Geschiedenis: nadenken over vragen Ontwerpplan 2

Transcriptie

1 Geschiedenis: nadenken over vragen Ontwerpplan 2 Naam auteur(s) Drs Krijn Hoogendorp, M.Sc. Vakgebied Geschiedenis Titel Nadenken over vragen Onderwerp Het juist beantwoorden van toetsvragen Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Leerlingen van 4 VWO Sleuteltermen geschiedenis, denkvaardigheden, historisch denken, vragen Links Optioneel: je kunt links aangeven die in verband staan met de rapportage, of waarop ander materiaal staat dat van belang kan zijn(zoals andere documenten, filmpjes etc.) Bibliografische referentie Hoogendorp, K. (2015). Nadenken over vragen. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer Begeleider(s) Drs. M. van Riessen, vakdidacticus Universiteit van Amsterdam Beoordelaar(s) indien bekend Drs. M. van Riessen en Dr. J. van Driel Datum Datum van afronding werkstuk

2 Inhoud 1. Samenvatting paper Lesopzet Onderbouwing... 4 Bijlage 1: De lesplannen... 6 Bijlage 2: Leerling materiaal Les Les Les Les Bijlage 3: Strategieën voor hardop denken Bijlage 4: ondersteuning voor concept map over antwoorden Bijlage 5: Beknopte docentenhandleiding Samenvatting paper 1 2. Ontwerphypothese Leerlingen uit 4vwo scoren matig tot slecht op vragen waarin zij verschillende leerstofelementen moeten combineren. Door dit aan te pakken met lessen waarin (na een demonstratie door de docent) leerlingen oefenen met het hardopdenkend analyseren van de vraag en met het oefenen in het herkennen van goede en der goede antwoorden, zullen zij op deze vragen in een volgende toets betere scores boeken en zullen zij na de interventie een groter taakvertrouwen (self-efficacy) rapporteren. 3. Ontwerpregels De hierboven genoemde aanpak omvat de volgende componenten: Y1) De docent maakt met behulp van hardopdenken zichtbaar welke strategie nodig is voor het goed analyseren van een vraag en voorbereiden van een antwoord. Y2) leerlingen oefenen samen met hardop denken over complexe toetsvragen en in een dialoog komen ze tot een aantal denkstappen. Y3) Leerlingen bespreken wat een goed antwoord is op een toetsvraag en oefenen met het beoordelen van antwoorden aan de hand van een antwoordmodel. Y4) Leerlingen benoemen de elementen van een goed antwoord en oefenen met het gebruik van deze elementen om goede antwoorden op complexe vragen te construeren

3 De interventie bestaat uit een lessenserie van vier lessen. Via een voor- en nameting wordt beoordeeld of deze effect heeft gehad. De metingen zullen bestaan uit de resultaten op enkele geselecteerde vragen en een self-efficacy test. 2. Lesopzet De lessenserie zal bestaan uit vier lessen. De kern van de lesstof zal voor een groot gedeelte bestaan uit examenvragen en de modelantwoorden aangezien het doel van de lessen is dat de leerlingen dit soort vragen beter leren maken. De hypothese is dat door meer begrip van de vraag zelf, het antwoord beter zal aansluiten op de vraag. Door het oefenen met antwoordstructuren zullen de antwoorden ook beter geformuleerd zijn. Voor het doorgronden van de toetsvragen zal gebruik worden gemaakt van de techniek hardop denken. Het structuur aanbrengen in antwoorden wordt geoefend aan de hand van bestaande antwoordmodellen maar ook door het zelf construeren van een antwoordmodel. Om te voorkomen dat de leerlingen zich te snel gaan richten op het goede antwoord van de vraag, zal in eerste instantie bij het nadenken over de vraag niet meteen het antwoord behandeld worden aangezien het subdoel op dat moment is om vragen beter te doorgronden. Later in de lessenserie is er meer aandacht voor de antwoorden. De lessen zijn onderverdeeld in de volgende aandachtsgebieden: - les 1: doorgronden van de vraag met behulp van hardop denken - les 2: analyse van goede antwoorden en beschrijven hoe een goed antwoordmodel eruit ziet. - les 3: verfijnen van aangeleerde technieken - les 4: oefenen met examenvragen en nameting van de self-efficacy. Les 1 (45 uten) - Alle leerlingen vullen de self-efficacy vragenlijst in - Vervolgens moeten ze een complexe vraag beantwoorden en het antwoord inleveren (vraag 1 uit bijlage 2). Deze vraag zal samen met een vraag uit een eerder gemaakte toets functioneren als nulmeting. - Na inleveren van antwoord vertellen 2 à 3 leerlingen hoe ze de vraag hebben aangepakt. - De docent vertelt leerlingen klassikaal over de hardop denken techniek en doet het voor (zie o.a. bijlage 3). - De leerlingen gebruiken de hardop denken techniek in tweetallen op vraag 2 (uit bijlage 2) en komen tot een stappenplan om zo n vraag aan te pakken. - Vraag 3 wordt individueel beantwoord aan de hand van de stappen die zijn geformuleerd. Het individuele stappenplan wordt zo nodig aangepast.

