Kerngegevens Technische Installatiebranche 2010 Zeeland/West Brabant. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding

Transcriptie

1 Kerngegevens Technische Installatiebranche 21 Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding

2 Kerngegevens Technische Installatiebranche 21 Hedwig Vermeulen Harry van den Tillaart John Warmerdam Wouter de Wit Sanne Elfering Nico van Kessel Carolien van Rens ITS Nijmegen 21 1

3 21 OTIB Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. 2

4 Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaar lijks worden gegevens verzameld over de branche, de bedrijven en de in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) van het CBS. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen 1 jaar in de TIbedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar is ook een prognose opgenomen van de ontwikkelingen die de komende jaren op de TI-arbeidsmarkt verwacht worden. In de afgelopen jaren zijn er door de TI-bedrijven en andere partijen diverse initiatieven genomen om het personeelsbestand en de personeelsvoorziening structureel op peil te houden. Het is belangrijk dat deze initiatieven niet aan kracht inboeten onder invloed van de recessie. Ook in een ruimere en minder gespannen arbeidsmarkt blijven deze initiatieven nodig om kwantitatieve en kwalitatieve tekorten aan personeel, zeker op termijn, zoveel mogelijk te voorkomen. De prognose is namelijk dat zich vanaf 211 weer duidelijke tekorten aan schoolverlaters zullen gaan voordoen. Uit de analyse die de onderzoekers dit jaar gemaakt hebben blijkt dat de TI- zeker zo positief over hun werk en werkomstandigheden oordelen dan de in andere branches zoals de bouw, de metaal, het transport. In de concurrentieslag om nieuw personeel biedt dit goede perspectieven en aanknopingspunten. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw RBPI, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor de Technische Installatiebranche. Elly Verburg Directeur OTIB 3

5 4

6 Inhoud Voorwoord... 3 Hoofdpunten en actiepunten... 7 Bedrijven en Onderwijs Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt De arbeidsmarkt in Prognoses voor de periode Literatuur Bijlage... 41

7 6

8 Hoofdpunten en actiepunten 1 Arbeidsmarkt in teken van economische recessie Na jaren van stijging krimpt werkgelegenheid in 29 De jaren 26, 27 en 28 zijn voor de technische installatiebranche voorspoedig verlopen. Dit is onder andere te zien aan de groei in werkgelegenheid. Medio 28 verwachtten veel TI-bedrijven dat die personele groei ook in 29 zou doorzetten. Slechts een zeer klein deel van de bedrijven hield op dat moment rekening met personele krimp in 29. In de tweede helft van 28 is de economie echter in een recessie terecht gekomen. Als gevolg hiervan is het aantal in loondienst, dus personen met een contract voor bepaalde of voor onbepaalde tijd, van de TI-bedrijven in 29 over heel Nederland gezien met 1, procent afgenomen. De mate waarin en het tempo waarmee de recessie zich in de diverse RBPI s manifesteert varieert echter nogal. De afname van het aantal loopt uiteen van amper, procent in RBPI tot 3 procent in RBPI Noord Nederland en RBPI Limburg/Brabant Oost. Kijken we naar de ontwikkeling van de werkvoorraad van de TI-bedrijven over een wat langere periode dan blijkt die gedaald te zijn. Van de TI-bedrijven geeft 4 procent, en dat gaat ook op in de regio, aan dat hun werkvoorraad in de periode tussen februari 29 en februari 21 is gedaald. Het aandeel TI-bedrijven waar de werkvoorraad in deze periode is toegenomen is duidelijk kleiner, namelijk 16 procent. Vanaf medio 29 treedt landelijk gezien overigens een stabilisering van de werkvoorraad in de TI op. Medio 29 hadden TI-bedrijven in Nederland gemiddeld voor 17 weken werk en dat is ook in februari 21 nog het geval. In de regio is, in tegenstelling tot het landelijke beeld, geen sprake van een stabilisering maar van een stijging van de werkvoorraad vanaf medio 29. In deze regio is de werkvoorraad van de TI-bedrijven gestegen van gemiddeld 13 weken in juni 29 via gemiddeld 17 weken in oktober 29 naar gemiddeld 21 weken in februari 21. In de tweede helft van 29 blijft ook het aantal in dienst van de TI-bedrijven in deze regio stabiel, terwijl in de andere regio s sprake is van een daling. Van de TI-bedrijven in deze regio verwacht 3 procent dat zij medio 21 meer personeel in loondienst zullen hebben dan in februari 21. Landelijk is een dergelijke verwachting aanwezig bij 23 procent van de TI-bedrijven. De bedrijven in deze regio zijn dus wat optimistischer over hun groeimogelijkheden in de eerste helft van 21 dan gemiddeld opgaat voor de TI-bedrijven in Nederland. Op basis van de grotere toename van de werkvoorraad in deze regio is dat ook begrijpelijk. De TI-bedrijven in de regio zijn echter even onzeker over de wat verdere toekomst als de TI-bedrijven elders in Nederland. De overgrote meerderheid van de TI-bedrijven, namelijk 8 procent verwacht of wellicht beter: hoopt hun situatie in de tweede helft van 21 te kunnen consolideren. Gevolgen van recessie worden eerst en vooral opgevangen in flexibele schil Eind 29 blijken de TI-bedrijven in Nederland ruim 2 minder in loondienst te hebben dan aan het begin van dat jaar. In feite is de capaciteit van de TI-bedrijven in 29 méér afgenomen dan uit deze cijfers blijkt. In jaren met een gunstige conjunctuur breiden de TI-bedrijven hun capaciteit namelijk voor een belangrijk deel uit door het zittend personeel meer uren te laten maken, door uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) in te huren en door tijdelijk in dienst te nemen. Bedrijven vormen op deze manier een flexibele schil van arbeidskrachten rond hun vaste kern van medewerkers, dat wil zeggen de die zij voor onbepaalde tijd in dienst genomen hebben. Een belangrijk argument voor bedrijven om met een dergelijke flexibele schil te werken is dat ze zo in economisch mindere tijden hun capaciteit soepel aan kunnen passen aan de nieuwe economische realiteit. In totaal heeft zowel landelijk als in deze regio 8 procent van de TI-bedrijven in 29 een of meer maatregelen genomen om de personele capaciteit van hun bedrijf aan te passen. Ontslag van met een dienstverband voor onbepaalde tijd is daarbij in 29 maar bij een beperkt aantal TI-bedrijven aan de orde geweest, namelijk bij procent van de TI-bedrijven. Dat gaat zowel op in deze regio als landelijk. De meeste bedrijven hebben in 29 dus andere maatregelen genomen om de capaciteit te reduceren. Het betreft dan vooral maatregelen met betrekking tot de flexibele schil. TI-bedrijven hebben hun capaciteit vooral aangepast door minder uitzendkrachten in te lenen, door minder beroep te doen op zzp ers, door het personeel minder te laten overwerken, en door tijdelijke contracten niet te verlengen. Elk van deze maatregelen is door een kwart tot een derde deel van de TI-bedrijven genomen en dit gaat zowel op voor de TI-bedrijven in de regio als voor de TI-bedrijven in heel Nederland. De recessie heeft ook gevolgen voor het beschikbaar stellen van stageplekken. Van de TI-bedrijven in deze regio geeft 12 procent aan dat ze in 29 minder stagiair(e)s hebben opgenomen. Landelijk gaat dit in de TI op voor 9 procent van de bedrijven. De recessie lijkt ook gevolgen te hebben voor het aantal leerarbeidsplaatsen dat de TI-bedrijven in het schooljaar 28/29 ter beschikking stellen. In RBPI Zeeland/West Brabant hebben 129 TI-bedrijven daadwerkelijk BPV-overeenkomsten afgesloten in het schooljaar 28/29 en dit komt neer op 18 procent van alle TI-bedrijven met personeel in deze regio. Circa een vijfde deel van deze bedrijven is in 29 minder BPV-plaatsen gaan aanbieden. De cijfers over de aantallen startende BPV s in augustus en september 29 bevestigen de dalende tendens. Elk jaar geldt zowel in deze regio als landelijk dat de meeste BPV s in deze twee maanden van start gaan. Het aantal nieuwe BPV s in augustus en september 29 blijft echter duidelijk achter bij de aantallen in deze maanden in eerdere jaren. De recessie lijkt in 29 (nog) nauwelijks gevolgen te hebben voor de zittende BBL ers in de bedrijven. Ontslag van BBL ers komt in deze regio (nog) nauwelijks voor, evenmin als een (gedwongen) overstap naar een BOL-leerweg. 7

