training: Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ

Transcriptie

1 training: Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ

2 >Inhoud > Over deze training 3 > Signaleren en waarnemen 6 > Observatieplan 8 > Observeren 11 > Analyseren en interpreteren 15 > Rapporteren 21 > Theoriebron 1: Observeren 25 > Theoriebron 2: Observaties in de residentiële jeugdzorg 26 > Theoriebron 3: Analyseren, interpreteren en rapporteren 29 > Werkmodel: Stappen voor een observatieplan 31 > Werkmodel: Observatieplan 32 > Werkmodel: Observatierapport 33 > Beoordeling 34 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Anne-Marie Klaassen, Frederike Luneberg en ROC Mondriaan Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze training In de praktijk wordt dagelijks geobserveerd en gerapporteerd. Daarom is dit een heel belangrijk onderdeel in je toekomstige werk. In deze training leer je om objectief te observeren en daarover een goede rapportage te schrijven. Doelstellingen Je kunt opvallende situaties signaleren. Je kunt objectief observeren. Je kunt verschillende observatiemethoden onderscheiden. Je kunt gegevens analyseren. Je kunt observaties analyseren en interpreteren. Je kunt een rapportage schrijven. Je toekomstige collega Naam: Leeftijd: Werkzaam als: Medewerkers: Soort werkzaamheden: Belangrijkste tool in haar werk: Uitdaging in je werk: Grootste moeilijkheid: Wat er moet veranderen: Grootste blunder: Waaraan wil je werken: Quincy van de Akker 28 jaar Pedagogisch medewerker jeugdzorg Ik werk in een multidisciplinair team met zes directe collega s, een pedagoog, een gedragswetenschapper, een psychiater en een leidinggevende. Groepsleiding, activiteiten ondernemen met de jongeren, jongeren motiveren om zich te ontwikkelen en wat van hun leven te maken. Passie voor mijn werk. Jongeren motiveren om wat van hun leven te maken en lastige dingen omzetten in iets positiefs voor hun ontwikkeling. Het begrijpen van jongeren met een autistische stoornis. Zij kijken anders naar de wereld. Ik vind het erg lastig om te ontdekken hoe zij dat zien. Mijn enthousiasme voor het begeleiden van jongeren gebruiken om meer uit hen te laten komen in plaats van dingen voor hen in te vullen. Het bestellen van een grote verjaardagstaart voor een jongere die 18 jaar werd. Hij was pas twee maanden later jarig. Ik wil me meer verdiepen in de leefwereld van de jongeren, vanuit hun beleving. Beoordeling Je oefent tijdens de training veel. In welke mate je vooruit bent gegaan en hoe je meer inzicht hebt verworven in de theorie en praktijk, wordt als volgt beoordeeld: 1. je actieve deelname tijdens de lessen 2. een persoonlijk verslag: het trainingslogboek reflectie op de training volgens de STARR-methode. 3. een demonstratie van je communicatievaardigheden. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag inleveren voor: In het persoonlijk verslag houd je bij wat je gedaan hebt en wat je geleerd hebt. Het persoonlijk verslag bestaat uit een trainingslogboek en een reflectie volgens de STARRmethode. Het trainingslogboek bestaat uit een schrift of een snelhechter waar je notities in bewaart. Voor elke opdracht of oefening noteer je de antwoorden op de vragen. Na elke oefening leg je ook de reflectie vast op papier. Het trainingslogboek werk je netjes uit. De reflectie volgens de STARR-methode doe je aan het eind van de training. Je kiest, met behulp van je trainingslogboek, een aantal voor jou belangrijke opdrachten en oefeningen uit. Deze opdrachten of oefeningen verwerk je in een STARR. Hieronder staat de opzet van een STARR. Situatie en Taak Omschrijf de situatie en geef daarbij aan welke taak/rol jij had. Werkmodel: Logboek op Actie en Resultaat Omschrijf welke acties/handelingen je op dat moment hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat was. Reflectie Beschrijf hoe jij je op dat moment in de situatie voelde. Beschrijf waarom je op deze manier hebt gehandeld. Beschrijf hoe je het de volgende keer anders zou aanpakken. Demonstratie: Presentatie rapportage Deze demonstratie doe je op: 1. De casus Samen met drie medestudenten ga je een groepssituatie observeren, bij voorkeur een situatie op een BPV-plek. Bijvoorbeeld een activiteit in een buurtcentrum of een situatie in een internaat. 2. De bijzonderheden Jullie observeren verschillende personen in een groepssituatie (minimaal vijf mensen). Jullie observeren de groep minimaal twintig minuten. Jullie observeren het gedrag van de personen in de groep. Jullie kunnen voldoende observatiegegevens verkrijgen om een rapportage over te schrijven. Jullie zorgen voor een duidelijke, evenwichtige taakverdeling. 3. Voorbereiding Bepaal welk moment geschikt is voor de observatie. Licht de betrokken medewerkers in over de observatie. Zorg ervoor dat de observatiesituatie geschikt is om voldoende observatiegegevens te verkrijgen en daarover een rapportage te schrijven. Jullie bereiden de observatie voor aan de hand van verschillende opdrachten en het observatiestappenplan. Jullie kiezen van tevoren een observatiemethode, bijvoorbeeld het turfsysteem of intervalsysteem. 4 Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ

5 Jullie bereiden deze methode voor. Bij het turfsysteem leg je bijvoorbeeld verschillende gedragingen vast op papier. Deze methode vul je tijdens de observatie in. Jullie beschrijven waarom jullie voor deze observatiemethode hebben gekozen. 4. Uitvoering Voer de observatie uit volgens plan. Maak hierbij gebruik van het schema in werkmodel 'Stappen voor het observatieplan'. Let bij de observatie goed op de punten die je geleerd hebt over objectief observeren. Vervolgens schrijven jullie individueel een rapportage over deze observatie. Laat in deze rapportage naar voren komen welke gedragingen je gezien hebt en welke invloed de groepssituatie had op de personen die je hebt geobserveerd. Motiveer waarom je voor deze rapportagemethode hebt gekozen. Vergelijk vervolgens de rapportage met die van je drie medestudenten en schrijf de opvallende verschillen tussen die rapportages op. Ten slotte presenteren jullie de observatie aan de medestudenten. Daarin komen de volgende aspecten naar voren: beschrijving van de geobserveerde groep beschrijving van de situatie waarin de observatie plaatsvond de observatiemethode en waarom juist deze methode het observatiestappenplan beschrijving van de observatie interpretatie van de observatie de uiteindelijke rapportage. Werkmodel: Stappen voor het observatieplan. De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie, kun je achter in dit boek vinden in het hoofdstuk Beoordeling. Taal Taal Taal Taal Neem deze training door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de training neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 >Signaleren en waarnemen Deze training gaat over observeren, rapporteren en interpreteren. Dit zijn vaardigheden die in de dagelijkse praktijk vaak gebruikt worden. Wanneer je iets opvallends signaleert en waarneemt, ga je observeren. Maar wanneer is dat eigenlijk? Wanneer valt iets op? Doelstellingen Je kunt uitleggen wanneer observatie nodig is. Je kunt signalen opvangen en waarnemen. 1. Oefening: Wat is normaal? Wanneer is iets nu gewoon, normaal? En wanneer valt iets op? Vanuit welk referentiekader kijk jij naar anderen? Voorbereiding Schrijf voor jezelf op wat jij verstaat onder normaal gedrag. Uitvoering Schrijf de beschrijvingen op het bord en maak een concrete beschrijving van wat jullie verstaan onder 'normaal'. Lees de onderstaande casus over Bas. Vertoont Bas normaal gedrag? Casus Bas is een 15-jarige jongen met PDD-NOS. Hij gaat elke maand een weekend naar het logeerhuis. Hij komt zelfstandig op de fiets. Bas rijdt het liefst over de witte streep van de afscheiding tussen rijweg en fietspad. Dat is namelijk rechttoe, rechtaan. Omdat hij eigenlijk niet van zijn baan wil afwijken, raakt hij bij het inhalen een mevrouw. De mevrouw roept: Hé, joh, doe eens normaal! Controle Heb je kunnen beschrijven wat normaal is? Reflectie Bespreek met elkaar of jullie beschrijvingen van wat 'normaal is met elkaar overeenkomen. Vertoon je zelf altijd normaal gedrag? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in het trainingslogboek. 2. Oefening: Veranderingen Wat is normaal en wat is een signaal? Het heeft allemaal te maken met waarnemen. Voorbereiding Een groepslid gaat op de gang staan en wordt de 'psychiater'. Uitvoering De overige groepsleden spreken met elkaar een afwijking af die voor de hele groep gelijk is. Bijvoorbeeld: bij het beantwoorden ergens aan friemelen 6 Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ

7 reageren op de vorige vraag een antwoord geven aan degene die rechts van je zit elke keer na 10 tellen aan je linkeroor zitten. De bedoeling is dat de psychiater' achter de afgesproken afwijking komt door te kijken en vragen te stellen. Controle Heeft de 'psychiater' de afwijking kunnen ontdekken? Klopt dat met de afwijking die afgesproken was? Reflectie Bespreek de oefening na in de groep. Op welke manier hebben jullie elkaar geobserveerd? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 3. Oefening: Toekomstige collega Wanneer ga je nu observeren? In welke situaties is observatie heel belangrijk? Voorbereiding Aan het begin van deze training heb je kennisgemaakt met je toekomstige collega Quincy van de Akker. Lees nogmaals de kennismaking. Uitvoering Bedenk met elkaar minimaal vier voorbeeldsituaties waarin Quincy moet kunnen observeren. Geef daarbij aan wat het belang is van goed objectief kunnen observeren. Controle Kun je aangeven waarom objectief observeren in de voorbeeldsituaties belangrijk is? Reflectie Hoe zou jij de voorbeeldsituaties observeren? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in het trainingslogboek. 4. Opdracht: Situatie kiezen Op je stage kom je allerlei situaties tegen waarin je observeert. Gestructureerde observaties volgens een plan, maar ook vaak ongestructureerde observaties. Samen met de groep waarmee je het eindproduct gaat maken, kies je een situatie uit om te kunnen observeren. Bedenk eerst individueel een aantal situaties. Ga daarna in je groepje aan de slag. Maak met elkaar een mindmap van alle situaties die jullie opgeschreven hebben. Aan de hand van de uitkomsten van de mindmap kiezen jullie samen een situatie uit. Let daarbij op de voorwaarden zoals deze bij de demonstratie beschreven zijn! Laat de docent de situatie goedkeuren. Bewaar deze informatie goed, je hebt het voor je eindproduct nodig! Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 >Theoriebron 1: Observeren Waarnemen is je bewust worden van zintuiglijke prikkels. Observeren is bewust en gericht, volgens een vooraf gemaakt plan, systematisch waarnemen. Redenen voor observaties gedrag van cliënten beter in kaart brengen, waardoor je de begeleiding beter kunt afstemmen naar aanleiding van opvallende signalen achter de oorzaak van gedragingen komen inzicht krijgen in de voortgang van de ontwikkeling. Mogelijkheden voor observeren Participerende observatie: de observator neemt deel aan de activiteiten van de geobserveerde(n). Niet-participerende observatie: de observator neemt geen deel aan de activiteiten. Ongestructureerde observatie: observatie zonder vooraf opgestelde regels of afspraken. Gestructureerde observatie: observatie aan de hand van vooraf opgestelde regels. Kwalitatief observeren: het observeren van wat er gebeurt (bijvoorbeeld gedrag, interventie of interactie). Kwantitatief observeren: observeren van hoe vaak of hoelang iets gebeurt. Continue observatie: voortdurende observatie van iemand of van een situatie. Intervalobservatie: observatie met tussenpozen. Er wordt op verschillende momenten gericht geobserveerd. Gebeurtenis observeren (event sampling): nagaan hoe vaak een bepaalde gebeurtenis zich voordoet. Objectief observeren Waarnemen zonder oordeel, gevoel, verklaring of betekenis. Je observeert en rapporteert datgene wat je daadwerkelijk ziet. Je geeft daarvoor geen verklaring (interpretatie). Subjectief observeren is waarnemen en interpreteren vanuit je eigen persoon. Factoren die de observatie kunnen beïnvloeden situatie tijdstip omstandigheden familie culturele achtergrond handicap. Hulpmiddelen bij het observeren pen en papier observatieformulier video- /memorecorder one-wayscreen spel. Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