4 - Twee groepjes presenteren hun stappenplan. - Elke leerling levert zijn/haar stappenplan in (wordt gebruikt in les 3) Les 2 (45 uten) - Tweetallen krijgen 4 mogelijke antwoorden op een vraag (vraag 4 uit bijlage 2) en beargumenteren hoeveel punten ze aan ieder antwoord geven. 2 groepjes geven klassikaal hun argumentatie. - Klassikaal wordt een overzicht gemaakt van elementen van een goed antwoord. Hieronder valt ook een lijst van mogelijke signaalwoorden die structuur aan kunnen brengen in een antwoord (zie o.a. bijlage 4). De gemaakte concept map met de elementen van een goed antwoord worden verzameld door de docent en vervolgens gebruikt in les 3. - In tweetallen maken de leerlingen een antwoordmodel voor vraag 5 uit de bijlage. - Twee groepjes presenteren hun antwoordmodel. Les 3 (30 uten) - Alle leerlingen beoordelen de antwoordmodellen uit les 2 (gemaakt door medeleerlingen). Best beoordeelden model wordt beloond met prijs(je). - Met behulp van de in les 1 en 2 gemaakt producten (stappenplan en conceptmap betreffende goed antwoord) gaan individuele leerlingen aan de slag met vraag 6. Vervolgens beoordelen zij zelf hun antwoorden aan de hand van het antwoordmodel. - Drie leerlingen vertellen over hun bevindingen Les 4 (30 uten) In de laatste les oefenen de leerlingen nogmaals met 2 vragen (individueel). De antwoorden worden door door buurman/buurvrouw beoordeeld aan de hand van een gegeven antwoordmodel. Hierbij moet punten gegeven worden voor: 1) de feitelijke juistheid van het antwoord, maar ook 2) of er wordt gedaan wat wordt gevraagd (dus als er staat leg uit dan krijg je punten als je iets uitlegt ongeacht of de inhoud van de uitleg juist is). De les eindigt met een self-efficacy vragenlijst. 3. Onderbouwing De gekozen ontwerpregels voor deze interventie zijn: Y1) De docent maakt met behulp van hardopdenken zichtbaar welke strategie nodig is voor het goed analyseren van een vraag en voorbereiden van een antwoord. Y2) leerlingen oefenen samen met hardop denken over complexe

5 toetsvragen en in een dialoog komen ze tot een aantal denkstappen. Y3) Leerlingen bespreken wat een goed antwoord is op een toetsvraag en oefenen met het beoordelen van antwoorden aan de hand van een antwoordmodel. Y4) Leerlingen benoemen de elementen van een goed antwoord en oefenen met het gebruik van deze elementen om goede antwoorden op complexe vragen te construeren In de lessenserie wordt veel gebruik gemaakt van metacognitieve strategieën om het uiteindelijke doel, betere antwoorden op toetsvragen, te bereiken. Ward en Traweek (1993) beschrijven hoe belangrijk het beheersen en monitoren van cognitieve processen is bij het leerproces. Voor zowel het begrijpen van gelezen tekst (Ward en Traweek, 1993) als het schrijven van tekst (Van Drie et al., 2014) heeft instructie over hoe dit eigenlijk moet goede invloed op het resultaat. Het zichtbaar maken van denken over de instructie en samen bewerken en herformuleren van de instructie is effectief omdat het helpt bij langdurige beklijving (Ebbens en Ettekoven, 2012). Er wordt daarom in alle ontwerpregels aandacht besteed aan metacognitieve strategieën die het inzicht en beheersing van vaardigheden die nodig zijn om toetsvragen te beantwoorden. Ebbens & Ettekoven (2012) en Marzano (2014) beschrijven dat het aanleren van vaardigheden globaal in de volgende stappen gaat: Voordoen->eigen maken->automatiseren Met name in les 1 en les 2 worden de technieken (over respectievelijk lezen en antwoorden construeren) voorgedaan, maar door dit in een samenwerkende dialoog te doen wordt er ook een begin gemaakt met eigen maken. Tijdens lessen 3 en 4 gaan de leerlingen hier mee verder en is het de bedoeling dat de basis van de technieken wordt geautomatiseerd (verinnerlijken). Echter, echt grondige automatisering kost tijd en het ligt niet voor de hand dat vier lessen hiervoor voldoende zijn.