9 Grote verschillen: ook in recessie nog bedrijven die groeien Er bestaan grote verschillen tussen de TI-bedrijven wat betreft de ontwikkeling van het personeelsbestand in 29. Bij ongeveer de helft van alle TI-bedrijven is het aantal in (vaste of tijdelijke) loondienst in 29 niet of nauwelijks veranderd. In de andere helft van de bedrijven is dat wel het geval. In deze bedrijven is in 29 bij 28 procent sprake van krimp, maar bij 2 procent is sprake van groei. Ook in een jaar met een duidelijk verslechterende conjunctuur zijn er dus nog flink wat TI-bedrijven die meer personeel kunnen gebruiken. Dit is niet alleen in deze regio (2%) het geval, maar ook landelijk (19%). En naast defensieve ook offensieve strategieën Een meerderheid van de TI-bedrijven reageert op de recessie met maatregelen om de (flexibele) personele capaciteit van het bedrijf terug te brengen en aan te passen aan de gewijzigde economische omstandigheden. Daarnaast zijn er echter ook weliswaar minder bedrijven die naast of in plaats van capaciteitsreductie inzetten op versterking van hun marktpositie door nieuwe markten aan te boren. Het kan dan gaan om voor het bedrijf nieuwe activiteiten of werkzaamheden binnen de TI-branche, om initiatieven om meer opdrachten op het minder conjunctuurgevoelige terrein van onderhoud in plaats van het conjunctuurgevoelige terrein van de nieuwbouw te krijgen, om de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten, of om maatregelen gericht op scholing en kwalificering van het personeel. De laatste twee maatregelen, dus inzetten op ontwikkeling van nieuwe producten of diensten en op scholing/kwalificering van het personeel gaan vaak samen. Beide maatregelen komen in de regio duidelijk vaker voor, namelijk bij ruim 2 procent van de bedrijven, dan landelijk het geval is (circa 1 procent). Overigens blijkt ook uit gegevens over de Ontwikkelingsstimuleringsregeling (OSR) dat in de regio Zeeland/West Brabant meer dan gemiddeld in scholing en opleiding van de geïnvesteerd wordt. Het percentage TIbedrijven dat met een bedrijfsopleidingsplan (Bop) werkt, stijgt van 8 procent in 27 via 14 procent in 28 naar 16 procent in 29. Het percentage dat in een bedrijf met een Bop werkt stijgt in 29 naar 6 procent. Het feitelijk gebruik van de OSR, afgemeten aan de aantallen waarvoor scholingsdagen gedeclareerd worden, is toegenomen van 13 procent in 26 naar 26 procent in 27 en verder naar 33 procent in 28. Daarmee is het feitelijk gebruik van de OSR in RBPI sneller gestegen dan landelijk in de TI. De regio heeft op dit punt niet alleen zijn achterstand ingelopen, maar inmiddels zelfs een voorsprong genomen op de landelijke trend. 2 Tijdelijk ontspanning, maar blijvend structurele tekorten In eerste helft van 29 daalt aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures van 6 naar 2 procent De recessie manifesteerde zich in de meeste sectoren van de economie al in de tweede helft van 28. In de technische installatiebranche gebeurde dit, zoals ook in eerdere perioden van economische neergang, pas wat later in 29. Eind 28 had landelijk gezien nog bijna twee derde deel van de TI-bedrijven te kampen met moeilijk vervulbare vacatures. In de eerste helft van 29 daalt dit zeer fors naar 2 procent. Dat is ook het geval in de regio Zeeland/West Brabant. Dat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de eerste helft van 29 zo fors is gedaald komt uiteraard vooral omdat door de recessie bij ruim een kwart van de TI-bedrijven vacatures zijn ingetrokken of komen te vervallen. Daarnaast speelt echter ook een rol dat een aantal TI-bedrijven, juist door de recessie en de hiermee gepaard gaande veranderingen op de arbeidsmarkt, moeilijk vervulbare vacatures heeft kunnen opvullen, al is dit in de regio in mindere mate (4%) het geval dan landelijk (7%). Maar ook in deze regio is de ontspanning van de arbeidsmarkt duidelijk merkbaar. Eind 29 geeft 37 procent van de TI-bedrijven in deze regio aan dat de problemen in de personeelsvoorziening in vergelijking met de situatie eind 28 zijn afgenomen, tegenover 3 procent die deze problemen eerder groter dan kleiner heeft zien worden. Een meerderheid van circa 6 procent van de TI-bedrijven, ook in deze regio, merkt weinig of geen verschil met 28 Ontspanning is niet algemeen: type bedrijf en type functie spelen een rol Het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is weliswaar gedaald van circa 6 procent eind 28 naar circa 2 procent medio 29, maar er zijn op dit punt aanzienlijke verschillen tussen met name bedrijven die hun capaciteit, ondanks de recessie, in 29 nog uitgebreid hebben en bedrijven die hun capaciteit in 29 vanwege de recessie juist aanzienlijk hebben moeten inkrimpen. Van de eerste categorie bedrijven heeft 3 procent ook in februari 21 nog steeds last van moeilijk vervulbare vacatures, terwijl dit voor de tweede groep bedrijven opgaat voor ruim 1 procent. Oók bedrijven met een krimpend personeelsbestand kampen in een aantal gevallen dus nog met moeilijk vervulbare vacatures. Bij deze bedrijven gaat het dan vaak om vacatures in de gespecialiseerde technische staffuncties zoals planner/werkvoorbereider en engineer én om vacatures in de leidinggevende functies zoals projectleider en bedrijfsleider. De ontspanning op de TI-arbeidsmarkt heeft dus veel meer betrekking op de monteursfuncties dan op technische staffuncties en leidinggevenden. Het UWV (Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen) typeerde de arbeidsmarkt voor monteurs medio 28 nog als zeer krap. Eind 29 typeert het UWV de arbeidsmarkt voor monteurs echter als ruim. Niettemin heeft begin 21 nog steeds een deel van de TIbedrijven, weliswaar een veel kleiner deel dan eind 28 het geval was, grote problemen om vacatures in monteursfuncties op te vullen. Waarschijnlijk gaat het hierbij vooral om specifieke disciplines of bepaalde specialisaties, waarin het aanbod nog steeds schaars is. In zijn algemeenheid gaat duidelijk op dat het aantal vacatures in de monteursfuncties in 29 sterk is afgenomen, terwijl het aanbod duidelijk 8

