Kerngegevens Technische Installatiebranche 2010 Limburg/Brabant Oost. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding

Transcriptie

1 Kerngegevens Technische Installatiebranche 21 Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding

2 Kerngegevens Technische Installatiebranche 21 Sanne Elfering Carolien van Rens Nico van Kessel Harry van den Tillaart Hedwig Vermeulen John Warmerdam Wouter de Wit ITS Nijmegen 21 1

3 21 OTIB Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. 2

4 Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaar lijks worden gegevens verzameld over de branche, de bedrijven en de in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) van het CBS. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen 1 jaar in de TIbedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar is ook een prognose opgenomen van de ontwikkelingen die de komende jaren op de TI-arbeidsmarkt verwacht worden. In de afgelopen jaren zijn er door de TI-bedrijven en andere partijen diverse initiatieven genomen om het personeelsbestand en de personeelsvoorziening structureel op peil te houden. Het is belangrijk dat deze initiatieven niet aan kracht inboeten onder invloed van de recessie. Ook in een ruimere en minder gespannen arbeidsmarkt blijven deze initiatieven nodig om kwantitatieve en kwalitatieve tekorten aan personeel, zeker op termijn, zoveel mogelijk te voorkomen. De prognose is namelijk dat zich vanaf 211 weer duidelijke tekorten aan schoolverlaters zullen gaan voordoen. Uit de analyse die de onderzoekers dit jaar gemaakt hebben blijkt dat de TI- zeker zo positief over hun werk en werkomstandigheden oordelen dan de in andere branches zoals de bouw, de metaal, het transport. In de concurrentieslag om nieuw personeel biedt dit goede perspectieven en aanknopingspunten. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw RBPI, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor de Technische Installatiebranche. Elly Verburg Directeur OTIB 3

5 4

6 Inhoud Voorwoord... 3 Hoofdpunten en actiepunten... 7 Bedrijven en Onderwijs Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt De arbeidsmarkt in Prognoses voor de periode Literatuur Bijlage

7 6

8 Hoofdpunten en actiepunten 1 Arbeidsmarkt in teken van economische recessie Na jaren van stijging krimpt werkgelegenheid in 29 De jaren 27 en 28 zijn voor de technische installatiebranche voorspoedig verlopen. Dit is onder andere te zien aan de groei in werkgelegenheid. Medio 28 verwachtten veel TI-bedrijven dat die personele groei ook in 29 zou doorzetten en slechts een zeer klein deel van de bedrijven hield op dat moment rekening met personele krimp in 29. In de tweede helft van 28 is de economie echter in een recessie terecht gekomen. Als gevolg hiervan is het aantal in loondienst, dus personen met een contract voor bepaalde of voor onbepaalde tijd, van de TI-bedrijven in 29 over heel Nederland gezien met 1,5 procent afgenomen. De mate waarin en het tempo waarmee de recessie zich in de diverse RBPI s manifesteert varieert echter nogal. De afname van het aantal loopt uiteen van amper,5 procent in RBPI Zeeland/West Brabant tot 3 procent in RBPI en RBPI Noord Nederland. Kijken we naar de ontwikkeling van de werkvoorraad van de TI-bedrijven over een wat langere periode dan blijkt die gedaald te zijn. En dat gaat ook op in de regio Limburg/ Brabant Oost. Medio 29 hadden de TI-bedrijven in de regio, gemiddeld, een werkvoorraad van 21 weken. Daarna treedt een stijging op naar gemiddeld 23 weken in oktober 29 en vervolgens een daling naar gemiddeld 18 weken in februari 21. Landelijk is de gemiddelde werkvoorraad van de TI-bedrijven in deze periode steeds 17 of 18 weken. In februari 21 geeft 46 procent van de TI-bedrijven in deze regio aan dat de werkvoorraad vergeleken met één jaar eerder is gedaald, terwijl 13 procent aangeeft dat de werkvoorraad in de periode februari 29 februari 21 is toegenomen. Op landelijk niveau is bij 4 procent van de TI-bedrijven een afname van de werkvoorraad opgetreden en bij 16 procent een toename. Van de TI-bedrijven in deze regio verwacht 28 procent dat zij medio 21 meer personeel in loondienst zullen hebben dan in februari 21. Landelijk is een dergelijke verwachting aanwezig bij 23 procent van de TI-bedrijven. De bedrijven in deze regio zijn dus iets optimistischer over hun groeimogelijkheden in de eerste helft van 21 dan gemiddeld opgaat voor de TI-bedrijven in Nederland. De TI-bedrijven in de regio zijn echter even onzeker over de wat verdere toekomst dan de TI-bedrijven elders in Nederland. De overgrote meerderheid van de TI-bedrijven, namelijk driekwart verwacht of wellicht beter: hoopt hun situatie in de tweede helft van 21 te kunnen consolideren. Gevolgen van recessie worden eerst en vooral opgevangen in flexibele schil Eind 29 blijken de TI-bedrijven in Nederland ruim 2 minder in loondienst te hebben dan aan het begin van dat jaar. In feite is de capaciteit van de TI-bedrijven in 29 méér afgenomen dan uit deze cijfers blijkt. In jaren met een gunstige conjunctuur breiden de TI-bedrijven hun capaciteit namelijk voor een belangrijk deel uit door het zittend personeel meer uren te laten maken, door uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) in te huren en door tijdelijk in dienst te nemen. Bedrijven vormen op deze manier een flexibele schil van arbeidskrachten rond hun vaste kern van medewerkers, dat wil zeggen de die zij voor onbepaalde tijd in dienst genomen hebben. Een belangrijk argument voor bedrijven om met een dergelijke flexibele schil te werken is dat ze zo in economisch mindere tijden hun capaciteit soepel aan kunnen passen aan de nieuwe economische realiteit. In totaal heeft zowel landelijk als in deze regio meer dan de helft van de TI-bedrijven in 29 een of meer maatregelen genomen om de personele capaciteit van hun bedrijf aan te passen. Ontslag van met een dienstverband voor onbepaalde tijd is daarbij in 29 maar bij een beperkt aantal TI-bedrijven aan de orde geweest, namelijk bij 5 procent van de TI-bedrijven. Dat gaat zowel op in deze regio als landelijk. De meeste bedrijven hebben in 29 dus andere maatregelen genomen om de capaciteit te reduceren. Het betreft dan vooral maatregelen met betrekking tot de flexibele schil. TI-bedrijven hebben hun capaciteit vooral aangepast door minder uitzendkrachten in te lenen, door minder beroep te doen op zzp ers, door het personeel minder te laten overwerken, en door tijdelijke contracten niet te verlengen. Elk van deze maatregelen is door een kwart tot een derde deel van de TI-bedrijven genomen en dit gaat zowel op voor de TI-bedrijven in de regio Limburg/Brabant Oost als voor de TI-bedrijven in heel Nederland. De recessie heeft ook gevolgen voor het beschikbaar stellen van stageplekken. Van de TI-bedrijven in deze regio geeft 4 procent aan dat ze in 29 minder stagiair(e)s hebben opgenomen. Landelijk gaat dit in de TI op voor 9 procent van de bedrijven. De recessie lijkt in 29 (nog) nauwelijks gevolgen te hebben voor de zittende BBL ers in de bedrijven. Ontslag van BBL ers komt praktisch niet voor, evenmin als een (gedwongen) overstap naar een BOL-leerweg. De recessie lijkt wel gevolgen te hebben voor het aantal leerarbeidsplaatsen dat de TI-bedrijven in het schooljaar 28/9 beschikbaar stellen. In RBPI hebben 48 TI-bedrijven BPV-overeenkomsten afgesloten in het schooljaar 28/9 en dit komt neer op een kwart van alle TI-bedrijven met personeel in deze regio. Ruim een tiende deel van deze bedrijven is in 28/9 minder BPV-plaatsen gaan aanbieden. De cijfers over de aantallen startende BPV s in augustus en september 29 bevestigen dit. Elk jaar geldt zowel in deze regio als landelijk dat de meeste BPV s in deze twee maanden van start gaan. Het aantal nieuwe BPV s in augustus en september 29 blijft echter duidelijk achter bij de aantallen in deze maanden in eerdere jaren. Grote verschillen tussen bedrijven: naast krimp ook groei Er bestaan grote verschillen tussen de TI-bedrijven wat betreft de ontwikkeling van het personeelsbestand in 29. Bij de grootste groep TI-bedrijven ongeveer de helft van alle TI-bedrijven is het aantal in loondienst in 29 niet of nauwelijks veranderd. Bij de andere helft van de bedrijven is in 29 wat vaker sprake van krimp dan van groei. Ook in een jaar met een duidelijk verslechterende 7