6 Bijlage 1: De lesplannen Les 1 (hardop denken) Docent: K. Hoogendorp Datum: Tijd: Klas: 4v Aantal lln:29 Lesonderwerp Hardop denken bij complexe vragen Beginsituatie Lln hebben al les gehad over de stof (industriële revolutie) Leskern 1 (lesdoelen) Docentdoelen 1. Leerling begrijpen dat het goed lezen van een vraag essentieel is voor het goed beantwoorden. 2. Uitleggen en voordoen van hardop denken 3. Oefenen met hardop denken. 4. Komen tot een individueel stappenplan voor hardop denken. Boek (+ blz.) Geschiedenis Werkplaats (blz ) Media, spullen, hulp Self-efficacy test, copie vraag 1, copie vraag 2 Tijd Fase Lesdoel 2 Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 10 1 Introduceer lessenserie en deel self-efficacy test uit. Lln maken selfefficacy test Reflecteren op eigen kunnen 10 1,2 1 Deel vraag 1 uit en haal antwoord op. Lln maken vraag 1. Vervolgens leggen twee lln uit hoe ze de vraag hebben aangepakt. Beredeneren en opschrijven antwoord. Uitleggen en verklaren hoe en waarom vraag op bepaalde manier is aangepakt Ik doe de hardop denken techniek voor. Enkele lln oefenen klassikaal de hardop denken technieken. Elementen van hardop denken noemen. Uitleggen waarom ze bepaalde elementen gebruiken. 1 Zie Ebbens Effectief leren blz. 36.

7 15 3, 4 3 Ik leg opdracht uit en deel vragen 2 en 3 uit. Lln doen in tweetallen vraag 2 en komen tot stappenplan (met gebruik hardop denken technieken) Lezen vraag Construeren stappenplan Vervolgens maken lln vraag 3 en verfijnen stappenplan Ik haal stappenplannen op (elke lln moet er één hebben). 2 duo s presenteren stappenplan Verklaren, uitleggen Les 2 (antwoordmodel) Docent: Krijn Hoogendorp Lesonderwerp Beginsituatie Leskern 2 (lesdoelen) Datum: Tijd: Klas: 4v Aantal lln:10 Analyseren antwoordmodellen en maken van een structuur voor een antwoordmodel Lln hebben 1 les gehad waarbij met complexe vragen werd geoefend. LLn hebben les gehad over de stof (industriële revolutie) 1. lln kunnen analyseren waaruit goede antwoorden uit bestaan (op declaratief en procedureel gebied). 2. Lln kunnen aangeven wat er in een antwoordmodel moet staan. 3. Lln kunnen zelf een antwoordmodel maken. Docentdoelen Boek (+ blz.) Geschiedenis Werkplaats (blz Media, spullen, hulp Tijd Fase Lesdoel 3 Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! Ik leg uit dat we deze keer aandacht gaan besteden aan antwoorden. Ik deel de opdracht met vraag 4 In tweetallen bespreken lln de 4 antwoorden en geven ieder antwoord punten. Argumentatie oefenen 2 3 Zie Ebbens Effectief leren blz. 36. Je kunt best meer dan één werkvorm en leeractiviteit toepassen om één doel te bereiken!

8 uit. hiervoor wordt opgeschreven. 2 groepjes presenteren hun argumentatie Ik teken een concept map op het bord over wat er in een goed antwoord moet staan/hoe een goed antwoord eruit ziet Lln geven input voor de concept map Benoemen, beschrijven, definieren Deel vraag 5 uit. Lln lezen vraag. Vervolgens mogen ze uitleg vragen (zodat ze voldoende declaratieve kennis hebben om het antwoord te construeren). In tweetallen moeten de leerlingen een modelantwoord maken (zoals bij examens). oefenen Aan het eind wordt het modelantwoord ingeleverd. Les 3 Docent: Krijn Hoogendorp Lesonderwerp Beginsituatie Datum: Tijd: Klas: 4v Aantal lln:12 Oefenen met behandelde technieken (hardop denken voor begrijpen vraag en gebruik van structuur voor maken antwoord). LLn hebben les gehad over de stof (politieke-maatschappelijke strogen in 19 e eeuw)

9 Leskern 4 (lesdoelen) 1. Lln oefenen met antwoordmodellen 2. Lln oefenen in het begrijpen van vragen mbv individuele stappenplan uit les Lln gebruiken de woordspin uit les 2 bij het construeren van een antwoord. Docentdoelen Boek (+ blz.) Geschiedenis Werkplaats (blz ) Media, spullen, hulp Tijd Fase Lesdoel 5 Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! Ik deel kopie-en uit met alle gemaakte modelantwoorden in de vorige les (over vraag 5) Lln geven individueel punten voor de beste 3 modelantwoorden Aanwijzen, beschrijven, verklaren evalueren 5 1 Ik deel een prijs uit aan de twee lln die het beste modelantwoord hadden. Lees ook het jury rapport voor (bestaat uit opmerkingen van lln bij puntenformulier). Lln schrijven de 4 stappen op die in video worden genoemd Stappen aangeven 10 2 Ik deel vraag 6 uit (incl. stappen plan les 1 en kaartjes met antwoordelelementen zie docenteninstructie voor nadere uitleg ) Lln beantwoorden vraag 6 in duo s mbv gemaakte stappenplan in les 1 en antwoordelelementen uit les 2: Allereerst kiezen ze de kaartjes met antwoordelementen die van toepassing zijn beschrijven Vervolgens beantwoorden ze de vraag. 4 Zie Ebbens Effectief leren blz Je kunt best meer dan één werkvorm en leeractiviteit toepassen om één doel te bereiken!