10 toegenomen is. Voor de technische staffuncties en voor de leidinggevenden gaat dit veel minder op. In RBPI Zeeland/ West Brabant is het aantal bedrijven dat moeilijk vervulbare vacatures in de technische staffuncties heeft in 29 en in 21 zelfs groter dan medio 28, terwijl bij de leidinggevenden slechts een heel beperkte afname van het aantal moeilijk vervulbare vacatures te constateren is. Ontspanning is bovendien tijdelijk, óók door structurele veranderingen op arbeidsmarkt én in de TI-branche De conjunctuur ontwikkelt zich in het ene jaar gunstiger dan in het andere en daarmee fluctueert ook de vraag naar arbeid vanuit TI-bedrijven. De recessie heeft de vraag naar arbeid vanuit de TI-bedrijven in 29 duidelijk doen verminderen. De verwachting is dat dit ook in 21 nog het geval zal zijn, maar dat vervolgens economisch herstel zal optreden. Dit betekent dat in 211 de vraag naar arbeid van de TI-bedrijven weer zal gaan toenemen en dat dit opnieuw tot grote tekorten aan personeel zal leiden, met name omdat naast conjuncturele ook structurele factoren een rol spelen. Een van deze structurele factoren is dat er al langer een proces van ontgroening en vergrijzing gaande is. Door de ontgroening komen er minder jongeren, en dus ook minder schoolverlaters, op de arbeidsmarkt beschikbaar. De vergrijzing komt in de TI tot uiting in het gegeven dat het percentage -plussers in de periode 2-29 verdubbeld is van bijna 6 naar ruim 11 procent. Dat is ook in deze regio het geval. De komende jaren zal de uitstroom vanwege (pré)pensioen dus aanzienlijk gaan toenemen, terwijl de instroom aan jongeren afneemt. De vergrijzing en ontgroening treden ook op in de andere economische sectoren en dit betekent dat de concurrentie om de schaarser wordende jongeren zal toenemen. Ook binnen de TI-branche zelf is sprake van structurele ontwikkelingen die effect hebben op de vraag naar arbeid. In de sector gaat het vooral om met een mbo opleidingsniveau, respectievelijk om leerling- die een opleiding op dit niveau volgen. De laatste jaren is er echter sprake van een geleidelijke verschuiving naar de hogere niveaus 3 en 4 binnen de mbo-opleiding, respectievelijk een geleidelijke verschuiving naar hbo-niveau. Dit heeft te maken met een upgrading van (een deel van) de monteursfuncties en met een naar verhouding grotere toename van de vraag naar technische specialisten zoals engineers en werkvoorbereiders. Het aandeel van deze technische specialisten blijkt de laatste 1 jaar namelijk sneller te stijgen dan de totale werkgelegenheid in de TI. In de regio is dit nog in duidelijk sterkere mate het geval dan gemiddeld in de TI in Nederland. Ook op dit moment stuit het vervullen van vacatures in deze functies al op problemen. Het ligt voor de hand dat deze problemen bij een aantrekkende economie navenant verder zullen toenemen. 3 Personeelsbestand en personeelsbeleid te eenzijdig TI-werknemer is autochtone, fulltime werkende man Bij de in de TI in de regio gaat het evenals elders in Nederland hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. Vrouwen en parttimers komen heel weinig voor en dan nog vrijwel alleen in administratieve functies. Twee derde deel van alle TI- is monteur en dat zijn voor 99 procent mannen en voor 94 procent fulltimers. Dit vormt een ongunstige uitgangspositie voor de toekomst. De potentiële beroepsbevolking zal in de komende jaren namelijk nauwelijks meer toenemen, maar voor zoverre er nog van groei sprake is berust die vooral op de nog steeds toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen. Een derde deel van de instromers, óók van de jonge instromers, is binnen een jaar weer weg Van de jaarlijkse instroom in de TI in RBPI Zeeland/West Brabant verlaat een derde deel de branche weer binnen één jaar. Na 3 jaar is nog maar de helft in de TI werkzaam. De branchestandvastigheid van jonge instromers (jonger dan 2 jaar) in de regio wijkt overigens nauwelijks af van het algemene beeld. Geringe branchestandvastigheid betekent verlies aan investeringen Van de uitstromers uit de TI is bijna twee derde deel monteur. Van de instromers is dat minder dan een kwart. De TI zelf leidt dus nogal wat mensen op die later als gekwalificeerd monteur de branche weer verlaten. Ook wanneer we verdisconteren dat een deel van de uitstromers op een later moment weer terug keert naar de TI, dan nog blijft staan dat een aanzienlijk deel van de investeringen in het inwerken en opleiden van nieuwkomers tot monteur vroegtijdig verloren gaat. Oorzaak ligt eerder in het gevoerde (personeels) beleid dan in de aard van het werk in de TI Dat de TI vroegtijdig verlaten heeft meestal niet met de aard van het werk in de TI te maken. TI- die zich actief oriënteren op ander werk oordelen in feite niet of nauwelijks anders over het werk in de TI en over de positieve (variatie, autonomie) en minder positieve (concentratie, investeringen in bijblijven) aspecten van het werk in de TI. Waar zij zich echter duidelijk minder positief over uitlaten, in vergelijking met TI- die niet op zoek zijn naar ander werk, zijn allerlei zaken die vooral met het personeelsbeleid in de bedrijven te maken hebben: overlegmogelijkheden, opleidings- en loopbaanmogelijkheden, beoordelings- en beloningsbeleid, en mogelijkheden om in deeltijd te werken. Verder blijkt dat conflicten met collega s nauwelijks reden zijn om naar ander werk te gaan zoeken, maar dat conflicten met de direct leidinggevende of met de werkgever wél regelmatig aanleiding zijn voor om naar ander werk te gaan uitkijken. Ook het vroegtijdig verdwijnen van -plussers uit de branche lijkt in veel gevallen te voorkomen. Ruim de helft van de TI- is van mening dat lichter werk ertoe zou kunnen bijdragen om hun werk langer te blijven doen. Vooral beperking van fysieke ongemakken is daarbij van belang. Werknemers die hun werk niet tot hun 6e jaar denken te zullen volhouden, hebben duidelijk vaker last van een aantal fysieke ongemakken dan die zichzelf wel in staat achten om hun werk tot hun 6e jaar te blijven doen. 9