9 conjunctuur zijn er dus nog flink wat TI-bedrijven circa 2 procent - die meer personeel kunnen gebruiken. Dit is niet alleen in deze regio het geval, maar ook landelijk. En naast defensieve ook offensieve strategieën Een meerderheid van de TI-bedrijven reageert op de recessie met maatregelen om de personele capaciteit van het bedrijf terug te brengen en aan te passen aan de gewijzigde economische omstandigheden. Daarnaast zijn er echter ook weliswaar minder bedrijven die naast of in plaats van capaciteitsreductie inzetten op versterking van hun marktpositie door nieuwe markten aan te boren. Het kan dan gaan om voor het bedrijf nieuwe activiteiten of werkzaamheden binnen de TI-branche, om initiatieven om meer opdrachten op het minder conjunctuurgevoelige terrein van onderhoud in plaats van het conjunctuurgevoelige terrein van de nieuwbouw te krijgen, om de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten, of om maatregelen gericht op scholing en kwalificering van het personeel. De laatste twee maatregelen, dus inzetten op de ontwikkeling van nieuwe producten/diensten en op scholing/kwalificering van het personeel gaan vaak samen. Beide maatregelen komen in de regio iets vaker, namelijk bij circa 15 procent van de bedrijven, voor dan landelijk het geval is ( circa 1 procent). Overigens blijkt ook uit de Ontwikkelingsstimuleringsregeling (OSR) dat in de regio meer in scholing en opleiding van de geïnvesteerd wordt. Het percentage TI-bedrijven dat met een bedrijfsopleidingsplan (Bop) werkt, stijgt van 9 procent in 27 naar 1 procent in 29. Het percentage dat in een bedrijf met een Bop werkt, is in deze regio in 29 gestegen naar 51 procent. Het feitelijk gebruik van de OSR, afgemeten aan de aantallen waarvoor scholingsdagen gedeclareerd worden, is in deze regio eveneens toegenomen van 12 procent in 26 naar 21 procent in 27 en verder naar 29 procent in 28. Daarmee ligt het feitelijk gebruik van de OSR in RBPI op hetzelfde niveau als landelijk in de TI. Deze regio heeft op dit punt zijn aanvankelijke achterstand ingelopen. 2 Tijdelijk ontspanning op TI-arbeidsmarkt, maar blijvend structurele tekorten In eerste helft van 29 daalt aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures van ruim 6 naar 2 procent De recessie manifesteerde zich in de meeste sectoren van de economie al in de tweede helft van 28. In de technische installatiebranche gebeurde dit, zoals ook in eerdere perioden van economische neergang, pas wat later in 29. Eind 28 had nog twee derde deel van de TI-bedrijven te kampen met moeilijk vervulbare vacatures. In de eerste helft van 29 daalt dit zeer fors naar 2 procent. Dat is ook het geval in de regio. Dat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de eerste helft van 29 zo fors gedaald is komt uiteraard vooral omdat door de recessie bij ruim een kwart van de TI-bedrijven vacatures zijn ingetrokken of komen te vervallen. Daarnaast speelt echter ook een rol dat een aantal TI-bedrijven, juist door de recessie en de hiermee gepaard gaande veranderingen op de arbeidsmarkt, een aantal moeilijk vervulbare vacatures hebben kunnen opvullen, al is dit in de regio in mindere mate (5%) het geval dan landelijk (7%). Maar ook in deze regio is de ontspanning van de arbeidsmarkt duidelijk merkbaar. Eind 29 geeft 25 procent van de TI-bedrijven aan dat de problemen in de personeelsvoorziening in vergelijking met de situatie eind 28 zijn afgenomen, tegenover 8 procent die deze problemen eerder groter dan kleiner heeft zien worden. Een meerderheid van de TIbedrijven, ook in deze regio, merkt weinig of geen verschil met 28. Ontspanning is niet algemeen: type bedrijf en type functie spelen een rol Het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is weliswaar gedaald van meer dan 6 procent eind 28 naar circa 2 procent medio 29, maar er zijn op dit punt aanzienlijke verschillen tussen met name bedrijven die hun capaciteit, ondanks de recessie, in 29 nog uitgebreid hebben en bedrijven die hun capaciteit in 29 vanwege de recessie juist aanzienlijk hebben moeten inkrimpen. Van de eerste categorie bedrijven heeft 35 procent ook in februari 21 nog steeds last van moeilijk vervulbare vacatures, terwijl dit voor de tweede groep bedrijven opgaat voor ruim 15 procent. Oók bedrijven met een krimpend personeelsbestand kampen in een aantal gevallen dus nog met moeilijk vervulbare vacatures. Bij deze bedrijven gaat het dan vaak om vacatures in de gespecialiseerde technische staffuncties zoals planner/werkvoorbereider en engineer én om vacatures in de leidinggevende functies zoals projectleider en bedrijfsleider. De ontspanning op de TI-arbeidsmarkt heeft dus meer betrekking op de monteursfuncties dan op de technische staffuncties en leidinggevenden. Het UWV (Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen) typeerde de arbeidsmarkt voor monteurs medio 28 nog als zeer krap. Eind 29 typeert het UWV de arbeidsmarkt voor monteurs echter als ruim. Niettemin heeft begin 21 nog steeds een deel van de TIbedrijven, weliswaar een veel kleiner deel dan eind 28 het geval was, grote problemen om vacatures in monteursfuncties op te vullen. Waarschijnlijk gaat het hierbij vooral om specifieke disciplines of bepaalde specialisaties, waarin het aanbod nog steeds schaars is. In zijn algemeenheid gaat duidelijk op dat het aantal vacatures in de monteursfuncties in 29 sterk is afgenomen, terwijl het aanbod duidelijk toegenomen is. Voor de technische staffuncties en voor de leidinggevenden gaat dit minder op. Ontspanning is bovendien tijdelijk, óók door structurele veranderingen op arbeidsmarkt én in de TI-branche De conjunctuur ontwikkelt zich in het ene jaar gunstiger dan in het andere en daarmee fluctueert ook de vraag naar arbeid vanuit TI-bedrijven tussen de jaren. 8