10 All 5 Ik loop rond Lln beoordelen antwoord van buurman/buurvrouw en geven feedback Evaluaren antwoorden Les 4 Docent: Krijn Hoogendorp Datum: Tijd: Klas: 4v Aantal lln:12 Lesonderwerp Hardop denken in stilte Beginsituatie Leskern 6 (lesdoelen) lln hebben 3 lessen geoefend met het doorgronden en beantwoorden van toetsvragen. LLn hebben les gehad over de stof (politieke-maatschappelijke strogen in 19 e eeuw) 1) Lln maken een begin met automatiseren van hardop denken. 2) Lln maken begin met automatiseren van gebruik antwoordstructuren. 3) Lln vergelijken hun antwoorden met een antwoordmodel. Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Tijd Fase Lesdoel 7 Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! ,2 Ik deel opdracht met vraag 7 uit. Lln beantwoorden vraag 7 (individueel) Benoemen, beoordelen (of andere situaties geschikt zijn voor 6 7 Zie Ebbens Effectief leren blz. 36. Je kunt best meer dan één werkvorm en leeractiviteit toepassen om één doel te bereiken!

11 de techniek) Ik deel antwoordmodel uit Buurman/buurvrouw beoordeelt antwoord adh van antwoordmodel. Hierbij worden punten gegeven voor feitelijke juistheid (declaratieve kennis) maar ook punten voor het doen wat er gevraagd wordt (procedureel) 10 6 Ik deel self-efficacy test uit Lln vullen test in. Bijlage 2: Leerling materiaal Les 1 Self-efficacy test: Vragenlijst 4 vwo - Over toetsvragen anoniem! Enkele leerlingen hebben me verteld dat de vragen in de 4 vwo proefwerken van geschiedenis heel anders zijn dan die in de onderbouw. Ik doe onderzoek naar manieren om jullie goed voor te bereiden op dit type vraag. In verband hiermee ben ik geïnteresseerd in jullie mening over de vragen. Kunnen jullie onderstaande enquete invullen. Hartelijk dank K. Hoogendorp Zet een kruisje in het vakje dat overeenkomt met jouw mening Over toetsvragen bij geschiedenis Helemaal niet mee eens 1-Ik weet hoe ik toetsvragen moet beantwoorden Niet mee eens Mee eens Helemaal mee eens

12 2-De vragen die op proefwerken worden gesteld zijn moeilijk 3-Ik ben er zeker van dat ik de kennis en vaardigheden heb om toetsvragen te kunnen beantwoorden 4-Bij sommige vragen op een toets word ik zenuwachtig 5-Ik heb er vertrouwen in dat ik toetsvragen goed kan beantwoorden 6-Ik vind dat ik teveel moet lezen op een toets 7 Ik vind dat ik teveel moet schrijven op een toets Algemeen over het vak geschiedenis Helemaal niet mee eens Niet mee eens Mee eens Helemaal mee eens 8-Bij geschiedenis ben ik banger om fouten te maken dan bij andere vakken 9-Ik verwacht bij een volgend proefwerk meer kennis en vaardigheden te hebben om vragen te kunnen beantwoorden 10- Voor proefwerken geschiedenis ben ik zenuwachtiger dan voor proefwerken van andere vakken 11- Ik vind dat ik teveel moet lezen bij geschiedenis. Vraag 12: Ik vind dat ik door de lessenserie beter in staat ben om de toetsvragen te beantwoorden. Vraag 1 (3 punten) Een interpretatie: Op grond van deze bron kun je stellen, dat de kritiek van Vasalius op de artsen uit zijn tijd beter past bij de Renaissance dan bij de middeleeuwen. Ondersteun deze interpretatie door aan te geven: - welke kritiek op de artsen Vasalius heeft en - waardoor deze kritiek beter past bij de Renaissance en - der past bij de middeleeuwen. bron