11 Bij vacatures meestal voorkeur voor met ervaring De meeste veranderingen op de TI-arbeidsmarkt hebben betrekking op die óf binnen de TI-branche van bedrijf wisselen óf van een TI-bedrijf overstappen naar een bedrijf in een ander branche, respectievelijk omgekeerd van een bedrijf in een andere branche overstappen naar een TI-bedrijf. Elk jaar zijn deze wisselingen goed voor twee derde tot driekwart van de instroom in en de uitstroom uit TI-bedrijven, en dat gaat ook op voor de regio Zeeland/West Brabant. Dit is zeker geen toeval. TI-bedrijven hebben bij vacatures meestal een uitgesproken voorkeur voor met ervaring boven schoolverlaters. Bij hun personeelsvoorziening oriënteren de TI-bedrijven zich dus vooral op de arbeidsmarkt van gekwalificeerde en ervaren, in de eigen branche en in aanverwante branches. Dit is een tamelijk traditionele aanpak. Er zijn inmiddels ook benaderingen die meer recht doen aan de veranderingen die zich in de samenleving en de economie voltrekken en daarmee, zeker op termijn, meer perspectief bieden voor de TI-branche. 4 Meersporenbeleid op de arbeidsmarkt: oplossingen en actiepunten Meer aandacht voor stromen en overgangen Modern arbeidsmarktbeleid is activerend beleid dat de arbeidsmarkt in zijn maatschappelijke omgeving plaatst. Bij tekorten aan personeel kunnen bedrijven en branches ook bronnen in die omgeving aanboren om nieuwe te werven: onderwijs en opleidingen, uitkeringen en voorzieningen, zorg en huishouden, uittreding en pensioen (zie figuur). Naast het bevorderen van de instrooom vanuit die maatschappelijke sectoren is bovendien het beperken van de uitstroom naar die sectoren van belang: voorkomen is beter dan genezen. Daarmee komt de nadruk te liggen op stromen op de arbeidsmarkt en overgangen tussen de arbeidsmarkt en andere maatschappelijke sectoren (zie figuur). Onderwijs en opleidingen TI-bedrijven Uitkering en voorzieningen Flexibele schil Vaste kern Zorg en huishouden Bouwbedrijven etc. Uittreding en pensioen In arbeidsmarktbeleid vanuit dit perspectief is er aandacht voor oplossingen langs meerdere sporen: Via het spoor onderwijs-werk: bewaking en, zo nodig, verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en beroepspraktijk in de TI en (daardoor) versoepeling van de overgang van schoolverlaters naar de TI-beroepspraktijk. De opkomst van techniekbrede opleidingen maakt dit steeds belangrijker. Via het spoor uitkering-werk: het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs bij het UVW is vanaf eind 28 fors gestegen, terwijl er tegelijkertijd nog steeds TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures voor monteurfuncties zijn. In 29 zijn nogal wat (tijdelijke) in de TI hun baan kwijtgeraakt. Op dit moment is er wellicht geen acute behoefte, maar op termijn, als de tekorten weer toenemen, is meer aandacht nodig voor overgangen van uitkeringsgerechtigden naar werk. Op dit moment zou wél zoveel mogelijk voorkomen moeten worden dat ervaren TI- in een uitkering terecht komen, via van werk-naar-werk overgangen. Via het spoor zorg-werk: de opkomst van het tweeverdienermodel vraagt om maatregelen om combinatie van werk en zorgtaken beter mogelijk te maken, vooral via flexibele werktijden en mogelijkheden voor parttime werken. Dat zal (gekwalificeerde) TI- die anders uitstromen voor de branche kunnen behouden en wellicht ook nieuw potentieel voor instroom kunnen aanboren. Via het spoor uittreding-werk: vroegtijdig uitstromen van -plussers wordt ontmoedigd, langer doorwerken wordt steeds meer gestimuleerd. Beperking van uitstroom van oudere zal afnemende groei van de beroepsbevolking (deels) moeten compenseren. De zwaarte van beroepen is hierbij een belangrijke factor. In een aantal gevallen zal het nodig zijn in de TI op een bepaald punt in hun loopbaan lichter werk aan te bieden, teneinde langer doorwerken daadwerkelijk te realiseren. Actiepunten In lijn met de voorgaande oplossingsrichtingen kunnen 7 relevante actiepunten worden benoemd. 1. Gevolgen recessie dempen via van-werk-naar-werk mobiliteit In 29 zijn veel, die al dan niet tijdelijk of op uitzendbasis werkzaam waren in de TI, hun baan kwijt geraakt. Het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs bij het UWV is navenant toegenomen. Tegelijkertijd zijn er nog de nodige bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures voor monteurs. Hier liggen waarschijnlijk kansen om problemen in de personeelsvoorziening op te lossen en tegelijkertijd relevante kennis en ervaring van voor de TI te behouden, via van werk-naar-werk begeleiding. Voorzieningen als de collegiale in- en uitleen en de praktijkopleidingscentra in de TI kunnen daarbij een rol spelen. 2. Vinden en binden van jongeren De ontgroening leidt ertoe dat er minder jongeren op de arbeidsmarkt komen. Op dit moment zien we een verschuiving in de opleidingskeuze bij jongeren van specifieke TI-opleidingen naar techniekbrede opleidingen. De jongeren van deze opleidingen kunnen in diverse branches terecht. Het is voor de TI-branche daarom van belang om arbeidsplaatsen aan te bieden die jongeren aanspreken. Een belangrijke stap is goed te communiceren met jongeren, in te spelen op hun verwachtingen en daarmee al tijdens de opleiding te beginnen. Stages bieden goede mogelijkheden om leerlingen kennis te laten maken met de praktijk in de TI. Ook initiatieven zoals 1

