Training: Observeren en rapporteren

Transcriptie

1 Training: Observeren en rapporteren

2 >Inhoud > Over deze training 3 > Gedrag 6 > Onderzoek doen 8 > Observeren 11 > Rapporteren 22 > Theoriebron 1: Gedrag 26 > Theoriebron 2: Observeren 27 > Theoriebron 3: Methoden en hulpmiddelen 29 > Theoriebron 4: Rapporteren 32 > Werkmodel: Observatieplan 34 > Werkmodel: Observatieformulier 35 > Werkmodel: Studieplanning 36 > Werkmodel: Rapporteren 37 > Beoordeling 38 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Inge Stekelenburg-Zwiers en ROC Mondriaan Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design / Ruurd de boer, omslag: Tekst in Beeld / Hubi de Gast ISBN Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/vierde oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze training Het is belangrijk om regelmatig en heel bewust naar het gedrag van kinderen of andere cliënten te kijken om te weten te komen hoe ze functioneren. Dit bewust waarnemen van gedrag heet observeren. Na een observatie rapporteer je de observaties aan je collega s. Op grond van deze rapportages worden belangrijke beslissingen genomen. Het is dus belangrijk dat je collega s het rapport goed begrijpen. Op grond van observaties stel je in overleg met je collega s hulpverleningsplannen op of pas je deze aan. In deze training leer je observeren en rapporteren. Doelstellingen van de training Je kunt beschrijven wat er met gedrag wordt bedoeld. Je kunt gedrag verklaren. Je kunt objectief observeren. Je kent verschillende manieren van observeren. Je kunt volgens een vast stappenplan observeren. Je kunt verschillende observatiehulpmiddelen inzetten. Je kunt observatiegegevens objectief rapporteren. Je kunt je bevindingen zowel mondeling als schriftelijk objectief rapporteren. Je toekomstige collega: Naam: Else Brinkmeijer Leeftijd: Werkzaam als: 55 jaar Sociaal-cultureel werker bij de naschoolse opvang, doelgroep jaar Medewerkers: Ik werk in een multidisciplinair team van 6 personen. Soort werkzaamheden: Belangrijkste tool in haar werk: Uitdaging in haar werk: Grootste moeilijkheid: Wat er moet veranderen: Grootste blunder: Waaraan je wilt werken: Ik begeleid activiteiten en voer gesprekken met kinderen. Je moet je proberen te verplaatsen in de kinderen met wie je werkt. Ik wil kinderen veel buiten laten spelen. Tips overnemen van jongere, minder ervaren collega s Openstaan voor feedback van de jongeren Een stagiair aanzien voor een jongere van de groep! Een objectievere beoordeling van de jongeren! Beoordeling Je traint de vaardigheid observeren en rapporteren. In hoeverre je deze vaardigheid beheerst, wordt als volgt beoordeeld: 1. je actieve deelname tijdens de lessen 2. een persoonlijk verslag met daarin: het trainingslogboek een reflectie van de training volgens de STARR-methode 3. een demonstratie (een mondelinge rapportage). Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag inleveren voor: In het persoonlijk verslag houd je bij wat je gedaan hebt en wat je geleerd hebt. Het persoonlijk verslag bestaat uit een trainingslogboek en een reflectie volgens de STARRmethode. Het trainingslogboek bestaat uit een schrift of een snelhechter waar je notities in bewaart. Bij elke opdracht of oefening noteer je de antwoorden op de vragen. Na elke oefening leg je de reflectie vast op papier. Het trainingslogboek werk je netjes uit. De reflectie volgens de STARR-methode doe je aan het einde van de training. Je kiest, met behulp van je trainingslogboek, een aantal voor jou belangrijke opdrachten en oefeningen uit. Deze opdrachten of oefeningen verwerk je volgens de STARR-methode. Hieronder staat de opzet van de STARR-methode. Planning Maak een planning voor deze training. Gebruik werkmodel: Studieplanning. Situatie en Taak Omschrijf de situatie en geef daarbij aan welke taak/rol jij had. Actie en Resultaat Omschrijf welke acties/handelingen je op dat moment hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat was. Reflectie Beschrijf hoe jij je op dat moment in de situatie voelde. Beschrijf waarom je op deze manier hebt gehandeld. Beschrijf hoe je het de volgende keer anders zou aanpakken. Demonstratie 1: een mondeling rapportage Deze demonstratie doe je op: Aan het einde van deze periode speel je een rollenspel aan de hand van onderstaande case. 1. de casus Joke van der Heide werkt net als mevrouw Brinkmeijer als sociaal-cultureel werkster in de naschoolse opvang. Zij begeleidt de jaarlijkse musical die wordt opgevoerd door een groep 10- tot 12-jarigen. Het is jou meerdere malen opgevallen dat deze jongeren Joke niet altijd even serieus nemen, ze reageren vaak wat lacherig op haar. Ook tijdens het oefenen voor de musical is dit het geval. Joke is zich echter van geen kwaad bewust. Jij vindt dat ze dit wel zou moeten weten en knoopt een gesprek aan. Tijdens het gesprek probeer je voorzichtig aan haar duidelijk te maken hoe de jongeren op haar reageren. Vertel wat jou is opgevallen aan de houding van de jongeren naar Joke toe. 2. bijzonderheden Een medestudent speelt Joke van der Heide en jij speelt haar collega. Tijdens het werk heb jij Joke en de groep geobserveerd. Nu ga je aan Joke mondeling rapporteren wat je hebt geobserveerd. Tijdsindicatie: de demonstratie neemt ongeveer 20 minuten in beslag. 3. voorbereiding Stel je voor dat je Joke met de groep hebt geobserveerd. Welke waarnemingen heb je dan gedaan? Hoe vaak zijn bepaalde gedragingen voorgekomen? Wat heb je waargenomen in het gedrag van Joke? Werk op een papiertje een klein observatieverslag uit. 4. uitvoering Speel het rollenspel. 5. beoordeling De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie, kun je achter in dit boek vinden in het hoofdstuk Beoordeling. 4