13 In 1543 publiceert de arts Vasalius het boek De humani corporis fabrica (Over de bouw van het menselijk lichaam). Hierin beschrijft hij zijn kijk op de handelwijze van artsen: Zolang de artsen meenden dat enkel het genezen van inwendige ziekten tot hun domein behoorde, beschouwden ze de kennis van de ingewanden als voldoende. Zij verwaarloosden de structuur van de beenderen, de spieren, de zenuwen, de aders en slagaders die zich tussen de beenderen en spieren bevinden, alsof deze dingen hen niet aangingen. Aangezien deze zaken werden toevertrouwd aan chirurgijns1), verdween daardoor niet alleen de ware kennis van de ingewanden, maar ook hun eigen bekwaamheid in het uitvoeren van dissecties (operaties). Dit ging zover dat de artsen dit niet meer probeerden, terwijl de chirurgijns, aan wie deze kunst nu toekwam, te ongeletterd waren om de geschriften van de hoogleraren te begrijpen. ( ) Deze laatsten schreeuwden als kauwen van hun hoge katheder over dingen die zij nog nooit hadden onderzocht, maar die zij overnamen uit boeken van anderen. noot 1) Een chirurgijn houdt zich bezig met behandelingen waarbij bloed tevoorschijn komt, in tegenstelling tot universitair opgeleide artsen. Antwoord vraag 1 (maximum score 3 punten) Kern van een juist antwoord is: Uit de bron blijkt dat Vasalius afkeurt dat artsen zich aan dogma's houden / al hun kennis overnemen uit boeken / zelf geen onderzoek doen (1 punt) In de Renaissance werd het zelf onderzoeken / een empirische/wetenschappelijke methode als de beste werkwijze gezien (1 punt) terwijl in de middeleeuwen artsen zich (zonder meer) op de Bijbel/de klassieken/de traditie baseerden (1 punt)

14 Vraag 2 ( 4 punten) Gebruik de bron. In deze brief portretteert Frederik van Pruisen koning Lodewijk XIV van Frankrijk als een absoluut vorst en zichzelf als een verlicht vorst. Leg dit uit door: - een kenmerk van het absolutisme te noemen en - aan te geven hoe dit kenmerk terugkomt in de beschrijving van Lodewijk XIV en - een kenmerk van de Verlichting te noemen en - aan te geven hoe dit kenmerk terugkomt in de ideeën van Frederik van Pruisen. Bron Kroonprins Frederik van Pruisen schrijft op 5 januari 1737 aan de filosoof Voltaire: Lodewijk XIV was in een oneindig aantal opzichten een groot vorst. Een fout tegen de grammatica of tegen de spelling kan op geen enkele manier de schittering laten verbleken van zijn reputatie, die gebaseerd is op tal van daden die hem onsterfelijk hebben gemaakt. Hij had alle reden om te zeggen: "Ceasar est super grammaticam" (De keizer staat boven de grammatica). Ik ben op geen enkel terrein groot. Alleen door hard te werken kan ik me misschien op een dag nuttig maken voor mijn vaderland. Dat is het enige waardoor ik me hoop te onderscheiden. Kunsten en wetenschappen zijn altijd producten van de overvloed geweest. De landen waar ze bloeiden hadden onmiskenbaar een voorsprong op de landen die in duisternis verkeerden door een gebrek aan beschaving. Bovendien leveren de wetenschappen een grote bijdrage aan het geluk van de mens. Ik zou erg blij zijn als ik ze naar onze afgelegen gebieden kon halen, waar ze zich tot nu toe maar mondjesmaat hebben laten gelden. Antwoord (maximumscore 4 punten) Kern van een juist antwoord is: Kenmerkend voor het absolutisme is dat de koning de volledige macht heeft (1punt) Lodewijk XIV stond zelfs boven de grammaticaregels / Regels die voor iedereen gelden, gelden niet voor hem (1 punt) Een kenmerk van de Verlichting is interesse in kunst/wetenschap / een andere manier van denken (1 punt) Frederik de Grote wil kunst en wetenschap naar zijn land brengen / toegankelijk maken voor zijn volk (1 punt)

15 Vraag 3 ( 2 punten) Gebruik de bron. Een bewering: De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw en aan het ontstaan van de Verlichting in de achttiende eeuw. Leg beide delen van deze bewering uit. Bron De natuurkundige Robert Hooke publiceert in 1665 een boek met zijn waarnegen over de natuur. Over de relatie tussen vuur en zuurstof schrijft hij: Het lijkt redelijk om te denken dat er niet zoiets bestaat als een vuurelement, dat een vlam doet opstijgen, maar dat die schijnende tijdelijke massa die wij 'vlam' noemen, niets anders is dan een mengsel van lucht en vluchtige, zwavelhoudende delen van afbreekbare of brandbare stoffen. Deze hypothese heb ik getracht te onderbouwen met een eindeloze hoeveelheid observaties en experimenten. Dit proces hier te beschrijven zou te ver gaan; het zal mogelijk op een ander moment uit voldoende materiaal blijken te bestaan voor een veel grotere verhandeling. Zuurstof is iets dat tot nu toe nog maar weinig werkelijk onderzocht en verklaard is en waarover een ijverige onderzoeker maar zeer weinig informatie zal vinden, terwijl iedereen het inademt en er in leeft, ook al is men zich hiervan niet bewust. Maar als men het eenmaal voldoende zal doorgronden, dan zal dat iemand ongetwijfeld in staat stellen om een rationele, ja zelfs een waarschijnlijke, zo niet de juiste verklaring te geven voor alle verschijningsvormen van vuur. Antwoord (maximumscore 2 punten) Kern van een juist antwoord is: De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de wetenschappelijke revolutie, omdat hij uitdraagt dat wetenschappers onderzoek moeten doen / zelf observaties en experimenten moeten doen (1 punt) De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de Verlichting, omdat Hooke belang hecht aan rationeel denken / kennisoverdracht stimuleert door zijn ideeën te publiceren (1 punt)