12 het Vakcollege zijn in dit opzicht beloftevol. De TI moet jongeren al tijdens de opleiding proberen te boeien en te binden. 3. Aantal BPV-plaatsen op peil houden Voor de toekomst van de TI-branche is het van essentieel belang dat het aantal BPV-overeenkomsten minimaal op peil blijft. Er zijn signalen dat dit aantal door de recessie onder druk staat. De TI moet zich realiseren dat leerlingen die nu niet aangenomen worden waarschijnlijk voor jaren voor de branche verloren zijn. Dat zal op termijn, als de economie weer aantrekt, tot extra problemen in de personeelsvoorziening leiden. 4. Meer vacatures vervullen met schoolverlaters TI-bedrijven hebben bij vacatures meestal een uitgesproken voorkeur voor die al de nodige ervaring in de functie hebben opgedaan. Dat geldt vooral ook voor vacatures op hbo-niveau. Mogelijk sluiten de competenties van hbo-schoolverlaters nog onvoldoende aan bij de eisen vanuit de TI-beroepspraktijk. In dat geval ligt het voor de hand dat de TI de discussie hierover met de desbetreffende opleidingen aangaat. Ook het aanbieden van stageplaatsen en loopbaanmogelijkheden kan er aan bijdragen dat meer hbo-schoolverlaters in TI-bedrijven terecht komen. Pogingen om de hbo ers op een later moment, dus tijdens hun beroepsloopbaan alsnog voor de TI te interesseren lijken namelijk niet erg succesvol.. Beperking van vrijwillige uitstroom Een derde deel van de nieuw instromende in de TI is binnen één jaar al weer uit de branche vertrokken. Niet alleen snelle uitstroom van schoolverlaters zou zoveel mogelijk moeten worden voorkomen, óók vrijwillig verloop van ervaren, met name van jonge ervaren vakmensen. Belangrijke aanknopingspunten hierbij zijn dat de redenen voor het vrijwillig verloop zeker niet in de eerste plaats liggen in de aard en de inhoud van het werk in de TI-branche. Op deze punten kan de TI de concurrentie met verwante branches als de bouw en de metaal goed aan. De uitstroommotieven hebben vooral met het gevoerde personeelsbeleid te maken: overlegmogelijkheden, opleidings- en loopbaanmogelijkheden, beoordelings- en beloningsbeleid, en mogelijkheden om in deeltijd te werken. Daarnaast vormen conflicten met de leiding een belangrijk vertrekmotief. 6. Beleid ontwikkelen om ouderen langer aan het werk te houden Op dit moment is een discussie gaande om de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen naar 67 jaar. Tegelijkertijd blijkt echter dat de helft van de TI- denkt niet in staat te zijn om hun werk tot hun 6 te doen. Wel geven veel aan dat lichter werk er toe kan bijdragen om langer aan het werk te blijven. Daarbij geven zij aan dat vooral het verminderen of opheffen van een aantal fysieke ongemakken zou helpen. Ook scholing en training kunnen worden ingezet om loopbaanmogelijkheden van op latere leeftijd te verruimen. 7. Verbreding doelgroepen wervingsbeleid Hierbij kan gedacht worden aan: vrouwen, allochtonen, inactieven en uitvallers van het reguliere onderwijs. Hier liggen meer mogelijkheden dan de TI-branche tot dusver benut. Scholing en training kunnen instroom vanuit deze groepen bevorderen, waar zij niet direct inzetbaar zijn. Ook combinaties van leren en werken kunnen daarbij soulaas bieden. In de afgelopen jaren zijn er door TI-bedrijven en andere partijen initiatieven op de genoemde actiepunten in gang gezet om het personeelsbestand en de personeelsvoorziening structureel op peil te houden. Het is belangrijk dat deze initiatieven niet aan kracht inboeten onder invloed van de recessie. Ook in een ruimere en minder gespannen arbeidsmarkt blijven deze initiatieven nodig om kwantitatieve en kwalitatieve tekorten aan TI-personeel, zeker op termijn, zoveel mogelijk te voorkomen. De prognose is namelijk dat zich vanaf 211 weer duidelijke tekorten aan schoolverlaters zullen gaan voordoen. 11

13 Bedrijven en Periode van 2-28 is vooral tijd van gestage groei In het RBPI staan eind TI-bedrijven geregistreerd bij Mn Services met in totaal 8.7. Van deze bedrijven zijn er 269 (49%) actief in de elektrotechniek, 24 (46%) in de installatietechniek en 2 (%) in de koeltechniek. In de periode stijgt het aantal TI- van circa 7.4 naar ruim 8., met een kleine dip in 23. Eind 28 zijn er 8.7 in de TI in de regio werkzaam en daarmee is de TI-werkgelegenheid in deze RBPI hoger dan op enig ander moment in de periode 1999 tot en met 28. Overigens is de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de TI in deze RBPI weinig anders dan die in de TI landelijk. Alleen gaat wel op dat de werkgelegenheid in de TI in deze regio vanaf 24 tot en met 28 onafgebroken gegroeid is, terwijl landelijk zich in de TI in 2 een krimp in het aantal heeft voorgedaan. In 29 slaat groei om in krimp In de tweede helft van 28 komt de economie in een recessie terecht. Dit is in de cijfers van figuur 1 nog niet te zien. Dit komt omdat figuur 1 betrekking heeft op de die door Mn Services geregistreerd worden en deze registratie beperkt zich uitsluitend tot de die in loondienst van TI-bedrijven zijn. Uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) die door TI-bedrijven ingehuurd worden dergelijke ingehuurde krachten worden vaak aangeduid als de flexibele schil worden niet in de registratie van Mn Services opgenomen. Een recessie heeft in eerste instantie vooral gevolgen voor de werkgelegenheid van uitzendkrachten en zzp ers. In een van de volgende hoofdstukken zullen we laten zien dat veel TI-bedrijven in 29 minder gebruik zijn gaan maken van deze krachten. Bovendien zal daar naar voren komen dat de recessie in 29, weliswaar nog maar in beperkte mate, ook in loondienst hun baan gekost heeft. Het gaat daarbij overigens vooral om met tijdelijke banen, die in feite meestal eveneens tot de flexibele schil gerekend worden. Grote bedrijven hebben groot én toenemend aandeel in de TI-werkgelegenheid Vanaf 23 is het aantal TI-bedrijven mét personeel in RBPI afgenomen. Het aantal TI in deze RBPI is echter vanaf 23 tot en met 28 toegenomen. Dit betekent dat het gemiddeld aantal in TI-bedrijven in deze regio is gestegen van 13, in 22 naar 1,6 in 28. Het aantal kleine TI-bedrijven, dat wil zeggen het aantal bedrijven met 1- is in deze periode afgenomen van 4 procent in 22 naar 48 procent in 28. Het aantal TI-bedrijven met 6-1 is in deze periode gestegen van 23 procent in 22 naar 27 procent in 28. Het aantal TI-bedrijven met of meer is gestegen van procent in 22 naar 8 procent in 28. Deze TI-bedrijven met of meer hebben in 28 bijna de helft (4%) van de 8.7 in dienst (zie figuur 2). In 22 hadden deze grote TIbedrijven 4 procent van de TI- in dienst. De werkgelegenheid in de TI concentreert zich de afgelopen jaren dus sterker in de grote TI-bedrijven. Overigens geldt ook voor de andere 6 RBPI s dat een aanzienlijk deel van de TI- in dienst is van bedrijven met meer dan. Het aandeel in de werkgelegenheid bij de bedrijven met meer dan varieert van 4 procent in RBPI Limburg/Brabant Oost, RBPI Gelderland/Overijssel en RBPI Noord Nederland tot procent in RBPI Zuid Holland. Figuur 1 Ontwikkeling van het aantal TI- in de periode (1999=1) TI Nederland aantal aantal Bron: Mn Services, bewerking ITS 12

