training: Ingrijpende gebeurtenissen

Transcriptie

1 training: Ingrijpende gebeurtenissen

2 >Inhoud > Over deze training 3 > Ingrijpende gebeurtenissen 6 > De contextuele benadering 10 > Afscheid van fundamenten 14 > Begeleiding 16 > Langdurige problemen in fundamenten 21 > Verlies van gezondheid 22 > Afwijkend gedrag en probleemsituaties 24 > Theoriebron 1: Ingrijpende en traumatische gebeurtenissen 26 > Theoriebron 2: Contextuele therapie 28 > Theoriebron 3: Fasen van rouw 30 > Theoriebron 4: Echtscheiding 31 > Theoriebron 5: Verlies van gezondheid 32 > Theoriebron 6: Afwijkend gedrag 33 > Theoriebron 7: Kindermishandeling 35 > Theoriebron 8: Het begeleiden van jonge kinderen bij rouw 36 > Werkmodel: Moodboard maken 37 > Beoordeling 38 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Marijke Bijl en ROC Mondriaan Ingrijpende gebeurtenissen Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright 2011 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze training Deze training gaat over ingrijpende gebeurtenissen. Het is niet de vraag óf je hiermee in de praktijk te maken krijgt, maar wanneer. Of misschien heb je er zelfs al eens mee te maken gehad, bij jezelf of bij iemand in je omgeving. Maar wat moet je hier nu eigenlijk mee? Hoe reageer je hierop? Deze vragen komen vaak naar voren als het gaat over begeleiden bij ingrijpende gebeurtenissen. Daarom gaan we er in deze training mee aan de slag. Ingrijpende gebeurtenissen delen we voor het gemak op in: Afscheid van fundamenten (onomkeerbaar) verlieservaring rouwervaring scheiding Langdurige problemen in fundamenten verslaafde ouders psychiatrische ouders verwaarlozing We spreken in de bovenstaande tabel van fundamenten. Met fundamenten bedoelen we het gezin of de leefsituatie van het kind. Voor een kind is het gezin de basis. Hiermee is het kind onlosmakelijk emotioneel verbonden. In de training leren we op welke manieren een ingrijpende gebeurtenis het gezinsleven kan verstoren en hoe je hiermee als begeleider het best kunt omgaan. Doelstellingen Je weet wat ingrijpende gebeurtenissen zijn en welke soorten ingrijpende gebeurtenissen er zijn (verlieservaring, rouwervaring, scheiding, verslaafde ouders, psychiatrische ouders of verwaarlozing). Je kunt signalen van ingrijpende gebeurtenissen herkennen bij kinderen. Je kunt je verplaatsen in de situatie van het kind dat de ingrijpende gebeurtenissen meemaakt. Je kunt inspelen op de signalen en op een situatie waarin ingrijpende gebeurtenissen plaatsvinden. Je kunt afwijkend gedrag begeleiden bij traumatische ervaringen. Je kunt zo nodig doorverwijzen naar specialistische hulp bij traumatische ervaringen. Je toekomstige collega Naam: Maarten van der Zande Leeftijd: Werkzaam als: Medewerkers: Soort werkzaamheden: Belangrijkste tool in zijn werk: Uitdaging in zijn werk: Grootste moeilijkheid: Wat er moet veranderen: Grootste blunder: Waaraan wil je werken: 25 jaar Pedagogisch medewerker in logeerhuis Het Palet Vijftien pedagogisch medewerkers en vier stagiairs Kinderen van groep Violet opvangen en begeleiden Naast de kinderen staan. De kinderen zich zelfstandig laten ontwikkelen en begeleiden waar nodig. Meer luisteren naar de kinderen en zelf minder het woord voeren. Leren goed in te spelen op ingrijpende gebeurtenissen in de opvang. Toen een kind vertelde dat zijn opa was overleden, heb ik zelf een heel verhaal verteld over mijn overleden opa, terwijl bleek dat deze jongen eigenlijk zelf zijn verhaal wilde vertellen. Toen hij net met zijn verhaal begon, werd hij al opgehaald door zijn moeder. Een kind dat een ingrijpende gebeurtenis meemaakt op een goede manier begeleiden. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Beoordeling Je oefent tijdens de training veel. In welke mate je vooruit bent gegaan en hoe je meer inzicht hebt verworven in de theorie en praktijk, wordt als volgt beoordeeld: 1. je actieve deelname tijdens de lessen 2. een persoonlijk verslag: het trainingslogboek een reflectie van de training volgens de STARR-methode. 3. een demonstratie van de vertelkoffer. Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag inleveren voor In het persoonlijk verslag houd je bij wat je gedaan hebt en wat je geleerd hebt. Het persoonlijk verslag bestaat uit een trainingslogboek en een reflectie volgens de STARRmethode.. Het trainingslogboek bestaat uit een schrift of een snelhechter waar je notities in bewaart. Voor elke opdracht of oefening noteer je de antwoorden op de vragen. Na elke oefening leg je ook de reflectie vast op papier. Het trainingslogboek werk je netjes uit. De reflectie volgens de STARR-methode doe je aan het eind van de training. Je kiest, met behulp van je trainingslogboek, een aantal voor jou belangrijke opdrachten en oefeningen uit. Deze opdrachten of oefeningen verwerk je in een STARR. Hieronder staat de opzet van een STARR. Werkmodel: Logboek op Situatie en Taak Omschrijf de situatie en geef daarbij aan welke taak/rol jij had. Actie en Resultaat Omschrijf welke acties/handelingen je op dat moment hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat was. Reflectie Beschrijf hoe jij je op dat moment in de situatie voelde. Beschrijf waarom je op deze manier hebt gehandeld. Beschrijf hoe je het de volgende keer anders zou aanpakken. Demonstratie: Vertelkoffer Deze demonstratie doe je op 1. Casus Je maakt aan het eind van deze training een vertelkoffer met verschillende materialen die gebruikt kunnen worden om de ingrijpende gebeurtenis bespreekbaar te maken. Bijvoorbeeld boekjes, verhalen, een lied/rap, muziek, teken-/schrijf-/knutselopdrachten en troostkaartjes. Door de werkvorm begeleid je het kind in het begrijpen en herkennen van de eigen gevoelens. Je kiest zelf een ingrijpende gebeurtenis en leeftijdsgroep uit waarvoor je deze vertelkoffer gaat maken. Denk bij het maken van de vertelkoffer aan je taken als begeleider (zie ABC-schema in theoriebron 1). Je presenteert de vertelkoffer in de klas. Het is belangrijk dat je daarbij uitlegt welke leeftijdsgroep en welke ingrijpende gebeurtenis je hebt gekozen. Werkmodel: Studieplanning op Theoriebron 1: Ingrijpende gebeurtenissen 4 Ingrijpende gebeurtenissen