5 Demonstratie 2: een observatieplan maken, uitvoeren en rapporteren Deze demonstratie laat je aan je docent zien op: Tijdens deze periode maak je een observatieplan, voer je de observatie uit en maak je een observatierapport. Let op dat je een goede planning maakt! 1. de casus Omschrijf zelf de casus. Om wie gaat het? Wat is de achtergrond? Wat is de reden van de observatie? Laat de casusomschrijving door je docent beoordelen. 2. bijzonderheden Voor je eigen doelgroep bedenk je een onderzoeksvraag (opdracht 8). Bij deze onderzoeksvraag ga je een observatieplan opstellen en dat lever je in bij je docent De observatie moet je ook kunnen uitvoeren. Houd bij het bedenken van de onderzoeksvraag rekening met de uitvoerbaarheid. 3. voorbereiding Als je een groep of een persoon buiten de school gaat observeren, moet je dit van tevoren regelen en vragen. 4. uitvoering Voer de observatie uit. Geef je observatieresultaten keurig weer in een overzicht. Laat de observatiegegevens beoordelen door je docent. Maak een rapport van je observatie. 5. beoordeling De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie kun je achter in dit boek vinden in het hoofdstuk Beoordeling. Werkmodel: Observatieplan Werkmodel: Rapporteren TIP: Mensen vinden het vaak vervelend om bekeken te worden. Wees daar dus voorzichtig mee. Tijdens een sportwedstrijd kun je heel makkelijk de spelers observeren. Taal Taal Taal Taal Neem deze training door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training voeg je toe aan de woordenlijst. Werkmodel: Woordenlijst op Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 >Gedrag Doelstellingen Je kunt vijf factoren noemen die het gedrag kunnen beïnvloeden. Je kunt aangeven welke interne en externe factoren jouw gedrag beïnvloeden. 1. Opdracht: Gedrag verklaren Gedrag bestaat uit activiteiten die je kunt waarnemen. Gedrag kan ook een actie of reactie zijn op wat je voelt of meemaakt. Theoriebron 1: Gedrag Onderstreep de woorden die gedrag uitdrukken: - schrijven - lachen - denken - lezen - eten - luisteren - praten - slapen - kijken - staan wachten - wenkbrauwen ophalen - met vingers trommelen. Bedenk zelf twee activiteiten waarbij sprake is van gedrag. Bedenk zelf twee activiteiten waarbij geen sprake is van gedrag. 2. Opdracht: Gedrag verklaren In jouw toekomstige beroep zul je veel met mensen werken. Zowel hun gedrag als jouw gedrag wordt beïnvloed door verschillende factoren. Geef antwoord op de volgende vragen: 1. Stel, je komt thuis van school en je hebt knallende ruzie gehad met een klasgenoot. Hoe kan dat jouw gedrag thuis beïnvloeden? 2. Het herkennen van interne en externe factoren van gedrag in je toekomstige beroep is belangrijk. Leg uit waarom. 3. Hoe zou je erachter kunnen komen waarom mensen bepaald gedrag vertonen? 6