14 Figuur 2 Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid eind 28, naar bedrijfsomvang TI Nederland meer dan en meer % aandeel bedrijven % aandeel % aandeel bedrijven % aandeel werkgelegenheid Bron: Mn Services, bewerking ITS LPI Zeeland en LPI Breda hebben beide circa 4 procent van de TI-bedrijven en eveneens ongeveer 4 procent van de TI-werkgelegenheid in dit RBPI binnen hun grenzen. In LPI Bergen op Zoom zit 2 procent van de TI-bedrijven en 21 procent van de TI-werkgelegenheid in dit RBPI (zie figuur 3). Op dit punt is de situatie in de afgelopen jaren nauwelijks veranderd. Figuur 3 Verdeling van de bedrijven en de werkgelegenheid eind 28 over de 3 LPI s Zeeland Bergen op Zoom Breda Bron: Mn Services, bewerking ITS 21 % aandeel bedrijven % aandeel 39 4 Profiel van de werknemer: vooral autochtone fulltime werkende mannen Bij de in de TI in deze regio gaat het evenals elders in Nederland hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. Over langere tijd gezien doen zich op deze punten overigens heel geleidelijk veranderingen voor. Het aandeel niet-westers allochtonen is gestegen van 2 procent in 1999 naar 4 procent in 28. Het aandeel westerse allochtonen is in deze periode steeds 7 of 8 procent. Het aandeel vrouwen is in deze periode gestegen van 9 naar 1 procent. Het aantal parttimers is gestegen van 1 naar 13 procent. Bij de parttimers gaat het vooral om vrouwen. Bijna driekwart van de vrouwen (74%) werkt parttime. Het aantal parttimers onder de mannen is 7 procent. Overigens neemt het aantal parttimers zowel bij de mannen als bij de vrouwen toe. Bij de mannen is dit toegenomen van procent in 1999 naar 7 procent in 28. Bij de vrouwen is het aantal parttimers gestegen van 64 procent in 1999 naar 74 procent in 28. Vrouwen en parttimers zijn overwegend in administratieve functies werkzaam: van de administratieve functies wordt 88 procent vervuld door een vrouw en 67 procent van de administratieve krachten zijn parttimers. In de functie van monteur is en blijft het aantal vrouwen onverminderd klein: in 1999 was 1 procent van de monteurs/installateurs vrouw en dat is ook eind 28 nog zo. Figuur 4 Functiestructuur van kleine en grote TI-bedrijven meer dan TI Nederland meer dan 1 technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management Bron: Mn Services, bewerking ITS 13

15 Figuur Ontwikkeling van het aantal in technische staffuncties in de periode (23=1) TI Nederland tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars Bron: Mn Services; bewerking ITS Van de TI- in de regio is 7 procent als monteur/installateur werkzaam. De overige vervullen de volgende functies: technische staffuncties (engineer, calculator, tekenaar, werkvoorbereider, etc.) 7% administratieve ondersteuning 8% verkoper 1% (project)leiding/management 6% overige functies 9% Deze functieverdeling van de TI- in Zeeland/ West Brabant wijkt weinig af van die in Nederland als geheel. De functieverdeling van de hangt duidelijk samen met de bedrijfsomvang (zie figuur 4). Dat is niet alleen zo in RBPI, maar ook het geval in de andere RBPI s. Het aandeel van de monteurs in het personeelsbestand neemt af van 81 procent in de TI-bedrijven met 1- naar 67 procent in de TI-bedrijven met meer dan 1. Het aandeel ontwikkelaars, planners/werkvoorbereiders, tekenaars neemt toe van procent in de kleinste TI-bedrijven naar 9 procent in de TI-bedrijven met meer dan. Ook het aandeel leidinggevenden neemt toe naarmate de TI-bedrijven meer hebben. Aantal ontwikkelaars en planners/werkvoorbereiders neemt snel toe De functieverdeling van de TI- in RBPI Zeeland/West Brabant is in de periode nauwelijks veranderd. Het aandeel van de in de functie van monteur/installateur schommelt steeds tussen de 69 en 71 procent. Landelijk ligt het aandeel monteurs in de periode vrijwel elk jaar op 69 of 7 procent. Wel is het aandeel in technische staffuncties (engineer, planner, werkvoorbereider, tekenaar) geleidelijk gestegen van procent in 1999 naar 7 procent eind 28. De stijging van het aantal in de technische staffuncties doet zich overigens vooral voor vanaf 23 en dan met name bij de ontwikkelaars en de planners/werkvoorbereiders (zie figuur ). Het aantal tekenaars is in de periode nauwelijks veranderd. Het aantal ontwikkelaars in deze regio is toegenomen van 91 in 23 naar 16 in 28. Het aantal planners en werkvoorbereiders is gestegen van 194 in 23 naar 286 in 28. Het ligt voor de hand dat dit te maken heeft met de geleidelijke schaalvergroting in de TI-branche. Het toenemend aantal ontwikkelaars kan er tevens op wijzen dat de rol van (een deel van) de TI-bedrijven in het bouwproces groter wordt. Figuur 6 Opleiding van de TI-, in 28* Opleidingsniveau 1% 4% 3% 22% Opleidingsrichting 34% 1% 63% 23% basisonderwijs/vmbo/avo onderbouw/mbo 1 mbo mbo 4 hbo/wo overig TI-opleiding andere technische opleiding geen technische opleiding Bron: CBS, enquête EBB (Enquête Beroepsbevolking, 28) * De gegevens in figuur 6 hebben betrekking op de situatie voor heel Nederland. Deze cijfers kunnen niet uitgeplitst worden per RBPI, aangezien de aantalllen door het CBS geënquêteerde TI- per RBPI te klein zijn. 14