5 2. Bijzonderheden Je maakt de vertelkoffer met vier personen en verzamelt samen de spullen die nodig zijn. Je sluit aan bij de theoriebronnen van deze training over de vijf fasen van rouw van Kübler-Ross. Deze fasen komen eigenlijk bij elke ingrijpende gebeurtenis naar voren. Je gaat voor elke fase een bij de leeftijd en ingrijpende gebeurtenis passende oefening of werkvorm laten zien die het kind kan helpen. De fasen zijn: ontkenning woede onderhandelen verdriet/depressie aanvaarding. 3. Voorbereiding Het is belangrijk om deze demonstratie goed voor te bereiden. Dat houdt in dat je de volgende zaken in kaart brengt (beginsituatie): Welke leeftijdsgroep ga je kiezen? Welke ingrijpende gebeurtenis ga je kiezen? Hoe ga je ervoor zorgen dat de werkvorm of oefening de ingrijpende gebeurtenis bespreekbaar maakt voor het kind? In deze training vind je verschillende opdrachten en oefeningen die je kunnen helpen bij de demonstratie. Theoriebron 3: Fasen van rouw 4. Uitvoering Presenteer de vertelkoffer in de klas. Let erop dat je vertelkoffer aansluit bij het niveau van de doelgroep die je hebt gekozen. Bekijk of de vertelkoffer bijdraagt aan het bespreekbaar maken van de situatie. 5. Beoordeling De demonstratie van de vertelkoffer is goed voorbereid. De beginsituatie, doelstelling en evaluatie zijn duidelijk in kaart gebracht. Er wordt duidelijk aangegeven voor welke leeftijdsgroep en welke ingrijpende gebeurtenis de vertelkoffer is. De vertelkoffer biedt bij elke fase een werkvorm of oefening die aansluit bij de fase van rouw. De vertelkoffer draagt bij aan het bespreekbaar maken van de ingrijpende gebeurtenis. Door gebruik te maken van de vertelkoffer kun je het kind begeleiden. En kun je aandacht geven en begrip tonen. Schrijf een korte evaluatie van de presentatie van de vertelkoffer en de samenwerking. Taal Taal Taal Taal Neem deze training door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de training neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 >Ingrijpende gebeurtenissen In de inleiding van deze training zijn al enkele ingrijpende gebeurtenissen genoemd. Om hier meer over te leren gaan we eerst aan de slag met de theorie. Doelstellingen Je kunt uitleggen wat ingrijpende gebeurtenissen zijn. Je kunt een aantal voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen noemen. Je kunt uitleggen wat een traumatische gebeurtenis is (aan de hand van de DSM-IV). Je kunt reflecteren op jezelf in het kader van het thema. Je weet welke ingrijpende gebeurtenissen je hebt meegemaakt en welke ingrijpende gebeurtenissen in jouw omgeving hebben plaatsgevonden. 1. Opdracht: Ingrijpende en traumatische gebeurtenissen Om meer te weten te komen over wat ingrijpende gebeurtenissen zijn, geef je antwoord op de volgende vragen. Hierbij kun je gebruikmaken van theoriebron 1. Wat is een ingrijpende gebeurtenis? Theoriebron 1: Ingrijpende en traumatische gebeurtenissen Welke ingrijpende gebeurtenissen kun je noemen? Wat is een traumatische gebeurtenis? Wordt elke ingrijpende gebeurtenis een traumatische gebeurtenis? Wat zegt de DSM-IV over de posttraumatische stressstoornis? 6 Ingrijpende gebeurtenissen