7 3. Oefening: Observeren van gedrag Bij observeren gaat het om gedragingen die je kunt waarnemen. In deze oefening ga je gedrag in een gespeeld filmfragment observeren. Voorbereiding Maak groepjes van vier personen en zoek een ruimte. Schrijf samen een korte scene uit een film. Bepaal wie het fragment gaat spelen en wie observeert. Bepaal waar je precies op gaat letten. Uitvoering Twee studenten spelen het fragment dat jullie hiervoor gezamenlijk hebben geschreven. Twee studenten schrijven ieder afzonderlijk op welk gedrag ze zien. Draai nu de rollen om. Controle Is het gelukt een fragment uit te schrijven? Heb je gespeeld volgens het filmscript? Reflectie Leg de observaties naast elkaar. Waar zitten eventuele verschillen en hoe komt dat? Komen de gedragingen overeen met het filmscript? Beschrijf het proces en jouw ervaringen in het trainingslogboek. 4. Opdracht: Wat is er aan de hand? Soms kun je aan iemand zien hoe hij zich voelt. Welke gedragingen laten deze foto s zien? Welke emoties denk je te zien? Vergelijk je antwoorden met die van je studiegenoot. Wat is het verschil tussen observatie en interpretatie? Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 >Theoriebron 1: Gedrag Als welzijnswerker volg je de ontwikkelingen en stemmingen van je cliënt. Bijvoorbeeld: Een leerkracht vraagt zich af hoe Nelleke zich gedraagt tijdens het kringgesprek. Een activiteitenbegeleider vraagt zich af of de activiteiten die hij aanbiedt het groepsklimaat versterken. Een sociaal-cultureel werker vraagt zich af of Anne met alle activiteiten meedoet. In de voorbeelden hebben we het steeds over het gedrag van iemand. Aan het gedrag van een cliënt kun je veel aflezen. Welke factoren sturen ons gedrag? Gedrag bestaat uit alle activiteiten van de mens die je kunt waarnemen, bijvoorbeeld fietsen, tv-kijken, neus snuiten, op je stoel wiebelen. Als iemand nadenkt over iets, noemen we dat geen gedrag omdat je dat niet kunt waarnemen. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld twijfelen. Je denkt misschien wel dat iemand zit te twijfelen, maar je kunt dat niet daadwerkelijk zien. Als iemand zijn schouders ophaalt, kun je dat wel weer gedrag noemen. Waarom gedragen mensen zich op een bepaalde manier? Als we gedrag proberen te verklaren, kunnen we de oorzaken van gedrag verdelen in twee hoofdgroepen: interne en externe factoren. Interne factoren De oorzaak van bepaald gedrag kan binnen in de mens liggen. We noemen in dit verband lichamelijke invloeden, geestelijke invloeden en sociale behoeften. Als je bijvoorbeeld hoofdpijn hebt, ben je minder enthousiast om mee te doen met een activiteit op school. Hoofdpijn is hier de interne factor die jouw gedrag beïnvloedt. Externe factoren Je kunt je ook op een bepaalde manier gedragen omdat je je laat beïnvloeden door dingen die buiten jezelf liggen. We noemen dat de fysische en sociale omgeving. Als een medeleerling erg druk is in de klas, dan kun jij je minder goed concentreren. In dit voorbeeld is de medeleerling de externe factor die jouw gedrag beïnvloedt. Bewust en onbewust gedrag Gedrag dat iemand vertoont, kan bewust zijn of onbewust. Een goed voorbeeld van onbewust gedrag is de reis die je maakte van huis naar school. Soms herinner je je niet meer of je langs bepaalde gebouwen bent gekomen. Dat je stopt voor een naderende auto is ook een voorbeeld van onbewust gedrag. Onderzoek heeft aangetoond dat 95% van ons gedrag onbewust is en slechts 5% van ons gedrag is bewust. In het schema hiernaast zie je dat het merendeel onbewust gedrag is. Ieder mens wordt in zijn gedrag beïnvloed. Als het gaat regenen, trek je bijvoorbeeld een jas aan. Het weer is hier een externe invloed op je gedrag. Als je honger hebt, ga je eten. Je kunt ook beïnvloed worden door andere mensen. Dat is soms heel bewust, bijvoorbeeld als je advies krijgt, en soms is dat onbewust. Denk maar aan de tiener die zich net zo kleed als haar idool. In de reclame wordt geprobeerd om het gedrag van mensen te beïnvloeden. Bijvoorbeeld door te laten zien dat iets heel stoer is. De reclamemakers hopen dan dat je hun product gaat kopen omdat je ook stoer wilt zijn. 26