16 Ook landelijk gaat in de TI op dat het aantal ontwikkelaars en planners/werkvoorbereiders sneller gestegen is dan de totale werkgelegenheid in de TI. Het tempo waarin het aantal ontwikkelaars en planners/werkvoorbereiders toeneemt ligt in RBPI echter nog wat hoger dan gemiddeld in de TI in Nederland het geval is. Werknemers hebben overwegend technische opleiding op mbo-niveau Van de TI- in Nederland heeft ruim de helft een mbo-opleiding niveau 2 of hoger (figuur 6); 3 procent heeft een lagere opleiding en 1 procent heeft een hogere opleiding. Bij de 1 procent met een hogere opleiding gaat het vooral om een hbo-opleiding (9%) en maar weinig om een wo-opleiding (1%). Bijna tweederde deel (63%) van de TI- heeft een opleiding voor de TI gevolgd of is daar nog mee bezig. Nog eens 1 procent heeft een andere technische opleiding. Ruim één op de vijf TI- heeft geen technische opleiding en bij deze TI- gaat het vooral om administratieve krachten en verkopers. Ontwikkelaars hebben vrijwel allemaal een TI-opleiding op hbo- of op mbo niveau 4. Planners en tekenaars hebben eveneens meestal een TI-opleiding gevolgd, maar dan vooral op mbo niveau 4. Ook de monteurs hebben meestal een TI-opleiding gevolgd of zijn daar nog mee bezig. Het niveau van deze opleiding varieert van vmbo tot mbo niveau 4. Aandeel hoger opgeleiden (mbo niveau 4 en hbo) stijgt Voor de hele periode 2-28 gaat op dat 7-8 procent van de TI- een technische opleiding heeft en dat is meestal een TI-opleiding. In de periode 2-28 tekent zich een geleidelijke stijging van het opleidingsniveau van de TI- af. Dit komt vooral naar voren bij de TI- met een mbo niveau 4 opleiding. Deze categorie neemt toe van een kwart in de eerste jaren van deze eeuw naar een derde in de afgelopen jaren. Ook het aandeel TI- met een hbo/wo opleiding stijgt, namelijk van 7-8 procent in de jaren 2-22 naar 9-1 procent in de afgelopen jaren. Het gaat hierbij overigens overwegend om hbo ers. Het aandeel TI- met een wo-opleiding is in de hele periode 2-28 één procent. De stijging van 3 naar 6 procent van het aantal planners/werkvoorbereiders en ontwikkelaars in de TI in deze periode biedt slechts een gedeeltelijke verklaring voor de stijging van het opleidingsniveau. Waarschijnlijk speelt ook upgrading binnen (een deel van) de monteursfuncties een rol. Aandeel jongeren daalt en aandeel ouderen stijgt In de leeftijdsopbouw van het bestand doen zich eveneens duidelijke veranderingen voor. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening. Het percentage jongeren (onder de 2 jaar) is in de regio van 19 procent in 1999 gedaald naar 17 procent in 28. In de periode blijft het percentage jongeren vrij stabiel op 19 procent, maar in de periode treedt een daling op naar 17 procent (zie figuur 7). Figuur 7 laat zien dat niet alleen het aandeel jongeren onder 2 jaar in deze regio afneemt, maar dat dit ook opgaat voor de categorie tussen de 2 en 3 jaar. Het aandeel van deze categorie daalt van 34 procent in 1999 naar 24 procent in 28. In totaal daalt het aandeel jongeren onder de 3 jaar dus van 3 procent in 1999 naar 41 procent in 28. Figuur 8 laat zien dat het aandeel ouderen van 3 jaar en ouder in deze periode stijgt van 47 procent naar 9 procent. Met name het aandeel ouderen van jaar en ouder neemt snel toe. Dit aandeel verdubbelt in de periode bijna, namelijk van 6 procent in 1999 naar 11 procent in 28. Figuur 7 Ontwikkeling aandeel jongeren in de periode % < 2 jaar % 2-34 jaar TI Nederland % < 2 jaar % 2-34 jaar 1