7 2. Opdracht: Zelfreflectie Omdat dit thema redelijk dicht bij jezelf kan komen, is het goed jezelf hierover van tevoren vragen te stellen. Daarnaast maakt het de theorie makkelijker te begrijpen wanneer je een praktijkvoorbeeld hebt. Deze vragen beantwoord je dan ook individueel om jezelf bewust te worden van het onderwerp. Heb jij of heeft iemand uit je omgeving een ingrijpende gebeurtenis meegemaakt? Hoe gingen de mensen uit de omgeving hiermee om? Wat denk jij dat je het best kunt doen in een situatie met een ingrijpende gebeurtenis? 3. Oefening: ABC-brainstorm Je gaat nu brainstormen over ingrijpende gebeurtenissen. Voorbereiding Zorg voor een groot vel papier, bijvoorbeeld een stuk behang. Schrijf daarop alle letters van het alfabet. Ieder groepslid heeft een pen nodig. Uitvoering Schrijf bij elke letter van het alfabet een ingrijpende gebeurtenis die met die letter begint. Controle Zijn er bij bepaalde letters nog meer ingrijpende gebeurtenissen te noemen? Reflectie Wat valt je op als je de verschillende ingrijpende gebeurtenissen op een rijtje ziet staan? Wat vond je ervan om samen aan deze brainstorm te werken? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 4. Oefening: ABC, ja of nee? Bij deze oefening kun je de brainstorm van oefening 3 gebruiken. Voorbereiding Zorg voor een ruimte waarin iedereen goed kan lopen. Verdeel de ruimte in twee helften: de ja-kant en de nee-kant. Uitvoering De docent leest een ingrijpende gebeurtenis voor. De leerlingen moeten vervolgens in het ja-vak of nee-vak gaan staan. Afhankelijk van of ze deze ingrijpende gebeurtenis wel of niet hebben meegemaakt of iemand kennen die de ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt. Controle Maak eventueel nog een opsplitsing tussen de mensen die de ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt en de mensen die iemand kennen die een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt. Reflectie Bespreek de volgende vragen met je klas: Weet je meer van ingrijpende gebeurtenissen dan je eigenlijk had gedacht? Zijn er meer mensen die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt dan je had gedacht? Wist je dat van die persoon? Vind je het fijn dat de mensen uit je klas weten dat jij een ingrijpende gebeurtenis hebt meegemaakt? Wat heeft de ingrijpende gebeurtenis voor jou betekend? Heeft de ingrijpende gebeurtenis jou gevormd? Wat heb jij betekend voor de mensen die je kent die de ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt? Praat je nog wel eens met anderen over die ingrijpende gebeurtenis? Heb je hulp gekregen bij die ingrijpende gebeurtenis? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 8 Ingrijpende gebeurtenissen