10 De recessie heeft de vraag naar arbeid vanuit de TI-bedrijven in 29 duidelijk doen verminderen. De verwachting is dat dit ook in 21 nog het geval zal zijn, maar dat vervolgens economisch herstel zal optreden. Dit betekent dat de vraag naar arbeid van de TI-bedrijven in in de regio overigens mogelijk wat later, namelijk in weer zal gaan toenemen en dat dit opnieuw tot grote tekorten aan personeel zal leiden, met name omdat naast conjuncturele ook structurele factoren een rol spelen. Een van deze structurele factoren is dat er al langer een proces van vergrijzing en ontgroening gaande is. Door de ontgroening komen er minder jongeren, en dus ook minder schoolverlaters, op de arbeidsmarkt beschikbaar. De vergrijzing komt in de TI tot uiting in het gegeven dat het percentage 55-plussers in de periode 2-29 verdubbeld is van bijna 6 naar 11 procent. Ook in RBPI is sprake van deze verdubbeling van het aantal 55-plussers. De komende jaren zal de uitstroom vanwege (pré)pensioen dus aanzienlijk gaan toenemen, terwijl de instroom aan jongeren afneemt. De vergrijzing en ontgroening spelen ook in de andere economische sectoren en dit betekent dat de concurrentie om de schaarser wordende jongeren zal toenemen. Ook binnen de TI-branche zelf is sprake van structurele ontwikkelingen die effect hebben op de vraag naar arbeid. In de sector gaat het vooral om met een mbo opleidingsniveau, respectievelijk om leerling- die een opleiding op dit niveau volgen. De laatste jaren is er echter sprake van een geleidelijke verschuiving naar de hogere niveaus 3 en 4 binnen de mbo-opleiding, respectievelijk een geleidelijke verschuiving naar hbo-niveau. Dit heeft te maken met een upgrading van (een deel van) de monteursfuncties en met een naar verhouding grotere toename van de vraag naar technische staffuncties. Het aandeel van deze technische staffuncties blijkt de laatste 1 jaar namelijk sneller te stijgen dan de totale werkgelegenheid in de TI. In deze regio is dit overigens in mindere mate het geval dan gemiddeld in TI-Nederland. Aangezien echter ook op dit moment het vervullen van vacatures in deze functies al op problemen stuit, ligt het voor de hand dat deze problemen bij een aantrekkende economie navenant verder zullen toenemen. 3 Personeelsbestand en personeelsbeleid te eenzijdig TI-werknemer is autochtone, fulltime werkende man Bij de in de TI in de regio Limburg/Brabant Oost gaat het evenals elders in Nederland hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. Vrouwen en parttimers komen heel weinig voor en dan nog vrijwel alleen in administratieve functies. Twee derde deel van alle TI- is monteur en dat zijn voor 98 procent mannen en voor 94 procent fulltimers. Dit vormt een ongunstige uitgangspositie voor de toekomst. De potentiële beroepsbevolking zal in de komende jaren namelijk nauwelijks meer toenemen, maar voor zoverre er nog van groei sprake is berust die vooral op de nog steeds toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen. Een derde deel van de instromers, óók van de jonge instromers, is binnen een jaar weer weg Van de jaarlijkse instroom in de TI in RBPI Limburg/Brabant Oost verlaat een derde deel de branche weer binnen één jaar. Na 3 jaar is nog maar de helft in de TI werkzaam. De branchestandvastigheid van jonge instromers (jonger dan 25 jaar) wijkt overigens nauwelijks af van het algemene beeld. Geringe branchestandvastigheid betekent verlies aan investeringen Van de instromers is minder dan een kwart monteur. Van de uitstromers uit de TI is bijna twee derde deel monteur. Ook wanneer we verdisconteren dat een deel van de uitstromers op een later moment weer terug keert naar de TI, dan nog blijft staan dat een aanzienlijk deel van de investeringen in het inwerken en opleiden van nieuwkomers tot monteur vroegtijdig verloren gaat. Oorzaak ligt eerder in het gevoerde (personeels) beleid dan in de aard van het werk in de TI Dat de TI vroegtijdig verlaten heeft meestal niet met de aard van het werk in de TI te maken. Werknemers die zich actief oriënteren op ander werk oordelen in feite niet of nauwelijks anders over de inhoud van het werk in de TI en over de positieve (variatie, autonomie) en minder positieve (concentratie, investeringen in bijblijven) aspecten van het werk in de TI. Waar zij zich echter duidelijk minder positief over uitlaten, in vergelijking met TI- die niet op zoek zijn naar ander werk, zijn allerlei zaken die vooral met het personeelsbeleid in de bedrijven te maken hebben: overlegmogelijkheden, opleidings- en loopbaanmogelijkheden, beoordelings- en beloningsbeleid, en mogelijkheden om in deeltijd te werken. Verder komt naar voren dat conflicten met collega s nauwelijks reden zijn om naar ander werk te gaan zoeken. Conflicten met de direct leidinggevende of met de werkgever zijn wél regelmatig aanleiding voor om naar ander werk te gaan uitkijken. Ook het vroegtijdig verdwijnen van 55-plussers uit de branche lijkt in veel gevallen te voorkomen. Ruim de helft van de TI- is van mening dat lichter werk ertoe zou kunnen bijdragen om hun werk langer te blijven doen. Werknemers die hun werk niet tot hun 65 jaar denken te zullen volhouden, hebben duidelijk vaker last van een aantal fysieke ongemakken dan die zichzelf wel in staat achten om hun werk tot hun 65 jaar te blijven doen. Bij vacatures meestal voorkeur voor met ervaring De meeste veranderingen op de TI-arbeidsmarkt hebben betrekking op die óf binnen de TI-branche van bedrijf wisselen óf van een TI-bedrijf overstappen naar een bedrijf in een ander branche, respectievelijk omgekeerd van een bedrijf in een andere branche overstappen naar een TIbedrijf. Elk jaar zijn deze wisselingen goed voor twee derde tot driekwart van de instroom in en de uitstroom uit TI-bedrijven, en dat gaat ook op voor de regio. Dit is zeker geen toeval. TI-bedrijven hebben bij vacatures 9