16 Les 2 Lees onderstaande vraag en kies uit de 4 antwoorden het antwoord wat je het beste vindt. Noteer in de tabel wat je goed en der goed aan de antwoorden vindt en hoeveel punten je toekent. Vraag 4 ( 4 punten) Gebruik de bron. Deze afbeelding van een slavenschip is een effectief propagandamiddel geweest van de abolitionisten. Leg uit: - welke boodschap de abolitionisten met deze afbeelding willen overdragen en - dat het succes van de afbeelding met een ontwikkeling in het denken van de achttiende eeuw verklaard kan worden. Bron Deze tekening van het slavenschip Brooks wordt in 1788 uitgegeven door abolitionisten naar aanleiding van de discussie over de slavenhandel, die op dat moment in het Britse parlement wordt gevoerd: Toelichting De afbeelding toont het laadplan van het slavenschip Brooks, waarbij 600 slaven worden ingetekend, terwijl het schip eigenlijk gebouwd is om 450 slaven te vervoeren. Dit schip maakt de tocht van Afrika naar Amerika drie keer; met hoeveel slaven aan boord is onbekend.

17 Vraag 4: antwoordmogelijkheden Antwoord 1 De abolitionisten zijn sterk beïnvloed door de verlichtingsgedachte die ervan uitgaat dat mensen gelijk zijn aan elkaar. Ze zijn tegen de slavernij en vinden dat daar een einde aan moet komen. Antwoord 2 De abollitionisten zijn tegen de slavenhandel en door een afbeelding te tonen waarbij de slaven op onmenselijke manier vervoerd worden, willen zij duidelijk maken dat er een einde moet komen aan de slavenhandel. De verontwaardiging over de afbeelding wordt versterkt door de verlichtingsgedachte die ervan uitgaat dat mensen gelijk zijn aan elkaar Antwoord 3 De abolitionisten zijn tegen de slavenhandel en proberen dit te stoppen. Ze vinden dat mensen gelijk zijn. Antwoord 4 In de afbeelding zie je een slavenboot en je ziet hoe slecht de slaven het hebben. De slaven moeten vaak in slechte omstandigheden werken waarbij ze geslagen werden. Vrouwen werden soms verkracht. De slavenhandel was een driehoekshandel waarbij Europese kooplieden slaven kochten in Afrika en verkochten in Amerika. Met de opbrengst werden plantageproducten zoals suiker en cacao gekocht die naar Europa werd gebracht. In de achttiende eeuw komen er onder invloed van de wetenschappelijke revolutie verlichtingsidealen. Hieronder valt bijvoorbeeld vrijheid. Dit is in tegenstelling tot slavernij.

18 antwoordmodel Wat is goed aan het antwoord Wat is der goed aan het antwoord hoeveel punten krijgt het antwoord antwoord 1 antwoord 2 antwoord 3 antwoord 4

19 OPDRACHT: Maak samen een modelantwoord. Een modelantwoord is een antwoord dat gebruikt kan worden bij het nakijken. Gebruik hele zinnen. Lever het modelantwoord in op een blaadje met jullie naam. Volgende week wordt het beste antwoord gekozen. Vraag 5 (4 punten) In 1860 werd in Nederland de Spoorwegwet aangenomen, ingediend door een kabinet dat bestond uit liberale en niet-liberale isters. Particulieren hadden al 335 kilometer spoorlijn aangelegd, maar er was nog geen volledig netwerk. Daarom werd door de staat nog 800 kilometer spoorweg aangelegd. De exploitatie van de spoorwegen kwam in handen van particuliere bedrijven. Leg uit: - dat deze regeling een compromis betekende voor de liberalen in de regering en - waardoor spoorwegaanleg de Industriële Revolutie in Nederland kon stimuleren.