17 Figuur 8 Ontwikkeling aandeel ouderen in de periode % 3-44 jaar % 4-4 jaar % > 4 jaar TI Nederland % 3-44 jaar % 4-4 jaar % > 4 jaar Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich binnen alle 3 vakgebieden voor, maar het meest duidelijk binnen de koeltechniek. Hier daalt het aandeel jongeren onder de 3 jaar van 47 procent in 1999 naar 27 procent in 28, terwijl het aandeel -plussers toeneemt van 4 procent in 1999 naar 1 procent in 28. De gemiddelde leeftijd van de is in deze periode gestegen van 36 naar 39 jaar. Overigens varieert de gemiddelde leeftijd van de met de bedrijfsomvang: bedrijven met 1-37,3 jaar bedrijven met ,8 jaar bedrijven met 16-38,1 jaar bedrijven met ,1 jaar bedrijven met meer dan 1 39,9 jaar De stijging van de gemiddelde leeftijd van alle TI- in Nederland toedraagt overigens eveneens 3 jaar, namelijk van 3 jaar in 1999 naar 38 jaar eind 28. En ook landelijk gaat in de TI op dat de gemiddelde leeftijd van de in de grotere bedrijven hoger is dan in de kleinere. Niet alle TI-bedrijven en TI- bij Mn Services geregistreerd In zijn ook nog eens TI-bedrijven actief waaronder veel bedrijven van zzp ers: zelfstandigen zonder personeel die niet staan geregistreerd bij Mn Services (niet alle TI-bedrijven en TI- zijn in de bestanden van pensioenfonds Mn Services aanwezig). In totaal zijn in deze bedrijven nog eens circa 1.22 werkzaam. Het totaal aantal TI- in het RBPI bedraagt eind 28 dus ruim 9.7. Op persoonskenmerken verschillen deze nauwelijks van de TI- die wel bij Mn Services staan geregistreerd. In de rest van de rapportage is rekening gehouden met de niet bij Mn Services geregistreerde. Onderwijs Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in RBPI brengen we het aantal leerlingen/ studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld. Van alle onderwijsinstellingen is bekend hoeveel leerlingen/studenten een TI-opleiding volgen en hoeveel gediplomeerden ze afleveren. Voor het vmbo en mbo is het gebied goed af te bakenen. Voor het hbo is dit niet (exact) mogelijk. Alle hbostudenten en -gediplomeerden aan de twee hogescholen (Hogeschool Zeeland en Avans Hogeschool) in RBPI worden toegewezen aan RBPI, ongeacht de plaats van herkomst van de studenten, omdat dit niet in de beschikbare bestanden staat. Hogeschool Zeeland heeft alleen locaties in de provincie Zeeland, maar de Avans Hogeschool heeft locaties in West en in Oost Brabant. De studenten en gediplomeerden van Avans Hogeschool worden niet verdeeld over deze locaties. De aantallen studenten en gediplomeerden in figuren 11a en 11b en in de tabellen in de bijlage zullen dan ook niet allemaal woonachtig zijn in RBPI. Met name voor de provincie Zeeland betekent dit dat de genoemde aantallen hbo ers hoogst waarschijnlijk een overschatting zijn. In de bijlage staat per LPI het aantal vmbo-leerlingen en gediplomeerden en voor mbo en hbo per onderwijsinstelling het aantal mbo-leerlingen en hbo-studenten en het aantal gediplomeerden. Hieronder bespreken we het aantal leerlingen, studenten en gediplomeerden per onderwijssector. Achtereenvolgens komt het aantal leerlingen en gediplomeerden op het vmbo, het mbo en het aantal studenten en gediplomeerden op het hbo aan bod. Daarna kijken we per sector welk deel van de TI-gediplomeerden daadwerkelijk beschikbaar komt voor de TI-arbeidsmarkt. Dit is niet gelijk aan het totale aantal gediplomeerden, omdat een groot deel van hen kiest voor een vervolgopleiding en een ander deel vooral gediplomeerden elektrotechniek en technische bedrijfskunde een baan buiten de TI-branche gaat zoeken. 16

18 Daling aantal vmbo-leerlingen in TI-opleidingen in minder dan landelijk In RBPI volgen in het vmbo in 28/9 489 leerlingen een TI-opleiding elektrotechniek, installatietechniek of instalektro. Dat is bijna een derde minder dan vijf jaar terug. Landelijk is sprake van nog een sterkere daling van 38 procent over de afgelopen vijf jaar. De daling in het aantal TI-vmbo ers komt zowel regionaal als landelijk grotendeels voor rekening van de elektrotechniek. Figuur 9a Ontwikkeling aantal TI-leerlingen in het vmbo, RBPI en landelijk /2 2/26 26/27 27/28 28/29 instalektro installatietechniek elektrotechniek waarvan vier met een technische oriëntatie (technologie in de gemengde leerweg, ict-route, technologie en dienstverlening en technologie en commercie). In Zeeland/West Brabant volgen leerlingen een technische intersectorale opleiding. Op landelijk niveau is gekeken naar de doorstroom van vmbo-gediplomeerden uit de technische intersectorale opleidingen naar mbo techniek. De doorstroom van deze groep breedopgeleide leerlingen naar mbo TI blijkt onvoldoende om de daling van het aantal vmbo-gediplomeerden TI te compenseren. Aantal TI-vmbo-gediplomeerden in vijf jaar in Zeeland/West Brabant en landelijk met een derde gedaald In 27/8 behaalden in RBPI 29 vmbo-leerlingen een diploma voor een TI-opleiding. Het aantal TI-gediplomeerden is dit jaar sterk gedaald en is 32 procent minder dan in 23/4. Landelijk zien we in de periode 23/4 27/8 een afname van 34 procent van vmbo-gediplomeerden in de TI. De gediplomeerden in de brede technische opleidingen nemen daarentegen toe. In RBPI zijn dat er in 28/9 in techniek breed 218 (landelijk 2.96) en in de technische intersectorale opleidingen 88 (landelijk: 1.8) landelijk.8 Figuur 9b Ontwikkeling aantal TI-gediplomeerden in het vmbo, RBPI en landelijk /2 2/26 26/27 27/28 28/29 instalektro installatietechniek elektrotechniek Binnen het vmbo bestaan twee tegengestelde richtingen die allebei proberen aan te sluiten bij de behoefte van de leerlingen. De ene zoekt het in specialisering van het programma en probeert, zoals het Vakcollege Techniek, de leerlingen zo vroeg mogelijk met de praktijk te confronteren en op te leiden tot technisch vakman of vrouw. De leerling krijgt gedurende vier jaar vmbo en aansluitend twee jaar mbo veel stages en praktijkopdrachten én samenwerking met bedrijven. Voor de TI betekent dit een uitgelezen kans om vmbo ers te vinden en te binden. In zijn vier vmbo-locaties verbonden aan Het Vakcollege: Da Vinci College, Duhamel College, Nehalennia en Scheldermond. De andere richting zoekt het in verbreding, enerzijds door brede opleidingen die lesmateriaal uit verschillende vmbo-sectoren combineren (vmbo intersectoraal) en anderzijds door brede opleidingen binnen de sector techniek aan te bieden (techniekbreed). De brede techniekopleiding combineert verschillende techniekrichtingen in één opleiding. In 28/9 hebben in RBPI vier vmbo-locaties leerlingen in techniek breed. Het gaat om 327 vmbo-leerlingen (leerjaar 3: 1 en leerjaar 4: 177). In totaal zijn er zes intersectorale opleidingen, /24 24/2 2/26 26/27 27/28 instalektro installatietechniek elektrotechniek /24 24/2 2/26 26/27 27/28 instalektro installatietechniek elektrotechniek Uit de in 29 door het ITS gehouden enquête onder vmbo-leerlingen blijkt dat de meesten techniek hebben gekozen omdat zij graag met hun handen willen werken. Van de bevraagde techniekleerlingen wil 68 procent later een fulltime baan en 12 procent een parttime baan. Dit is niet anders bij de bevraagde TI-leerlingen, wat betekent dat er onder leerlingen meer belangstelling is voor parttime functies dan nu in de TI gebruikelijk is. Ongeveer twee derde van de bevraagde TI-leerlingen wil bovendien later graag een baan in de regio. Dat is voor de TI ers iets belangrijker dan voor vmbo ers in een andere technische opleiding landelijk