11 meestal een uitgesproken voorkeur voor met ervaring boven schoolverlaters. Bij hun personeelsvoorziening oriënteren de TI-bedrijven zich dus vooral op de arbeidsmarkt van gekwalificeerde en ervaren, in de eigen branche en in aanverwante branches. Dit is een tamelijk traditionele aanpak. Er zijn inmiddels ook benaderingen die meer recht doen aan de veranderingen die zich in de samenleving en de economie voltrekken en daarmee, zeker op termijn, meer perspectief bieden voor de TI-branche. 4 Meersporenbeleid op de arbeidsmarkt: oplossingen en actiepunten Meer aandacht voor stromen en overgangen Modern arbeidsmarktbeleid is activerend beleid dat de arbeidsmarkt in zijn maatschappelijke omgeving plaatst. Bij tekorten aan personeel kunnen bedrijven en branches ook bronnen in die omgeving aanboren om nieuwe te werven: onderwijs en opleidingen, uitkeringen en voorzieningen, zorg en huishouden, uittreding en pensioen (zie figuur). Naast het bevorderen van de instrooom vanuit die maatschappelijke sectoren is bovendien het beperken van de uitstroom naar die sectoren van belang: voorkomen is beter dan genezen. Daarmee komt de nadruk te liggen op stromen op de arbeidsmarkt en overgangen tussen de arbeidsmarkt en andere maatschappelijke sectoren (zie figuur). Onderwijs en opleidingen TI-bedrijven Uitkering en voorzieningen Flexibele schil Vaste kern Zorg en huishouden Bouwbedrijven etc. Uittreding en pensioen In arbeidsmarktbeleid vanuit dit perspectief is er aandacht voor oplossingen langs meerdere sporen: Via het spoor onderwijs-werk: bewaking en, zo nodig, verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en beroepspraktijk in de TI en (daardoor) versoepeling van de overgang van schoolverlaters naar de TI-beroepspraktijk. De opkomst van techniekbrede opleidingen maakt dit steeds belangrijker. Via het spoor uitkering-werk: het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs bij het UVW is vanaf eind 28 fors gestegen, terwijl er tegelijkertijd nog steeds TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures voor monteurfuncties zijn. In 29 zijn nogal wat (tijdelijke) in de TI hun baan kwijtgeraakt. Op dit moment is er wellicht geen acute behoefte, maar op termijn, als de tekorten weer toenemen, is meer aandacht nodig voor overgangen van uitkeringsgerechtigden naar werk. Op dit moment zou wél zoveel mogelijk voorkomen moeten worden dat ervaren TI- in een uitkering terecht komen, via van werk-naar-werk overgangen. Via het spoor zorg-werk: de opkomst van het tweeverdienermodel vraagt om maatregelen om combinatie van werk en zorgtaken beter mogelijk te maken, vooral via flexibele werktijden en mogelijkheden voor parttime werken. Dat zal (gekwalificeerde) TI- die anders uitstromen voor de branche kunnen behouden en wellicht ook nieuw potentieel voor instroom kunnen aanboren. Via het spoor uittreding-werk: vroegtijdig uitstromen van 55-plussers wordt ontmoedigd, langer doorwerken wordt steeds meer gestimuleerd. Beperking van uitstroom van oudere zal afnemende groei van de beroepsbevolking (deels) moeten compenseren. De zwaarte van beroepen is hierbij een belangrijke factor. In een aantal gevallen zal het nodig zijn in de TI op een bepaald punt in hun loopbaan lichter werk aan te bieden, teneinde langer doorwerken daadwerkelijk te realiseren. Actiepunten In lijn met de voorgaande oplossingsrichtingen kunnen 7 relevante actiepunten worden benoemd. 1. Gevolgen recessie dempen via van-werk-naar-werk mobiliteit In 29 zijn veel, die al dan niet tijdelijk of op uitzendbasis werkzaam waren in de TI, hun baan kwijt geraakt. Het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs bij het UWV is navenant toegenomen. Tegelijkertijd zijn er nog de nodige bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures voor monteurs. Hier liggen waarschijnlijk kansen om problemen in de personeelsvoorziening op te lossen en tegelijkertijd relevante kennis en ervaring van voor de TI te behouden, via van werk-naar-werk begeleiding. Voorzieningen als de collegiale in- en uitleen en de praktijkopleidingscentra in de TI kunnen daarbij een rol spelen. 2. Vinden en binden van jongeren De ontgroening leidt ertoe dat er minder jongeren op de arbeidsmarkt komen. Op dit moment zien we een verschuiving in de opleidingskeuze bij jongeren van specifieke TI-opleidingen naar techniekbrede opleidingen. De jongeren van deze opleidingen kunnen in diverse branches terecht. Het is voor de TI-branche daarom van belang om arbeidsplaatsen aan te bieden die jongeren aanspreken. Een belangrijke stap is goed te communiceren met jongeren, in te spelen op hun verwachtingen en daarmee al tijdens de opleiding te beginnen. Stages bieden goede mogelijkheden om leerlingen kennis te laten maken met de praktijk in de TI. Ook initiatieven zoals het Vakcollege zijn in dit opzicht beloftevol. De TI moet jongeren al tijdens de opleiding proberen te boeien en te binden. 3. Aantal BPV-plaatsen op peil houden Voor de toekomst van de TI-branche is het van essentieel belang dat het aantal BPV-overeenkomsten minimaal op peil blijft. Er zijn signalen dat dit aantal door de recessie onder druk staat. De TI moet zich realiseren dat leerlingen die nu niet aangenomen worden waarschijnlijk voor jaren voor de branche verloren zijn. Dat zal op termijn, als de economie weer aantrekt, tot extra problemen in de personeelsvoorziening leiden. 1

