioenfonds SVG Financiële positie SVG Terugblik 2014 Vooruitblik 2015 Vragen 2 van 19 Pensioenfonds SVG

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst

Informatiebijeenkomst Stichting Pensioenfonds DHV Informatiebijeenkomst 24 september 2013 2013 Royal HaskoningDHV, All rights reserved Alleen voor intern gebruik Agenda Opening Jaarverslag 2012 Paul Canisius Actuele ontwikkelingen

Nadere informatie