9 5. Oefening: Moodboard maken In de vorige oefeningen heb je al een beetje een idee gekregen van ingrijpende gebeurtenissen en de impact die deze kunnen hebben. In deze oefening ga je een moodboard maken om je gedachten, gevoelens en ideeën bij dit thema te visualiseren. Dit moodboard kun je ook gebruiken voor de vertelkoffer. Voorbereiding Verzamel objecten en plaatjes die je helpen bij het thema. Zorg ervoor dat je hiervan een moodboard kunt maken dat zichtbaar is voor je klas, dus zorg dat het bord niet te klein is. Werkmodel: Moodboard maken. Uitvoering Maak het moodboard, wees creatief. Presenteer het eindresultaat aan je klasgenoten. Controle Geeft dit moodboard je gedachten, gevoelens en ideeën bij het thema ingrijpende gebeurtenissen weer? Reflectie Wat vind je van je eigen moodboard? Wat vind je van de andere moodboarden? Welk gevoel kreeg je bij de moodboarden? Wat heeft deze opdracht je opgeleverd? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 6. Oefening: Ingrijpende gebeurtenissen in het veld Misschien heb je in je stage ook al eens te maken gehad met ingrijpende gebeurtenissen. Wat heb jij toen gedaan? Hoe vond je dit? Wat vond je lastig? Voorbereiding Zorg dat je samen op een plek bent waar je deze oefening kunt bespreken. Zorg voor pen en papier, zodat je de antwoorden op de vragen kunt verwerken in je portfolio. Uitvoering Heb je in de praktijk te maken gehad met ingrijpende gebeurtenissen? Zo ja, waar was dat en wat is er gebeurd? Wat heb je gedaan? Hoe vond je dit gaan? Wat vond je lastig? Controle Hebben jullie allebei de tijd gehad om jullie ervaringen te bespreken? Reflectie Hoe vond je het om dit samen te bespreken? Schrijf je eigen antwoorden van de vragen op in je persoonlijk verslag. Zou je voor de doelgroep waarmee je in de praktijk hebt gewerkt een vertelkoffer kunnen maken? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

10 >Theoriebron 1: Ingrijpende en traumatische gebeurtenissen Voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen: verlies van gezondheid rouwervaring echtscheiding verslaafde ouders of ouders met psychiatrische problemen verwaarlozing mishandeling pesten natuurramp oorlog. Ingrijpende gebeurtenissen delen we voor het gemak op in: Afscheid van fundamenten (onomkeerbaar) - verlieservaring - rouwervaring - scheiding Langdurige problemen in fundamenten - verslaafde ouders - psychiatrische ouders - verwaarlozing We spreken in de bovenstaande tabel van fundamenten. Met fundamenten bedoelen we het gezin of de leefsituatie van het kind. Voor een kind is het gezin de basis. Hiermee is het kind onlosmakelijk emotioneel verbonden. Alle ingrijpende gebeurtenissen zijn ingrijpende veranderingen in het bestaan van het kind. Het fundament, het houvast, is voor langere tijd aangetast. De vertrouwde veiligheid gaat verloren. Natuurlijk kunnen de verschillende onderwerpen ook met elkaar te maken hebben. Bijvoorbeeld verslaafde ouders die overlijden. Of een kind dat een ouder heeft die langdurig ziek is en daardoor minder aandacht kan geven aan het kind. Misschien komt het kind daardoor wel in een gezinsvervangend tehuis, een heel nieuwe leefomgeving. Er kan ook een situatie voorkomen waarin de ouder psychiatrische problemen heeft waardoor de ouders gaan scheiden. Of een ouder komt door een verlieservaring in een depressie; een psychiatrisch probleem. Scheiding kan aan de andere kant ook het gevolg zijn van een jarenlange ruzie tussen ouders. Een trauma is volgens het woordenboek een sterke, schokkende zielsaandoening die een blijvende stoornis veroorzaakt. Dit kan een lichamelijke of psychische verwonding zijn. In de DSM-IV, een hulpmiddel in de vorm van een lijst met criteria voor het vaststellen van psychische stoornissen, staat de volgende omschrijving van traumatische gebeurtenissen (posttraumatische stressstoornis): De betrokkene is blootgesteld aan een traumatische ervaring waarbij beide van de volgende criteria van toepassing zijn: Betrokkene heeft ondervonden, is getuige geweest van of werd geconfronteerd met één of meer gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of ernstige verwonding met zich meebracht, of die een bedreiging vormde voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen. Tot reacties van betrokkene behoorden intense angst, hulpeloosheid of afschuw of bij kinderen chaotisch of onrustig en nerveus gedrag. 26 Ingrijpende gebeurtenissen