12 4. Meer vacatures vervullen met schoolverlaters TI-bedrijven hebben bij vacatures meestal een uitgesproken voorkeur voor die al de nodige ervaring in de functie hebben opgedaan. Dat geldt vooral ook voor vacatures op hbo-niveau. Mogelijk sluiten de competenties van hbo-schoolverlaters nog onvoldoende aan bij de eisen vanuit de TI-beroepspraktijk. In dat geval ligt het voor de hand dat de TI de discussie hierover met de desbetreffende opleidingen aangaat. Ook het aanbieden van stageplaatsen en loopbaanmogelijkheden kan er aan bijdragen dat meer hbo-schoolverlaters in TI-bedrijven terecht komen. Pogingen om de hbo ers op een later moment, dus tijdens hun beroepsloopbaan alsnog voor de TI te interesseren lijken namelijk niet erg succesvol. 5. Beperking van vrijwillige uitstroom Een derde deel van de nieuw instromende in de TI is binnen één jaar al weer uit de branche vertrokken. Niet alleen snelle uitstroom van schoolverlaters zou zoveel mogelijk moeten worden voorkomen, óók vrijwillig verloop van ervaren, met name van jonge ervaren vakmensen. Belangrijke aanknopingspunten hierbij zijn dat de redenen voor het vrijwillig verloop zeker niet in de eerste plaats liggen in de aard en de inhoud van het werk in de TI-branche. Op deze punten kan de TI de concurrentie met verwante branches als de bouw en de metaal goed aan. De uitstroommotieven hebben vooral met het gevoerde personeelsbeleid te maken: overlegmogelijkheden, opleidings- en loopbaanmogelijkheden, beoordelings- en beloningsbeleid, en mogelijkheden om in deeltijd te werken. Daarnaast vormen conflicten met de leiding een belangrijk vertrekmotief. 6. Beleid ontwikkelen om ouderen langer aan het werk te houden Op dit moment is een discussie gaande om de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen naar 67 jaar. Tegelijkertijd blijkt echter dat de helft van de TI- denkt niet in staat te zijn om hun werk tot hun 65 te doen. Wel geven veel aan dat lichter werk er toe kan bijdragen om langer aan het werk te blijven. Daarbij geven zij aan dat vooral het verminderen of opheffen van een aantal fysieke ongemakken zou helpen. Ook scholing en training kunnen worden ingezet om loopbaanmogelijkheden van op latere leeftijd te verruimen. 7. Verbreding doelgroepen wervingsbeleid Hierbij kan gedacht worden aan: vrouwen, allochtonen, inactieven en uitvallers van het reguliere onderwijs. Hier liggen meer mogelijkheden dan de TI-branche tot dusver benut. Scholing en training kunnen instroom vanuit deze groepen bevorderen, waar zij niet direct inzetbaar zijn. Ook combinaties van leren en werken kunnen daarbij soulaas bieden. In de afgelopen jaren zijn er door TI-bedrijven en andere partijen initiatieven op de genoemde actiepunten in gang gezet om het personeelsbestand en de personeelsvoorziening structureel op peil te houden. Het is belangrijk dat deze initiatieven niet aan kracht inboeten onder invloed van de recessie. Ook in een ruimere en minder gespannen arbeidsmarkt blijven deze initiatieven nodig om kwantitatieve en kwalitatieve tekorten aan TI-personeel, zeker op termijn, zoveel mogelijk te voorkomen. De prognose is namelijk dat zich vanaf 211 weer duidelijke tekorten aan schoolverlaters zullen gaan voordoen. 11