20 Les 3 Optioneel: antwoord vraag 5 (uit vorige les) maximumscore 4 Kern van een juist antwoord is: Deze regeling betekende voor de liberalen een compromis, want staatsaanleg van spoorwegen hield een grote overheidsbemoeienis in, (waar liberalen tegen zijn) maar exploitatie door particulieren geeft de particuliere ondernemer/de markt de vrije hand (wat wel aansloot bij de ideeën van de liberalen) (2 punten) De aanleg van (meer) spoorwegen zou de Industriële Revolutie kunnen stimuleren, omdat het vervoer van grondstoffen/producten sneller/omvangrijker kon worden, waardoor de industrie zich zou kunnen uitbreiden/ontwikkelen / afzetmarkten kon bereiken (2 punten) Vraag 6 Bron VWO vraag 21 (pilot) Gebruik de onderstaande bronnen. Een bewering: De sociale kwestie en de opkomst van emancipatiebewegingen in de negentiende eeuw leiden tot democratisering. Toon dit aan met beide bronnen. bron In 1894 wordt in Zwolle de Sociaal Democratische Arbeiders Partij, de SDAP, opgericht. Hieronder een deel van het eerste partijprogramma: De kapitalistische voortbrengingswijze heeft ten gevolge, dat de bezittende klasse zich steeds meer en meer verrijkt ten koste der niet-bezitters, wier armoede toeneemt met hun groeiend aantal en die worden vermeerderd met die leden van de ondergaande middenstand, welke, door de onmogelijkheid om de concurrentie tegen het grootkapitaal vol te houden, hun klein bezit hebben verloren en tot proletariërs zijn gemaakt. Toenemende werkloosheid tegenover overmatige lange arbeidsdagen, gebrek aan koopkracht bij de massa. Hieruit heeft zich de klassenstrijd ontwikkeld, die zich zowel openbaart in de strijd ener zelfstandige arbeiderspartij om de politieke macht, als in de strijd der vakverenigingen tegen de patroons ter verkrijging van betere arbeidsvoorwaarden. Zolang het de arbeiders nog niet mogelijk is de staatsmacht in handen te nemen, zal zij trachten, alle politieke rechten te veroveren en deze te gebruiken, zowel om het gehele proletariaat in de klassenstrijd te organiseren, als om invloed te verkrijgen op de wetgeving ter invoering van onmiddellijke verbeteringen in de toestand der niets bezittende klasse. bron 1 Op 17 maart 1901 wordt in Nederland de liberale Vrijzinnig Democratische Bond, de VDB, opgericht. Hieronder een deel van haar beginselverklaring:

21 I. De Vrijzinnig Democratische Bond streeft naar ontwikkeling van onze constitutioneel parlementaire regeringsvorm in democratische zin en dus naar algemeen kiesrecht voor de vertegenwoordigende lichamen en naar gelijkstelling, ook wat de verkiesbaarheid betreft, van mannen en vrouwen. II. De Vrijzinnig Democratische Bond spreekt als haar beginsel uit, dat door een krachtige sociale wetgeving moet worden aangestuurd op het wegnemen van de maatschappelijke oorzaken, welke tussen de leden van het volk ongelijkheid scheppen of versterken ten aanzien van hun ontwikkelingsvoorwaarden. Hij is van oordeel, dat ter verkrijging van maatschappelijke vooruitgang, afzwakking en niet verscherping van de klassenstrijd noodzakelijk is. Enerzijds keurt hij af het streven naar afschaffing van het persoonlijk eigendomsrecht op productiemiddelen, anderzijds verwerpt hij de mening dat de staat in het economische leven zijner burgers slechts noodgedwongen, schoorvoetend, behoort in te grijpen.

22 Les 4 Vraag 7 (6 punten) Gebruik de bron. In de negentiende eeuw ontstaat er een splitsing binnen de socialistische beweging. Eén strog binnen de socialistische beweging gaat ervan uit dat veranderingen alleen door een gewelddadige revolutie te bereiken zijn, een andere socialistische strog wil ook andere, niet gewelddadige middelen toepassen. In deze prent maakt tekenaar Hahn propaganda voor één van beide strogen. Licht dit toe door: eerst (met bron) aan te geven waarom dit een propagandaprent genoemd kan worden en daarna (met bron) aan te geven welke opvatting door Hahn hier wordt uitgedragen en ten slotte (zonder bron) te beredeneren of de boodschap van Hahn in Nederland de meeste aanhang onder de socialisten heeft gekregen. Bron bron is tekening Albert Hahn in De notenkraker van 6 juni 1909 onderschrift: Kameraden zoo moet het gaan Toelichting: Op de bus staat stembus