11 Hoe groot een ingrijpende gebeurtenis is, hangt samen met de individuele eigenschappen van het kind en hoe de omgeving ermee omgaat. Wanneer de ingrijpende gebeurtenis heel groot is en de omgeving hier niet goed mee omgaat, kan de ingrijpende gebeurtenis een traumatische gebeurtenis worden. De omgeving heeft dus invloed op de manier waarop met een ingrijpende gebeurtenis wordt omgegaan. De omgeving van het kind kan stimulerend of belemmerend werken. Hierbij heb je als begeleider dus een belangrijke rol. Bij elke ingrijpende gebeurtenis kijk je naar wat die gebeurtenis teweeg brengt bij het kind. Welke verandering en welke impact heeft de ingrijpende gebeurtenis? Dit ABC-schema geeft weer welke taken je als begeleider hebt: Aandacht Betrekken Communiceer Geef het kind aandacht, zorg voor warmte, genegenheid en veiligheid. Sta voor het kind open en neem de tijd. Betrek het kind bij wat er gebeurt, neem kinderen mee en geef ze informatie. Communiceer concreet, houd het kind niet weg bij de informatie. De situatie is zoals die is, het kind heeft door dat er iets aan de hand is, blijf in contact. Uitgeverij Edu Actief b.v. 27

12 > Werkmodel: Moodboard maken Een moodboard maken is het visualiseren van een idee dat je hebt. Het is meer dan een collage en het bevat herkenbare dingen, maar het suggereert ook nieuwe ideeën en geeft een compleet beeld. Het wordt vooral in creatieve processen gebruikt. Moodboards zijn een krachtig communicatiemiddel omdat ze veel effectiever zijn dan woorden. Een moodboard geeft een totaalplaatje dat moeilijk kan worden samengevat. Je krijgt bij het moodboard meteen een gevoel. Daarom past het ook erg goed bij de ingrijpende gebeurtenissen, die alles te maken hebben met gevoel. Hoe maak je een moodboard? Stap 1: Maak je hoofd leeg en zorg dat je niet te veel afleiding hebt. Stap 2: Denk aan je thema. Stap 3: Probeer een paar minuten alleen daaraan te denken. Stap 4: Registreer al je emoties, kleuren, vormen, ideeën en gedachten. Stap 5: Zorg voor een stuk papier, hout of karton. Stap 6: Zoek naar plaatjes, foto s, behang, stoffen, materialen, bladeren of wat je ook maar wilt gebruiken, gebruik je fantasie. Stap 7: Je hoeft er niet bij na te denken waarom je voor een bepaald ding kiest. Knip, scheur en plak je verzameling op het stuk papier, hout of karton. Uitgeverij Edu Actief b.v. 37

13 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsgenoten: Groep: Docent: Blok/periode: Onderwerp: Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Persoonlijk verslag Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag bevat alle gevraagde onderdelen. Trainingslogboek Het trainingslogboek is goed bijgehouden. Het trainingslogboek is netjes en verzorgd. STARR Er is van meerdere opdrachten een reflectie volgens de STARR-methode gemaakt. De reflectie volgens de STARR-methode bevat de onderdelen: situatie, taak, actie, resultaat en reflectie. De reflectie volgens de STARR-methode geeft aanleiding tot verbeterpunten. 38 Ingrijpende gebeurtenissen

14 Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Demonstratie Mondeling en schriftelijk taalgebruik De demonstratie is goed voorbereid. De beginsituatie, doelstelling en evaluatie zijn duidelijk in kaart gebracht. Voor wie wil je de vertelkoffer maken? Welk doel moet je met de vertelkoffer kunnen behalen? De vertelkoffer sluit aan bij het niveau van de kinderen. De vertelkoffer sluit aan bij de theorie. Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De schriftelijke producten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer: Uitgeverij Edu Actief b.v. 39