9 >Werkmodel: Stappen voor een observatieplan Als je gaat observeren, begin je niet lukraak te schrijven. Je stelt eerst een observatieplan op. In dit observatieplan staan onder andere de volgende zaken beschreven: De beginsituatie Achtergrondgegevens Observatiedoel en doelgroep Observatievragen Manier van observeren Het observatiemoment Observatiehulpmiddelen Manier van rapporteren Wat is de aanleiding van deze observatie? Wat is het probleem? Wat weet je allemaal van de geobserveerde persoon? Waarop wil je uiteindelijk een antwoord geven? Welk type cliënt is het? Waarop ga je allemaal letten? Kwalitatief? Kwantitatief? Continu? Participerend? Wanneer ga je observeren? Welke datum? Hoe laat? Wat heb je nodig? Welke observatiehulpmiddelen zet je in? Mondeling? Schriftelijk? Open observatieverslag? Voorgedrukt formulier? Checklist? Een voorbeeld naar aanleiding van een casus Rob, een jongen van 6 jaar, gaat drie dagen per week na schooltijd naar de bso. Het valt de activiteitenbegeleidster op dat Rob niet lang met hetzelfde speelgoed kan spelen. Ook bij andere activiteiten ebt zijn aandacht snel weg. Rob heeft een normale intelligentie. Hij vindt bij weinig andere kinderen aansluiting. De activiteitenbegeleidster wil graag van jou weten of Rob inderdaad een korte spanningsboog heeft of dat ze zich dat inbeeldt. Observatieplan Beginsituatie: Achtergrondgegevens: Observatiedoel: Doelgroep: Observatievragen: Cliënt R R. is snel afgeleid. Jongen, 6 jaar, 3 dagen per week bso, normale intelligentie, weinig aansluiting bij andere kinderen. Erachter komen of Rob een korte spanningsboog heeft. Jongen op de bso. - Hoelang speelt hij met hetzelfde speelgoed? - Hoelang doet hij mee met dezelfde activiteit? Manier van observeren: Observatiemoment: Observatiehulpmiddelen: Manier van rapporteren: Kwantitatief, niet participerend Tijdens activiteiten, tijdens het spelen. Stopwatch, pen en papier. Schriftelijk. Uitgeverij Edu Actief b.v. 31

10 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsgenoten: Groep: Docent: Blok/periode: Onderwerp: Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Persoonlijk verslag Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag bevat alle gevraagde onderdelen. Trainingslogboek Het trainingslogboek is goed bijgehouden. Het trainingslogboek is netjes en verzorgd. STARR Er is van meer opdrachten een reflectie volgens de STARR-methode gemaakt. De reflectie volgens de STARR-methode bevat de volgende onderdelen: situatie, taak, actie, resultaat, reflectie. De reflectie volgens de STARR-methode geeft aanleiding tot verbeterpunten. 34 Observeren, rapporteren en interpreteren voor PWJ

11 Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Demonstratie Voorbereiding Er zijn minimaal vijf verschillende personen geobserveerd in een groepssituatie. De observatie duurt twintig minuten. Het gedrag van de personen wordt geobserveerd. Er wordt een rapportage geschreven aan de hand van de geobserveerde informatie. De voorbereiding is vastgelegd, met daarin de taakverdeling, het doel en de methode. Presentatie beschrijving van groep, situatie en observatie argumentatie van de observatiemethode interpretatie van de observatie. De student geeft blijk van voldoende theoretische achtergrond. Taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De schriftelijke producten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer: Uitgeverij Edu Actief b.v. 35