13 Bedrijven en Periode van 2-28 is vooral tijd van gestage groei In het RBPI staan eind TI-bedrijven geregistreerd bij Mn Services met in totaal Van deze bedrijven zijn er 797 (47%) actief in de elektrotechniek, 815 (48%) in de installatietechniek en 7 (4%) in de koeltechniek. In de periode stijgt het aantal TI- van 23.7 naar ruim 25.. Eind 28 is de TI-werkgelegenheid in het RBPI hoger dan op enig ander moment in de periode 1999 tot en met 28. De werkgelegenheid in de TI in deze regio laat van 1999 tot 23 een stijging zien, in 24 daalt het aantal echter flink. In 27 en 28 is er wederom een stijging zichtbaar. Over de hele periode gezien is de werkgelegenheid in de TI in de regio Limburg/Brabant Oost echter minder gestegen dan landelijk in de TI het geval is. In 29 slaat groei om in krimp In de tweede helft van 28 komt de economie in een recessie terecht. Dit is in de cijfers van figuur 1 nog niet te zien. Dit komt omdat figuur 1 betrekking heeft op de die door Mn Services geregistreerd worden en deze registratie beperkt zich uitsluitend tot de die in loondienst van TI-bedrijven zijn. Uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) die door TI-bedrijven ingehuurd worden dergelijke ingehuurde krachten worden vaak aangeduid als de flexibele schil worden niet in de registratie van Mn Services opgenomen. Een recessie heeft in eerste instantie vooral gevolgen voor de werkgelegenheid van uitzendkrachten en zzp ers. In een van de volgende hoofdstukken zullen we laten zien dat veel TI-bedrijven in 29 minder gebruik zijn gaan maken van deze krachten. Bovendien zal daar naar voren komen dat de recessie in 29, weliswaar nog maar in beperkte mate, ook in loondienst hun baan gekost heeft. Het gaat daarbij overigens vooral om met tijdelijke banen, die in feite meestal eveneens tot de flexibele schil gerekend worden. Grote bedrijven hebben groot aandeel in de TI-werkgelegenheid In de periode 1999 tot 28 neemt het aantal TI-bedrijven mét personeel in RBPI naar verhouding meer toe dan het aantal in deze bedrijven. Het gemiddeld aantal in TI-bedrijven in deze regio neemt af van 15,3 in 1999 naar 14,9 in 28. RBPI wijkt hiermee af van de landelijke trend. Landelijk gezien neemt het gemiddeld aantal per bedrijf namelijk toe in de periode Het aantal kleine TI-bedrijven, dat wil zeggen het aantal bedrijven met 1-5 ligt steeds rond de 5 procent. Het aantal TI-bedrijven met 6-15 ligt in deze periode tussen de 24 en 26 procent. Het aantal TI-bedrijven met 5 of meer is stabiel op 7 procent en het percentage grote bedrijven met 1 of meer is stabiel op 2 procent. De TI-bedrijven met 5 of meer hebben in 28 bijna de helft (45%) van de 25. in dienst (zie figuur 2). Overigens geldt ook voor de andere 6 RBPI s dat een aanzienlijk deel van de TI- in dienst is van bedrijven met meer dan 5. Het aandeel in de werkgelegenheid bij de bedrijven met meer dan 5 varieert van 45 procent in RBPI Limburg/ Brabant Oost, Gelderland/Overijssel en Noord Nederland tot 5 procent in RBPI Zuid Holland. Figuur 1 Ontwikkeling van het aantal TI- in de periode (1999=1) TI Nederland aantal Bron: Mn Services, bewerking ITS aantal 12

14 Figuur 2 Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid eind 28, naar bedrijfsomvang TI Nederland en meer en meer % aandeel bedrijven % aandeel werkgelegenheid % aandeel bedrijven % aandeel werkgelegenheid Bron: Mn Services, bewerking ITS De LPI s in deze regio verschillen niet heel sterk wat betreft het aandeel in de werkgelegenheid en het aandeel in het aantal bedrijven (zie figuur 3). De LPI met het grootste aandeel in de bedrijven is Limburg Zuid (19%), de LPI met het kleinste aandeel is Tilburg (1%). Limburg Zuid is ook de LPI met het grootste aandeel in de werkgelegenheid, de LPI met het laagste aandeel in de werkgelegenheid is Helmond met 8 procent. Op dit punt is de situatie in de afgelopen jaren nauwelijks veranderd. Figuur 3 Verdeling van de bedrijven en de werkgelegenheid eind 28 over de 7 LPI s Limburg Noord- Midden Limburg Zuid 11 8 Helmond Eindhoven Noord- Oost Brabant Tilburg % aandeel bedrijven % aandeel Bron: Mn Services, bewerking ITS Den Bosch Profiel van de werknemer: vooral autochtone fulltime werkende mannen Bij de in de TI in deze regio gaat het evenals elders in Nederland hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. In deze regio doen zich (nog) minder veranderingen voor dan in de rest van de TI in Nederland. Het aandeel niet-westers allochtonen is stabiel op 3 procent. Het aandeel westerse allochtonen is constant rond de 7-8 procent. Het aandeel vrouwen is in deze periode gestegen van 9 naar 1 procent. Het aantal parttimers is gestegen van 11 naar 14 procent. Bij de parttimers gaat het vooral om vrouwen. Bijna driekwart van de vrouwen (73%) werkt parttime. Het aantal parttimers onder de mannen is 8 procent. Overigens neemt het aantal parttimers zowel bij de mannen als bij de vrouwen toe. Bij de mannen is dit toegenomen van 6 procent in 1999 naar 8 procent in 28. Bij de vrouwen is het aantal parttimers gestegen van 59 procent in 1999 naar 73 procent in 28. Vrouwen en parttimers zijn overwegend in administratieve functies werkzaam: van de administratieve functies wordt 86 procent vervuld door een vrouw en 69 procent van de administratieve krachten zijn parttimers. In de functie van monteur zijn vrijwel uitsluitend mannen werkzaam al is het aandeel vrouwen in deze functie gestegen van 1 procent in 1999 naar 2 procent in 28. Figuur 4 Functiestructuur van kleine en grote TI-bedrijven meer dan TI Nederland meer dan 1 technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management Bron: Mn Services, bewerking ITS 13

15 Figuur 5 Ontwikkeling van het aantal in technische staffuncties in de periode (23=1) TI Nederland tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars Bron: Mn Services; bewerking ITS Van de TI- in de regio is 67 procent als monteur/installateur werkzaam. De overige vervullen de volgende functies: technische staffuncties (engineer, calculator, tekenaar, werkvoorbereider, etc.) 8% administratieve ondersteuning 7% verkoper 1% (project)leiding/management 6% overige functies 11% Deze functieverdeling van de TI- in Limburg/ Brabant Oost wijkt weinig af van die in Nederland als geheel. De functieverdeling van de hangt duidelijk samen met de bedrijfsomvang (zie figuur 4). Dat is niet alleen zo in, maar ook in de andere RBPI s. Het aandeel van de monteurs in het personeelsbestand neemt af van 79 procent in de TI-bedrijven met 1-5 naar 65 procent in de TI-bedrijven met meer dan 1. Het aandeel ontwikkelaars, planners/werkvoorbereiders, tekenaars neemt toe van 1 procent in de kleinste TI-bedrijven naar 11 procent in de TI-bedrijven met meer dan 1. Ook het aandeel leidinggevenden neemt toe naarmate de TIbedrijven meer hebben. Aantal planners/werkvoorbereiders neemt vrij snel toe De functieverdeling van de TI- in RBPI Limburg/Brabant Oost is in de periode nauwelijks veranderd. Het aandeel van de in de functie van monteur/installateur schommelt steeds tussen de 68 en 7 procent. Landelijk ligt het aandeel monteurs in de periode vrijwel elk jaar op 66 of 69 procent. Wel is het aandeel in technische staffuncties (engineer, planner, werkvoorbereider, tekenaar) geleidelijk gestegen van 6 procent in 1999 naar 8 procent eind 28. De stijging van het aantal in de technische staffuncties doet zich overigens vooral voor vanaf 23 en met name bij de planners/werkvoorbereiders (zie figuur 5). Het aantal tekenaars en ontwikkelaars is in de periode nauwelijks veranderd. Hiermee wijkt deze regio af van de TI in de rest van Nederland. In alle andere RBPI s gaat namelijk op dat het aantal engineers in de periode veel sneller is gestegen dan de totale werkgelegenheid in de TI. Het aantal planners en werkvoorbereiders is gestegen van 819 in 23 naar 126 in 28. Figuur 6 Opleiding van de TI-, in 28* Opleidingsniveau 1% 4% 3% 22% Opleidingsrichting 34% 15% 63% 23% basisonderwijs/vmbo/avo onderbouw/mbo 1 mbo mbo 4 hbo/wo overig TI-opleiding andere technische opleiding geen technische opleiding Bron: CBS, enquête EBB (Enquête Beroepsbevolking, 28) * De gegevens in figuur 6 hebben betrekking op de situatie voor heel Nederland. Deze cijfers kunnen niet uitgesplitst worden per RBPI, aangezien de aantallen door het CBS geënquêteerde TI- per RBPI te klein zijn. 14