9 >Werkmodel: Observatieplan Als je gaat observeren, begin je niet lukraak te schrijven. Je stelt eerst een observatieplan op. In dit observatieplan staan onder andere de volgende zaken beschreven: De beginsituatie: Achtergrondgegevens: Observatiedoel en de doelgroep: Observatievragen: Manier van observeren: Het observatiemoment: Observatiehulpmiddelen: Manier van rapporteren: Wat is de aanleiding van deze observatie? Wat is het probleem? Wat weet je allemaal van de geobserveerde persoon? Waar wil je uiteindelijk een antwoord op geven? Welk type cliënt is het? Waar ga je allemaal op letten? Kwalitatief? Kwantitatief? Continu? Participerend? Wanneer ga je observeren? Op welke datum? Hoe laat? Wat heb je nodig? Welke observatiehulpmiddelen zet je in? Mondeling? Schriftelijk? Open-observatieverslag? Voorgedrukt formulier? Checklist? Een voorbeeld naar aanleiding van een casus: Rob, een jongen van 6, gaat drie dagen per week na schooltijd naar de bso. Het valt de activiteitenbegeleidster op dat Rob niet lang met hetzelfde speelgoed kan spelen. Ook bij andere activiteiten is zijn aandacht snel weg. Rob heeft een normale intelligentie. Hij heeft niet zo veel andere kinderen bij wie hij aansluiting vindt. De activiteitenbegeleidster wil graag van jou weten of Rob inderdaad een korte spanningsboog heeft of dat ze zich dat inbeeldt. Observatieplan Beginsituatie: Achtergrondgegevens: Observatiedoel: Doelgroep: Observatievragen: Cliënt R R. is snel afgeleid. jongen, 6 jaar, 3 dagen per week bso, normale intelligentie, weinig aansluiting bij andere kinderen erachter komen of cliënt R. een korte spanningsboog heeft jongen op de bso - Hoelang speelt hij met hetzelfde speelgoed? - Hoelang doet hij mee met dezelfde activiteit? Manier van observeren: Observatiemoment: Observatiehulpmiddelen: Manier van rapporteren: kwantitatief, niet-participerend tijdens activiteiten, tijdens het spelen stopwatch, pen en papier schriftelijk 34

10 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok/periode: Onderwerp: Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname Persoonlijk verslag De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Het verslag bevat alle onderdelen. Trainingslogboek is goed bijgehouden is netjes en verzorgd. STARR Er is van meerdere opdrachten een reflectie volgens de STARR-methode gemaakt. De reflectie volgens de STARR-methode bevat de onderdelen: situatie, taak, actie, resultaat en reflectie. De reflectie volgens de STARR-methode geeft aanleiding tot verbeterpunten. 38

11 Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Demonstratie 1 Demonstratie 2 Taalgebruik Mondelinge rapportage De student geeft feiten. De student heeft de juiste waarnemingen beschreven. De beschreven observatiemethodiek was relevant. De student gaf blijk van voldoende theoretische achtergrond. Plan, observatie, rapportage casusbeschrijving onderzoeksvraag observatieplan observatie is goed georganiseerd observatiegegevens observatierapport. voldoende theoretische achtergrond Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De schriftelijke producten zijn in correct Nederlands geschreven. Taalopdrachten Woordenlijst. Overig Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer: Uitgeverij Edu Actief b.v. 39