23 Bijlage 3: Strategieën voor hardop denken Elementen hardopdenken 8 leerstrategieën 1. Voorspellen 2. Een visuele voorstelling maken van de tekst ('Ik stel me voor dat...') 3. Vergelijkingen maken ('Dit lijkt op...', 'Dit doet me denken aan...') 4. Controleren van het eigen begrip ('Ik snap dit niet, want...', 'Dit vind ik onduidelijk, want...') 5. Repareren van het eigen begrip ('Ik moet dit nog maar eens een keer lezen...', 'Misschien moet ik eerst nog even doorlezen...') 6. Becommentariëren ('Dit vind ik mooi, want..., Dit vind ik heel spannend, want...') 7. Verbinden met wat je al weet ('Dit klopt wat hier staat, want...', 'Klopt dit wel, want') 8. Kritische vragen stellen over de tekst ('Ik vraag me af waarom de schrijver...') Bron (ontleent aan: ontlenen aan K. Beers (2003) When Kids Can't Read. What teachers can do. Portsmouth: Heinemann) Bijlage 4: ondersteuning voor concept map over antwoorden Construeren tekst 1. Signaal woorden: o Tijd: nu, toen,.. o Opsomg: ten slotte, bovendien,.. o Tegenstelling: maar, echter,.. o Overeenkomst: evenals, vergelijkbaar met, o Toelichting: bijvoorbeeld, zoals, o Oorzaak, gevolg: want, als gevolg van,.. o Doel-middel: om te, daarmee, o Reden: omdat, daarom,.. o Voorwaarde: als, tenzij, o Samenvatting: kortom, terugkijkend, o Conclusie: dus, vandaar dat, 2. Bron noemen 3. Hele zinnen maken

24 4. Vraag teruglezen 5. Geen overbodige informatie 6. Alle vragen beantwoorden 7. Duidelijk schrijven 8. Bijlage 5: Beknopte docentenhandleiding Het doel van deze lessenserie is om de leerlingen in staat te stellen om beter toetsvragen te beantwoorden. Het succesvol maken van toetsvragen hangt niet alleen af van de kennis van de stof en de historische vaardigheden. Leerlingen moeten ook in staat zijn om te begrijpen wat er gevraagd wordt en om antwoorden te construeren. In vier lessen krijgen de leerlingen handvatten aangereikt om vragen goed te doorgronden. Een belangrijke techniek die zal worden besproken en geoefend is de hardop denken techniek. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan het construeren van de antwoorden.. Tijdens de lessen moet op het volgende worden gelet: - Een deel van de lessen gaat om de vragen. Bij die stukken is het van belang om niet alleen aandacht te besteden aan het antwoord. - Leerlingen moet leren om zorgvuldig vragen te lezen en antwoorden. Bij tijdgebrek is het dan ook beter om stukken over te slaan in plaats van der tijd aan de individuele opdrachten te besteden. Handleiding les 1: doorgronden van de vraag met behulp van hardop denken - Meenemen naar de les: voldoende copieën self-efficacy test, copieën vraag 1, 2 en 3, - Verzamelen: antwoorden op vraag 1 (hoort bij nulmeting), individuele stappenplan - Bijzonderheden: deze les duurt het volledige lesuur Handleiding les 2: analyse van goede antwoorden en beschrijven hoe een goed antwoordmodel eruit ziet - Meenemen: copieën vraag 4 (en verschillende antwoordmogelijkheden) en vraag 5. - Verzamelen: antwoorden op vraag 5, concept map (of dmv foto of overschrijven) - Bijzonderheden: deze les duurt het volledige lesuur.

25 - Een belangrijk product wat uit de les komt is de concept map. De docent is de persoon die deze concept map (met input van leerlingen) op het bord noteert. Deze moet later worden uitgewerkt. Voor les 3 worden alle elementen van de concept map opgeschreven op verschillende kaartjes. Van elk kaartje moeten 15 exemplaren komen. - Handleiding les 3: verfijnen van aangeleerde technieken - Meenemen: alle antwoorden op vraag 5 (geordend), 2 cadeautjes voor winnaars, stappenplannen van iedere eerling, 15 sets kaartjes met elementen van goed antwoord (uit conceptmap), copieën vraag 6, 15 pritt stiften, 15 A3 vellen. - Bijzonderheden: deze les duurt zo n 30 uten - Bij behandelen van vraag 6 moeten de leerlingen in tweetallen werken. Ieder tweetal krijgt een papier met de vraag en een stapel kaartjes met elementen uit de conceptmap van les 2 (over wat er in een vraag moet komen). Gezamenlijk moeten ze kiezen welke elementen geschikt zijn voor deze specifieke vraag (de kaartjes worden opgeplakt op een A3 vel) Vervolgens moet de vraag worden beantwoord op het A3 vel. Handleiding les 4: oefenen met examenvragen en nameting van de self-efficacy - Meenemen: voldoende copieën self-efficacy test, copieën vraag 7, - Verzamelen: ingevulde self-efficacy testen - Bijzonderheden: deze les duurt zo n 30 uten. De effectiviteit van de lessenserie wordt getest door vragen 8, 9 en 10 in een schriftelijke toets op te nemen en te evaluaren (zie Ontwerpproduct 3). Zie voor de lesplannen bijlage 1 en voor het materiaal bijlage 2 Veel succes