16 Werknemers hebben overwegend een technische opleiding op mbo-niveau Van de TI- in Nederland heeft ruim de helft een mbo-opleiding niveau 2 of hoger (figuur 6); 3 procent heeft een lagere opleiding en 1 procent heeft een hogere opleiding. Bij de 1 procent met een hogere opleiding gaat het vooral om een hbo-opleiding (9%) en maar weinig om een wo-opleiding (1%). Bijna tweederde deel (63%) van de TI- heeft een opleiding voor de TI gevolgd of is daar nog mee bezig. Nog eens 15 procent heeft een andere technische opleiding. Ruim één op de vijf TI- heeft geen technische opleiding en bij deze TI- gaat het vooral om administratieve krachten en verkopers. Ontwikkelaars hebben vrijwel allemaal een TI-opleiding op hbo- of op mbo niveau 4. Planners en tekenaars hebben eveneens meestal een TI-opleiding gevolgd, maar dan vooral op mbo niveau 4. Ook de monteurs hebben meestal een TI-opleiding gevolgd of zijn daar nog mee bezig. Het niveau van deze opleiding varieert van vmbo tot mbo niveau 4. Aandeel hoger opgeleiden (mbo niveau 4 en hbo) stijgt Voor de hele periode 2-28 gaat op dat 75-8 procent van de TI- een technische opleiding heeft en dat is meestal een TI-opleiding. In de periode 2-28 tekent zich een geleidelijke stijging van het opleidingsniveau van de TI- af. Dit komt vooral naar voren bij de TI- met een mbo niveau 4 opleiding. Deze categorie neemt toe van een kwart in de eerste jaren van deze eeuw naar een derde in de afgelopen jaren. Ook het aandeel TI met een hbo/wo opleiding stijgt, namelijk van 7-8 procent in de jaren 2-22 naar 9-1 procent in de afgelopen jaren. Het gaat hierbij overigens overwegend om hbo ers. Het aandeel TI- met een woopleiding is in de hele periode 2-28 één procent. De stijging van 3 naar 6 procent van het aantal planners/ werkvoorbereiders en ontwikkelaars in de TI in Nederland in deze periode biedt slechts een gedeeltelijke verklaring voor de stijging van het opleidingsniveau. Waarschijnlijk speelt ook upgrading binnen (een deel van) de monteursfuncties een rol. Aandeel jongeren daalt en aandeel ouderen stijgt In de leeftijdsopbouw van het bestand doen zich duidelijke veranderingen voor. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening. Het percentage jongeren (onder de 25 jaar) is in de regio van 19 procent in 1999 gedaald naar 16 procent in 28 (zie figuur 7). Figuur 7 laat zien dat niet alleen het aandeel jongeren onder 25 jaar in deze regio afneemt, maar dat dit ook opgaat voor categorie tussen de 25 en 35 jaar. Het aandeel van deze categorie daalt van 33 procent in 1999 naar 24 procent in 28. In totaal daalt het aandeel jongeren onder de 35 jaar van 53 procent in 1999 naar 41 procent in 28. Figuur 8 laat zien dat het aandeel ouderen (boven de 35 jaar) in deze periode stijgt van 47 procent naar 59 procent. Met name het aandeel ouderen van 55 jaar en ouder neemt snel toe. Dit aandeel verdubbelt bijna in de periode , namelijk van 6 procent in 1999 naar 11 procent in 28. Figuur 7 Ontwikkeling aandeel jongeren in de periode % < 25 jaar % TI Nederland % < 25 jaar % jaar 15

17 Figuur 8 Ontwikkeling aandeel ouderen in de periode TI Nederland % jaar % jaar % > 54 jaar % jaar % jaar % > 54 jaar Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich binnen alle 3 de vakgebieden voor, maar in de koeltechniek en in de elektrotechniek in wat sterkere mate dan in de installatietechniek. De gemiddelde leeftijd van de is in deze periode gestegen van 35 naar 39 jaar. Overigens varieert de gemiddelde leeftijd van de met de bedrijfsomvang: bedrijven met ,8 jaar bedrijven met ,2 jaar bedrijven met ,5 jaar bedrijven met , jaar bedrijven met meer dan 1 4,5 jaar De stijging van de gemiddelde leeftijd van alle TI- in Nederland volgt dezelfde trend, maar ligt iets lager van 35 jaar in 1999 naar 38 jaar eind 28. En ook landelijk gaat in de TI op dat de gemiddelde leeftijd van de in de grotere bedrijven hoger is dan in de kleinere. Niet alle TI-bedrijven en TI- bij Mn Services geregistreerd In zijn ook nog eens TI-bedrijven actief waaronder veel bedrijven van zzp ers: zelfstandigen zonder personeel die niet staan geregistreerd bij Mn Services (niet alle TI-bedrijven en TI- zijn in de bestanden van pensioenfonds Mn Services aanwezig). In totaal zijn in deze bedrijven nog eens circa werkzaam. Het totaal aantal TI- in het RBPI bedraagt eind 28 dus ruim Op persoonskenmerken verschillen deze nauwelijks van de die wel bij Mn Services staan geregistreerd. In de rest van de rapportage is rekening gehouden met de niet bij Mn Services geregistreerde. Onderwijs Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in RBPI brengen we het aantal leerlingen/ studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld. Van alle onderwijsinstellingen is bekend hoeveel leerlingen/studenten een TI-opleiding volgen en hoeveel gediplomeerden ze afleveren. Voor het vmbo en mbo is het gebied goed af te bakenen. Voor het hbo is dit niet (exact) mogelijk. Alle hbo-studenten en -gediplomeerden aan de drie hogescholen (Avans Hogeschool, Fontys Hogeschool, en Hogeschool Zuyd) in RBPI worden toegewezen aan RBPI, ongeacht de plaats van herkomst van de studenten, omdat dit niet in de beschikbare bestanden staat. De aantallen studenten en gediplomeerden in figuren 11a en 11b en in de tabellen in de bijlage zullen dan ook niet allemaal woonachtig zijn in RBPI Limburg/Brabant Oost. Bovendien is het waarschijnlijk dat studenten en gediplomeerden van een andere hbo-instelling buiten het RBPI feitelijk aan RBPI Limburg/Brabant Oost toegerekend zouden moeten worden. In de bijlage staat per LPI het aantal vmbo-leerlingen en gediplomeerden en voor mbo en hbo per onderwijsinstelling het aantal mbo-leerlingen en hbo-studenten en het aantal gediplomeerden. Hieronder bespreken we het aantal leerlingen, studenten en gediplomeerden per onderwijssector. Achtereenvolgens komt het aantal leerlingen en gediplomeerden op het vmbo, het mbo en het aantal studenten en gediplomeerden op het hbo aan bod. Daarna kijken we per sector welk deel van de TI-gediplomeerden daadwerkelijk beschikbaar komt voor de TI-arbeidsmarkt. Dit is niet gelijk aan het totale aantal gediplomeerden, omdat een groot deel van hen kiest voor een vervolgopleiding en een ander deel vooral gediplomeerden elektrotechniek en technische bedrijfskunde een baan buiten de TI-branche gaat zoeken. 16

18 Aantal vmbo-leerlingen in TI-opleidingen in 28/9 meest gedaald van alle RBPI s De daling van leerlingaantallen in 28/9 ten opzichte van 27/8 is van alle RBPI s het sterkst in Limburg/ Brabant Oost (-22%). In het RBPI volgen in het vmbo in 28/9 932 leerlingen een TI-opleiding elektrotechniek, installatie of instalektro. Dat is 36 procent minder dan vijf jaar terug en ongeveer gelijk aan de landelijke daling van 38 procent sinds 24/5. De daling van de afgelopen vijf jaar in het aantal TI-vmbo ers komt zowel regionaal als landelijk grotendeels voor rekening van de elektrotechniek. Figuur 9a Ontwikkeling aantal TI-leerlingen in het vmbo, RBPI en landelijk /25 25/26 26/27 27/28 28/29 instalektro installatietechniek elektrotechniek landelijk 5.8 4: 128). In totaal zijn er zes intersectorale opleidingen, waarvan vier met een technische oriëntatie (technologie in de gemengde leerweg, ict-route, technologie en dienstverlening en technologie en commercie). In Limburg/ Brabant Oost volgen 45 leerlingen een technische intersectorale opleiding (leerjaar 3: 342 en leerjaar 4: 18). Op landelijk niveau is gekeken naar de doorstroom van vmbo-gediplomeerden uit de technische intersectorale opleidingen naar mbo techniek. De doorstroom van deze groep breedopgeleide leerlingen naar mbo TI blijkt onvoldoende om de daling van het aantal vmbo-gediplomeerden TI te compenseren. Opleving van aantal vmbo-gediplomeerden TI in 26/7 van korte duur In 27/8 behalen in RBPI 413 mbo-leerlingen een diploma voor een TI-opleiding. Dit is 42 procent minder dan het aantal TI-gediplomeerden in 23/4. De (lichte) stijging van het aantal TI-gediplomeerden in 26/7 was dus van korte duur. Landelijk zien we in de periode 23/4 27/8 een afname van 34 procent van het aantal vmbo-gediplomeerden in de TI. De gediplomeerden in de brede technische opleidingen nemen in tegenstelling tot de traditionele TI-opleidingen wel toe. In RBPI zijn dat er in 27/8 in techniek breed 24 (landelijk 2.596) en in de technische intersectorale opleidingen 391 (landelijk: 1.8) /25 25/26 26/27 27/28 28/29 instalektro installatietechniek elektrotechniek Figuur 9b Ontwikkeling aantal TI-gediplomeerden in het vmbo, RBPI en landelijk Binnen het vmbo bestaan twee tegengestelde richtingen die allebei proberen aan te sluiten bij de behoefte van de leerlingen. De ene zoekt het in specialisering van het programma, en probeert, zoals het Vakcollege Techniek, de leerlingen zo vroeg mogelijk met de praktijk te confronteren en op te leiden tot technisch vakman of vrouw. De leerling krijgt gedurende vier jaar vmbo en aansluitend twee jaar mbo veel stages en praktijkopdrachten én samenwerking met bedrijven. Voor de TI betekent dit een uitgelezen kans om vmbo ers te vinden en te binden. In zijn twee vmbo-locaties verbonden aan Het Vakcollege: Charlemagne College en Willem van Oranje College. De andere richting zoekt het in verbreding, enerzijds door brede opleidingen die lesmateriaal uit verschillende vmbo-sectoren combineren (vmbo intersectoraal) en anderzijds door brede opleidingen binnen de sector techniek aan te bieden (techniekbreed). De brede techniekopleiding combineert verschillende techniekrichtingen in één opleiding. In 28/9 hebben in RBPI Limburg/Brabant Oost vier vmbo-locaties leerlingen in techniek breed. Het gaat om 335 vmbo-leerlingen (leerjaar 3: 27 en leerjaar 2 23/24 24/25 25/26 26/27 27/28 instalektro installatietechniek elektrotechniek /24 24/25 25/26 26/27 27/28 instalektro installatietechniek landelijk 2.92 elektrotechniek Uit de in 29 door het ITS gehouden enquête onder vmbo-leerlingen blijkt dat de meesten techniek hebben gekozen omdat zij graag met hun handen willen werken. Van de bevraagde techniekleerlingen wil 68 procent later een fulltime baan en 12 procent een parttime baan. Dit is niet anders bij de bevraagde TI-leerlingen, wat betekent dat er onder leerlingen meer belangstelling is voor 17